Nókis filialí telekommunikaciya texnologiyalari hám kásiplik tálim fakulteti

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTERLIGI

MUHAMMED AL-XOREZMIY ATÍNDAǴÍ

TASHKENT INFORMACYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI

NÓKIS FILIALÍ

TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARI HÁM KÁSIPLIK TÁLIM FAKULTETI

303-17 “Telekommunikaciya texnologiyaları” baǵdarı studenti Bekimbetov Alisherdiń“Telekommunikaciyada informaciya qáwipsizligi” páninen

Ózbetinshe

Jumisi

Qabıllaǵan: Turumbetov B.

Orınlaǵan: Bekimbetov A.
TEMA: Identifikaciya hám Autentifikaciya usıllari

REJE:

Kirisiw

1§ Tiykarǵi tusinikler hám klasslaniwi

2§ Paroller tiykarinda autentifikaciyalaw

3§ Sertifakatlar tiykarinda autenfikaciyalaw

Juwmaqlaw

Paydalanılǵan ádebiyatlar

KIRISIW

Identifikaciya (Identification) - paydalanıwshın onıń identifikatori (atı ) boyınsha anıqlaw procesi. Bul paydalanıwshı tarmaqtan paydalanıwǵa urınganida birinshi náwbette atqarılatuǵın funkciya bolıp tabıladı. Paydalanıwshı sistemaǵa onıń sorawı boyınsha óziniń identifikatorini ańlatadı, sistema bolsa óziniń maǵlıwmatlar bazasında onıń bar ekenin tekseredi.

Autentifikaciya (Authentication) - xabar berilgen paydalanıwshı, process yamasa apparattıń haqıyqıy ekenligin tekseriw emlewi. Bul tekseriw paydalanıwshı (process yamasa apparat ) haqıyqatlıqtan áyne ózi ekenligine isenim payda etiwine múmkinshilik beredi. Autentifikaciya ótkeriwde tekseriwshi tárep tekseriliwshi táreptiń xaqiqiy ekenligine isenim payda etiwi menen bir qatarda tekseriliwshi tárep de informaciya almasinuv processinde aktiv qatnasadı. Ádetde paydalanıwshı sistemaǵa óz jónindegi kem ushraytuǵın, basqalarǵa belgili bolmaǵan informaciyanı (mısalı, parol yamasa sertifikat ) kirgiziwi arqalı identifikaciyanı tastıyıqlaydı.

Identifikaciya hám autentifikaciya sub'ektlerdiń (paydalanıwshı -lardiń) haqıyqıy ekenligin anıqlaw hám tekseriwdiń óz-ara baylanısqan procesi bolıp tabıladı. Arnawlı bir paydalanıwshı yamasa processtiń sistema resurslarınan paydalanıwına sistemanıń ruxsatı tap usılarǵa baylanıslı. Sub'ektti identifikaciyalaw hám autentifikaciyalashdan keyin onı avtorizaciyalash baslanadı.

Avtorizaciya (Authorization) - subektga sistemada belgili kepillik hám resursların beriw emlewi, yaǵnıy avtorizaciya sub'ekt háreketi sheńberin hám ol paydalanatuǵın resursların belgileydi. Eger sistema avtorizaciyalangan shaxstı avtorizaciyalanmagan shaxstan isenimli ajrata almasa bul sistemada informaciyanıń konfidencialligi hám pútinligi aynıwı múmkin. Autentifikaciya hám avtorizaciya emlewleri menen paydalanıwshı háreketin administratorlaw emlewi ajıralmas baylanısqan.

Administratorlaw (Accounting) - paydalanıwshınıń tarmaqtaǵı háreketin, sonday-aq, onıń resurslardan paydalanıwǵa urınıwın atap kórsetiw. Bul esabat informaciyası qawipsizlik kózqarasınan tarmaqtaǵı qawipsizlik xodisalarini jarıyalaw, analizlew hám olarǵa uyqas reakciya kórsetiw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı.

Maǵlıwmatlardı uzatıw kanalların qorǵawda sub'ektlerdiń óz-ara autentifikaciyasi, yaǵnıy baylanıs kanalları arqalı baylanısatuǵın sub'ektler xaqiqiyliginiń óz-ara tastıyıǵı atqarılıwı shárt. Xaqiqiylikniń tastıyıǵı ádetde seans basında, abonentlerdiń bir-birine jalǵanıw processinde ámelge asıriladı. “Jalǵaw” termini arqalı tarmaqtıń eki sub'ekti ortasında logikalıq baylanısıw túsiniledi. Bul emlewdiń maqseti - jalǵaw nızamlı sub'ekt menen ámelge asırılǵanlıǵına hám barlıq informaciya mólsherlengen adreske barıwlıǵına isenimdi támiyinlew bolıp tabıladı.

Óziniń xaqiqiyliginiń tastıyıqlaw ushın sub'ekt sistemaǵa túrli tiykarlardı kórsetiwi múmkin. Sub'ekt kórsetetuǵın tiykarlarǵa baylanıslı halda autentifikaciya processleri tómendegi kategoriyalarga bóliniwi múmkin:

• 
  Geypara zattı biliw tiykarında. Mısal retinde parol, jeke identifikaciya kodı PIN (Personal Identification Number) hám de “soraw juwap” xilidagi protokollarda kórsetiw etiletuǵın jasırın hám ashıq giltlerdi kórsetiw múmkin;
  
• 
  Geypara zatqa egaligi tiykarında. Ádetde bular magnit kartalar, smart- kartalar, sertifikatlar hám touch memory apparatları ;
  
• 
  Qanday da qol qatılmas xarakteristikalar tiykarında. Bul kategoriya óz quramına paydalanıwshınıń biometrik xarakteristikalarına (dawıslar, kóziniń rangdor perdesi hám tor perdesi, barmaq ızları, alaqan geometriyasi hám x.) tiykarlanǵan usıllardı aladı. Bul kategoriyada kriptografik usıllar hám qurallar isletilmaydi. Beometrik xarakteristikalar bınadan yamasa qanday da texnikadan paydalanıwdı qadaǵalawlawda isletiledi.
  

Parol - paydalanıwshı hám de onıń informaciya almasinuvidagi sherigi biletuǵın zat. Óz-ara autentifikaciya ushın paydalanıwshı jáne onıń sherigi ortasında parol almasınıwı múmkin. Plastik karta hám smart-karta iyesin autentifikaciyasida jeke identifikaciya nomeri PIN sınalǵan usıl esaplanadı.

PIN - koddıń mahfiy ma`nisi tek karta iyesine belgili bolıwı shárt.