Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika

Diffuziya deb o’zaro tutashgan bir modda malekulalarining ikkinchi moddaga,
ikkinchi modda malekulalarining birinchi moddaga o’tishiga aytiladi. 
Diffuziya hodisasiga misol tariqasiga xonada to’kilgan atir hidining tarqalishi,suyuqlikka 
solingan shakar yoki tuzning erishini keltirish mumkin. 
Xonada atirning to’kilgan vaqtini belgilab, undan bir necha metr masofada o’tiraylik .Uning 

---

hidining darhol emas , balki malum vaqt o’tgandan so’ng sezamiz .Nima sababdan shunday 
bo’ladi ? chunki atir bug’langanda molekulalarga ajralib , havo molekulalar orasiga 
kirishadi .Molekulaning tezligi katta bo’lsada (sekundiga bir necha yuz metr), u o’z yo’lida 
juda ko’p marta havo molekulalari bilan to’qnashib , o’z yo’nalishini o’zgartiradi.
Suyuqliklarda diffuziya hodisasini kuzatish uchun quydagi tajribani bajaraylik .Stakan olib , 
unga bir choy qoshiqda shakar solaylik . So’ngra juda sekin , shakar bilan aralashib 
ketmaydigan holda suv quyaylik . Birozdan so’ng stakan tagidagi suvning xiralashganligini 
ko’ramiz .Bu shakar qiyomi .Stakanni chayqatib yubormasdan ustidan bir ho’plam ichib 
ko’ring .15-20 minutdan so’ng yana ichib ko’ring. Suv mazzasi qanday o’zgargan ?Endi 
tajribani suv va margansovka (kaliy permaganat)bilan o’tkazaylik .Bunda diffuziyaning 
borishini stakandagi suv rangining pastidan boshlab o’zgara boshlanganligi orqali 
kuzatamiz (7-rasm)
Qattiq jismlarda ham diffuziya hodisasi kuzatiladi
Shunday tajriba o’tkazishgan . Juda yaxshi silliqlangan qo’rg’oshin va oltindan yasalgan 
ikkita plastinani olib , bir- birining ustiga qo’yishgan .Ular ustidan yuk bostirib , xona 
temperaturasiga 4 -5 yil qoldirishgan. Shundan so’ng ularni olib qarasa , plastinalar bir- 
biriga taxminan bir mm kirishb ketganligi kuzatilgan.
Demak, diffuzya 
xodisasi gazlarida tezroq, 
suyuqliklarda 
sekinroq, qattiq jisimlarda juda 
sekin boradi
Diffuzyaning boorish tezligi 
tempraturaga xam 
bog’liq. Tempratura ortishi bilan 
diffuziya tezlashadi

---

Diffuzya xodisasi tabiatda muxum rol o’ynaydi Masalan, diffuzya tufayli havoga sanoat 
korxonalridan chiqqan zaxarli gazlar tarqalib ketadi. Nafas chiqarilganda chiqqan karbonat 
angidrit gazi xam burun atrofida xam toplanib qolmaydi. Sabzavotlarni tuzlash xam 
diffuzya xodisasiga xam asoslangan (8-rasm). Diffuzya inson va xayvonlar xayotida katta 
axamiyatga ega. Masalan, xavodagi kislarod diffuzya tufayli inson terisi orqali organizmga 
kiradi. Diffuzya tufayli oziqlantiruvchi moddalar xayvonlar ichagidan qonga o’tadi.
4 YANGI MAVZUNI TAKRORLASH. 
Yangi mavzuni takrorlash uchun krasvord metodidan foydalanib yangi mavzuni takrorlab 
olamiz. Uchta guruhimizga krasvordlarni tarqatib chiqamiz va qaysi guruh g’olib bo’lsa 
birinchi o’rin olgan 5 baho, ikkinchi o’rin olgan o’quvchalarga 4 baho, va uchunchi o’rin 
olgan o’quvchalarga 3 baho bilan taqqdirlanadi.
Savollar
1) Diffuzya so’zi qaysi so’zdan olingan. (lotincha diffuzya – tarqalish sochilish)
2) O’zaro tutashgan bir modda molikulalarning ikkinchi moddaga, ikkinch modda 
molikulalaring birinchi moddaga o’zaro o’tishiga nima deyiladi (diffuziya) 
3) Diffuzya xodisasiga misol keltiring.(Tuzning erishi) 
4)Suyuqlik so’zini ingliz tilida tar jimasi(Liquid) 
5) Bodiring pishgndan so’ng qanday rangga kiradi(Sariq) 
Darsda g’olib bo’lgan guruh 5 baho bilan qolgan ikki guruh 4 baho bilan taqdirlandi 
5.UYGA VAZIFA
1)O’tilgan mavzuni o’qib kelish 2)Mavzuni oxirida savollarga javob yozib kelish. 
Sana______ __________’’____________________-yil FIZIKA fani sinf__ 6___. 

---