O z b e k is t o n r e s p u b L ik a s I a d L iy a V a z ir L ig I t o s h k e n t d a V l a t y u r id ik in s t it u t I xorijiy mamlakatlar
tutsiyaviy huquq bo'yicha mutaxassis bo'lgan deputatlardan bir guruhi
Download 18.02 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Buyuk Britaniyada ham yoq. Yana konstitutsiyaviy nazorat organlari Niderlandiyada ham yoq.
- 4-§. Nosudiov konstitutsiyaviy nazorat organlari
- 5-§. K onstiiutsiyaviv na/orat organlarini shakllantirish tartihi
- Ihimlc
- 6-bob. ijtim oiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari 1-§. Ijtimoiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari
- 1-§. Ijtimoiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari
- 2-§. Ijtimoiy tuzum va davlat
- 3-§. Ijtimoiy luzum tarkibi
- 4-§. Ijtimoiy tuzum va konstitutsiyaviy huquq
tutsiyaviy huquq bo'yicha mutaxassis bo'lgan deputatlardan bir guruhi kiritiladi. Bunday tartib oldin Ruminiyada bo'lgan. Ammo bu organ qarori tavsiyaviy xarakterga ega. Ayni zamonda, sotsialistik davlatlarda maxsus konstitutsiyaviy nazorat organlari mavjud emas. Ular bunday organ bo'lishi kerak emas deb hisoblaydilar, sababi bunday organlar parlamentning oliyligini buzadi. Maxsus konstitutsiyaviy nazorat organlari yana bir marta parlamentning oliyligi konsepsiyasini ishlab chiqqan davlat Buyuk Britaniyada ham yo'q. Yana konstitutsiyaviy nazorat organlari Niderlandiyada ham yo'q. To tali tar sotsializm davlatlarida konstitutsiyaga rioya etilishi ustidan nazoratni prokuratura, alohida savollar (inson huquqlari, atrof tabiiy muhit himoyasi, tillar tengligi) yuzasidan esa parlament vakolat bergan organ (ombudsman) amalga oshiradi. Jamoat birlashmalarining ustavlarini ro'yxatga olishda ularning konstitutsiyaga mosligini ro'yxatdan 5!
o'tkazuvchi organ (odatda, Adliya Vazirligi) tekshiradi. * Ko'pincha ixtisoslashmagan organlar o'z vakolat doiralarida konstitutsiyaviy nazoratni amalga oshiradilar, konstitutsiyaviy kontrol esa aynan shu maqsadda tashkil etilgan maxsus organlar tomonidan amalga oshiriladi. Sud konstitutsiyaviy kontrolni amalga oshirishda alohida ahamiyat kasb etadi. Anglo-sakson huquq tizimidagi ko'pchilik davlatlarda (Avstriya. Hindiston, Kanada, AQSH va h.k.) bu tunksiyani asosiy funksiyasi jinoiy va fuqarolik ishlarini ko'rish bo'lgan umumiy
yurisdiksiyali sudlar(umumiy sudlar) amalga
oshiradi. Ba’zi
mamlakatlarda, bu barcha umumiy sudlar tomonidan amalga oshirilishi mumkin, ammo asosiy hal qiluv qarorni Oliy sud instansiyasi к о 'rib chiqadi (Skandinaviya davlati, AQSH, Filippin, Yaponiya), boshqa mamlakatlarda esa konstitutsiyaviy kontrol faqat Oliy sud tomonidan amalga oshirilishi mumkin (Gana, Shri Lanka, Estoniya), Federatsiyalarda esa, Federatsiya sub’yektlari (shtat va h.k.) oliy sudlari tomonidan (Kanada, Malayziya) amalga oshiriladi, biroq hal qiluv qarorini davlatning oliy sudi amalga oshiradi. Ba'z.i mamlakatlarda, konstitutsiyaviy kontrol (nazorat)ni amaiga oshirish maxsus organga konstitutsiyaviy sudga yukJatilgan, masalan, Germaniya, Italiya davlatlarida. Odatda, u barcha hokimiyat tarmoqlaridan iborat
tarkibda shakllantiriladi: qonunchilik- parlament, ijro hokimiyatidan- prezident, sud hokimiyatidan iborat bo'ladi, ba’zan esa faqat parlamentdan iborat bo'ladi, masalan, Yugosloviya, Germaniya davlatlarida. Uning tarkibiga nafaqat yuqori sud stajiga yoki advokatlik amaliyotiga ega professionallar, balki huquq va siyosat sohasidagi professorlar, sobiq davlat xizmatchilari ham kirishi mumkin. Ular odatda, umrbodga tayinlanmaydilar, aksincha ancha uzoq muddatga tayinlanadilar (biroq 12 yildan ko'pga emas).9 Ko'pchilik qonun hujjatlarida konstitutsiyaviy sudning birinchi vakolati sifatida konstitutsiyaviy kontrolni amalga oshirish, davlat organlari va mansabdor shaxslarni Konstitutsiya va qonunlarga rioya ctishlarini tekshirish kiritilgan."' Ba’zan konstitutsiyaviy sud teng vakolatlarga ega palatalarga (odatda 2taga)
bo'linishi ham
mumkin (masalan, Germaniyada), boshqa
mamlakatlarda esa yagona kollegiya sifatida ish olib borishi mumkin (masalan, Ispaniyada). 11 V .Y T i.C hirkin. K o n s litu tsio n n o y e pr.tvo z n n ib e jn ix stran . М .: Y u risi, 201)1. sir 5 i . " V .Y K .C h irk in . K o n slitu tsio n n o y e p rav o /a ru b e jn ix strar». М .: Y u rist, 2001. str-52. |fl In tern et say ti- “retin al k u lic h k in e t/re fe rn l" . S m k b n a y a sistcn ia 52
Ukraina «Konslitmsiyaviy sudi to'g'risida»gi konstitutsiyaviy qonunning 3-moddasida yozilishicha. Ukraina Konstitutsiyaviy sudi Konstitutsiyaning butun mamlakat hududida oliyligini ta'minlovchi kafolat ekanligi mustahkamlab qo'yilgan. Ba'zi bir mamlakatlarda konstitutsiyaviy nazorat funksiyasi alohida yoki Oliy sud tarkibida bo'lishi mumkin bo'lgan maxsus konstitutsiyaviy kafolat palatasi yoki konstitutsiyaviy na/.nrnl palatasi ham amalga oshirishi mumkin. Kolumbiya, Peru, Estoniya davlatlarida yuqorida qayd etilgan konstitutsiyaviy nazorat funksiyasini amalga oshiruvchi maxsus palatalar Oliy sud tarkibiga kiradi. Ba'/i I'edciaisiva (Germaniya) sub’yektlarining o 'z konstitutsiyaviy sudlari mavjud bo'lib, ular doimiy, ba'zan esa vaqtincha faoliyat yuritadi. Qozog'iston, Maroknsli. Senegal, Tunis davlatlarida konstitutsiyaviy kengashlar (uziladi, ba'zan
ular konstitutsiyaviy sud yoki
oliy konstitutsiyaviy sud deb ham nomlanadi. Ammo l i n i n g tarkibiga odatda, sudyalar emas balki, maslahatchilar bo'lib, ishini ko'rib chiqish jarayonida sud prolsedurasi juda kam ishlatiladi. Konstitutsiyaviy kengashlar odatda, sud
korptisi ishtirokisiz sh ak 11 anti ri I adi. Efiopiyada Konstitutsiyaviy izlanishlar Kengashi degan anologik organ faoliyat yuritadi. 11 Pokistonda konstitutsiyaviy kontrolni amalga oshiruvchi Oliy suddan tashqari yana ikki organ mavjud; Islom kengashi (qonunlarning Qur'onga va sunnaga mosligini tckshiruvchi parlament uchun maslahatchi organ) va federal Shariat sudidi ba'zi davlat organlari va fuqarolaming shikoyatlarini ko'rib chiqadi shu jumladan, fuqarolarga taalluqli bo'lgan, shariatga mos Kelmaydigan aktlarni ham bekor qilish huquqiga ega).12 Ko'pgina davlatlarda endilikda, kontrolning ikkala modeli, ya'ni maxsus organlar va ixtisoslashmagan organlar qo'shilgan (Gretsiya, Ispaniya, Italiya). Ba'zan maxsus konstitutsiyaviy nazorat organlariga boshqa vazilalar ham yuklanishi mumkin
rel'erendumning to'g'ri
o'tkazilishini nazorat qilish, natijalarini e’lon qilish (Fransiyada), markaziy va mahalliy organlar o'rtasidagi vakolatlar to'g'risidagi rmizokarali masalalami ko'rib chiqish (Ispaniya), respublika prezidentiga parlament tomonidan qo'yilgan aybni tekshirish (Italiya), konstitutsiyaga zid siyosiy partiyalar tuzilmasligini (GFR), deputatlarni mandatidan mahrum qilish to'g'risidagi parlament qarorini tasdiqlash (Slovakiya). Konstitutsiyaviy kontrol
sudiga davlat
oliy organlari va 11 V Y I - ( j i n k n> K i m s t i t n K i i M m o y r p r a v o / a m b r j n i x s t r ; m . - M : Y n r k t ? 0 0 I s i r S.2 1 O '- .h .t j o u i . i s ir 5T S3
mansabdorlari, Federatsiya sub’yektlari, avtonom hududlar, deputat va senator gurulilaii, ombudsman, fuqarolar agar ulaming konstitutsiyaviy huquqlari buzilsa, (odatda o 'z ishlarini umumiy sudlar tomonidan ko'rilganidan keyin) murojaat qiiishlari mumkin. Nihoyat, agar fuqaroning huquqlari o'z mamlakatida barcha loifadagi sudlar tomonidan loptalsa, u xalqaro sudga va xalqaro organlarga murojaat etish huquqiga ega.1 ’ Agar konstitutsion nazorat kollektiv organ tomonidan amalga oshirilsa, qaror ko'pchilik ovoz bilan qabul qilinadi. Konstitutsion nazoratni amalga oshiruvchi maxsus organlar kaindan kam hollarda qonunni bekor qilish to'g 'risida qaror qabul qiladilar. Qoidaga ko'ra, bu organlar faqat, qonunning konstitutsiyaga mos emasligi to'g'risida qaror qabul qiladilar. Bu qonunni rasman bekor qilish uchun asos bo'ladi. Uning qarori ustidan odatda shikoyat qilib bo'lmaydi. Am m o ba'zi davlatlarda shikoyat qilish mumkin. Masalan, lifiopiyada konstitutsion izlanishiar sudi qarori ustidan Parlamentning yuqori palatasiga shikoyat qilish m umkin14.
Ba’zi mamlakatlarda sud bo'lmagan organlar tuzilishi mumkin. Masalan, Fransiyada konstitutsiyaviy nazorat kengashi to'qqizla a’zosi mavjud bo'lib, Prezident, Milliy Kengash raisi, Senat raisi uchtadan nomzodni tayinlaydi. Shuningdek, lining tarkibiga sobiq prezident ham kiradi.
Bir qator mamlakatlarda konstitutsiyaviy nazorat funksiyasini prezident amalga oshiradi. Prezident asosiy qonunga ko'ra (masalan, Ruminiya, Ukraina, Fransiya mamlakatlari konstitutsiyasida) konstitutsiya kafolati hisoblanadi. Bu, asosan quyidagilarda namoyon bo'ladi, Prezident parlament tomonidan qonun qabul qilinganidan keyin va uning promulgatsiya (Prezident tomonidan qonunning imzolanishi va uning e’lon qilinishi)dan oldin veto (qonunni imzolamaydi natijada qonun kuchga kirmaydi) huquqini qo'llash huquqiga ega, yoki bo'lmasa prezident shu qonunning konstitutsiyaviyligi yuzasidan maxsus konstitutsiyaviy nazorat organiga murojaat qilishi mumkin. Ba’zi musulmon davlatlarida konstitutsion diniy kcngashlar tuziladi. Eronda konstitutsion kontrol o'ziga xos organ nazorat kengashi (Q o'riqchilar kengashi) tomonidan amalga oshiriladi. Kengash 12 O 's b a jo v d n . 1 V .Y H .C h n k in . Kojt4iiuHsu>nno>e p rav n /.a m b c |in x sita u . М .: Y u n s i. 2001. str-fift. 54
shaxsdan iborat bo'lib, ulardan oltiiasi ruhoniy, davlat boshlig'i tomonidan tayinlanadi, qolgan oltitasi esa yurist bo'lib, parlament tomonidan tayinlanadi. Kengash
qonunlarning nafaqat
Konstitutsiyaga balki,
Qur’onga mosligini ham tekshiradi. 19X2 yil «Agrar relorma va ichki savdo monopoliyasi» to'g'risidagi qonunm, 1987 yil esa «Mehnat to'g'risidagi qonun»ni bekor qilgan. Ammo shunday bo'lsa. ham oxirgi so'z parlamcnlga tegishli hisoblanadi. Na/orat cjiInvchi kengash va parlamenl o'rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqsa, ulami bartaraf etish uchun maxsus kelishliruvchi organ mavjud. 5-§. K onstiiutsiyaviv na/orat organlarini shakllantirish tartihi Xorijiy mamlakatlai lapibasida Konstitutsiyaviy na/orat organlarini shakllantirishning quyidagi ко nmshlari mavjud: Parlament yo'li bilan shakllantirish Konstitutsiyaviy nazorat organiniig hamma larkibi mamlakat parlamenti tomonidan shakllantiriladi. Masalan, (iermaniyada konslitutsiyaviy sudi niamlakat parlamenlining yuqori palatasi Ihimlc si.ii tomonitlan shakllantiriladi, Bunda nom/ocHar palatajami deputallariaing
qism ovozini to plastii lozim. Aralash shaklllaiid.i Konstitutsiyaviy na/orat organini shakllan- tirishda, faqatgina biigina organ ishtirok etmasdan, balki hokimiyatning bir necha organlari ishtiiok etadi. Ya'ni unga ko'ra, konstitutsiyaviy na/oratni bir nomzodini layinlash bir necha davlat hokimiyati ixtiyoricla bo'ladi. Masalan, Ispaniyada Konstitutsiyaning 159-moddasiga muvofiq konstifmsiyaviy nazorat sudining 12 a'zosi rasrnan qirol tomonidan tayinlansada, ammo nonv/.odlarni ko'rsatish quyidagicha tartibdan iborat: Nomzodlardan 4 tasi Quyi palaLa takliП bilan to'rttasi yuqori palata takliSi bilan ikkitasi hukumat va ikkitasi sud hokimiyati bosh kengashi tomonidan taqdim etiladi. Qirol ulami inkor etishi mumkin emas. Nomzodlar parlamentda deputatlarning 1/3 qism ovoz berish yo'li bilan tanlanadi. Aslida Oliy sud nomzodini prc/idcni beradi va unga senat rozilik berishi lozim. Ammo amalda Oliy sud sudyalari Senat roziligini olgach tayinlanishi mumkin, agar senat nomzodni inkor etsa u holda boshqa nomzod к о 'rsaliladi. Masalaning ikkinchi tomoni shundaki, senatning o'zi nomzodni taklif qilmaydi, balki ko'rsatilgan nomzodni faqatgina, ijobiy yoki salbiy javobi asosida ma’qullaydi yoki inkor etadi. Aralash tarlibi,ца shunday xususiyat xoski, konstitutsiyaviy na/orat organi xodimlari hokimiyatning turli tarmoqlari tomonidan tayinlanadi. Fransiyada konstitutsiyaviy nazorat kengashi to'qqizta a'zosi mavjud bo'lib, Prozidcnl. Milliv Kengash raisi, Sena» raisi uchtadan nomz.odm layinlavdi, Ular to'qqi/ yil muddatga tayinlanadi, Shunga o'xshash tartib Italiya va Avslrivada ham mavjud. Konstitutsiyaviy na/.orat organini pnrlamentsiz shakllanfirish usuliga misol Yaponiyada konsfilutsiyaviy nazoral sudining 15 a'zosi Ministrlar Kabincti tomonidan, hukumat tomonidan tayinlanadi. Rais esa impcrator tomonidan tayinlanadi, ya'ni ushbu tizirmla konstitutsiyaviy nazorat organini shakllantirishda parlament ishtirok etmavdi. 6-bob. ijtim oiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari 1-§. Ijtimoiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari 2-§. Ijtimoiy tuzum va davlat 3"§. Ijtim oiy tuzum tarkibi 4-§. I j t i m o i y t u z u m v a k o n s t i t u t s i y a v i y l u i q u q 1-§. Ijtimoiy tuzum ning konstitutsiyaviy - huquqiy asoslari Ijtim oiy tu z u m - 1 u ijtim oiy m i i n o s a b a tla in in g ta ri x a n v u ju d g u kcl- ga n v a r i v o jla n a y o tg a n m u a y y a n tizim idii yoki b o s h q a c h a q ilib aytgcoida. - j a m iy a tn in g ish lab c h i q a r is h . malisiiK llarni t ;u |s i м 1 1 ash \ a ayirhosh- la s h n in g m u a y y a n da ra ja si b d a n , ijm noiv o u g n in g o ' z i g a xos xnsiisiy ailari va i n s o n l a m i n g lutli s o h a la r d a g i o ' / a r o im m o s a b a tla r i d a g i a i u m a l a r i btkm b o g ' l i q b o ' l g a n . d a v l a t v a h u q u q b d a n m u h o f a z a e t ila d ig a n r m m o s a b n l b f m a jm iiid ir . Ijtim oiy t u z u m n i n g y u z a g a k elish in i taqoz.o ctuvi.-hi y u q o r id a a y t ilg a n o m il ia r g a k e l a d i g a n b o 'is a k . u h o ld a shuni k o ' z d a tu!is!i kcrakki, u l a r j a n n y a t n i ta shkil e t u v c h i m u a y y a n s h a k lla r o r a s id a g i b o g 'l i q l i k u yoki bu m a m l a k a t d a bir te k is e m a s. M a s a la n , is hlab c h i q a r i s h so h a sid a g i о z g a r is h la r h a r d o i m h a m tezda ijtim oiy Uizurnnin g u y o k i bu tiz im id a te g ish li о z g a r is h la r r o ' y b e r is h i g a o lib k e l m a y d i . O d a t d a , m a 'l u m bir vaql o ' t a d i , o ' z g a r i s h l a r y i g 'i l i b q o la d i, n n i s t a h k a m l a n a d i va faqat
o ' s h a n d a g i n a i jt im o iy t u z u m n i n g m a 'l u m tiz im i ic hidagi tu z ilm a n in g o ' z g a r i b q o lg a n lig m i k o ' r i s h m u m k in . I jtim o iy a n ’a n a l a r e s a u n d a n ham a s m se kinlik b ila n o ' z g a r a d i , ijtim o iy h a y o t d a z i d d i y a t l a r va h a tto b o 'x i o n ( k r i / i s j l a r n i keltirib c h i q a r g a n h o ld a ijtim o iy t u z u m n i n g o ' z v aq tid a o ' / g a r i s h iga lo 's q i n l i k qiladi,
B u n d a y h o lla r d a ijtim o iy tu z u m n in g o ' z g u r i s h i faqat. k rizis b a r tu r a f c t ilg a n d a n k c y i n g i n a r o ' y b e ris h i m u m k i n 2-§. Ijtimoiy tuzum va davlat Ijtim o iy tu z u m h a r d o i m d av lat ta'siri o s t i d a b o ' l a d i . D a v la t esa j a m i y a t t o m o n i d a n u n i n g u m u m i y m a n fa a tla r in i h i m o y a q ilish , j u m l a d a n , ijt im o iy tu z u m n i h i m o y a qilish u c h u n ta sh k il q ili n a d i. A m m o d a v la t m u a y y a n rn u s ta q i liik k a e g a b o 'l i b , k o ' p i n c h a k u c h li m a j b u r l a s h vosit aia ri o r q a ii d a v l a t h o k im i y a ti m a n fa a tl a rig a j a m i y a t m a n f a a tl a r in i b o ' y s u n d i r g a n ho ld a , j a m i y a t d a n h a m a n c h a usUin k o ' r i n a d i . D a v la t o ' z siyosati, y a ’ni d a v l a t o r g a n la ri , m u a s s a s a la ri va m a n s a b d o r s h a x s l a r i n i n g u v u s h g a n v a m u a y y a n m a q s a d g a y o ' n a l t i r i l g a n faoliyati bilan ijtim o iy t u z u m g a o ' z ta'sirini o 't k a z a d i . Bu fa o liy a t ijtim o iy e h t iy o jla rd a n k e lib ch iq a d i. S hu t a r / d a ijtim o iy tu z u m m r tg shakli k o ' p h o lla r d a d a v la t t o m o n i d a n , b in o b a r i n , s u b ' y e k i i v o m il bilan b c lg ila n a d i. B u ' / i d a d av lat ta'siri faqat u n in g s h a k lig a cnuis, m a z m u n i g a h a m o 't k a / .i l g a n d a , ijtim oiy t u / u m v u l y u n t a r i s l i k is cjayia q u r is h q u r b o n i b o 'la d i . Q a t o r m a m la k a tl a r d a , j u m l a d a n , R o s s iy a d a h a m k o n i m u n i s n k ta jr ib a la r b u n i n g m u a y y a n h r xalq v a h a tto buturi in soniyat u c h u n q a n c h a l ik x a v fli e k a n lig i y a q q o l n a m o y i s h cldi. Turli
m a m l a k a t l a r d a j a m i y a t h a y o t in in g a n c h a o ' x s h a s h s h a ro it la r id a biz bu i n a m la k a tl a r n in g ijtim o iy tu z u m i da k o ' z g a ta sh la n a rli t a f o v o 't l a r n i tezte z k u / a l a m i z va bu hoi s u b ’y e k i iv o m il n in g ta ’siri s if a tid a n a m o y o n b o 'l a d i .
I jtim o iy t i r a i m n i n g tu zilis hi t o 'r t t a ic h k i tiz im d a n sh a k lla n g a n b o 'l a d i , ula r j a m i y a t h a y o t i n i n g tegishli s o h a l a r i d a g i ijtim o iy m u n o s a b a t l a r tiz im ini k o 'r s a t i b tu radi. B u ichki ti/.imku q u y i d a g i l a r d i r a) iq tis o d iy m u n o s a b a t l a r b) ijtim oiy (so tsia l) n i u n o s a b a t l a r (tor m a 'n o d a ) v) m a 'n a v i y - m a d a n i y m u n o s a b a t l a r g) siy o s iy m u n o s a b a t la r . Bu s i n f ( g u r u h ) la s h tir is h , b o s h q a har q a n d a y g u r u h la s h l ir is h kabi, a lb a tta , shartlidir. H a r d o i m h a m iq tisodiy v a ijtim o iy m u n o s a b a t l a r o r a s id a n a n iq bir c h i z iq o t k a z i b , c h c g a r a l a s h n i n g irn k o n i b o ' l a v e r m a y d i . J a m i y a t n i n g d a v l a t t o m o n i d a n ta shkil e t ilis h id a g i s iy o s iy v a z iy a t k o 'p c h i l i k ijtim o iy m u n o s a b a t l a r d a bor, h ec h b o ' l m a s a , b o s h q a g u r u h la r g a a j ra tilg a n m u n o s a b a t l a r d a m a v j u d A m m o sh a rtli r a v is h d a g i u s h b u g u r u h l a s h t i r u v j a n i i y a t d a g i u yoki bu m u n o s a b a t l a r n i n g x u su siy a tla r in i ta v s if la s h u c h u n q o ' l l a n i l i s h i m u m k i n . H a r bir ic h k i t iz im ijtim o iy tu z u m n i n g q o l g a n b o s h q a ic h k i tizim lari b ila n u z v i y b o g ' l i q d i r . B u d e m a k , a y n a n o ' z a r o b o g ' l i q l i k , o ' z a r o bir- b ir ig a t a ’sirdir, y a ’ni faq a t b ir ichki t iz im n i n g b o s h q a s i g a ta 's irig in a e m a s ( m a s a la n , iq ti s o d iy ic hki t iz im n i n g b o s h q a bir ic h k i ti z i m g a к о ' r s a ta d ig a n ta'siri e m a s ) . Ichki t i z i m l a r o ra sid a g i b ir - b i ri g a b o ' l g a n o ' z a r o ta'sir, k o ' p i n c h a , d c y a r li h u q u q i y ta rtib g a solinadi. U n i n g a s o s i y ta m o y illa r i e s a k o n s ti tu ts iy a v iy h u q u q b ila n ta rtib g a solinadi. V o k u i M n s t i k - siy.-»4H U h v a i j l m i o t y l u iy o u h v . o b y e k t i v m a v j u t ) s h a r o i i l a i \ a i j n m i n i y a t l a r n i с s u b y e k i i \ i j a r o i l a i 5N
4-§. Ijtimoiy tuzum va konstitutsiyaviy huquq D a v la t ijtim o iy t u / u m g a . e n g a v v a lo , ijtim oiy m u n o s a b a t i a m i h u q u q iy ta r t ib g a s o lish - h u q u q i y m c 'y o r la rn i b c l g ila s h v a tasdiqia.sh va u l a r n i n g ta tb iq c tilishini t a 'm i n l a s h v o s it a s id a ta'sir k o ' r s a t a d i . H o z ir g i z a m o n d e m o k r a t i k r a v is h d a tashkil etilga n ja m i y a t d a , h u q u q i y ta rtibga so lish k o n s ti tu ts iy a v a b o s h q a k o n s titu ts iy a a h a m i y a t i g a e g a b o ' l g a n ./ h u q u q i y m a n b a l a r g a ta y a n a d i. D e m o k r a t i y a b o ’ h m s a y o k i y e ta r li d a r a ja d a t a r a q q i y e t m a g a n b o ' l s a . d a v l a t n i n g ijiim oiy t u / u i u g a ta'siri is tis n o qilinadi y o k i bu ta ’sir k u c h v o s it a s id a a m a l g a o shirila di. B u n d a y h o la td a. 11
h u q u q iy b o 'l i b k o 'r in i s h i m u m k i n , y a ’ni k o n s ti tu ts iy a la r, q o iu m l a r va b o s h q a m e 'v o n y h u jja lla r is h la b ehiuila di, c'lo n q ilin a d i, b iroq u la m in g m a / n m n i ко pin c h a h u q u q q a q a r sh i b o ' l a d i , to r h u k m r o n g i m i h l a r uianl'aallarin i a k s ettiradi, xolos. Bu m a n fa a t ta s h q a r id a n q a r a g a n d a , n iq o b la rig an b o 'l a d i . biroq u ning a m a l g a osh irilish i ja m iy a t m a n f a a tl a r ig a z a r a r k cltiradi. S hu bois. albatta, z o ' r a v o n l i k , kuch v o sit a la ri n i q o lianishini ta lab qila d i. K o n .s titu ts iy a v iy - h u q u q iy s o t s i a l l a s h t i n s h te n d e n s i y a s i. a v v a lo s h u n d a o ' z ifodasini to p a d ik i, y a n g i a v l o d k o n s tilu ts iy a la ri ijtim o iy tu/.um a s o s la rin i o z m i - k o 'p m i t o ' l a ta r z d a ta rtib g a so lish g a h a r a k a t qildi, ya'ni y u q o r i d a ta 'k i d la b o ' t i l g a n ijtim o iy t u z u m n i n g t o ' r t t a ic hki tiz im ig a q a r a tilg a n m e ’y o r la r n i k o n s ti tu ts iy a la r g a k irita bo sh la d i. B u m e ’y o r l a r ko' p h o ll a r d a k o n s ti tu ts iy a v iy h u q u q s u b ’yektlarinirsg, u l a m i n g o ' z a r o m u n o s a b a t l a r i d a ( k o ' p i n c h a d a v l a t a r a la s h u v in i t a la b q il m a y d i g a n ) m u a y y a n a x lo q qoid alaririi b c l g ila s h y o k i ta s d iq la s h d a n k o ' r a , k o ' p r o q ja m i y a t h a y o t in in g te gishli so h a Ja r id a g i d a v l a t siyosati ta m o y ill a r in i e ’lon q ila d i, d a v l a id a u n in g o r g a n la r i , tn u a ssa s a lu r i, m a n s a b d o r s h a x s l a r o r q a h m u a y y a n sha kl ( t a i z ) d a u s h b u s o h a l a r d a fa o liy a t к о ' r s a ti s h m a jb u r iy a ti n i y u k la y d i. K o ' p c h i l i k konstitut.siyalarda, ijiim o iy tu z u m a s o s la r in i ta rtib ga so iu v c h i m c ’vorlai turli bob v a b o ' l i m l a r g a b o ' i i n g a n , faqat. s a lm o q li bir q i s m i in so n v a f u q a r o h u q u q v a e rk in l ik la rin i ta rtib g a s o iu v c h i b o b h a m d a b o 'H m l a r d a b e rilg a n . U la r u s h b u b o b v a b o ' l i m l a r d a d a v l a t n i n g ( u m u m a n o m m a v i y h o k i m i y a t m u a s s a s a la ri n in g ) te g ish li h u q u q v a e r k i n l i k l a r n i n g r o ' y o b g a ch iq a r ilis h in i t a ’m in l o v c h i siy o s a tn i o lib b o r is h m a jb u r iy a t ( b u r c h ) l a n m b e lg ila y d i. M a s a l a n , 1947 yild a g i Ita liy a K o n s titu ts iy a s i i jt im o iy tu z u m n i “ A s o s i y ta m o y i l l a r ” nom li
kirish q i s m i d a h a m d a “ H u q u q va m a jb u r i y a t l a r '’ n o m li I - q i s m i d a ta rt ib g a s o iu v c h i m e ’y o r l a r bilan
m u s t a h k a m l a n g a n . B u n g a m u v o f iq , b o b la r q u y i d a g i c h a n o m la n g a n : 59
" F u q a r o l i k m u n o s a b a t l a r i ” , “ I jtim o iy -a x lo q iy m u n o s a b a t l a r ” , “ Iq tiso d iy m u n o s a b a t l a r ” va ‘‘S iy o s i y m u n o s a b a t l a r ’'. Bu
b o b l a r d a in so n va f u q a m l a r m n g h u q u q , e r k i n l i k va m a j b u r i y a t l a n bilan b ir q a l o rd a , d av lat s i y o s a t m i n g te g ish li t a m o y ill a r i h a m y o z i b q o 'y i l g a n . M a s a la n , 35- m o d d a d a s h u n d a y d e y i la d i : “ R e s p u b l i k a m e h n a t n i n g b a r c h a sh a k l v a k o 'r i n i s h l a r i n i m u h o f a z a q ila di. U m e h n a t k a s h l a r n i n g k a s b m a h o i a t m i n g o s h i s h i g a va
t a y y o rg a r l ig ig a g ' a m x o ' r l i k q ila di. U m e h n a t h u q u q la ri n i b e l g ila s h va ta rtib g a soltslm i m a q s a d q ilib q o ' y g a n x a l q a r o s h a r t n o m a l a r g a q o 's h i l a d i v a la s h k ilo t la r g a y o r d a m ( k o ' m a k ) b era d i. U q o n u n b ila n u m u m i y m a n l a a t l a r u c h u n b e l g ila b q o ' y i l g a n m a jb u r i y a t l a r b a j a r ilg a n ta q d ir d a , e m i g r a t s i y a c rk in l ig in i tan o la d i ( e 'tir o f e t a d i) v a ita liy a lik i a rn in g x o r i j d a ijilad ig an m e h n a tl a r in i m u h o f a z a q ila d i" . Ijtim o iy lu z u m a s o s la ri x u d d i y u q o r i d a g i g a o ' x s h a s h t a r z d a 1978 y ild a g i I s p a n iy a K o n s tit u ts iy a s i b ila n h a m ta r t ib g a s o lin g a n . B i r o q u n in g “ A s o s iy h u q u q v a m a j b u r i y a t l a r " d e y i lg a n I - q i s m i d a “ ijtim o iy v a iq tiso d iy s iy o s a t n i n g a s o s iy t a m o y i l l a r i ’’ h a q id a g i 3 - b o b k eltirilg a n . U s h b u b o b d a o m m a v i y h o k im i y a t va d a v l a t n i n g inson v a j a m i y a l g a n is b a ta n bir q a t o r m a jb u r iy a f la r ig a ta’r i f k eltir ilg a n . B iroq K o n s tit u ts iy a n in g 5 3 - m o d d a , 3- q i s m i g a m u v o f iq s u d l a r u s h b u b o b n m g q o i d a ( rne’y o i j l a r i n i e m a s , ula rni r iv o jla n tir u v c h i q o n u n l a r n i b e v o s i t a q o 'l l a s h l a r i m u m k i n . B u n d a n ta shqari o m m a v i y h o k i m i y a t v a d a v l a t n i n g ijt im o iy - iq ti s o d iy s o h a d a g i b ir q a t o r m a jb u r iy a tl a r i b e l g ila n g a n “ Iq tis o d iy o t v a m o l i y a v i y m a b l a g ' l a r ” d e b n o r n la n g a n V II q i s m k o n s t i t u t s i y a d a o ' z ak s in i to p g a n . 1949 y i l d a q a b u l q ili n g a n H i n d i s t o n K o n s t i t u t s i y a s i d a a s o s iy h u q u q l a r t o ' g 'r i s i d a g i III q i s m d a n k e y i n d a v l a t s i y o s a tin i n g ( ra h b a r lik ) a s o s i y t a m o y ill a r in i t a ’r ifl o v c h i IV q i s m k e la d i. 1988 yilg i B r a z i l i y a F e d e ra tiv R e s p u b l i k a s i K o n s tit u ts iy a s in in g x u s u s i y a ti s h u n d a k i, ij t i m o i y t u z u m n i n g a y r i m t a r a f k u i n i ( b a'zi t o m o n l a r i n i ) v a t u z u m g a d a v l a t siy o sati t a ’sirini a s o s i y t a m o y i l l a r h a m d a a s o s i y h u q u q v a k a f o l a t l a r g a b a g ' i s h l a n g a n I v a II q i s m l a r d a ta r t ib g a so lish b i l a n b ir q a t o r d a , u “ I q t i s o d i y v a m o l i y a v i y tu /.u m ” d e b n o r n l a n g a n V II q i s m n i va
“ Ijtim o iy t u z u m ” d e b n o r n la n g a n V II I q i s m n i o ' z i d a m u j a s s a m l a s h t i r g a n . B u s o ' n g g i (VII v a V II I) q i s m l a r d a u m u m a n ijt im o iy tu z u m n i tashkil e t u v c h i b a r c h a to 'r t la s o h a d a g i ijt im o iy m u n o s a b a t l a r t o ' l a v a batal'sil ta rt ib g a s o li n g a n . M a s a l a n , V II q i s m d a i jt im o iy h im o y a l a n i s h , ta 'lim , m a d a n i y a t v a s p o i l , fan va te x n ik a , ijtim o iy k o m m u n i k a l s i y a (a lo q a la r) , e k o l o g i y a ( ta s h q i m u h it ), n ik o h v a oila, h i n d u l a r m a q o m i k abi i jt im o iy m u n o s a b a t l a r g u r u h l a r i ta rt ib g a so lin g a n . 6D
Ijtim o iy t u / u m n i tashkil c l u v c h i m u n o s a b a t la r q a n c h a l ik batafsil k o n s ti tu ts iy a v iy h u q u q iy j i h a t d a n ta rt ib g a s o lm m a s i n , u tu g a sh i, n ih o y a s i g a yctishi m u m k i n e m a s . S h u n i n g u c h u n h a m yax lit ijtim o iy tu/.um e m a s , I’aqa t ijtim oiy t u / u m n i n g a s o sla rig in a k o n s ti lu ls iy a v iy - luiqiiqiy institut ( m u a s s a s a ) h is o b l a n a d i , ya'ni tegishli k o n s ti tu ts iy a v iy - h tiq u q iy m e 'y o r la r faqat a s o siy iq ti s o d iy , ijtim oiy, m a 'n a v i y - m a d a n i y v a s iy o s iy ijtim o iy m u n o s a b a t la r n i m u s t a h k a m l a y d i . B u n d a siy o s iy ijtim o iy m u n o s a b a t l a r b o s h q a la r id a n k o ' r a , o d a t d a , k o ' p r o q va k e n g r o q ta rt ib g a so lin ad i. 6)
Katalog: Elektron%20adabiyotlar -> 67%20Хукукшунослик%20фанлар 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> To sh k en t davlat yu ridik in stitu ti 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Tursunov, M, usmanova 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Davlati V a h u q u q I tarihi 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Inson huquqlari d a r slik 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Nomi barhayot to sh k en t 67%20Хукукшунослик%20фанлар -> Kriminalistika Download 18.02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling