Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI
YANGIYER FILIALI
“NOORGANIK MODDALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI”
FAKULTETI
“TEXNOLOGIK MASHINALAR VA JIHOZLAR” YO‘NALISHI
302-22 GURUH TALABASI
YORBEKOV SAMARIDDINNING
TAQDIMOTI
Delphi dasturlash tilida turlar , standart funksiyalar
Delphi dasturlash tilida boshqa dasturlash tillaridan farqli ravishda foydalanayotgan yoki dasturni bajarish jarayonidan hosil bo’ladigan ma’lumotlarni xususan , sonli, belgili, matnli va mantiqiy ma’lumotlarni dastur boshlanmasidan oldin tavsiflab qo’yish kerak bo’ladi yoki e’lon qilib qo’yish kerak bo’ladi .
Boshqa ma’lumotlar standart turlarga va dasturchi tomonidan kiritiladigan turlarga bo’linadi .
Standart turlarga : butun, haqiqiy, belgili, satriy(matnli) va mantiqiy turlar kiradi . Har bir tur ma’lum bir diapazondagi qiymatlarnigina qabul qila oladi . Bundan tashqari ko’rsatkichli, sanoqli, sana va vaqt turlari ham mavjud . Butun sonlar qiymatlar sohasi: -2147483648 dan 2147483647 gacha.
Belgili turlar : ixtiyoriy bitta belgini saqlashi mumkin (a) va bunda tegishli belgi qo’shtirnoq ichiga olib yoziladi. M: a=”+”
Satrli turlar : belgili turlar kabi ixtiyoriy sondagi belgilardan iborat bo’ladi . M: C=”191-guruh”
Mantiqiy turlar : ikkita qiymatni qabul qilishi mumkin . “rost” yoki “yolg’on” va u Bolean nomi bilan tavsiflanadi .
Dasturning bajarilish jarayonida qiymati o’zgarmaydigan kattaliklar “o’zgarmaslar” deyiladi.
Dasturning bajarilish jarayonidaqiymati o’zgaradigan kattaliklar “o’zgaruvchilar” deb ataladi. Har qanday o’zgaruvchi o’zining nomiga ega bo’lishi shart . O’zgaruvchining nomi albatta lotin harfidan boshlanishi shart .
Delphi dasturlash tilida oldindan kiritib qo’yilgan standart funksiyalar va protseduralar mavjud .
|x| - abs(x)
Sinx - sin(x)
Cosx - cos(x)
Arctgx - arctan(x)
lnx - ln(x)
[x] - int(x)
Delphi dasturlash tilida o’zlashtirish, kiritish va chiqarish operatorlari
Operator – bu berilgan dasturlash tili EHM da ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonidagi ma’lum bir tugallangan amalni ko’rsatish uchun mo’ljallangan ko’rsatma .
O’zlashtirish operatorlari
O’zgaruvchilarga tegishli qiymatlarni dasturning o’zida berish hamda ifodaning qiymatini hisoblash uchun o’zlashtirish operatori qo’llanadi .
Operatorning umumiy ko’rinishi quyidagicha: V:=A , bunda V – o’zgaruvchi nomi , A – ifoda , <:=> o’zlashtirish operatori .
Bu operatorning bajarilishi quyidagicha : <:=>belgidan o’ng tomondagi ifodaning qiymati hisoblanadi va uni chap tomondagi o’zgaruvchi o’zlashtiradi . Bu operator bajarilishi uchun <:=> belgidan o’ng tomondagi ifoda qatnashgan barcha o’zgaruvchilarning qiymatlari aniqlangan bo’lishi shart .
Kiritish operatori
Dasturda qatnashayotgan o’zgaruvchilarga boshlang’ich ma’lumotlarni berish uchun kiritish operatori qo’llaniladi .
Kiritish operatori quyidagi ko’ronishlarda bo’lishi mumkin:
1. Readln(a,b,s,…)
2. Read(a,b,s,…)
3. Readln
Bunda a,b,s,… -lar qiymatlari kiritilishi kerak bo’lgan o’zgaqruvchilar ro’yxati .
Read(a,b,s,…) –operatori bajarilganda a,b,s,… o’zgaruvchilarning qiymatlari ketma-ket probel tashlanib kiritiladi .
Readln – bunda berilganlar kiritilgandan keyin yangi satrga o’tish ta’minlanadi .
Read(a,b,s,…) va Readln operatorlarining birgalikda qo’llanishi Readln(a,b,s,…) operatoriga ekvivalent hisoblanadi .
Delphi tilida butun, haqiqiy va simvolli berilganlarni kiritish mumkin .
Chiqarish operatori
Chiqarish operatori dasturda hosil bo’lgan natijalarni chiqarish uchun qo’llaniladi .
Chiqarish operatori quyidagi ko’rinishlarda bo’lishi mumkin :
1. Write(x,y,z,…) –bu operator bajarilganda x,y,z,… o’zgaruvchilarning qiymatlari chiqariladi . Bunda x,y,z,… lar qiymati chiqarilishi kerak bo’lgan o’zgaruvchilarning ro’yxati .
2. Writeln(x,y,z,…) –bu operator bajarilganda x,y,z,… o’zgaruvchilarning qiymati chiqariladi va yangi satrga o’tishni ta’minlaydi .
3. Writeln – display ekranida yangi satrga o’tishni ta’minlaydi .
Bu yerda ham Write(x,y,z,…) va Writeln operatorlari birgalikda Writeln(x,y,z,…) operatoriga teng kuchli .
Y=x+cos(y/exp(1)) , y0(1,4)=2.5 , xє[1.4,2.4] , n=10 , h=(xk-x0)/n
Program Project
(Apptype Console)
Uses
Sys Utils
Var x,y,x0,xk,y0,n,h:real;
Function f(x,y:real):real;
Begin
Writeln(‘kiriting-x0,xk,y0,n);
Readln(x0,xk,y0,n);
h:=(xk-x0)/n;
x:=x0;
y:=y0;
repeat
y:=y+f(x,y)*h;
x:=x+h;
Writeln(‘x=’,x:3:2,’y=’,y:3:2);
Until x>xk;
Readln
End.
X=1.50 y=2.70
X=1.60 y=2.91
X=1.70 y=3.11
X=1.80 y=3.32
X=1.90 y=3.54
X=2.00 y=3.76
X=2.10 y=3.97
X=2.20 y=4.19
X=2.30 y=4.42
X=2.40 y=4.64