Oksidlanish qaytarilish reaksiyalari deyiladi
Download 1.53 Mb. Pdf ko'rish
|
8-SINF savol javob
https://t.me/kimyo_masala #SHOH
Qanday reaksiyalarga ichki molekular oksidlanish qaytarilish reaksiyalari deyiladi? Oksidlovchi va qaytaruvchi bitta modda tarkibida bo'lib, elektronlarning almashinuvi shu modda tarkibidagi zarrachalar orasida sodir bo'ladi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining bunday turlari ichki molekular oksidlanish-qaytarilish deb ataladi.
Ichki molekular oksidlanish-qaytarilish reaksiyasiga misol keltiring? Vodorod peroksidning katalizator (MnO 2 )
kislorod hosil qilishi.
Disproportsiyalanish reaksiyalari deb qanday reaksiyalarga aytiladi? Bir xil molekuladagi, oraliq oksidlanish darajasidagi atomning bir qismi yuqoriroq, ikkinchi qismi esa quyi, oksidlanish darajasiga o'tishi bilan boradigan oksidlanish- qaytarilish reaksiyalari disproportsiyalanish reaksiyalari deyiladi.
Elementlarning nisbiy elektrmanfiyligi H 2,1
Li 0,97
Be 1,47
B 2,01
C 2,50
N 3,07
O 3,50
F 4,10
Na 1,01
Mg 1,23
Al 1,47
Si 1,74
P 2,1
S 2,6
Cl 2,83
K 0,91
Ca 1,04
Ga 1,82
Ge 2,02
As 2,20
Se 2,48
Br 2,74
Rb 0,89
Sr 0,99
In 1,49
Sn 1,72
Sb 1,82
Te 2,01
I 2,21
Cs 0,86
Ba 0,97
Tl 1,44
Pb 1,55
Bi 1,67
Po 1,76
At 1,96
https://t.me/kimyo_masala #SHOH
https://t.me/kimyo_masala #SHOH
IV-bob. Elektrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasi. Quruq osh tuzi va distillangan suv elektr tokini qanday o’tkazadi? O’tkazmaydi. https://t.me/kimyo_masala #SHOH
Moddalar elektr tokini o’tkazish yoki o’tkazmasligiga qarab qanday guruhlarga bo’linadi? Elektrolit va noelektrolitlarga. Elektrolitlar deb qanday moddalarga aytiladi va ularga misollar? Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini o'tkazadigan moddalar elektrolitlar deyiladi. Elektrolitlarga suvda eriydigan kislotalar, ishqorlar va tuzlar kiradi. Qanday moddalar elektrolitmaslar deyiladi? Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini o'tkazmaydigan moddalar elektrolitmaslar (noelektrolitlar) deyiladi. Elektrolitmaslarga qanday bog’lanishli moddalar kiradi va ularga misollar? Elektrolitmaslarga qutbsiz kovalent bog'lanishli moddalar, metan, karbonat angidrid, shakar, spirtlar va distillangan suv kiradi. Elektrolitlar qanday holatda elektr tokini o’tkazadi? Elektrolitlar faqat suvda eritilganda yoki yaxshilab suyuqlantirilgandagina elektr tokini o'tkazadi. Elektrolitlar kristall holda elektr qanday o’tkazadi? Kristall holda ular elektr tokini yomon o'tkazadi yoki butunlay o'tkazmaydi. Nima uchun elektrolitlarning suvdagi eritmasi yoki suyuqlantirilgani elektr tokini o'tkazadi, aksincha, elektrolitmaslarning suvli eritmalari esa elektr tokini o'tkazmaydi? Ushbu savollarga to'liqroq javobni kim va qachon bergan? Bu savolga javobni 1887- yilda shved olimi Svante Arrenius o'zining elektrolitik dissotsiatsiyalanish nazariyasida javob bergan.
Svante Arrenius elektrolitlar sohasida olib borgan ilmiy ishlari uchun nechanchi yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan. Elektrolitlar sohasida olib borgan ilmiy ishlari uchun 1903- yilda Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan. Elektrolitlar (tuzlar, kislotalar hamda ishqorlar) --- suvda eritilganda yoki suyuqlantirilganda nimalarga ajraladi? Ionlarga. Ionlarning zaryadlari qanday bo’lishi mumkin?
Ionlar musbat zaryadlangan (kationlar) yoki manfiy zaryadlangan (anionlar) bo’lishi mumkin. Dissotsiatsiya deb nimaga aytiladi? Ion bog'lanishli birikmalarning suvda eritilganda ionlarga ajralishiga dissotsiatsiya deyiladi. Eritmada osh tuzi kristallari suvning qutblangan molekulalari ta'sirida erib, qanday ionlarni hosil qiladi? Gidratlangan ionlarni. Vodorod va metallar, ammiak qanday qilib kationlarga aylanadi? Vodorod va metallar elektron berib, ammiak esa o'zining xususiy juft elektroni hisobiga proton biriktirib olib kationlarga aylanadi (H + , Na
+ , Zn
2+ , Al 3+ , NH
4 + ). Kislota qoldiqlari,gidroksid guruhlari anion ko’rinishida bo’ladimi yoki kation? Anion ko’rinishida. https://t.me/kimyo_masala #SHOH
Qanday zarralar katod va anod tomon harakatlanadi? Musbat zaryadlangan ionlar elektr manbaining katodi tomon, manfiy zaryadlangan ionlar esa elektr manbaining anodi tomon harakatlanadi. Elektrolitlar (tuzlar va ishqorlar) suyultirilganda ham ionlarga ajraladi. Buning sababi nimada? Buning sababi modda suyultirilganda zarrachalarning tebranma harakati kuchayib,
ular
orasidagi bog'lanish zaiflashib qoladi va elektrolit ionlarga osonlik bilan ajralib ketadi. Kislotalar kuchli qutblangan molekulalardir, ular ham suvda eriganda ionlarga ajraladi, ammo tuzlar va ishqorlarning suvda erishida sodir bo'lgan hodisadan farq qiladi. HCl suvda eriganda qanday jarayon ro’y beradi?
Vodorod xlorid suvda eriganda molekulasidagi vodorod elektronini qoldirib, suv molekulasiga ko'chib o'tadi. Natijada xlorda 1 ta elektron ortiqcha bo'lgan xlor ioni va 1 ta proton (vodorod atomining yadrosi) qo'shilgan H 3 O + (gidroksoniy) ioni hosil bo'ladi. Demak, suvda HCl, HBr, H 2 S, HNO 3 , H 2 SO 4 va boshqa kislotalar eriganda H 3 O + (gidroksoniy) ioni hosil bo'ladi: Gidroksoniy ioni parchalansa nimalarni hosil qiladi? Gidroksoniy ioni suv va vodorod ionini hosil qiladi. H 3 O
↔H + +H 2 O Qanday kislotalarning barchasi dissotsilanadi? Suvda eriydigan kislotalarning. Kislotalarning umumiy xossalari, ya'ni nordon ma'zaga ega bo'lishi, indikator- lar rangini o'zgartirishi, asoslar va asosli oksidlar, tuzlar bilan reaksiyaga kirishuvi nima bilan tushuntiriladi? Ularning dissotsiatsiyalanishi natijasida vodorod ionini hosil bo'lishi bilan. Dissotsiatsiyalanganda kation sifatida faqat vodorod ioni hosil qiladigan murakkab moddalarning umumiy nomi? Kislotalar. Dissotsiatsiyalanganda anion sifatida faqat gidroksid ioni (OH - ) hosil qila- digan murakkab moddalarga qanday nomlanadi? Asoslar. Tuzlar dissotsilanganda nimalarga ajraladi? Tuzlar dissotsiatsiyalanganda metall kationi (ammoniy tuzlarida ammoniy kationi NH 4 + ) ga va kislota qoldig'i anioniga ajraladi. Nordon tuzlar dissotsiatsiyalanganda kation sifatida nima hosil bo'ladi? Kation sifatida metall ioni bilan birga vodorod ioni ham hosil bo'ladi. Dissotsilanishga bog’lab tuzlarga qanday ta’rif berish mumkin? Dissotsiatsiyalanganda metall kationi bilan kislota qoldig'i anioni (nordon tuzlarda vodorod kationi ham) hosil qiladigan murakkab moddalarga tuz- lar deb aytiladi. Dissotsiatsiyalanish darajasi nima va u nima bilan belgilaniladi? Dissotsiatsiyalangan molekulalar sonining erigan modda molekulalarining dastlabki soniga nisbati elektrolitning dissotsiatsiyalanish darajasi deb
https://t.me/kimyo_masala #SHOH
ataladi va α harfi bilan belgilanadi. Dissotsiatsiyalanish darajasi nimalar bilan ifodalaniladi? Dissotsiatsiyalanish darajasi 0 dan 1 gacha bo'lgan birliklarda yoki 0 dan 100% gacha bo'lgan birliklarda ifodalanadi. Dissotsiatsiyalanish darajasi nimaga bog'liq bo'ladi? Dissotsiatsiyalanish darajasi erigan elektrolit va erituvchi tabiatiga, eritma konsentratsiyasiga, muhit haroratiga bog'liq bo'ladi. 0,05 M li sulfat kislotaning 18°C dagi dissotsiatsiyalanish darajasi necha % ga teng?
58 % ga. Qanday elektrolitlar kuchli elektrolitlar deyiladi? Dissotsiatsiyalanish darajasi nisbatan yuqori bo'lgan elektrolitlar. Kuchli elektrolitlarga misollar keltiring? Ko'pchilik tuzlar (NaCl, KNO 3 , Ba(NO
3 ) 2 , FeSO 4 ), kislotalar (HClO 4 , HNO 3 , H
2 SO 4 , HCl, HBr, HJ) va ishqorlar (NaOH, KOH, Ca(OH) 2 , Ba(OH)
2 ).
Kuchsiz elektrolitlarga ta’rif bering? Dissotsiatsiyalanish darajasi suyultirilgan eritmalarida ham kichik qiymatga ega bo'lgan elektrolitlar kuchsiz elektrolitlar deb ataladi. Qaysi moddalar kuchsiz elektrolitlarga misol bo’la oladi? Barcha organik va ba'zi noorganik kislotalar (H 2 CO 3 , HClO, H 2 S, HNO
2 , H
2 CO 3 , H 2 SiO 3 , HClO 2 va b.q), ammoniy gidroksid, metallarning erimaydigan gidroksidlari, suv. Kuchsiz elektrolitlar suvli eritmalarda qanday miqdorda dissotsiatsiyalanadi? Qisman.
Elektrolitning dissotsiatsiyalanish konstantasi elektrolit va erituvchi tabiatiga hamda haroratga bog'liq, lekin nimaga bog'liq emas? Konsentratsiyaga. Dissotsiatsiyalanish konstantasi qan- cha katta bo'lsa, elektrolit shuncha … ? Kuchli dissotsiatsiyalanadi. Elektrolitlarning eritmalarida sodir bo'ladigan kimyoviy reaksiyalar nimalar ishtirokida amalga oshadi? Elektrolit moddaning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo'lgan ionlar ishtirokida. Ionlar orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarning tenglamalarini tuzishda kuchli elektrolit moddani, kuchsiz elektrolitlar, suvda erimaydigan cho'kma moddalar, gaz holatga o'tib reaksiya muhitidan chiqib ketadigan moddalarning qanday formulalarini yozamiz? Ionlar orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarning tenglamalarini tuzishda kuchli elektrolit moddani dissotsiatsiyalangan holda, kuchsiz elektrolitlar, suvda erimaydigan cho'kma moddalar, gaz holatga o'tib reaksiya muhitidan chiqib ketadigan moddalarning molekular formulalarini yozamiz. Elektrolitlarning eritmalari orasida sodir bo'ladigan reaksiyalarni qanday guruhlarga bo'lib o'rganamiz? 1. Neytrallash reaksiyalari. 2. Cho'kma hosil bo'lishi bilan sodir bo'ladigan reaksiyalar. 3. Gaz modda hosil bo'lishi bilan boradigan https://t.me/kimyo_masala #SHOH
reaksiyalar. Lakmus eritmasi qo'shilgan kislota eritmasi (qizil rangli eritma)ga sekin asta ishqor eritmasini qo'shsak eritmaning rangi o'zgarib binafsha rangga o'tadi. Buning sababi nimada? Buning sababi eritmani neytral muhitga o'tganligidadir: HCl+KOHKCl+H 2 O Neytrallanish reaksiyasining mohiyati nimadan iborat? Neytrallanish reaksiyasining mohiyati kislotali muhitning beruvchi H + ionlarini ishqoriy muhitning beruvchi OH - ionlari bilan birikib suv hosil qilishidan iborat. Suv elektrolit emas, u ionlarga deyarli ajramaydi. BaCl 2
2 SO 4 = 2NaCl + BaSO 4
Yuqoridagi reaksiya elektrolitlarning eritmalari orasida sodir bo'ladigan reaksiyalarning qaysi guruhiga mansub?
Cho'kma hosil bo'lishi bilan sodir bo'ladigan reaksiyalarga. Quyidagi reaksiya elektrolitlarning eritmalari orasida sodir bo'ladigan reaksiyalarning qaysi guruhiga mansub?
Na 2 S + 2HCl = 2NaCl + H 2 S.
Gaz modda hosil bo'lishi bilan boradigan reaksiyalar. Toza suv juda ham kuchsiz elektrolit hisoblanib, uning dissotsiatsiyalanish darajasi nechchiga teng? α = 10
-9
Teng miqdorda H + va OH
- ionlari bo'lgan eritma neytral muhitli bo'ladi. Agar eritmada H + va OH
- ionlari miqdori teng bo’lmasa muhit qanday bo’ladi? H +
-
ionlari ortiqcha bo'lgan eritma esa ishqoriy muhitda bo'ladi. Elektrolit eritmalari orasidagi reaksiyalarning oxirigacha borishi sababi nimada? Eritmadagi ionlarni o'zaro birikib dissotsiatsiya- lanmaydigan moddalar hosil qilishida. "Gidroliz" so'ziga ta’rif bering? "Gidroliz" so'zi yunoncha "gidro" - suv, "lizis"- parchalayman degan ma'noni anglatadi. Kuchli asos va kuchli kislotalardan hosil bo'lgan tuzlarning eritmalari muhiti qanday bo'ladi. Bunday tuzlar gidrolizga uchraydimi? Muhiti neytral bo'ladi. Bunday tuzlar gidrolizlanmaydi. Kuchsiz asos va kuchli kislotadan hosil bo'lgan tuzlarning suvdagi eritmasining muhiti qanday bo'ladi? Kislotali. Kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo'lgan tuzlar suvda eritilganda, eritma muhiti qanday bo'ladi? Ishqoriy. Qanday tuzlar gidrolizga to’liq Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo'lgan
https://t.me/kimyo_masala #SHOH
uchraydi? tuzlar.
Kuchsiz asos va kuchsiz kislotadan hosil bo'lgan tuzlar gidrolizida muhit qanday bo’ladi? Eritmaning muhiti hosil bo'lgan asos bilan kislotaning nisbiy kuchi bilan belgilanadi. Demak, hosil bo'lgan asos kuchliroq bo'lsa kuchsiz ishqoriy, kislota kuchliroq bo'lsa kuchsiz kislotali bo'ladi, hosil bo'lgan asos va kislotaning kuchi teng bo'lganda neytral muhitda bo'ladi. Qanday reaksiyalar gidroliz reaksiyalari deyiladi? Tuzlar bilan suv orasida sodir bo'ladigan reaksiyalar. Gidroliz deb nimaga aytiladi? Tuzning dissotsiatsiyalanishidan hosil bo'lgan ionlarni suv bilan o'zaro ta'sirlashuvidan kuchsiz elektrolitning hosil bo'lishi gidroliz deb ataladi. Tuzlarning gidrolizi nimaga bog’liq? Tuzlar gidrolizi ularning tabiatiga, eritma konsentratsiyasi va haroratiga bog'liq. Harorat ko’tarilganda gidrolizda qanday o’zgarish kuzatiladi va nima uchun? Harorat ko'tarilganda tuzlarning gidrolizlanishi ortadi, chunki haroratning ortishi suvning dissotsiatsiya H 2 O = H
+ + OH
- muvozanatini o'ngga siljitadi. FeCl
3 tuzining gidrolizi haqida gapiring? FeCl
3 tuzi uch bosqichda gidrolizlanadi. Odatdagi sharoitda bu tuz gidrolizining faqat I bosqichi amalga oshadi: FeCl 3
2
Lekin eritma qaynatilsa, uning II bosqichi ham sodir bo'ladi: Fe(OH)Cl
2 + H
2 O = HCl + Fe(OH) 2 Cl
Qizdirish davom ettirilsa, III bosqichi ham sodir bo'ladi: Fe(OH) 2
2 O = HCl + Fe(OH) 3 ↓
darajasi qanday o’zgaradi va buni tushuntiring?
Eritmalar suyultirilganda gidroliz darajasi ortadi. Buni SbCl 3 tuzining gidrolizi misolida ko'rish mumkin: SbCl
3 + 2H
2 O = Sb(OH) 2 Cl + 2HCl Agar bu tuz eritmasiga qo'shimcha suv qo'shsak muvozanat o'ngga siljiydi va cho'kma holida Sb(OH) 2
bo'ladi. Eritmalarning gidrolizini sekinlashtirish va gidrolizning oldini olish uchun nima qilish kerak? Eritmalarda gidroliz jarayonini sekinlashtirish uchun quyi haroratlarda va konsentrlangan holda saqlash lozim. Bundan tashqari kuchli kislota va kuchsiz asosdan hosil bo'lgan tuz eritmalarida kislotali muhitni ta'minlash, kuchsiz kislota va kuchli asosdan hosil bo'lgan tuz eritmalarida ishqoriy muhitni saqlash ham gidrolizning oldini olishi mumkin. https://t.me/kimyo_masala #SHOH
Ionlarning o'ziga xos xossalari Eritmadagi mavjud ion
Reaktiv tarkibidagi ion
Kuzatiladigan jarayon H + Indikator Rangi o'zgaradi OH - Indikator Rangi o'zgaradi Na + -
Alangani sariq rangga bo'yaydi K + -
Alangani binafsha rangga bo'yaydi Ca 2+
CO 3 2- Oq cho'kma Ba 2+
SO 4 2- Oq cho'kma NH 4 + OH - O'tkir hidli gaz. Ammiak hidi Cu 2+ OH - Ko'k cho'kma Zn 2+
OH -
Oq cho'kma. OH - mo'l bo'lganda eriydi Fe 2+ OH -
Och-yashil cho'kma. Vaqt o'tishi bilan qo'ng'ir rangga kiradi Fe 3+ OH - Qo'ng'ir rangli cho'kma Al 3+
OH -
Oq cho'kma. OH - ko'p bo'lganda erib ketadi Cl - Ag + Oq-pag'a cho'kma Br -
Ag +
Och-sarg'ish rangli cho'kma J - Ag + Sariq cho'kma SO 3
H + O'tkir hidli SO 2 ajraladi CO 3 2- H + Ohakli suvni loyqalashtiruvchi CO 2
SO 4 2- Ba 2+ Oq cho'kma PO 4
Ag + Sariq cho'kma
V-bob. METALLMASLAR. Kimyoviy elementlar davriy sistemasida metallmaslar qayerda joylashgan? Kimyoviy elementlar davriy sistemasida metallmaslar katta va kichik davrlar oxirida bosh guruhchalarda joylashgan.
Metallmaslar qaysi elementlar oilasiga mansub? Metallmaslar p-elementlar oilasiga mansub (vodorod va geliy s-element).
Kimyoviy reaksiyalarda metallmaslar atomlari o’zlarining oksidlovchi xossasini namoyon qiladimi yoki qaytaruvchi? Oksidlovchi.
Elektronlarni biriktirib olish qobiliyati Elektronlarni biriktirib olish qobiliyati bir davrda https://t.me/kimyo_masala #SHOH
bir davrda va bir guruhda joylashgan metallmaslarda esa tartib raqami ortishi bilan qanday o’zgaradi? joylashgan metallmaslarda tartib raqami ortishi bilan kuchayib boradi, bu guruhda joylashgan metallmaslarda esa tartib raqami ortishi bilan kamayib boradi.
Elementlarning metallmaslik xossalari davrlarda va guruhlarda tartib raqami ortgan sari o’zgaradimi? Elementlarning metallmaslik xossalari davrlarda tartib raqami ortgan sari kuchayib, guruhlarda esa kamayib boradi.
Elektronlarni biriktirib olish qobiliyati eng kuchli bo’lgan element qaysi? Ftor.
Elektrmanfiylik qiymati eng yuqori bo'lgan element? Ftor.
Metallmaslar tabiatda qanday moddalar shaklida uchraydi? Oddiy moddalar.
Kosmosda va yer qobig’ida eng ko’p tarqalgan metallmaslar haqida gapiring? Kosmosda vodorod va geliy eng ko'p tarqalgan metallmaslar bo'lsa, Yer qobig'ida (Yer qobig'i massasiga nisbatan) kislorod (47%) va kremniy (29,5%) eng ko'p tarqalgan metallmas hisoblanadi.
Xalkogenlar, galogenlar va inert gazlar deb qaysi guruhcha metallmaslariga aytiladi? Kislorod guruhchasi metallmaslari --- xalkogenlar, Ftor guruhchasi metallmaslari --- galogenlar, Geliy guruhchasi metallmaslari --- inert gazlar deb ataladi.
Metallmaslarning normal sharoitdagi agregat holatlari haqida gapiring? Normal sharoitda ba'zi metallmaslar gazsimon (vodorod, azot, kislorod, ftor, xlor), ba'zilari suyuq (brom), qolganlari qattiq (oltingugurt, uglerod, yod, fosfor va bosh.) holda uchraydi.
Metallmaslarning fizik xossalari haqida gapirib bering? Metallmaslar nozik tuzilmali bo'lib, ko'pchiligi organik erituvchilarda eriydi. Issiqlik va elektr tokini yomon o'tkazadi.
Tipik metallmaslar metallar bilan qanday bog'li birikmalar hosil qiladi? Ion bog'li birikmalar.
Metallmaslarning o'zaro ta'sirlashuvidan qanday bog'li birikmalar hosil bo'ladi? Kovalent bog'li birikmalar.
Metallmaslar kislorod va vodorod bilan qanday birikmalar hosil qiladi? Metallmaslar kislorod bilan kislotali oksidlar, vodorod bilan uchuvchan vodorodli birikmalar hosil qiladi.
Nima sababdan vodorod I va VII guruhlarda yozilishi mumkin? Vodorod atomining tashqi qavatida 1 ta elektron bo'lganligi uchun (vodorodning faqat 1 ta elektroni bor) ishqoriy metallarga o'xshab davriy jadvalning birinchi guruhida joylashgan. Shuningdek, vodorod odatdagi sharoitda gaz bo'lganligi, molekulasi ikki atomli va bu atomlar kovalent qutbsiz bog'langanligi sababli galogenlarga o'xshaydi. Shuning uchun vodorod VII guruh elementlari qatoriga ham yozilishi mumkin. Download 1.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling