Muhammed al-xorezmiy atindaǵI Ózbekistan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi


Download 0.52 Mb.
Sana10.06.2020
Hajmi0.52 Mb.
#116738
Bog'liq
Emotsional jaǵdaylar


MUHAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴI

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI
TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI NÓKIS FILIALÍ
Kompyuter injiniringi” fakulteti

3а IT-servisi qániygeligi
«Pedagogikalıq psixologiya» páni boyınsha

Óz betinshe jumısı

Orınlawshı: ____________ Saypnazarov X



Qabıllawshı: ____________ Xojabergenova R


Nókis 2020
Tema: Emotsional jaǵdaylar


Reje:

I. Kirisiw

1.1) Emotsiya haqqında túsinik

II. Tiykarǵı bólim

2.1) Emotsiyalardıń wazıypası

2.2) Emotsional jaǵdaylardıń fiziologiyalıq tiykarları

2.3) Emotsiyalardı basqarıw

III. Juwmaqlaw

IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar


Kirisiw

Emotsiya haqqında túsinik

Emotsiya – shaxstıń átirap ortalıqtaǵı nárse hám hádiyselerge, adamlarǵa hámde óz-ózine bolǵan múnasibetlerden kelip shıǵatuǵın sezimleri. Shaxs tiri janzat bolıwdan tısqarı jámiyet aǵzası esaplanadı. Sonıń menen birge jeke insan sıpatında atirap ortalıqtaǵı nárse hám hádiyselerge múnasibetin kórsetedi. Insan múnasibetleri onıń miyinde sezim-tuyǵılar, joqarı ishki sezimler retinde kórinis beriwi Emotsiyanı payda etedi. Emotsiya túsinigi kúndelikli turmıstada hámde ilimiy dereklerde de har túrli mánislerde qollanıladı.

Kúndelikli turmısta emotsiya túsiniginiń ornına sezgiler, qálewler, tilekler, talaplar, maqsetler atamalarınan paydalanıladı. Ilimiy dereklerde bolsa, shaxstıń mútajligin qandırıwshı hám oǵan tásir etiwshi nárselerge, adamlarǵa óz múnasibetin miyinde payda etiw mánisinde qollanıladı. Emotsiya tek ǵana insanlarǵa emes al basqa tiri janzatlarǵa da tiyisli ruwxıy jaǵday esaplanadı.

Emotsiya qozǵatıwshıǵa insan yaki haywanlardıń reaktsiya bildiriwi. Mısalı: quwanıw, túskinlikke túsiw, ashıwlanıw htb. Insanlar kórip, esitip atırǵanlar, islep atırǵanlar, oylap atırǵan, arzıw etetuǵın nárselerge biyparwa bolmaydı. Birdey predmetler, shaxslar, háreketler, waqıyalar, bizdi quwantıradı, qapa qıladı, ashıwımızdı keltiriredi. Biz qáwip astında qalǵanımızda qorqıwdı sezemiz, dushpan ústinen jeńiske erisiw yaki qıyınshılıqlardı jeńiw zawıqtı oyatadı. Ulıwma qılıp aytqanda, insanlardıń ózi bilip atırǵan hám islep atırǵan nársege múnasibet bastan keshiriwi emotsiyalar delinedi. Emotsiyalardıń deregi biz sezip atırǵan hádiyseler, mútajlikler, qálewlerimiz, umtılıslarımız htb. Biziń háreketimizdi (miynet, oqıw, oyın ) onıń jeńilisi yaki jeńisleride emotsiyalardı oyatadı. Ápiwayı mısal, biz futbol oynap atırǵanımızda gol ursaq quwanamız, al ózlerimiz gol ótkizsek qapa bolamız. Sol waqıtta ishki sezimlerimiz júzlerimizde kórinis beredi áne sol emotsiya delinedi. Emotsiya túsinigin tek tiri organizmler miyinde onıń real múnasibetleriniń yaǵnıy mútajlikler subektiniń onıń ushın áhmiyetli obetklerge múnasibetlerin kórsetiw haqqında gáp ketkende qollaw múmkin. Belgileri anıq kórinetuǵın sezimlerdiń ishimizde keshiriwden ibarat bolǵan ruwxıy protses payda bolıwınıń konkret kórinis emotsiya desek boladı. Biraqta barlıq sezimler emotsiya bola bermeydi. Mısalı: watan súyiwshilik, muhabbat, juwapkershilik sezimleri.



Tiykarǵı bólim

Emotsiyalardıń wazıypası

Emotsiya adamda bolıp atırǵan hádiyse hám nárselerden shaxs sıpatındaǵı adam ushın áhmiyetli bolǵanları haqqında derek beriwshi signallar sisteması esaplanadı. Bul jaǵdayda sezgi organlarına tásir qılıwshı sheksiz muǵdardaǵı qozǵawshılardan ayırımları anıq bolıp ajıraladı, ayırımları bir-biri menen qosılıp ketedi hám payda bolǵan sezimler menen qosılıp ketedi. Nátiyjede bolsa bul emotsiya qandaydır at penen yadta qaladı. Adamnıń óz emotsiyasınıń obektine qanday múnasibet kórsetkenligi bul jaǵdayda qanday múnasibette bolıwın ańlatqanı emotsiya mazmunınıń sıpat tárepin quraydı. Shaxstıń óz emotsiyası obektine unamlı yaki unamsız múnasibetlerden tısqarı ekileniw jaǵdayları hám anıq emes túsiniksiz múnasibetlerde boladı. Bulardı ráhátleniw hám qanıqpaw emotsiyalarına qosıp bolmaydı. Eki táreplemeli emotsiyada ráhátleniw hám azaplanıw qosılıp hám biri ekinshisine ótip ketpeytuǵın emes, balkim bunday birge bolıwı keshirilip atırǵan emotsiyalardıń zarúr xarakterli sıpatlarınan birin quraydı. Mısalı: qızǵanıw emotsiyasında muhabbat hám jek kóriw, suw ishiw hám neft iysi – ráhátleniw hám jaǵımsızlıq.



Emotsional jaǵdaylar shkalası tómendegishe:

  • Kúshli unamsız jaǵdaylar – kúshli qanıqpaw, jek kóriw, ókiniw, qattı qorqıw

  • Kúshsiz unamsız jaǵdaylar – kúshsiz narazılıq, qayǵırıw, qapa bolıw, qáweterleniw, qorqıw

  • Neytral jaǵdaylar – isenimlilik, arqayınshılıq

  • Kúshsiz unamlı jaǵdaylar – kúshsiz zawıqlanıw, qanıǵıw

  • Kúshli unamlı jaǵdaylar – kúshli qanıǵıw, quwanıw, shadlanıw

Adam ómirde jańa nársege dus keledi, bul nárse kóbinese onı tolqınlandırıp, oyında bul nárseni átirap ortalıqtan ajıratıp alıp, oǵan qaraǵanda tańlanıw, hayran qalıw, háwes hám qızıǵıwshılıq emotsiyaların bildiredi. Bul jańa pikirlerdi ańlawdıń emotsional tárepi. Emotsiyalardıń payda bolıwına sırtqı ortalıqta júz beretuǵın ózgerisler sebep boladı. Emotsional jaǵdaylar ushın tán bolǵan fiziologiyalıq proceslerdiń tiykarın quramalı shártli hám shártsiz refleksler quraydı. Ulıwma emotsiyalardıń wazıypası ishimizden ótip atırǵan sezimlerdi kórinis shıǵarıw, emotsiyalar arqalı bildiriw bolıp tabıladı. Tómendegi súwretlerde birqansha insan emotsiyaların kóriwińiz múmkin:

Quwanıw Arqayınshılıq Albıraw



Zawıqlanıw Qorqıw Qáweterleniw


Qayǵırıw Ókiniw Túskinlikke túsiw



Jerkeniw Zerigiw Jek kóriw



Emotsional jaǵdaylardıń fiziologiyalıq tiykarları

Emotsional jaǵdaylardı payda bolıwıǵa sırtqı olamda júz beretuǵın ózgerisler sebep boladı. Emotsional jaǵdaylar ushın tán bolǵan fiziologikalıq processlerdiń hasası quramalı shártsiz hám shártli reflekslar bolıp tabıladı. Ekenin aytıw kerek, shártli reflekslar sisteması úlken mıy ústinine tiyisli kóriw súrtikleri hám nerv qozǵalıwların miydiń joqarı bólimlerinen vegetativ nerv sistemasına ótkerip beretuǵın basqa oraylar arqalı ámelge asırıladı. Kisiniń sezimlerdi keshiriwi hámme waqıt mıy qabıqı hám qabıqlok astı oraylarınıń birgegi xızmetleri nátiyjesi bolıp tabıladı. Átirapda hám olamda júz beretuǵın ózgerisler adam ushın qansha áhmiyet kásip etse, Emotsional keshinmalar sonsha oyıq boladı. Bunıń nátiyjesinde payda bolatuǵın waqıtsha baylanısıwlar sisteması qayta dúzilisi qozǵalıw procesin júzege keltiredi. Bul process úlken mıy yarım sharlari qabıqında tarqalıp qabıqloq astı oraylarını da iyelep aladı. Úlken mıy yarım sharlar qabıqınan tómende organizm fiziologikalıq iskerliginiń hár qıylı orayları ; nápes alıw, júrek hám qan tamırların mekeme etiw, taǵam as sińiriw etiw, ishki sekretsiya bózini jumısın mekeme etiw hám basqa oraylar jaylasqan. SHuning ushın qabıqlok astı oraylarınıń qozǵalıwı bir qatar ishki aǵzalar iskerligin kúsheytiwge alıp keledi. Emotsional jaǵdaylar óziniń fiziologikalıq mánisi tárepinen úlken yarım sharlar qabıǵınń hám mıy qabıqı basqaradigan qabıqloq astı oraylarınıń funktsiyasigina bolıp qalmay, bálki miydiń basqa bólimleri jumıstı basqaradigan retikulyar strukturanıń wazıypası bolıp tabıladı. Miydiń talamus (kóriw tepaligi) hám gipotalamus (súrtik astı bólegi) dep atalǵan jayınıń áyyemgi qabıqloq astı dúzılıwları menen yarım sharlar jańa qabıqlog'i astı strukturaları ortasındaǵı limbik sistemanıń wazıypası bolıp tabıladı.

Insan emotsiyaları hám haywanlardaǵı emotsiyalar

Adam emotsiyalari menen haywan emotsiyalari ortasında parq kútá úlken. Adamda júdá kóp muǵdarda sezim - sezimler bar, bunday sezimler haywanlarda joq. Sonıń menen birge , adam hám haywan ushın ulıwma bolǵan ǵázepleniw, qorqıw, jınıslıq sezim, qızıǵıwshılıq, kewillishilik, qapalıq emotsiyalari haywanlarda sapa tárepinen parıq etedi.

Insaniy emotsiyalar “insaniylashtirilgan” sociallıq sharayat menen baylanıslı halda kórinetuǵın boladı. emotsiyalarning “insaniylashuvi” sonday kórinetuǵın boladıki, ishten keshetuǵın sezimler mazmunı júdá bay hám quramalı bolıp tabıladı. Adamlar menen miynet, siyasat, mádeniyat, shańaraqlıq turmıs ortasında payda bolǵan munasábetlerdiń kópligi sap insaniy sezimlerdiń payda bolıwıǵa alıp keledi. Olar balalarǵa ádep menen juwap beriwdi, sáwbetleske ashıq ko'ngil menen kúlimsirewdi, ǵarrılar hám mayıplarǵa húrmet menen jay bosatib beriwdi uyretedi. Adam óz sezimlerin ózi basqaradi. Geyde kisiler óz emotsiyalarnni jasırıw niyetinde qarama - qarsı emotsiyalarni ańlatadılar. Mısalı, qaygurish yamasa qattı awrıw waqtıda kulimsirash, kúlkiler kelgen waqıtta júzlerin saldamlı oyshań holga keltira aladılar. Lekin óziniń ım-ishara - belgileri hám mimikalarini basqara alıwǵa qaraǵanda nápes alıw, qan aylanıwı hám ovkat as sińiriw etiw sistemasındaǵı ózgerislerdi ustap qalıw júdá qıyın boladı. Adam tınıshsızlanıwlanǵan waqıtta bir ırǵaqda nápes ala biladi, jasların ustap qola aladı, lekin reńin ózgertiw yamasa qizartirishga kodir emes. Biraq emotsiyalarni payda etiwshi zatlardan ózin shalǵıtishi múmkin.

Emotsional jaǵdaylardıń ańlatılıwı

Emotsional jaǵdaylardıń ańlatılıwı, birinshiden, ańlatpalı háreketler (júz ańlatpası, qol - ayaq háreketleri,) ekinshiden, organizmdegi hár qıylı hádiyselerdi, yaǵnıy ishki aǵzalar iskerliginiń hám jaǵdayınıń ózgeriwinde, úshinshiden, tábiyatda, yaǵnıy organizm qan quramındaǵı hám basqa suyıqlıqlardaǵı ximiyalıq ózgerislerdi, sonıń menen birge statiya almasinuvida bolatuǵın ózgerislerdi óz quramına aladı. Sezim - sezimlerdiń sırtqı ańlatpasıǵa júz ańlatpası, ım-ishara - belgi, sırtqı kórinis hám qaddi - qáwmettiń ózgeriwi, ayırım sırtqı shıǵarıw bózining iskerligi (jas, so'lak, ter ajırasıwı ) hám ayırım háreketler qásiyetleridegi ózgerislerdi kirgiziw múmkin. Buǵan sóylewlıqdıń fonetikalıq ózgerisleri, “dawıs mimikasi” hám gápler rejiminń sintaksis ózgeriwi, “tutilmasdan sóylew” yamasa bólek “tegislik”hamda “túsiniklik”ning júzege keliwi, aqır-aqıbetde sezim óziniń tolıq yamasa bólekan ańlatpasını tabadıǵan xatti - háreketlerge daqılı bar bolıp tabıladı. Kisiniń emotsional keshinmalar waqtında sóylewlıqdıń tezligi ózgeredi. Kóbinese sóylewlıqdıń sintaksis dúzilisi buz'ladı, tezligi hám sesler uyǵınlıǵıı ózgeredi. Ótkerilgen tekseriwler sonı kórsetedi, qapalıq hám mayuslik sezimlerin ańlatiwshı sóylew waqtında sol sóylewlıqdıń sózleytuǵın kisiniń dawısı eriksiz tómenlep ketedi. Sóylewlıqdıń ózi susayib qaladı, sózlayotgan kisiniń dawısılıq da bo'linib - bo'linib shıǵadı. Emotsional keshinmalar hár qıylı jaǵdaylarda hár qıylısha tezlik menen payda boladı. Geyde sezimler júdá kútpegende, tezlik penen payda boladı. Mısalı, kisi birdan kewilli bolıp ketedi, tezlik penen ǵázepge keledi, ashshılanadı hám taǵı basqa. Lekin geyde sol sezimlerdiń ózi birden qo'zg'almaydi, bálki az-azdan tuwıla baslaydı. Sonday Emotsional keshinmalar bar, olardıń qaysı dárejede tez payda bolmaslıǵın belgilew qıyın yamasa pútkilley belgilep bolmaydı. emotsional keshinmalarning kúshi hár qıylısha bolıwı múmkin. Sezimniń kúshi áwele yaǵımlı hám yoqimsiz sezimlerdiń qanshelli kúshli bolıwıda bolıp tabıladı. Sezimniń kúshi sol sezimdi shaxsnıń qanshelli inta menen keshirayotganligi menen belgilenedi. Sezimniń qozǵalıw qásiyetleri payda bolıw jolin, kúshi hám turaqlılıǵın bir qansha sebeplerge baylanıslı. Átirap ortalıqdıń awhali, sol waqıttaǵı mútajliklerdiń kúshi, sol páziylet dúzilisine sebep bolǵan hádiyselerdiń jeke jáne social áhmiyetin ańǵarıwı, adamnıń dúnyaǵa kóz qarası, bul páziylet qanday jaǵdayda payda bolıwı hám ótiwi, hámde shaxsnıń individual qásiyetlerine baylanıslı. Sezimlerdiń áyne waqıtta qanshelli tez, kúshli hám turaqlı bolıwına kóre, sezim-sezimlerdiń tómendegi túrleri parıq etedi: Emotsional ton, emotsiyalar, affekt, saldamlılıq jaǵdayları (stress), keyip hám basqalar. Emotsional ton. Sezim kóbinese tek Emotsional tús retindegi ruxiy processtiń ayriqsha sapa tárepi jol menende kórinetuǵın boladı

Yaǵımlı sáwbetles eken, kúlkili waqıya, yoqimsiz iyis, zerikarli kitap, ko'ngildagi shınıǵıw, shad kewilli sayaxat, salmaqli jumıs sıyaqlılar. Emotsional ton - sezim yamasa aqıl processinde shaxsnıń aqıl qılıp atırǵan zat yamasa hádiysege munasábetin ańlatiwshı arnawlı Emotsional buyok, yaǵımlı yamasa yoqimsiz aqıl menen baylanısqan sezim. Mısalı, awrıw hám bir qatar kúshli qo'zg'ovchilar ayqın kórsetilgen yoqimsiz Emotsional ton menen ajralıp turadı. emotsiya - bul qanday da bir sezimniń tikkeley keshirilishi bolıp tabıladı. Muzıkanı sezuvchi kisiniń kontsertda ózi jaqsı kórgen kuyni jaqsı atqarıwshı orınlanıwıda tıńlab, keshiriw, sezim etiw nátiyjesinde ráhátleniw, ań-tań bolıp qalıw sıyaqlı jaǵdaylardı emotsiya dep ataladı. Geyde adam qáweterden, qorqınıshlıdan qatıp qaladı, qorqquvdan hám úmitsizlikten ózin qáwipli ob'ekt tárep otadi. Geyde emotsiyalar kisige kúsh beredi. “Tawdı talqan ” etiwge tayın boladı. Aktiv emotsiyalar waqtıda adam tınısh tura almaydı. Affekt tez payda bolatuǵın, aqır-aqıbetde dárejede kúshli, oǵada hushlılıq menen ótetuǵın qısqa múddetli emotsional jaǵdaylar bolıp tabıladı. Affekt latınsha bolıp, ruxiy tınıshsızlanıw, inta degen sózden alınǵan. Affektlar kóbinese kútpegende payda boladı hám geyde tek bir neshe minut dawam etedi. Affekt jaǵdayıda kisiniń sanasına oyda sawlelendiriw, pikir etiw qábileti torayadi, susayib qaladı. Affektlar waqtında adamnıń háreketleri qápelimde tárzde “jarılıw ”singari bır jola baslanıp ketedi. Geyde affektlar tormozlanıw awhali jol menende kórinetuǵın boladı hám bunday jaǵdayda organizm bosanıwıb, háreketsiz bolıp hám shalvirab qaladı. Bunday jaǵday kóbinese adam bır jola qorqqanida, kútpegende quvonganida hám sol sıyaqlı jaǵdaylarda “ózin joǵatıp qoyıw ” kórinisinde kórinetuǵın boladı. Hár bir kisi ózinde baslanıp atırǵan affekt jaǵdayıǵa tushmaslik ushın kóreshmog'i kerek.

Stress - saldamlılıq awhali. Keskin jaǵday sebepli júzege keletuǵın emotsional jaǵdaylar stress yamasa saldamlılıq awhali dep ataladı. Saldamlılıq - hár qıylı fizikalıq hám intellektual jumıslar haddan asıp ketib, havfli jaǵday tuwılǵan payıtlarda, zárúriy sharalardı tezlik menen tabıwǵa tuwrı kelip payda bolatuǵın háreket bolıp tabıladı. Stress jaǵdayınıń payda bolıwı hám ótiwiniń psixologik qásiyetlerin biliw ushqıshlar, kosmonavtlar, elektrostantsiya operatorları, dispetcherler, mashinistler, shafyórler, sud'yalar, kárxana basshıları, oqıwshılardan imtixon alatuǵın pedagoglar hám basqalar ushın da za’ru’rli bolıp tabıladı. Inta - arnawlı bir háreketke hám arnawlı bir ob'ektke turaqlı umtılıwda kúshli súwrette kórsetilgen emotsional jaǵday bolıp tabıladı. inta da uzaq dawam etetuǵın hám turaqlı bolǵan Emotsional jaǵday bolıp tabıladı. inta mudami anıq bir zatǵa qaratılǵan boladı, mısalı, bilimge, oylap shıǵarıwshılıqka, muzıkaǵa, miynetke bolǵan inta unamlı intalardı, buyım - dúnyaǵa ǵırıs qoyıw, qumar, qarta, ichqilikka hám taǵı basqaǵa bolǵan unamsız intanı ajıratıp kórsetiw múmkin.

Keyip - adamnıń salıstırǵanda hálsiz hám ortasha kúshke iye bolǵan, ádetde uzaq waqıt dawam etetuǵın ayırım ruxiy processlerge ulıwma Emotsional tús berip turadıǵan jaǵday keyip dep ataladı. Pedagogikalıq iskerlikte pútkil klass jámáátinde saw ıskerlik, waqıtı kelip saldamlılaw, waqıtı kelip kewillilew keyip jaratıw tálim jumısı natiyjeliliginiń za’ru’rli shárti bolıp tabıladı.



Emotsiyalardı basqarıw

Emotsiyalarning sırtqı ańlatpası hár qıylı kórinislerde júz berediki, ol jaǵdayda tiykarǵı orındı kórgezbeli tárepler tiykarǵı orın iyeleydi hám olar tómendegiler:

Birinshiden, emociyalar nápes alıw aǵzalarınıń jumıslarında ózgeris yasaydi.

• Ekinshiden, emociya ım-ishara - belgilerde, mimikada, yaǵnıy kisiniń júzinde bolatuǵın háreketlerde hámde pútkil bedenniń mánisdor háreketlerinde kórinedi.

• Úshinshiden, gumoral háreketlerdegi, yaǵnıy organizmniń qan quramındaǵı hám basqa suyıqlıqlardaǵı ximiyalıq ózgerislerdi hám sonıń menen birge statiya almaslawıda bolatuǵın jáne de oyıq ózgerislerdi óz quramına aladı.

Emotsional ózgeshelikler individniń psixik kórinisin belgileydiler, shaxs emotsional tipini quraydılar. Adamlar emotsional, oǵada tásirli, intalı hám frigid klientlilarga bólinediler. Birinshisi ańsat qo'zg'aluvchan, emotsional tásirli, impul'siv; ekinshisi - óz sezimlerin baqlaw etiw, olardan zawıq alıwǵa beyim; úshinshisi - emotsional intiluvchan, oǵada aktiv, maqsetke erisiwde turaqlı ; tórtinshisi - aqıl menen jumıs kórediler, qayǵılanıw sezimi olarǵa jat. Qandayda bir ob'ektke salıstırǵanda islep shıǵılǵan sezimler belgili dárejede bir jınslı ob'ektler klasıǵa kóshirip ótkeriledi. SHunday etip, sezimler nizamlıqlarınan biri olardıń ulıwmalastırılǵanlıǵı hám kóshirip ótkeriw múmkinshiligi esaplanadı. Basqa nizamlıq - sezimlerdiń dawamlı seskantiruvchilar tásirinde sustlashishi. Tap sonday ardaqlı qosıq hadeb tıńlansa, yoqmay qalıwı múmkin; júdá kóp ret tákirarlanadigan házil kúlkili bo'lmay qaladı. Birinshi usıl insannıń Emotsional kelip shıǵıwı sheklengen hám belgili bahaǵa iye degen shamaǵa tiykarlanadı. Eger bir sezim bolsa, sonday eken, bul muǵdardıń barlıǵı onı ámelge asırıwǵa qaratılǵan. Eger ekew sezim bolsa, baha yarımıǵa bólinedi, ush Emotsional Emotsional fondı úsh bólekke ajratadı hám taǵı basqa. Sol sebepli, eger sizde qanday da kúshli sezim bolsa, ol jaǵdayda ózińizni engish ushın siz bouling qıyabanına barıwıńız, filmge barıwıńız, xurmaǵa barıwıńız kerek. Yaǵnıy, sizdi tınıshsızlanıwlantiradigan tájiriybe hám jasalma túrde islengen tájiriybe ortasında sezim kúshin bóliw kóriw ushın ózińiz ushın taǵı bir emotsional shaytandı jaratıń.

Ózin iyelewdiń ekinshi usılı - keri háreket - tájiriybege itibar beriw. Bunı ámelge asırıw ushın hár qanday shalǵıtishni ketkazib, ózińizni tek siz hám sezim ámeldegi bolǵan bos jayǵa yashirgan halda, sebepge yamasa sezimge tolıq itibarıńızdı qaratıwıńız múmkin. Mısalı, tanımalı rejissyor Nikita Mixalkov jańa film ideyasın, yaǵnıy sezimlerdi tuwdırıwshı bolǵanıda, ol murtini qırqıp tashladi hám usınıń menen ózin úyde, hár qanday jámiyetten uzoqlashdi. Bunday ruxsatsız hibsga alıw sezimniń tubiga demde túsiwge hám odan aman qalıwǵa járdem beredi hám mudamǵı maǵlıwmat aǵımına úyrengen mıy ash qola baslaydı hám birinshi kúshli inta jaysha kúlkili hám paydasız bolıp kórinedi. Biraq bul usıl eń vayronkor sezimler ushın uyqas emes. Jaqınlaringizning qaytarib bolmaydıǵan joǵatılıwı haqqında soylesemiz. Bunday qayǵılar adamlar arasında basdan keshirilishi kerek. Egerde bir nárseden qorqsaq júzlerimiz aǵarıp ketiwi múmkin. Bunda biz ishimidegi qorqıwımızdı sırtqa shıǵarıp atırǵan bolamız. Áne sonday ishki sezimlerimizdi sırtqı kórinisimizde de kórsetiw emotsiya desek boladı. Emotsiya menen sezimler derlik bir mánide qollanıladı. Biraqta hámme sezimlerde emotsiya bola bermeydi. Mısalı: watan súyiwshilik, muhabbat htb. Bulardı emotsiyalarımızda kórsete almaymız. Usı orında aytıp ótiw kerek insan bazı orınlarda emotsiyaların uslapta biliwi kerek. Bolmasa emotsiyalarımız bizdi qolaysız jaǵdayǵada salıp qoyıwı múmkin.


Juwmaqlaw

Emotsiya – bul ishimizden ótip atırǵan sezimlerimizdi júzimizde de payda bolıwı. Biz hár túrli emotsiyalardı bastan keshiremiz. Quwanamız, qayǵılanamız, qáweterlenemiz jáneden basqada emotsiyalardı kórsetemiz. Emotsiyalarımız sırtqı ortalıqta júz berip atırǵan procesler nátiyjesinde de payda boladı. Emotsiya – shaxstıń átirap ortalıqtaǵı nárse hám hádiyselerge, adamlarǵa hámde óz-ózine bolǵan múnasibetlerden kelip shıǵatuǵın sezimleri. Shaxs tiri janzat bolıwdan tısqarı jámiyet aǵzası esaplanadı. Sonıń menen birge jeke insan sıpatında atirap ortalıqtaǵı nárse hám hádiyselerge múnasibetin kórsetedi. Insan múnasibetleri onıń miyinde sezim-tuyǵılar, joqarı ishki sezimler retinde kórinis beriwi emotsiyanı payda etedi. Emotsiya túsinigi kúndelikli turmıstada hámde ilimiy dereklerde de har túrli mánislerde qollanıladı. Kúndelikli turmısta emotsiya túsiniginiń ornına sezgiler, qálewler, tilekler, talaplar, maqsetler atamalarınan paydalanıladı. Ilimiy dereklerde bolsa, shaxstıń mútajligin qandırıwshı hám oǵan tásir etiwshi nárselerge, adamlarǵa óz múnasibetin miyinde payda etiw mánisinde qollanıladı.

Emotsiya tek ǵana insanlarǵa emes al basqa tiri janzatlarǵa da tiyisli ruwxıy jaǵday esaplanadı. Mısalı: bizler qandayda bir qıyınshılıqtı jeńgenimizde yaki basqada bir jarıs yaki tańlawlarda jeńiske erkenimizde quwanamız, óz ishki sezimlerimizdi emotsiyalar arqalı kórsetemiz. Adam ómirde jańa nársege dus keledi, bul nárse kóbinese onı tolqınlandırıp, oyında bul nárseni átirap ortalıqtan ajıratıp alıp, oǵan qaraǵanda tańlanıw, hayran qalıw, háwes hám qızıǵıwshılıq emotsiyaların bildiredi. Bul jańa pikirlerdi ańlawdıń emotsional tárepi. Emotsiyalardıń payda bolıwına sırtqı ortalıqta júz beretuǵın ózgerisler sebep boladı. Emotsional jaǵdaylar ushın tán bolǵan fiziologiyalıq proceslerdiń tiykarın quramalı shártli hám shártsiz refleksler quraydı. Biraqta ómirde sonday emotsional jaǵdaylar boladı, bul waqıtta emotsiyalarımızdı sırtqa shıǵarmastan tura almaymız. Emotsional jaǵdaylar insan ómirinde kóplep ushırasadı. Olardı yaǵnıy emotsiyalarımızdı biz hár kúni kórsetemiz. Olar refleks bolıp ketken, ómirimizdiń bir bólegine aylanıp úlgergen.

Ulıwma qılıp aytqanda, emotsiyalardıń kelip shıǵıwı, olardı basqarıw, emotsiya kórinisleri, emotsional jaǵdaylar haqqında maǵlıwmat berdim…



Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. G.Avalova, Q.Sultonov “Pegagogika.Psixologiya” 2013-jil Tashkent

2. N.P.Anikeeva “Jamoda ruhiy holat” 1997-jil O’qitiwshi

3. B.Ziyamuhammedov “Pegagogika” 2000-jil Oqitiwshi

4. V.Karimova, F.Akramova “Psixologiya.Maruzalar matni” 2001-jil Oqitiwshi

5. Psixologiya .Uchebnik . – Moskva 1998-jil

Paydalanılǵan internet saytları

1. google.com

2. aim.uz

3. yandex.ru



4. ziyonet.uz
Download 0.52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling