Musiqa tinglash madaniyati, musiqa ijrochiligi

Musiqa tinglash madaniyati, musiqa ijrochiligi.

Reja:

1. 
   Bolalarni musika tinglashga urgatish jarayoni.
   
2. 
   Musika tinglashning darsdagi mikdori va jarayoni.
   
3. 
   Musika tinglashda janr va tushuntirish uslublari.
   
4. 
   Umumiy xulosalar.
   

Sirli va sexrli musika exromini uch eshigi bor. Birinchi eshikdan uning yaratuvchi me’morlari-bastakorlari kiradi. Ikkinchi eshikdan uning dongini doston kiluvchi ijrochi san’atkor kiradi. Uchinchi eshikddan esa eshituv kiradi. Bu yerda gap musika koshonasi uchinchi eshigidan kirib kelayotgan avlodga ilk musika tinglash yurigini berish xakida boradi.
Musika asarlarining tushunib kabul kilish uchun ma’lum bir musika tinglash tayyorgarligi bulish va uni tinglashga odatlanish kerak. Axir xamma bolalar xam musika chin dildan uzi xoxlab vaunga berilib eshitivermaydi. Shuning uchun xam maktabda musika tinglash saotlarining vazifasi, bolalarga musikani sevishni singdirish,musika tassavurlarini rivojlantirish, musikiy tavushlar olamiga olib kirishdir.
Musikani kizikib urganishni va uni sevishni urgatish mumkin? Mumkin deb javob beradi mutaxasislar.Chunki, bolalarning juda kupchiliginimusikaga kizikish bor va bu kizikish xali tugri yunalish olmagan, tarashlanmagan kizikdir. Ulardagi mana shu kizikish yanada uygotish va rivojlantirish kerak.Musikashunoslarga va musika muallimlariga shu narsa ravshanki agar bolalar musika bilan atroflicha mulokatda yashasalar,ularning ruxiy xolati mazmunlirok, akliy tafakkur dunyosi tobora barkamolrok bula boradi.
Musika tinglash soatlari nega zarur, musika tinglash uchun berilayotgan radio eshittirishlari va tele kursatuvlar yetmaydimi –deb surash mumkin. Bunga radio va telekonsertlar uziga xos musila tinglash soatlarining urnini bosolmaydi deb dangal javob berish kerak. Chunki konsert eshittirish kursatuvlar ommaning musikaviy kamolatida kattarok uynasa xam unda anik rejiimli mashgulot olib borish imkoniyati yuk.Bundan tashkari konsertlardagi musika xajm jixatidan bolalarga ogirlik kiladi va ular juda kup tovushlar va taasurotlar ichida chalgib kolishadi.
Bolalarda uzlarining dikkatini tortgan musika asarni kayta -kayta tinglash imkoni xam yuk,bu yerda/bundan keyingi paytlarda maxsus bolalar uchun berilayotgan ashula urgatish kursatuvi mustasno. Bazi mutaxasislar konsert zallarida beriladigan musika konsertlari bolalarni odamlarning kupligi, ijrochining shaxsi, zal anjomlari chalgitadi deb aytishadi,bolalar musikaning mazmuniga yetib tinglay olmaydi deyishadi.
Bir xisobda shunday bulsa xam bolalar uchun xam bir xil xulosa deb bulmaydi.Ba’zi bolalarning mana shunday konsertlardagi ma’lum bir musika yoki ma’lum ijrochi bir umr esdan chikmaydigan darajada maftun etib uning kelajak yulini butunlay musikaga burib yuborishi xam mumlin.
Shunday kilib boshlangich maktablarda musika tinglash soatlarining maksadi esa bolalarni rejali va boskichma boskich musika olamiga olib kirishdir.Buning uchun birinchi galda bolalarni musikaga jalb kilish,tinmay… musika targiboti olib borish va uni urganishga kirishishdir.
Musika muallimlari oldida,ukuvchilar dikkatini uziga karatish,sinf imkoniyatiga mos musika asarlari uni bor musika ifodasi bilan ukuvchilarga yetkaza olish,kutarinki ruxiy iklim yaratish, musikii-muallimona sezgirlik nazokatlilik kabi kiyin vazifa turadi.Ular xar bir sinfning individual musikiy imkoniyatlarini xam xisobga olishlari kerak.Yukoridagilarni nazarda tutib,musika tinglash soatlariga nisbatan kiyinrok,bu ukituvchidan bilimni talab kiladi deyish mumkin.
Shunday kilib endigi gap boshlangich sinf ukuvchilariga musika tinglash soatlarida kanday materialni kanday mikdorda va kanday tartibda berish xususida buladi.
Birinchi galda bolalar tinglaydigan musika asari ular uzlashtira oladigan bulishi kerak va bir darsda bir nechta musika asarini katorlashtirib tashlamaslik lozim, musika tinglash uchun tanlangan asarlar bolalarni kiziktiradigan va ularga yokadigan bulishi kerak. Bu yerda fakat bolalarning didiga mos musika asarlari tinglanishi kerakmi, ularning keyingi musikiy tarakkiyoti uchun bu bir xil salbiy ta’sir kilmaydimi, degan savol tugilishi mumkin.
Tajriba shuni kursatadiki,birinchi galda bolalarning musikaga bulgan ishonchini kozonmok uchun, ular suzsiz kabul kiladigan musika asarlarini tanlash shart.
Birinchi galda bolalarning didini xisobga olish kerak degan, xar kanaka kucha ashulalariyu, badiiy yaroksiz materiallar xam tinglash uchun bulaverar ekan deb uylamaslik kerak. Ulkan musika adabiyoti xazinasida ilgor pedagogik talabga javob beradigan bolalar bop musika asarlari bir dunyodir. Bu yerda boshlangich sinf ukuvchilarining psixo-fiziologik xususiyatlarini xisobga olish xakida xam gap borayapti.Shuningdek, bolalarning vujud-targibot kamolati xam uzok davom etadigan musika asarlarini tinglash uchun sabr-bardosh kuvvatiga ega emas. Kuzatishlar, ikki-uch minutlik musika tinglash mashgulotlari bosh langich sinf darslari uchun yetarli ekanini kursatayapti,chunki bola jonining tanaga sigmaydigan navkiron shiddati. Tugri, «tartib-intizom» prinsipi buyicha 2-3 minutdan ortik xam musika tinglatish mumkin, lekin u kutgan natijani bermaydi. Bolalarning yorug ruxiy bogchalarga soya tushurib kuyishdan extiyot bulishi kerak. Odatda bolalar usuli yengil va shiddatli, shux musika asarlarini yaxshi kurishadi.Ular uychan, chuzik musikalarni xam bemalol tinglashadi,bunda me’yorni unutmaslik.
Bizningcha musika tinglash soatlarida xayot vokealarini tasvirlovchi musika asarlarini tanlash, daslabki mashgulotlar mavaffakiyatining garovi buladi. Nega? Negaki bunday asarlarda atrof-muxit,yil fasllari, tabiat xodisalari, jonivorlar, ovozi va xatti-xarakatlari tasvirlangan bulib, ukuvchilar bunda musika bilan xayot xakikatlarining chanbarchas alokasini tushina boshlaydilar, ular obrazli fikrlash sari kadam kuyadilar.
Bunda xam mashgulotlar ayni bir tasvirlovchi musikalardan iborot bulmasligi, medaga tegadigan bulib kolmasligi kerak. Xush, musika tinglash ta’limini kaysi musika janridan boshlash kerak:ovoz musika turidanmi yoki cholgu musika turidanmi? Bu munozarali savoldir.Birovlar ovoz musikasidan boshlash kerak, chunki musika mazmuni she’r matnida anik ifodalangan buladi deyishadi. Boshka birovlar esa cholgu musikasidan boshlash kerak, cholgu musikasi bevosita eshitish uchun yoziladi, u uzining sirli jozibasi bilan ukuvchilarni ichki bir tuygu bilan fikrlashga urgatadi deyishadi. Bu xar ikkala dalilda xam jon bor bulganligi tufayli, tanlashni musika muallimlarining uziga koldirgani makul.
Endi boshlangich musika tinglash mashgulotlarini kaysi musikalardan boshlash kerak, uzbek musikalaridanmi, rus yoki xorijiy garb musikalaridanmi,degan savol tugilishi mumkin. Bizningcha birinchi navbatda milliy musika asarlaridan boshlagan ma’kul. Chunki bola tugilgandanok milliy madaniy an’analar beshigiga keradi, ona suti bilan birga ona tili, ona allasi va miliy xayotning barcha oxanglari uning murgak vujudiga yogirilib boradi. Bolalarning musika tinglash malakalari ancha rivojlanib borgandan keyin rus va xorijiy garb musikasiga xam murojaat kilsa bulaveradi.
Musika ijodkorlari ichida shunday siymolar borki, ular jaxon badiiy madaniyatini tasavvur kilib bulmaydi. Bular sarasiga Betxoven Mosart, Grig, Shuman, Bize, Shopen, List, Chaykovskiy, Shestakovich va boshkalar kiradi.
Mana shu buyuk kompozitorlarning bolalar ruxiy olamiga mos tushgan musikiy asarlaridan bolalarni bebaxra koldirmaslik kerak.Ularning asarlaridan xar bir boshlangich sinf musikiy imkoniyatlarni va ukuvchilarning badiiy uzlashtirish darajasini xisobga olib foydalanish lozim.
Xar bir ta’limning yurigi oddiylikdan murakkab sari borishni takoza etadi, inchunin musika tinglash darslarida xam shu yurikka amal kilinadi. Shuning uchun musika muallimlaridan katta maxorat va tajriba talab kilinadi, chunki ular xar bir sinfning badiiy musikiy xususiyatiga karab tinglanadigan musika asarlarning xajmini va mikdorini boskichma-boskich belgilab boradilar.Albatta musika tinglash mashgulotlari ma’lum bir goyaviy tematik yunalishda buladi, bugungi dars oldingi darsni boyitishi, kelgusi darsga esa poydevor bulishi lozim.
Musika tinglash soatlari xususida musika ukituvchilari orasida tagin bir munozarali masala bor.Bu tinglanayotgan musika xakida ukuvchilarga tushintirish berish kerakmi yukmi, degan masaladir. Bu xususida xam ikki xil karashlar mavjud. Bir gurux mutaxasislar bir kancha tushuntirish ishlari zarur desa, ikkinchi gurux mutaxasislari esa mutloka zarur emas deyishadi. Bu yerda ikkinchi guruxdagilar xar barkamol musika asari uzi uchun uzi javob beradi,degan xakikatga amal kilsa,birinchi guruxdagilar esa tinglovchilar musika tayyorgarligi va badiiy didi nuktai nazaridan yondashadilar.
Bunda xar ikki tomonning ibratli tomonlarini kabul kilish kerak. Musika dunyosiga endigina kadam kuyayotgan boshlangich sinf ukuvchilariga tinglanayotgan musika xakida oydinlashtiruvchi tushuntirishlar foydadan xoli emas.Lekin Bunda ukituvchi me’orni bilmasa,ukuvchilar xar bir musika asarida ukituvchi tushuntirib beradigan kandaydir xodisa bor degan tushunchaga borib kolish xafvi bor.
Xar bir musika asari uzi uchun uzi javob beradi,degan xakikat-buyuk xakikatdir.Biz sevadigan juda kup musika asarlarining mualliflari allakachonlar,balki bir nechta asarlardan olamda yuk, lekin ularning yaratib ketgan musika asarlari to xamon uzi uchun javob berib, yashab kelayotganligi xakikat emasmi? Shuning uchun ukuvchilarni musika bilan kuprok yolgiz koldirgan ma’kul.Musika ularning ruxini tuldirsin,xayol kaknuslariga narvoz bersin. Zero musika oxanga aylangan inson ruxidir.