Ni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI ALOQA, AXBOROTLASHTIRISH VA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIni RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
muhammad al-xorazmiy nomidagi TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
2021-2022-O’quv Amaliyoti Hisoboti

TOSHKENT – 2022


KIRISH
IDENTIFIKATSIYA, AUTENTIFIKATSIYA, AVTORIZATSIYA, MY ACCUNTING YUZ IDENTIFIKATSIYAHUJUMLARINI OLDINI OLISHIMIZ VA O’ZIMIZ UCHUN KERAK BO’LGAN KORXONA, DAVLAT HUJJATLARINI RUXSAT ETILMAGAN FOYDALINISHDAN HIMOYA QILISH UCHUN KERAK


MAVZU: Yuz Tasviri Orqali Identifikatsiya Hujumlarini Oldini Olish Algaritmlarining Tahlili.

"Biometriya" tushunchasi insonni biologik parametrlari bo'yicha aniqlash imkonini beradigan turli xil usullar va texnologiyalar majmuasini o'z ichiga oladi. Biometrika har bir shaxsning individual fiziologik, psixosomatik, shaxsiy va boshqa xususiyatlariga ega ekanligiga asoslanadi. Masalan, fiziologik parametrlarga barmoqlarning papiller naqshlari, ko'zning ìrísí naqshlari va boshqalar kiradi.

Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi bilan biometrik ma'lumotlarni deyarli real vaqtda, maxsus algoritmlar yordamida ishonchli tarzda qayta ishlay oladigan qurilmalar paydo bo'ldi. Bu biometrik texnologiyalarning rivojlanishiga turtki bo'ldi. So'nggi paytlarda ularni qo'llash doirasiga ega boladi. Biometrik tasvirni raqamli shablon formatiga o'tkazishning o'ziga xos usuli qat'iy rasmiylashtirilmagan va, qoida tariqasida, biometrik uskunaning har bir ishlab chiqaruvchisi o'zining shablon formatlaridan, shuningdek ularni yaratish va taqqoslash uchun o'z algoritmlaridan foydalanadi. Alohida ta'kidlash kerakki, biometrik shablon yordamida asl biometrik tasvirni tiklash printsipial jihatdan mumkin emas. Bu aniq, chunki shablon, aslida, haqiqiy biometrik tasvirni tavsiflovchi modeldir. Demak, kirishni boshqarish tizimlaridagi biometrikalar va, masalan, shablonli modellar emas, balki "to'liq" barmoq izlari tasvirlari qo'llaniladigan sud-tibbiyot fanidagi biometrika o'rtasida sezilarli farq paydo bo'ladi. Bu farqni qo'llanilganda, bu biometrik shablonlari ravishda shaxsning shaxsiy ma'lumotlariga kiritish mumkin emasligini anglatishi mumkin.
1-BOB
Foydalanuvchilarni biometrik identifikatsiyalash va autentifikatsiyalash Foydalanuvchini biometric autentifikatsiyalash maxfiy kalitdan foydalanishni modul. ko‘rinishida shifrlashda jiddiy ahamiyatga ega boMishi mumkin. Bu modul axborotdan faqat haqiqiy xususiy kalit egasining foydalanishiga imkon beradi. So‘ngra kalit egasi o‘zining maxfiy kalitini ishlatib xususiy tarmoqlar yoki Internet orqali uzatilayotgan axborotni shifrlashi mumkin.
Oxirgi vaqtda insonning fiziologik parametrlari va xarakteris- tikalarini, xulqining xususiy at larini oMchash orqali foydalanuvchini ishonchli autentifikatsiyalashga imkon beruvchi biometrik autentifikatsiyalash keng tarqalmoqda. Biometrik autentifikatsiyalash usullari an’anaviy usullarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: - biometrik alomatlaming noyobligi tufayli autentifikatsiyalashning ishonchlilik darajasi yuqori; - biometrik alomatlami ishga layoqatli shaxsdan ajratib boMmasligi; - biometrik alomatlami soxtalashtirishning qiyinligi. Foydalanuvchini autentifikatsiyalashda faol ishlatiladigan biometrik alomatlari quyidagilar:
• barmoq izlari;
• qo‘l panjasining geometrik shakli;
• yuzning shakli va oMchamlari;
• ovoz xususiyatlari;
• ko‘z yoyi va to‘r pardasining naqshi. Autentifikatsiyaning b.iometrik qism tizimi ishlashining namunaviy sxemasi quyidagicha. Tizimda ro‘yxatga olinishida foydalanuvchidan o'zining xarakterli alomatlarini bir yoki bir necha marta namoyish qilin- ishi talab etiladi. Bu alomatlar (haqiqiy sifatida ma’lum) tizim tomonidan qonuniy foydalanuvchining qiyofasi sifatida ro‘yxatga olinadi. Foydalanuvchining bu qiyofasi tizimda elektron shaklda saqlanadi va o‘zini qonuniy foydalanuvchi deb da’vo qilgan har bir odamni tek- shirishda ishlatiladi. Taqdim etilgan alomatlar majmuasi bilan ro‘yxatga olinganlarining mosligi yoki mos kelmasligiga qarab qaror qabul qilinadi. Iste’molchi nuqtai nazaridan biometrik autentifikatsiyalash tizimi quyidagi ikkita parametr orqali xaiiakterlanadi: xatolik inkorlar koeffitsiyenti FRR (false-reject rate); xatolik tasdiqlar koeffitsiyenti FAR (false-alarm rate).
Xatolik inkor tizim qonuniy foydalanuvchi shaxsini tasdiqlamaganda paydo boMadi (odatda FRR qiymati taxminan 100 dan bimi tash- kil etadi). Xatolik tasdiq tizim noqonuniy foydalanuvchi shaxsini tasdiqlaganida paydo boMadi (odatda FAP qiymati taxminan 10000 dan bimi tashkil etadi). Bu ikkala koeffitsiyent bir-biri bilan bogMiq: xatolik inkor koeffitsiyentining har biriga ma’lum xatolik tasdiq koeflltsiyenti mos keladi. Mukammal biometrik tizimda ikkala xatolikning ikkala parametri nolga teng boMishi shart. Afsuski, biometrik tizim ideal emas, shu sababli nimanidir qurbon qilishga to‘g‘ri keladi. Odatda tizimli pa- rametrlar shunday sozlanadiki, mos xatolik inkorlar koeffitsiyentini aniqlovchi xatolik tasdiqlarning istalgan koeffitsiyentiga erishiladi.Biometrik autentifikatsiyalashning daktiloskopik tizimiBiometrik tizimlarning aksariyati identifikatsiyalash parametri sifatida barmoq izlaridan foydalanadi (autentifikatsiyaning daktiloskopik tizimi). Bunday tizimlar sodda va qulay, autentifikatsiyalashning yuqori ishonchliligiga ega. Bunday tizimlarning keng tarqalishiga asosiy sabab barmoq izlari bo'yicha katta ma’lumotlar ba’zasining mavjudligidir. Bunday tizimlardan dunyoda asosan politsiya, turli davlat va ba’zi bank tashkilotlari foydalanadi. Autentifikatsiyaning daktiloskopik tizimi quyidagicha ishlaydi. Awal foydalanuvchi ro'yxatga olinadi. Odatda, skanerda barmoqning turli holatlarida skanerlashning bir necha varianti amalga oshiriladi. Tabiiyki, namunalar bir-biridan biroz farqlanadi va qandaydir umum- lashtirilgan namuna, «pasport» shakllantirilishi talab etiladi. Natijalar autentifikatsiyaning ma’lumotlar bazasida xotirlanadi.
Autentifikatsiya- lashda skanerlangan barmoq izi ma’lumotlar bazasidagi «pasportlar» bilan taqqoslanadi. Barmoq iziarining skanerlarL Barmoq izlarini skanerlovchi an’anaviy qurilmalarda asosiy element sifatida barmoqning xarakterli rasmini yozuvchi kichkina optik kamera ishlatiladi. Ammo daktiloskopik qurilmalami ishlab chiqaruvchilarning ko‘pchiligi integral sxema asosidagi sensorli qurilmalarga e’tibor bermoqdalar. Bunday ten- densiya barmoq izlariga asoslangan autentiflkatsiyalashni qoMlashning yangi sohalarini ochadi. Bunday texnologiyalarni ishlab chiquvchi kompaniyalar barmoq izlarini olishda turli, xususan elektrik, elektromagnit va boshqa usullarni amalga oshiruvchi vositalardan foydalanadilar. Skanerlardan biri barmoq izi tasvirini shakllantirish maqsadida teri qismlarinrng sig'im qarshiligini ochaydi.


2-BOB
Veridicom kom- paniyasining daktiloskopik qurilmasi yarimo‘tkazgichli datchik yordamida sigMm qarshiligini aniqlash orqali axborotni yig‘adi. Sensor ish- lashining prinsipi quyidagicha: ushbu asbobga quyilgan barmoq kon- densator plastinalarining biri vazifasini o'taydi (5.6-rasm). Sensor sirtida joylashgan ikkinchi plastina kondensatoming 90000 sezgir plastinkali kremniy mikrosxemasidan iborat. Sezgir sig‘im datchiklari barmoq sirti do'ngliklari va pastliklari orasidagi elektrik maydon kuchining o'zgarishini oMchaydi. Natijada do‘ngliklar va pastliklargacha boMgan masofa aniqlanib, barmoq izi tasviri olinadi. Pastlikkacha Do'nglikka Integral sxema asosidagi sensorli tekshirishda AuthenTec kompani- yasida ishlatiluvchi usul aniqlikni yana ham oshirishga imkon beradi. Qator ishlab chiqaruvchilar biometrik tizimlarni smart-kartalar va karta-kalitlar bilan kombinatsiyalaydilar.
Integral sxemalar asosidagi barmoq izlari datchiklarining kichik oMchamlari va yuqori boMmagan narxi ulami himoya tizimi uchun mu- kammal interfeysga aylantiradi. Ulami kalitlar uchun breloklarga o‘matish mumkin. Natijada foydalanuvchi kompyuterdan boshlab to kirish yo‘li, avtomobillar va bankomatlar eshiklaridan himoyali foydalanishni ta’minlaydigan universal kalitga ega boMadi. Qo‘l panjasining geometrik shakli bo'yicha autentifikatsiyalash tizimlar'u QoM panjasi shaklini o‘quvchi qurilmalar barmoqlar uzunligini, qoM panja qalinligi va yuzasini oMchash orqali qoM panjasining hajmiy tasvirini yaratadi. Masalan, Recognition Systems kompaniyasining mahsulotlari 90 dan oitiq oMchamlami amalga oshiradi. Natijada, keyingi taqqoslash uchun 9 xonali namuna shakllantiriladi. Bu natija qoM panjasini individual skanerida yoki markazlashtirilgan maMumotlar bazasida saqlanishi mumkin. QoM panjasini skanerlovchi qurilmalar narxining yuqoriligi va oMchamlarining kattaligi sababli tarmoq muhitida kamdan-kam ishlatilsa-da, ular qat’iy xavfsizlik rejimiga va shiddatli trafikka ega.bo'lgan hisoblash muhiti (server xonalari ham bunga kiradi) uchun qulay hisoblanadi. Ularning aniqligi yuqori va inkor koeffitsiyenti, ya’ni inkor etilgan qonuniy foydalanuvchilar foizi kichik. Yuzning tuzilishi va ovoz bo'yicha autentifikatsiyalovchi tizimlar. Bu tizimlar arzonligi tufayli eng foydalanuvchan hisoblanadilar, chunki aksariyat zamonaviy kompyuterlar video va audeo vositalariga ega. Bu sinf tizimlari telekommunikatsiya tarmoqlarida masofadagi foydalanuvchi subyektni identifikatsiyalash uchun ishlatiladi. Yuz tuzilishini skanerlash texnologiyasi boshqa biometrik texnologiyalar yaroqsiz bo'lgan ilovalar uchun to'g'ri keladi. Bu holda shaxsni identifikatsiyalash va verifikatsiyalash uchun ko'z, burun va lab xususiyatlari ishlatiladi.
Yuz tuzilishini aniqlovchi qurilmalami ishlab chiqaruvchilar foydalanuvchini identifikatsiyalashda xususiy matematik algoritmlardan foydalanadilar. Ma’lum bo'lishicha, ko‘pgina tashkilotlarning xodimlari yuz tuzilishini skanerlovchi qurilmalarga ishonmaydilar. Ulaming fikricha kamera ularni rasmga oladi, so'ngra suratni monitor ekraniga chiqaradi. Kameraning sifati esa past boiishi mumkin.
Undan tashqari yuz tuzilishini skanerlash - biometrik autentifikatsiyalash usullari ichida yagona, tekshirishga ruxsatni talab qilmaydigan (yashiringan kamera yordamida amalga oshirilishi mumkin) usul hisoblanadi. Ta’kidlash lozimki, yuz tuzilishini aniqlash texnologiyasi yanada takomillashtirilishni talab etadi. Yuz tuzilishini aniqlovchi aksariyat algoritmlar quyosh yorug‘ligi jadalligining kun bo'yicha tebranishi natijasidagi yorug'lik o‘zgarishiga ta’sirchan bo'ladilar. Yuz holatining o'zgarishi ham aniqlash natijasiga ta’sir etadi. Yuz holatining 45° ga o'zgarishi aniqlashni samarasiz bo'lishiga olib keladi. Ovoz bo'yicha autentifikatsiyalash tizimlari. Bu tizimlar arzonligi tufayli foydalanuvchan hisoblanadilar.
Xususan, ularni ko'pgina shaxsiy kompyuterlar standart komplektidagi uskuna (masalan, mikrofonlar) bilan birga o‘rnatish mumkin. Ovoz bo'yicha autentifikatsiyalash tizimlari har bir odamga noyob bo'lgan balandligi, modulatsiyasi va tovush chastotasi kabi ovoz xususiyatlariga asoslanadi. Ovozni aniqlash nutqni aniqlashdan farqlanadi. Chunki nutqni aniqlovchi texnologiya abonent so'zini izohlasa, ovozni aniqlash texnologiyasi so'zlovchining shaxsini tasdiqlaydi. So'zlovchi shaxsini lasdiqlash ba’zi chegaralanishlarga ega. Turli odamlar o'xshash ovozlar bilan gapirishimumkin, har qanday odamning ovozi vaqt mobaynida kayfiyati, hissiyotlik holati va yoshiga bogMiq holda o‘zgarishi mumkin. Uning ustiga telefon apparatlarning turli-tumanligi va telefon orqali bog‘lanishlaming sifati so'zlovchi shaxsini aniqlashni qiyinlashtiradi. Shu sababli ovoz bo'yicha aniqlashni yuz tuzilishini yoki barmoq izlarini aniqlash kabi boshqa usullar bilan birgalikda amalga oshirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ko‘z yoyi to‘r pardasining shakli bo'yicha autentifikatsiyalash tizimL Bu tizimlarni ikkita sinfga ajratish mumkin: - ko‘z yoyi rasmidan foydalanish; - ko‘z to‘r pardasi qon tomirlari rasmidan foydalanish. Odam ko‘z pardasi autentifikatsiya uchun noyob obyekt hisoblanadi. Ko‘z tubi qon tomirlarining rasmi hatto egizaklarda ham farqlanadi. Identifikatsiyalashning bu vositalaridan xavfsizlikning yuqori darajasi talab etilganida (masalan, harbiy va mudofaa obyektlarining rejimli zonalarida) foydalaniladi. Biometrik yondashish «kim bu kim» ekanligini aniqlash jarayonini soddalashtirishga imkon beradi. Daktiloskopik skanerlar va ovozni aniqlovchi qurilmalardan foydalanish xodimlami tarmoqqa kirishlarida murakkab parollarni eslab qolishdan xalos etadi. Qator kompaniyalar korxona masshtabidagi bir martali autentifikatsiya SSO (Single Sign- On) ga biometrik imkoniyatlami integratsiyalaydilar. Bunday biriktirish tarmoq ma’murlariga parollami bir martali autentifikatsiyalash xizmatini biometrik texnologiyalar bilan almashtirishga imkon beradi. Shaxsni biometrik autentifikatsiyalashning birinchilar qatorida keng tarqalgan sohalaridan biri mobil tizimlari bo‘ldi. Muammo faqat kompyuter o‘g‘irlanishidagi yo‘qotishlarda emas, balki axborot tizimining buzilishi katta zararga olib kelishi mumkin. Undan tashqari, noutbuklar dasturiy bogManish (mobil kompyuterlarda saqlanuvchi parollar yordamida) orqali kofporativ tarmoqdan foydalanishni tez-tez amalga oshiradi. Bu muammolami kichik, arzon va katta energiya talab etmaydigan barmoq izlari datchiklari yechishga imkon beradi. Bu qurilmalar mos dasturiy ta’minot yordamida axborotdan foydalanishning mobil kompyuterda saqlanayotgan to‘rtta sathi - ro‘yxatga olish, ekranni saqlash rejimidan chiqish, yuklash va fayllami deshifratsiyalash uchun autentifikatsiyani bajarishga imkon beradi.


Xulosa
Bu hisobotda autentifikatsiyalashda FaceID kabi biometrik identifikatsiya tizimilaridan biri ekanligini misol tariqa aytishim mumkun. U shaxslarni hayotiy baholash orqali ishonchli identifikatsiya qilish ya’ni foydalanuvchini biometric autentifikatsiyalash maxfiy kalitdan foydalanishni moduli hisoblanadi va shu tariqa hujumlarini oldini olish, algaritmlarining tahlil qilishni hisobotga kiritib organib chiqdim.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   

   1. B.Boltayev, M. Mahkamov, A.Azamatov, S. Rahmonqulova. Informatika va axborot tenologiyalari.. ”O’zbekiston milliy ensklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent - 2017-yil, 51-56 bet.

   
   

2. N.Taylaqov, A.Axmedov, M.Pardayeva, A.Abdug’aniyev, U.Mirsanov. Informatika va axborot tenologiyalari.

   
   
   
   
3. 
   A.Sattorov. Informatika va axborot tenologiyalari. Akademik litsey va