Namangan davlat universiteti dadamirzayeva gulchehra abdunabiyevna tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

NAMANGAN DAVLAT UNIVERSITETI

DADAMIRZAYEVA GULCHEHRA ABDUNABIYEVNA

TARIX FANIDA INNOVATSIYALAR: TEXNOLOGIYALAR, MODELLAR
VA METODLAR

(O‘quv qo‘llanma)

Namangan – 2019

Ushbu o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g’risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 16-avgustdagi “Oliy ta’limning Davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g’risidagi” Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2012-yil 29-oktyabrdagi 418-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “Magistratura to‘g’risidagi nizom” va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida ishlab chiqildi.

O‘quv qo‘llanma ma’lumotlaridan 5120300 – tarix (Jahon mamlakatlari bo‘yicha) bakalavriat ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun o‘tiladigan “Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar” fani bo‘yicha dars mashg’ulotlarida foydalanish mumkin. Bunda har bir berilgan mavzu uchun manbalar, ma’lumotlar topish va ularni saralash masalalariga alohida e’tibor qaratildi.

Mas’ul muharrir: Erqo‘ziyev Anvar Ashurovich

tarix fanlari nomzodi, dotsent

Taqrizchilar: Sarimsoqov Abdilatip Abdiraximovich

tarix fanlari nomzodi, dotsent

Mansurov Ulug’bek Umarovich

tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent

Mazkur o‘quv qo‘llanma Namangan davlat universiteti o‘quv-uslubiy kengashining 2019-yil ___ ______dagi __-sonli yig’ilishida muhokama qilinib, nashrga tavsiya etilgan.

G.A.Dadamirzayeva. Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar (o‘quv qo‘llanma). Namangan, 2019. – 120 b.

Namangan davlat universiteti, 2019 yil

SO‘Z BOSHI

Mustaqillik sharofati tufayli o‘zligini tom ma’noda anglab, jahonga yuz tutdi, o‘zi belgilab olgan istiqbol taraqqiyot yo‘lidan jadal ilgarilab bormoqda. O‘zbekiston Respublikasida zamonaviy davlatchilik tizimini barpo etish va rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Mustaqilligimizning tarixan qisqa davrda bosib o‘tgan g’oyat murakkab, ayni vaqtda sharafli taraqqiyot yo‘li, bu yo‘lda qo‘lga kiritilgan, bugungi kunda dunyo hamjamiyati tomonidan haqli ravishda tan olinayotgan yutuq va marralarimizga qanday asosda, qanday og’ir sinov va mashaqqatlar evaziga erishilganligi, o‘zbek xalqinig davlatchilik sohasida to‘plagan ko‘p asrlik boy tarixiy tajribasini atroflicha o‘rganish va undan samarali foydalanish masalasi o‘zining dolzarbligi bilan ajralib turadi. Shu nuqtai nazardan, taqdim etilayotgan fanning uslubiy tavsiyalari nazariy va amaliy ahamiyatga ega.

Talaba-yoshlarning tarixiy dunyoqarashini boyitish, ularda mustaqil fikrni qaror toptirish, tarixni mukammal darajada bilish, insoniyat sivilizatsiyasining yutuqlaridan va tajribasidan to‘la bahramand bo‘lish, umuminsoniy qadriyatlarni anglab yetishga ko‘maklashish va dunyo miqyosida mavjud bo‘lgan muammolarning tarixiy ildizlarini izlab topish kabi dolzarb masalalarni o‘rganadi. Fan va texnika shiddat bilan taraqqiy etib borayotgan XXI asrda talabalarda tarix fanini chuqurroq o‘rganishda zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanishni davrni o‘zi taqozo qilmoqda.

Tarix jarayonlarini anglashda axborot texnologiyalarining o‘rnini tahlil etish, fanning asosiy yo‘nalishlariga oid innovatsion yondashuvlarni tahlil va tadqiq qilish malakasini hosil qilish, davlat va jamiyat taraqqiyotining rivojlanish omillarini tahlil qilishda fanning o‘rnini tushuntirish, talabalarda tarix faniga oid electron manbalardan, internet imkoniyatlaridan foydalanish, tarixiy tadqiqoqtlarda axborot texnologiyalarini qo‘llashni o‘rgatishdan iborat.

Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar hozirgi kunning dolzarb masalaridan biri bo‘lib, uning rivojlanish bosqichlari, yillar davomida to‘plangan ilg’or tajribalarni o‘rganish va ta’lim jarayonida qo‘llashni o‘rganish lozim. Zamonaviy ta’lim texnologiyalarini tashkil etishda kerakli texnik vositalar haqida ma’lumotga ega bo‘lish, ular qo‘llash texnologiyalarini o‘rganish, ma’ruza yoki seminar mashg’ulotlarini to‘gri rejalashtirish va tashkil etishni talab qiladi. Tarix fanini o‘qitishda internet va onlayn resurs markazlaridan samarali foydalana olish hamda ko‘rgazma slayd materiallarini tayyorlash ko‘nikmasini egallashlarida lozim. Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, aksariyat tarix ta’limi yo‘nalishi talabalari internet va onlayn resurs va AKT vositalaridan foydalanishda qiyinchilikka duch kelmoqda. Shuning uchun 1-bosqich talabalari kursni puxta egallashlari uchun kerakli adabiyotlar aksariyati rus va boshqa tillarda ekanlgini inobatga olib, mazkur ko‘rsatmani tayyorlashga jazm qildik.

Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar fani “O‘zbekiston tarixi”, “Shaharlar tarixi”, “Madaniyatshunoslik”, “San’at tarixi”, “O‘rta Osiyo qadimgi shaharlari”, bundan tashqari “Axborot texnologiyalari”, “Tarixni o‘qish metodlari” kabi fanlar bilan o‘zaro bog’liqdir. Yuqorida nomlari tilgan olingan fanlar bo‘yicha bilimlar taqdim etiliyotgan fanni chuqurroq o‘zlashtirga yordam beradi.

O‘quv fanining talabalar tamonidan chuqurroq o‘zlashtirishlari uchun zamonaviy axborot texnologiyalar (jumladan kompyuter imkoniyatlari orqali internet resurslari) katta ahamiyatga ega. Ular fanga oid faktologik materiallar bazasini kengaytirish, o‘quv jarayonini uslubiy jihatdan boyitish, ma’lumotlarni talabalarga yanada tushunarliroq yetkazish, ma’ruza va seminar mashg’ulotlari uchun ahamiyatlidir. Pedagogik texnologiyalar, o‘z navbatida, talabalarning faolligini, mustaqil fikrlashga intilishlarini oshiradi, pedagogik va talabalar o‘rtasidagi aloqani mustahkamlaydi.

Ushbu o‘quv qo‘llanma “Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar” fanini o‘zlashtirishda va seminar mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko‘rishda talabalarga yaqindan ko‘makchi bo‘ladi degan umiddamiz.
MAVZU: TARIX FANIDA INNOVATSIYALAR: TEXNOLOGIYALAR, MODELLAR VA METODLAR FANINING PREDMETI, TADQIQOT DOIRASI, MAQSADI VA VAZIFALARI
REJA:

1. 
   Tarix fanida axborot texnologiyalari fanining tarixiy tadqiqotlar tizimida tutgan o‘rni.
   
2. 
   Tarix ta’limida axborot texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati.
   
3. 
   Fanning uslubiy, ilimiy-nazariy asoslari.
   
4. 
   Informatsion inqilob tushunchasi.
   

Tayanch so‘z va iboralar: tarixiy tadqiqotlar tizimi, axborot texnologiyalari, Informatsion inqilob tushunchasi, innovatsiy texnologiyalar, modellar va metodlar
Fanni o`qitishdan maqsad – bakalavr-talabalarni tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalariga oid bilim, ko`nikma va malakalar bilan qurollantirish. Ta’lim olayotgan o‘quvchilarga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‘rgatish, shuningdek pedagogik mahorat sirlarini ochib berishdan iborat.

Fanning vazifasi – bo`lajak o`qituvchilarini zamonaviy tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalari larning nazariy asoslariga oid bilimlar bilan qurollantirish; yangi texnologiya darajasida pedagogik jarayonni samarali tashkil etish uchun zarur ko`nikmalarni egallash; zamonaviy innovatsion texnologiyalarni keng doirada qo`llay olishga yo`naltirish; pedagogik faoliyatni amalga oshirishda ijodiy va metodik savodxonlikka tayyorgarlikni shakllantirishdan iborat.

Fan bo`yicha talabalarning bilim, ko`nikma va malakasiga qo`yiladigan talablar.

“Tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalari ” o`quv fanini o`zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr:

- Ta'lim sohasida davlat siyosati va strategiyasining asosiy yo`nalishlarini;

-Tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalari tushunchasining ilmiy asoslarini, uning kategoriya va tamoyillarini; o`quv jarayonini tashkil etish shakllari va metodlariga qo`yiladigan zamonaviy talablarni;

-O`quvchi shaxsi, ta'lim jarayonida shaxs sifatlarining namoyon bo`lishini; Tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalarilarning tasnifi va asosiy jihatlarini;

- Ta'lim jarayonini texnologizatsiyalash haqida tasavvurga ega bo`lishi; zamonaviy pedagogik va innovatsion texnologiyalarni bilishi kerak;

- shaxsning ma'naviy-axloqiy sifatlarini faol shakllanishi, tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalarilarning tamoyillari bilan bog`liqlikda keyingi amaliy faoliyatda ta'lim jarayonini pedagogik jihatdan bir butun tarzada tashkil etish va amalga oshirish;

-Ta'limga texnologik yondashuv asosida mashg`ulotlarning o`quv maqsadini qo`ya olish, pedagogik faoliyatni rejalashtirish;

-amaliy mashg`ulotlarni modellashtirish, qiyinchiliklarni bartaraf etish imkoniyatlarini bashorat qila olish, xatolarni tuzata olish strategiyasini ishlab chiqish;

-Ta'lim oluvchi shaxsining har tomonlama barkamol rivojlanishi, ta'lim jarayonining “jonli”, ijodiy tashkil etishga yordam beruvchi ta'limning zamonaviy integrativ metodlarini egallash;

- Ta'lim oluvchilarning bilish faoliyatini boshqarish metodlarini egallash;

-Ta'lim standartlarining yangi talablari va o`zining ehtiyojlari bilan bog`liqlikda o`qitish va ta'lim olganlikni tashxis etishining turli usul va vositalaridan samarali foydalanish, bundan tashqari yangi metodik yo`llarini mustaqil yaratish va nazorat qilish ko`nikmalarini egallashi zarur;

- Tarixiy adabiyotlar bilan ishlay olish;

- Zarur metodik hujjatlarni tuza olish;

-Ilg`or pedagogik tajribalar va pedagogika fanining zamonaviy yutuqlaridan amaliyotda foydalanish bilan o`z-o`ziga ta'lim berish bilan shug`ullanish;

-Yengil pedagogik tadqiqotlar o`tkazish, ishga ijodiy yondashish;

-Muloqotda ochiq va hamdard bo`lish;

-Ijodkor, mustaqil fikrlovchi va har tomonlama barkamol shaxsni shakllantiruvchi ma'naviy-ma'rifiy, tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirish;

-Individual, shaxsiy va yoshga oid o`ziga xosliklarni hisobga olgan holda auditoriya bilan psixologik asosli muloqot va o`zaro harakatni tashkil etish malakalariga ega bo`lishi kerak.

1. Tarix fanida innovatsiyalar: texnologiyalar, modellar va metodlar” fanini o`qitishning maqsad va vazifalari shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda talaba (yoki o`quvchi) larni faqat tayyor bilimlarni egalashga o`rgatib kelingandi. Bunday usul talaba (yoki o`quvchi) larda mustaqil fikrlash, ijodiy izlanish, tashabbuskorlikni so`ndirar edi. Endi o`quv jarayonini yangilangan dastur va standart talablariga javob beradigan zamonaviy darslar asosida tashkil etish davri keldi. Boshqacha qilib aytganda zerikarli darslar o`rniga darslarni tashkil etishga ma’suliyat bilan yondashadigan, kasbiy bilimdon, metodik mahoratga ega, ma’suliyatli, zamonaviy, interfaol pedagogik texnologiyani mukammal o`zlashtirib olgan, innovatsiyalar asosida ta’limni tashkil eta oladigan o`qituvchilarga talab oshib bormoqda. Innovatsiya (inglizcha innovation)-yangilik kiritish, yangilik demakdir. Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o`qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, o`zgarishlar kiritish bo`lib, uni amalgam oshirishda asosan interfaol uslublardan foydalaniladi.

Interfaol (“Inter”- bu o`zaro, ”ast”- harakat qilmoq) - o`zaro harakat qilmoq yoki kim bilandir suhbat, muloqot tartibida bo`lishni anglatadi. Boshqacha so`z bilan aytganda, o`qitishning interfaol uslubiyatlari – bilish va kommunikativ faoliyatni tashkil etishning maxsus shakli bo`lib, unda ta’lim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo`ladilar, ular biladigan va o`ylayotgan narsalarni tushunish va fikrlash imkoniyatiga ega bo`ladilar. Interfaol darslarda o`qituvchining o`rni qisman talabalarning faoliyatini dars maqsadlariga erishishga yo`naltirishga olib keladi. Bu uslublarning o`ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va talabalarning birgalikda faoliyat ko`rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lib, ularga:

-talabaning dars davomida befarq bo`lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod qilish va izlanishga majbur etilishi;

- talabalarning o`quv jarayonida fanga bo`lgan qiziqishlarini doimiyligini ta’minlanishi;

- talabalarning fanga bo`lgan qiziqishlarini mustaqil ravishda har bir masalaga ijodiy yondashgan holda kuchaytirilishi ;

- pedagog va talabalarning hamkorlikdagi faoliyatini doimiy ravishda tashkil etishlari mumkin.

Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko`tarishga bo`lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayishi tabiiy. Zamonaviy texnologiyalar qo`llanilgan mashg`ulotlar talabalar egallayotgan bilimlarlarni o`zlari qidirib topishlariga, mustaqil o`rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o`zlari keltirib chiqishlariga qaratilgan. O`qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda, boshqaruvchilik, yo`naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o`quv jarayonida talaba asosiy figuraga aylanadi.

Pedagog olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida Nega o`qitamiz? Nimani o`qitamiz? Qanday o`qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatorda qanday qilib samarali va natijali o`qitish mumkin? – degan savoliga ham javob qidirdilar. Bu esa, olim va amaliyotchilarni o`quv jarayonini texnologiyalashtirishga, ya’ni o`qitishni ishlab chiqarishga oid aniq kafolatlangan 9 natija beradigan texnologik jarayonga aylantirishga urinib ko`rish mumkin, degan fikrga olib keladi. Bunday fikrning tug`ilishi fanda yangi pedagogik texnologiya yo`nalishini yuzaga keltirdi. Bugungi kunda ta’lim muassasalarining o`quv-tarbiyaviy jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishga alohida e’tibor berilayotganligining asosiy sababi quyidagilardir: Birinchidan, pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi ta’limni amalga oshirish imkoniyatining kengligida. “Ta’lim to`g`risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da rivojlantiruvchi ta’limni amalga oshirish masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. Ikkinchidan, pedagogik texnologiyalar o`quv-tarbiya jarayoniga tizimli faoliyat yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi. Uchinchidan, pedagogik texnologiya o`qituvchini ta’lim-tarbiya jarayonining maqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzish va bu jarayon kechishini nazorat qilishgacha bo`lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib olishga undaydi. To`rtinchidan, pedagogik texnologiya yangi vositalar va axborot usullarini qo`llashga asoslanganligi sababli, ularning qo`llanilishi DTS talablarini amalga oshirishni ta’minlaydi.

O`quv-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarning to`g`ri joriy etilishi o`qituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki maslahatchi sifatida faoliyat yuritishiga olib keladi. Bu esa talabadan ko`proq mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlarni talab etadi. Har qanday pedagogik texnologiyaning o`quv-tarbiya jarayonida qo`llanilishi shaxsiy xarakterdan kelib chiqqan holda talabani kim o`qitayotganligi va o`qituvchi kimni o`qitayotganligiga bog`liq. Pedagogik texnologiya asosida o`tkazilgan mashg`ulotlar yoshlarning muhim xayotiy yutuq va muammolariga o`z munosabatlarini bildirishlariga intilishlarini qondirib, ularni fikrlashga, o`z nuqtayi nazarlarini asoslashga imkoniyat yaratadi.

Hozirgi davrda sodir bo`layotgan innovatsiyon jarayonlarda ta’lim tizimi oldidagi muammolarni hal etish uchun yangi axborotni o`zlashtirish va o`zlashtirgan bilimlarini o`zlari tomonidan baholashga qodir, zarur qarorlar qabul qiluvchi, mustaqil va erkin fikrlaydigan shaxslar kerak. Shuning uchun ham, ta’lim muassasalarining o`quv tarbiyaviy jarayonida zamonaviy o`qitish uslublari-interfaol uslublar, innovatsion texnologiyalarning o`rni va ahamiyati beqiyosdir.

Pedagogik texnologiya va ularni ta’limda qo`llanishiga oid bilimlar, tajriba talabalarni bilimli va yetuk malakaga ega bo`lishlarini ta’minlaydi. Pedagogik texnologiya masalalarini va muammolarini o`rganayotgan ba’zi o`qituvchilar, tadqiqotchilar va amaliyotchilarning fikricha, pedagogik texnologiya-faqat axborot texnologiyasi bilan bog`liq hamda o`qitish jarayonida qo`llanishi zarur bo`lgan o`qitishning texnik vositalari, kompyuter, proyektor yoki boshqa texnik vositalar. Bizning fikrimizcha, pedagogik texnologiyaning 10 eng asosiy negizi o`qituvchi yoki talabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun tanlagan texnologiyalariga bog`liq. Har bir dars mavzu, o`quv predmetining o`ziga xos texnologiyasi bor.

O`quv jarayonidagi pedagogik texnologiya – bu aniq ketma–ketlikdagi yaxlit jarayon bo`lib, u talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo`naltirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir. Pedagogik maqsadning amalga oshishi va kafolatlangan natijaga erishishi o`qituvchi va talabaning hamkorlikdagi faoliyati, ular qo`ygan maqsad, tanlagan mazmun, uslub, vosita, shaklga ya’ni texnologiyaga bog`liq. O`qituvchi va talabaning maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan bo`lib, bunda talabalarning bilim saviyasi, guruh xarakteri, sharoitga qarab, ishlatiladigan texnologiya tanlanadi. Masalan, natijaga erishish uchun balki, kompyuter bilan ishlash lozimdir, balki film (yoki tarqatma material, chizma va plakat, axborat texnologiyasi, turli adabiyotlar) kerak bular. Bularning hammasi o`qituvchi va talabalarga bog`liq.

2. Ta’limda innovatsion va texnologik yondashuvning mazmun-mohiyati yangi munosabatlarning o`ziga xos jihati an’anaviy ta’limdagidan farq qilib, o`quvchi-talabalarning mustaqilligi va o`quv faoliyatini taqiqlamasdan, balki belgilangan maqsadga yo`naltirish, o`quv faoliyatini hamkorlikda tashkil etish, ularni faoliyatga ongli ravishda yo`llash, biror-bir faoliyatni buyruq orqali amalga oshirmasdan, balki samarali tashkil etish orqali o`quvchi-talabalarda fan asoslarini o`rganishga bo`lgan qiziqishlarini orttirish, shaxsning ehtiyoji, qiziqishi va imkoniyatlarini chegaralamasdan erkin tanlash huquqini berish sanaladi. Pedagogik texnologiya texnologik yondashuvga asoslanadi. Texnologik yondashuv deganda tayyor mahsulot (ishlab chiqarish texnologiyasiga o`xshash) olish uchun ishlab chiqarish jarayonlarida qo`llaniladigan usul va metodlar to`plami tushunilib, qo`yilgan maqsadlarga erishishda kutilgan natijalarni kafolatlaydigan usul metodlari majmuasi tushuniladi. Agar metod bilish yo`li, tadqiqot yo`li yoki biror faoliyatdagi ma’lum amaliyot va nazariy bilimlar sohasini egallashni harakatlar, usullar majmuasi deb tushunsak, pedagogik texnologiyaning ta’lim usuli, ma’lum ma’noda ta’lim-tarbiya jarayonlari, vositalari, shakl va metodlari majmuasini anglatadi. Pedagogik texnologiyani an’anaviy o`qitish metodikasidan farqlovchi belgilari ko`p.

Pedagogik texnologiya an’anaviy metodikadan, avvalo ,maqsadlarning qo`yilishi va unga erishishi bilan farqlanadi. Pedagogik texnologiya usuli tarkibiy qismiga ta’limning umumiy maqsadlari (o`qituvchi va talabaning maqsadlari) ni ishlab chiqish, ta’lim maqsadlarini nazorat (test) topshiriqlarida o`tkazish, maqsadga erishish usullari kiradi. Loyihalashtirish faoliyati o`quvchi-talabalar bilan ishlashni tashkillashtirishning eng ommabop shakllaridandir. Loyihalash metodi – o`qitishning tashkillashtirilishi bo`lib, o`quvchi-talabalar rejalashtirish va amaliy vazifalarni bajarishlari orqali loyiha ko`rinishida bilim oladi. Loyihalashtirish metodini qo`llash natijasida loyiha (proyekt) ko`rinishidagi bilim o`zlashtiriladi. O`qituvchi va o`quvchi o`rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi hamkorlik pedagogikasiga tayanib, talabalarning birgalikda ta’lim olishlari amalga oshiriladi.

Talabalarni hamkorlikda ta’lim olishlari, ta’lim jarayonlarini loyihalashtirish, talabalar bilan ishlashni loyihalashtirish kabilar zamonaviy pedagogik texnologiyalarning asosiy metodlari hisoblanadi. O`quv-tarbiya jarayonida vujudga kelgan yangi pedagogik munosabatlar mazkur jarayonda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo`llashni taqozo etadi. Pedagogika fani va amaliyotida turli xil yondashuvlar qo`llaniladi. Ular og`zaki, ko`rgazmali, tadqiqiy, izlanuvchan, tizimli, funksional, kompleks, texnologik, faoliyatli yondashuvlardir.

O`quv-tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy qilish pedagogdan ijobiy ishlashni talab etadi. Pedagog o`zida unga yordam beruvchi tashqi imkoniyatlar, ya’ni, nazariy-amaliy, o`quv qurollari va vositalari mavjudligi haqida to`liq ma’lumotlarga ega bo`lishi kerak. Pedagog o`zidagi mavjud ma’lumot va imkoniyatlar asosida qaralayotgan ta’lim yo`nalishi bo`yicha ma’lumotlar hamda ilg`or o`qitish uslublarini ko`zlagan maqsadga yo`naltirish qobiliyatiga ega bo`lishi lozim. Pedagogda shakllangan bilim, ko`nikma, malaka, o`qitish vositalari, zamonaviy pedagogik texnologiyalar imkoniyatlarini maqsadga muvofiq yo`naltira olish qobiliyatlari mavjud bo`lib, u davlat ta’lim standartlari asosida ta’lim oluvchiga aniq maqsadini belgilab beradi. Bu esa, o`z navbatida, pedagogik texnologiyalarni qo`llash rejasini ishlab chiqishga, ya’ni vazifalarini belgilab olishga olib keladi. Belgilangan maqsad va vazifalarni e’tiborga olgan holda ta’limning harakatchan modeli yaratiladi. Modelni ishlab chiqish asosan tizimli yondashuv uslubi, maqsadlar tizimini yaratish va unga erishish ketmaketligiga asoslangan holda olib boriladi. Ta’lim modelini yaratish zamonaviy ta’lim texnologiyasining asosiy talablaridan biridir.

Tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalari ning ilmiy-nazariy asoslari. Tarix fanini o‘qitishda qo‘llaniladigan texnologiyaning falsafiy asoslari. O‘quv yurti, ijtimoiy institut sifatida butun jamiyatning holatini aks ettiradi. U siyosatdan alohida, g`oyalarlardan alohida yashay olmaydi, hech qanday falsafani targ`ib qilmay yashay olmaydi.

Shunday qilib tarix fanini o‘qitish texnologiyasi ma'lum falsafiy poydevorga asoslanadi. Falsafiy konsepsiyalar tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalarini metodologik ta'minlash tarkibiga kiruvchi eng umumiy tartibga soluvchi sifatida ishtirok etadi.

Falsafiy asosi ta'limning yakuniy maqsadida ancha aniq ko`rinadi (misol uchun,tarixiy, e’tiqod, texnokratik, insonparvarlik pedagogik va shu kabi). Falsafiy nuqtai nazarlar ta'lim mazmunida, tarix fani mazmunida ancha aniq kuzatiladi. Ammo ko`pincha ularning g`oyaviylik yo`nalishlarida birlik bo`lmaydi, yagona umumiy falsafiy asoslar yo`q. O`zbekiston Respublikasida zamonaviy ta'lim mazmuni ana shunday xususiyatlarlar bilan farq qiladi.

Ta'limning metodlari va vositalarida falsafiy asoslarni aniqlash qiyinroq. Bir xil metodlar g`oyalari bo`yicha umuman qarama-qarshi texno­lo­giya­larda qo`llanilishi mumkin. Shuning uchun bir texnologiya u yoki bu falsafiy asosga moslanishi mumkin (misol uchun: o`yin).

Zamonaviy jamiyatshunoslik fanlarida u yoki bu darajada ta'lim jarayonida mavjud bo`lgan tarixiy-falsafiy yo`nalishlar, maktab, oqimlar ko`p turlari mavjud.

Umum tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalarida asosiy falsafiy muammolari

Tarix o‘qitishning innovatsion texnologiyalari konsepsiyalarida eng aniq ko`rinadigan bir necha bir-biriga mos falsafiy asoslarni ajratib ko`rsatamiz: materializm va idealizm, dialektika va metafizika skeptizm va tabiiy muvofiqlik, insonparvarlik va antiinsonparvarlik, antroposofiya va teosofiya, pragmatizm va ekzistentsializm. 

Materializm. Ta'lim ma'lumotlari milliy zahiralarida – O`zbekistonning – o`quv metodik adabiyotlarda eng avval dialektik-materializm falsafiy yo`nalishlar aks ettirilgan: maktab ta'lim muammolarini boshqacha tushunish sobiq sovet davrida bema'ni hisoblangan. An'anaviy ta'lim tizimi aynan ana shu falsafaga asoslangan. Shu bilan birga jahon pedagogika fani va amaliyotida har tomonlama rivojlanish (ma'naviy, g`oyaviy, intellektual, estetik, jismoniy) masalasini samarali hal etuvchi Dunyoqarash muammolariga bir qator muqobil yondashuvlar mavjud.