Nutq madaniyati


Download 21.23 Kb.
Sana27.10.2023
Hajmi21.23 Kb.
#1725817
Bog'liq
Nutq madaniyati


Nutq madaniyati, nutq odobi — 1) ogʻzaki va yozma adabiy til meʼyorlari (talaffuz, urgʻu, soʻz qoʻllash, grammatika, uslubshunoslik qoidalari)ni egallash, shuningdek, turli aloqa-aralashuv sharoitlarida tilning tasviriy vositalaridan nutqning maqsad va mazmuniga mos ravishda foydalanish mahorati; 2) tilshunoslikning tilni madaniyat quroli sifatida mukammallashtirish maqsadida meʼyorlashtirish (tartibga solish) muammo larini oʻrganuvchi boʻlimi. Gʻarb tilshunosligida umumiy maʼnoda "til madaniyati" termini ham qoʻllanadi. 1-maʼnodagi "Nutq madaniyati" tushunchasi adabiy tilni oʻzlashtirishdagi ikki bos-qichni qamrab oladi: a) nutqning toʻgʻriligi va boshqa nutqiy mahorat. Nutqning toʻgʻriligi muayyan tilda soʻzlovchilar va yozuvchilar tomonidan "ideal" yoki umum tomonidan qabul qilingan va anʼanaviy saqlanib kelayotgan odatlar, ibrat va namunalar tarzida idrok etiladigan adabiy meʼyorlarga amal qilishdir. Nutqiy mahorat esa nafaqat adabiy meʼyorlarga amal qilish, balki oʻzaro mavjud boʻlgan variantlardan mazmunan eng toʻgʻri, eng aniq, uslub va vaziyat nuqtai nazaridan eng makbuli va ifodalisini tanlab olish mahoratidir (Mas., aka — oka — ako; kelyapti — kevotti — kelopti variantlaridan bi-rining adabiy meʼyor sifatida tanlanishi). Yuksak Nutq madaniyati kishining umumiy yuksak madaniyatini, fikrlash madani-yatini, tilga nisbatan ongli mehr-muhabbatini namoyon qiladi.
Nutq madaniyati avvalo,to`g`ri,adabiy til me`yorlariga amal qilgan holda so`zlashdir. Nutq madaniyatining yuqori darajasi madaniyatli kishining ajralmas xususiyati hisoblanadi. Nutqimizni yaxshilash har birimizning vazifamiz. Buning uchun talaffuzda, so'z shakllaridan foydalanishda, jumlalarni tuzishda xato qilmaslik uchun nutqimizni kuzatib borishimiz kerak.
Nutq madaniyati til ilmining nisbatan yosh sohasidir. Ushbu fanning mustaqil bo'limi sifatida, u mamlakatimizda yuz bergan tub ijtimoiy o'zgarishlar ta'siri ostida shakllandi. Faol ijtimoiy faoliyatga keng odamlarni jalb qilish ularning nutq madaniyatini oshirishga e'tiborni kuchaytirishni talab qildi". Nutq madaniyati ijtimoiy hodisa boʻlib, u jamiyat, fan va texnika, madaniy va adabiy hayot rivoji bilan chambarchas boglik holda taraqqiy etadi. Jamiyat aʼzolarining madaniy saviyasi ortgan sari nutqi ham jilolanib, sayqallashib, nutq madaniyati qoidalari va meʼyorlariga muvofiq holda takomillashib boradi. Nutq madaniyatining shakllanishi va rivojlanishida adabiyot, sanʼat, radio, televideniye va davriy matbuotning alohida oʻrni bor. Ayniqsa, adabiy tilni meʼyorlashtirish va nutq madaniyati nazariyasini rivojlantirishda leksikografiya, xususan, izohli, imlo, talaffuz, oʻquv va boshqa maxsus lugʻatlar muhim ahamiyatga ega. Madaniyatning keng tushunchasi, shubhasiz, aloqa madaniyati, nutq xulq-atvori madaniyati deb nomlanadigan narsani o'z ichiga oladi. Unga egalik qilish uchun nutq odob-axloqining mohiyatini tushunish muhimdir. XV asrdayoq oʻzbek adabiy tilining Nutq madaniyati va uning oʻziga xos meʼyorlari boʻlgan. Alisher Navoiy oʻzining butun hayotiy va ijodiy faoliyati bilan oʻz davri nutq madaniyatiga, nutq odobiga mislsiz hissa qoʻshgan boʻlsa, keyingi davrda yashagan Bobur, Muhammad Solih, Gulxaniy, Nodira, Ogahiy, Furqat, Muqimiy va boshqa shoirlarning asarlari tilida ham oʻsha davr tili va nutq madaniyati maʼlum darajada aks etgan. "Yaxshi soʻz — jon ozigʻi", "Bugʻdoy noning boʻlmasa ham, bugʻdoy soʻzing boʻlsin", "Oʻynab gapirsang ham oʻylab gapir", "Har neni yemak — hayvonning ishi, har neni demak — nodonning ishi" kabi maqol va hikmatli soʻzlarning paydo boʻlishi ham oʻzbek xalqida nutq madaniyatiga avvaldan eʼtibor kuchli boʻlganidan darak beradi.
Oʻtgan asrning 20-yillaridan soʻng oʻzbek tilining Nutq madaniyati xalq tiliga yaqinlashtirilgan milliy adabiy til meʼyorlariga asoslanadi. Bu meʼyorlarni shakllantirish ishiga olimlar (Otajon Hoshim, T. N. Qoriniyoziy, S. Ibrohimov, Olim Usmon va boshqalar), adib-u shoirlar (Qodiriy, Choʻlpon, Avloniy, Fitrat, Oybek, Gʻafur Gʻulom, Abdulla Qahhor va boshqalar) munosib hissa qo`shdilar

Nutq odob-axloqi odamlarning turli kontekstlarda bir-birlari bilan qanday gaplashishini tartibga soluvchi qoidalar va konventsiyalar to'plamini anglatadi. U muloqotning og'zaki va og'zaki bo'lmagan tomonlarini, jumladan ohang, ovoz balandligi, tana tili va so'zlarni tanlashni o'z ichiga oladi. Ushbu inshoda men nutq odobining ahamiyati va uning hayotning turli sohalarida qo‘llanilishini muhokama qilaman.


Nutq odobining ahamiyati


Samarali muloqot hayotning barcha jabhalarida, shaxsiy munosabatlardan tortib, professional muhitgacha juda muhim. Nutq odob-axloq qoidalari odamlar o'rtasida aniq va hurmatli muloqotni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Odamlar muloyim va xushmuomalalik bilan muloqot qilsalar, ular ijobiy munosabatlar o‘rnatish, ishonch qozonish va maqsadlariga erishish ehtimoli ko‘proq bo‘ladi.


Bundan tashqari, nutq odobi odamlar o'rtasidagi tushunmovchilik va nizolarning oldini olishga yordam beradi. Bu muloqotning aniq, qisqa va hurmatli bo'lishini, xafagarchilik yoki tushunmovchilikni keltirib chiqarmasdan ta'minlaydi. Bu, shuningdek, o‘zini professional va hurmatli imidjini yaratishga yordam beradi, bu esa martaba muvaffaqiyatiga erishish va hamkasblar bilan yaxshi munosabatlar o‘rnatishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi.


Nutq odobini turli sohalarda qo'llash


Nutq odobi hayotning turli sohalarida keng qo'llaniladi. Shaxsiy munosabatlarda fikrlar va his-tuyg'ularni hurmatli va mehribon tarzda etkazish juda muhimdir. Hamkorlar, oila a'zolari va do'stlari bilan gaplashayotganda xotirjam va ijobiy ohangda gapirish, boshqalarning gaplarini bo'lmaslik va diqqat bilan tinglash juda muhim.


Ish joyida nutq odobi professional munosabatlarni o'rnatish va martaba muvaffaqiyatiga erishishda muhim ahamiyatga ega. Muloyim tildan foydalanish, to'g'ri ovoz balandligi va ohangda gapirish va boshqalarga o'z fikrlarini bildirish imkoniyatini berish juda muhimdir. Bundan tashqari, hamkasblarni ranjitadigan yoki bezovta qiladigan jargon, haqoratomuz so‘zlarni ishlatishdan yoki nomaqbul izohlar berishdan qochish kerak.


Nihoyat, omma oldida nutq so'zlashda nutq odobi tinglovchilarni o'ziga jalb etadigan va taassurot qoldiradigan samarali taqdimotlar qilishda muhim ahamiyatga ega. Ommaviy ma’ruzachilar har doim tinglovchilarga hurmat bilan munosabatda bo‘lishlari, aniq gapirishlari, jargon yoki texnik tillardan qochishlari, mos qo‘l imo-ishoralari va tana tilidan foydalanishlari kerak.


Xulosa

Xulosa qilib aytganda, nutq odob-axloqi hayotning turli sohalarida samarali muloqotning muhim jihati hisoblanadi. Shaxsiy va professional munosabatlarni o'rnatish, tushunmovchiliklarga yo'l qo'ymaslik va martaba muvaffaqiyatiga erishish uchun hurmatli va ijobiy gapirish juda muhimdir. Nutq odob-axloq qoidalarini hayotning turli sohalarida qo‘llash orqali biz yanada ijobiy va hurmatli dunyo yaratishimiz mumkin.

Kasbiy muloqot har qanday muvaffaqiyatli tashkilotning asosidir. Bu aniq, aniq va hurmatli tarzda ma'lumot va g'oyalar almashinuvini o'z ichiga oladi. Samarali professional muloqot munosabatlarni yaxshilashi, jamoaviy ish faoliyatini rivojlantirishi va samaradorlikni oshirishi mumkin.


Professional muloqotning eng muhim jihatlaridan biri bu tinglashdir. Faol tinglash sizga boshqalarning ehtiyojlari va tashvishlarini tushunishga va to'g'ri javob berishga imkon beradi. Bu hamkasblar va mijozlar o‘rtasida ishonch va hurmatni mustahkamlashga yordam beradi.


Professional muloqotning yana bir muhim jihati ohang va tilingizga e'tibor berishdir. Vaziyatga mos keladigan tilni qo'llash va jargon yoki haqoratli so'zlardan qochish muhimdir. Bu ijobiy muhit yaratishga, tushunmovchilik va mojarolarning oldini olishga yordam beradi.


Aniqlik ham samarali professional muloqot uchun juda muhimdir. Xabarlarda aniq va ixcham bo'lish va hamma bir sahifada bo'lishini ta'minlash uchun etarli ma'lumotlarni taqdim etish muhimdir. Bu chalkashlik va xatolardan qochish, samaradorlik va unumdorlikni oshirishga yordam beradi.


Nihoyat, professionallik muvaffaqiyatli muloqotning kalitidir. Bu har doim o'z vaqtida, hurmatli va xushmuomala bo'lishni anglatadi. Bu, shuningdek, boshqalarga nisbatan hamdardlik va tushunish hamda kerak bo‘lganda murosaga tayyor bo‘lishni o‘z ichiga oladi.




Xulosa qilib aytganda, har qanday tashkilot muvaffaqiyati uchun professional muloqot zarur. Bu faol tinglash, aqlli til, aniqlik va professionallikni talab qiladi. Ushbu ko'nikmalarni qo'llash orqali shaxslar va tashkilotlar ijobiy munosabatlar o'rnatishi, jamoaviy ish faoliyatini rivojlantirishi va umumiy maqsadlarga erishishi mumkin
Download 21.23 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling