Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali “telekomunikatsiya” fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
“TELEKOMUNIKATSIYA” FAKULTETI
“AXBOROT TEXNOLOGIYALARI” KAFEDRASI
“Ma’lumotlar bazasi”
fanidan
1-LABORATORIYA ISHI
Mavzu: Ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash





301-guruh talabasi: O'lmasov A
Fan o‘qituvchisi: Abduvaitov A.A.

S a m a r q a n d _ 2023


Mavzu: Ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash
Ishdan maqsad: Ma`limotlar bazasini loyihalash uchun mohiyat – aloqa modelini ishlab chiqish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish. Ma'lumotlar bazasini shakllantirish
Qo‘yilgan masala: "Fudbol klubi" bazasini yaratish. Ma`lumotlar bazasini lohiyalash va “Mohiyat– aloqa” modelini ishlab chiqish.

Ish tartibi:

• 
  Laboratoriya ishi nazariy ma’lumotlarini o‘rganish;
  
• 
  Natijalarni tekshirish;
  
• 
  Hisobotni tayyorlash va topshirish.
  

№	Obyektlar
1	Players
2	Murabbiylar
3	Musobaqa haqida
4	Uchrashuv
5	Sovrin

ID


FIO

Yoshi

Uy/Mehmon


Nomi


Yili

Kim bilan


ID

ID

Sovrin

Uchrashuv

Players
Kafedra
Talabalar
Fanlar
Kurslar

Futbol klubi





ID

Murabbiylar

Musobaqa haqida




ID


FIO


Ish vaqti

Yili

Musobaqa


Lamvozimi

Diagramma asosida “Futbol klubi ma`lumotlar bazasi” ni xususiyatlari

Players obyektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Age
1
2
3
4
5

Murabbiylar obyektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Lavozimi	Ish vaqti
1
2
3
4
5

Musobaqa haqida obyektining xususiyatlari.

ID	Nomi	Yili
1
2
3
4
5

Uchrashuv obyektining xususiyatlari.

ID	Kim bilan	Uyda/Mehmonda
1
2
3
4

Sovrin obyektining xususiyatlari.

ID	Nomi	Yili
1
2
3
4
5

Uslubiy ko`rsatmalar: Ma`lumotlar bazasini relyatsion modelini qurishda bog`lanish munosabatlari muhim ahamiyatga ega. Aslida ma`lumotlar bazasi munosabatlarga qarab ob`yektlari bog`laydi. Asosan ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:

1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1 munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.
2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.

3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta nusxasi mos

keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob`ektning bir nechta nusxasi mos keladi.
4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday munosabat o„rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.
“Futbol klubi ma`lumotlar bazasi” ni xususiyatlari
Players obyektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Age	Murabbiy ID
1	Ibragimov Nuriddin Zayniddin o’g’li	20	3
2	Nabiyev Omadillo Hayrullo o’g’li	22	5
3	Sultonom Nemat Bahrom o`g`li	31	1
4	Nurmuhammedov Muhammadali Muhammadkarim o’g’li	19	2
5	Pirmatov Hojimuhammad Nurmuhammad o’g’li	25	4

Murabbiylar obyektining xususiyatlari.

ID	F.I.O	Lavozimi	Ish vaqti (soatda)	Player ID
1	Shoraimov Husan Jurabek o’g’li	Bosh Murabbiy	12	3
2	Usmonov Alishser Sardor o’g’li	Yordamchi Murabbiy	8	4
3	Muhammadjonov Sardor Hasan o’g’li	Darvozabon Murabbiyi	7	1
4	Imomaliyev Oybek Asadbek o’g’li	Jimoniy Tayyorgarlik Murabbiyi	8	5
5	Mannonov Suhrobbek Shuhrat o’g’li	Zahiradagi Murabbiy	5	2

Musobaqa haqida obyektining xususiyatlari.

ID	Musobaqa nomi	Yili	Sovrin ID
1	Angliya Premier Ligasi	2012	4
2	Yevropa Chepionlar Ligasi	2017	1
3	Jahon Chempionati	2019	3
4	Angliya Super Ligasi	2001	2
5	Klublar orasidagi Jahon Chempionati	2021	5

Sovrin obyektining xususiyatlari.

ID	Nomi	Yili	Musobaqa ID
1	Angliya Super Ligasi kubogi	2021	2
2	Angliya Premier Ligasi kubogi	2017	4
3	Jahon Chempionati kubogi	2021	3
4	Klublar orasidagi Jahon Chempionati kubogi	2010	2
5	Yevropa Chepionlar Ligasi kubogi	2021	5

Uchrashuv obyektining xususiyatlari.

ID	Kim bilan	Uyda/Mehmonda	Sovrin ID
1	Barseloma	Uyda	5
2	Real_Madrid	Mehmonda	2
3	Liverpul	Mehnomda	4
4	Chelsea	Uyda	1
5	Manchester_Yunayted	Uyda	3

SQL tilida jadvallar yaratish, o’zgartirish va o’chirish

Uslubiy ko`rsatmalar: SQL tilida quyidagi asosiy ma‘lumotlar turlari ishlatilib, ularning formatlari har xil MBBT lar uchun farq qilishi mumkin:

INTEGER	Butun son (odatda 10 tagacha qiymatli raqam
	va ishora).
SMALLINT	«Qisqa butun» (odatda 5 tagacha qiymatli
	raqam va ishora).
DECIMAL(p,q)	O’nli son, p raqam va ishoradan iborat (0 < p
	< 16). O‗nli nuqtadan so‗ng raqamlar soni q
	orqali beriladi (q < p, agar q = 0 bo‗lsa,
	tashlab yuborilishi mumkin).
FLOAT	Haqiqiy son 15 ta qiymatli raqam va butun
	darajadan iborat. Daraja MBBT tipi bilan
	aniqlanadi (masalan, 75 yoki 307).
CHAR(n)	Uzunligi o‗zgarmas, n ga teng bo‗lgan simvolli
	qator (0 < n < 256).
VARCHAR(n)	Uzunligi o‗zgaruvchi, n simvoldan oshmagan
	simvolli qator (n > 0 va har xil MBBT larda
	turlicha, lekin 4096 dan kam emas).

DATE	Maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi sana; sana maydonlari bizning
	eramizdan oldin bir necha mingyilliklardan
	boshlanuvchi va bizning eramiz beshinchi-
	o‗ninchi mingyilligi bilan cheklangan haqiqiy
	sanalarni o‗z ichiga olishi mumkin.
TIME	Maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi vaqt (ko‗zda tutilgan bo‗yicha
	hh.mm.ss).
DATETIME	Sana va vaqt kombinatsiyasi.
MONEY	Maxsus komanda orqali aniqlanuvchi
	formatdagi pul birligi.

SQL tili quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:

DDL ( Mа‘lumоtlаrni Tа‘riflаsh Tili ) - ANSI dа ma‘lumotlar sxemаsini tа‘riflаsh tili, оb‘ektlаrni (jаdvаllаr, indekslаr, tаsаvirlаr vа hоkаzо) yarаtuvchi buyruqlar to‘plamidan ibоrаt.

DML (Mа‘lumоtlаrni O‗zgаrtirish Tili) - bu iхtiyoriy dаqiqаdа jаdvаllаrdа qаndаy qiymаtlаr sаqlаnishini аniqlоvchi buyruqlar mаjmuаsidir.

DCL (Mа‘lumоtlаrni Bоshqаrish Tili) fоydаlаnuvchigа aniq оb‘ektlаrga tа‘sir o‗tkаzishgа ruхsаt berish yoki bermаslikni аniqlоvchi buyruqlardаn ibоrаt.


DDL tilining asosiy komandalari:

CREATE – yangi jadval hosil qilish uchun ishlatiladi. Quyidagi ko‘rinishda yoziladi:


CREATE TABLE ( ustun_nomi va toifasi, … ); ALTER – jadvalga o‘zgartirish kiritish uchun ishlatiladi. Bu buyruq jadvalga yangi ustunlar qo'shish, ustunlarni o'chirish, ustunlar kattaligini o'zgartirish, hamda cheklanishlarni qo'shish va olib tashlash imkoniyatlariga ega. Bu buyruq ANSI standarti qismi emas, shuning uchun har xil tizimlarda har xil imkoniyatlarga ega. Misol uchun jadvalga ustun qo‘shish buyrug‘i sintaksisi quyidagicha: ALTER TABLE ADD ;

DROP - jadvalni o‘chirish buyrug‘i. Jadvalni o'chirish imkoniga ega bo‘lish uchun, jadval egasi (ya‘ni yaratuvchisi) bo‘lshingiz kerak. Faqat bo‗sh jadvalni o'chirish mumkin. Qatorlarga ega bo‘lgan, to‘ldirilgan jadvalni o‗chirish mumkin emas, ya‘ni jadval o‗chirishdan oldin tozalangan bo‘lshi kerak. Jadvalni o'chirish buyrug'i quyidagi ko‗rinishga ega: DROP TABLE

XULOSA:

Biz yuqorida ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish. Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash yangi jadval qushishni kurib chiqdik. Va biz CREATE DATABASE,CREATE
TABLE, INSERT INTO ,SELECT SQL komandalari qullash va ularni sintak-sisini urgandik.