O‘lchash haqida tushuncha. Bolalarda shartli o‘lchov yordamida turli o‘lchamlarni o‘lchash haqidagi tasavvurlarni shakllantirish


Download 430.86 Kb.
Sana14.05.2020
Hajmi430.86 Kb.
#105851
Bog'liq
Презентация

O‘lchash haqida tushuncha. Bolalarda shartli o‘lchov yordamida turli o‘lchamlarni o‘lchash haqidagi tasavvurlarni shakllantirish.

O`qitishning dastlabki oylarida maktabgacha eshdagi bolalarning o`zlariga geometrik figuralar – doira va kvadratlarni farq qilish hamda to`g`ri aytish malakalarini mustahkamlash kerak. Bu ishni gruppalarni miqdoriy taqqoslash mashqlari va sanoqqa o`rgatish deb aytilishini bola anglaydi.

  • O`qitishning dastlabki oylarida maktabgacha eshdagi bolalarning o`zlariga geometrik figuralar – doira va kvadratlarni farq qilish hamda to`g`ri aytish malakalarini mustahkamlash kerak. Bu ishni gruppalarni miqdoriy taqqoslash mashqlari va sanoqqa o`rgatish deb aytilishini bola anglaydi.

Kundalik xaetda olib borgan maxsus mashg`ulotlar davomida bolalarni uzunlik o`lchashni, turli usullarini o`rganib oladilar. Enini o`lchashga o`rgatish vaqtida bolalarga o`lchovni predmetning ko`ndalangiga qarab qo`yganlini tushuntirishning o`zi kifoya. Predmetning uzunligi va enini o`lchash vaqtida olgan ko`nikmalarini balandlikni o`lchash vaqtida qo`llaydilar, shuning uchun bu o`lchovni olishda qiynalmadilar, va birinchi mashg`ulotdaek o`lchovni to`g`ri ola boshlaydilar.

  • Kundalik xaetda olib borgan maxsus mashg`ulotlar davomida bolalarni uzunlik o`lchashni, turli usullarini o`rganib oladilar. Enini o`lchashga o`rgatish vaqtida bolalarga o`lchovni predmetning ko`ndalangiga qarab qo`yganlini tushuntirishning o`zi kifoya. Predmetning uzunligi va enini o`lchash vaqtida olgan ko`nikmalarini balandlikni o`lchash vaqtida qo`llaydilar, shuning uchun bu o`lchovni olishda qiynalmadilar, va birinchi mashg`ulotdaek o`lchovni to`g`ri ola boshlaydilar.

Bu vaqtda shu yoshdagi bolalarda ma`lum bir narsaga uning o`lchamini anglatuvchi so`zni qo`shib aytish kuzatiladi. Masalan, bir sharoitda bola bir necha karobka ichidan bittasini eng uzun deb olsa, boshqa sharoitda ham, karobka bu gal boshqalariga qaraganda baland bo`lsada, uni “uzun” deb atayveradi.

  • Bu vaqtda shu yoshdagi bolalarda ma`lum bir narsaga uning o`lchamini anglatuvchi so`zni qo`shib aytish kuzatiladi. Masalan, bir sharoitda bola bir necha karobka ichidan bittasini eng uzun deb olsa, boshqa sharoitda ham, karobka bu gal boshqalariga qaraganda baland bo`lsada, uni “uzun” deb atayveradi.

Xuddi shu narsa ancha kattaroq bolalarda ham kuzatiladi. 5-yoshli bolalar katta – kichiklik haqidagi tushuncha (tasavvur) ancha keng. Ular faqat ko`rinib turgan narsalarni emas, balki ko`rinmaydigan narsalarni ham taqqoslay oladilar: “bizning uyimiz bog`chamizdan katta, u besh qavatli”.

  • Xuddi shu narsa ancha kattaroq bolalarda ham kuzatiladi. 5-yoshli bolalar katta – kichiklik haqidagi tushuncha (tasavvur) ancha keng. Ular faqat ko`rinib turgan narsalarni emas, balki ko`rinmaydigan narsalarni ham taqqoslay oladilar: “bizning uyimiz bog`chamizdan katta, u besh qavatli”.

Biroq bu yoshdagi bolalarda ham o`ziga xos xususiyat bor. Masalan bolalar bo`yi baland odam degan gapni tez tushunadilar va nutqlarda ishlatadilar, lekin “Bo`yi baland archa” yoki “bo`yi past ayiq” degan tushunchalarni ishlatmaydilar, bu erda ular faqat “katta” va “kichik” so`zini ishlatadilar. Bolalar “chuqur”, “yuza” tushunchalarini ham qiyinchilik bilan o`zlashtiradilar.

  • Biroq bu yoshdagi bolalarda ham o`ziga xos xususiyat bor. Masalan bolalar bo`yi baland odam degan gapni tez tushunadilar va nutqlarda ishlatadilar, lekin “Bo`yi baland archa” yoki “bo`yi past ayiq” degan tushunchalarni ishlatmaydilar, bu erda ular faqat “katta” va “kichik” so`zini ishlatadilar. Bolalar “chuqur”, “yuza” tushunchalarini ham qiyinchilik bilan o`zlashtiradilar.

Shunday qilib, narsalar turli o`lchamlarni ajratishda bolalar ancha qiynaladilar. Bolalar sonlarni taqqoslash mobaynida katta-kichiklik haqidagi tushunchalarni oson o`zlashtiradilar. Katta maktabgacha eshdagi bolalar aniq narsalarni taqqoslab, ularning o`lchamlarini ajratishlari mumkin, lekin bu xar bir narsaning o`lchamini alohida holda ajrata olmaydilar.

  • Shunday qilib, narsalar turli o`lchamlarni ajratishda bolalar ancha qiynaladilar. Bolalar sonlarni taqqoslash mobaynida katta-kichiklik haqidagi tushunchalarni oson o`zlashtiradilar. Katta maktabgacha eshdagi bolalar aniq narsalarni taqqoslab, ularning o`lchamlarini ajratishlari mumkin, lekin bu xar bir narsaning o`lchamini alohida holda ajrata olmaydilar.

Katta maktabgacha eshdagi bolalar xatto aniq doimiy fazoviy egallab turadigan narsalarda, masalan,yozuv stolining uchta o`lchami (uzunligi, eni, balandligi)ni aniq ajrata olmaydilar. Bola ko`pincha bu uchta o`lcham o`rniga narsaning uchta tomonini ko`rsatadi.

Katta maktabgacha eshdagi bolalar xatto aniq doimiy fazoviy egallab turadigan narsalarda, masalan,yozuv stolining uchta o`lchami (uzunligi, eni, balandligi)ni aniq ajrata olmaydilar. Bola ko`pincha bu uchta o`lcham o`rniga narsaning uchta tomonini ko`rsatadi.

Maktabgacha eshdagi bolalarning narsalarining katta-kichikligi haqidagi tushunchani o`zlashtirib olishlari imkoniyatlari va o`ziga xos xususiyatlarini ilmiy tekshirishlar natijasida ochib berish bolalar bog`chasidagi har bir yosh gruppasi uchun dasturda berilgan bo`lim bo`yicha kerak bo`lgan zarur bilim va malakalar hajmini aniqlashga imkon beradi.

  • Maktabgacha eshdagi bolalarning narsalarining katta-kichikligi haqidagi tushunchani o`zlashtirib olishlari imkoniyatlari va o`ziga xos xususiyatlarini ilmiy tekshirishlar natijasida ochib berish bolalar bog`chasidagi har bir yosh gruppasi uchun dasturda berilgan bo`lim bo`yicha kerak bo`lgan zarur bilim va malakalar hajmini aniqlashga imkon beradi.

Bolalarda shartli o`lchov erdamida turli o`lchamlarni o`lchash haqidagi tasavvurlarni shakllantirish

  • Bolalarga shartli o`lchovlarni o`rgatishdan oldin o`lchovning aniq chiqishiga erdam beradigan qo`yidagi qoidalarni tushuntirish lozim.
  • Har doim o`lchovni eng chekkadan boshlash kerakligi haqida.
  • O`lchovni ohirini belgilab qo`yish kerakligi haqida.
  • Predmetning uzunligini o`lchash vaqtida o`lchov chapdan o`nga qarab, eni bilan bo`yini o`lchagan vaqt o`lchovyuqoridan pastga qarab olinishi haqida.
  • Keyingi o`lchovni oxirgi belgi qo`yilgan joydan boshlash kerakligi haqida.
  • O`lchov olayotgan vaqtda albatta uning sonini sanash kerakligi haqida.

Bolalarni uzunlikni o`lchashga o`rgatishga vaqtida o`lchovni soniga qarab, lentachalarning uzunligini o`lchash yoki chiziqchalarda ramka chizishni taklif qilinadi.

  • Bolalarni uzunlikni o`lchashga o`rgatishga vaqtida o`lchovni soniga qarab, lentachalarning uzunligini o`lchash yoki chiziqchalarda ramka chizishni taklif qilinadi.
  • Bolalar rasmdagi predmetlarning o`lchamlarini olishga qaraganda, tayer predmetlarning o`lchamlarini olish vaqtida uncha qiynalmaydilar. Shuning uchun bolalarga to`g`ri o`lcham olishni o`rgatish vaqtida tayer predmetlardan foydalanish kerak. Shuningdek ma`lum sondagi o`lchovlar ko`p bo`lmasligi ya`niy 5-ta bo`lishi kerak.

Tajriba va kuzatishlar shuni ko`rsatdiki, u`-w eshli bolalar uzunlikni o`lchashni to`la egallash qobiliyatiga egadirlar. Og`irliq o`lchamini bolalar qanday tushunadilar Kuzatish va bolalarning javobi shuni ko`rsatadiki, eshli bolalar og`irlikni tarozi orqali o`lchash kerakliginibiladilar.

  • Tajriba va kuzatishlar shuni ko`rsatdiki, u`-w eshli bolalar uzunlikni o`lchashni to`la egallash qobiliyatiga egadirlar. Og`irliq o`lchamini bolalar qanday tushunadilar Kuzatish va bolalarning javobi shuni ko`rsatadiki, eshli bolalar og`irlikni tarozi orqali o`lchash kerakliginibiladilar.
  • Xaltacha (qop)larda qancha shakar bor degan savolga bolalar “Uni tarozida tortish kerak” deb javob beradilar.
  • Bu savolga maishiy uy tajribasini ifodalovchi javoblar ham beradilar. Stakan bilan o`lchash kerak.
  • Bolalar shu narsalarning og`irligi uning toshi ekanligini bilmaydi. Toshlar katta va kichik, og`ir va engil bo`ladi. Agar bolalarning uzunlik va og`irlik haqidagi bilimlari taqqoslansa, ularning og`irligi haqidagi bilimlari ko`p ekaniga ishonch hosil qilamiz.

Bolalarning suyuqliklarning sig`imi haqidagi bilimlari juda past ekanligi aniqlangan. Bolalarning ko`pchiligi ko`zadagi sutni qanday o`lchashni bilmaydi. Ularni santimetr bilan, lineyka bilan gradusnik bilan deb javob beradilar.

  • Bolalarning suyuqliklarning sig`imi haqidagi bilimlari juda past ekanligi aniqlangan. Bolalarning ko`pchiligi ko`zadagi sutni qanday o`lchashni bilmaydi. Ularni santimetr bilan, lineyka bilan gradusnik bilan deb javob beradilar.
  • Bolalarning javoblari ularning suyuqliklarni, sochiluvchi jismlarni o`lchash haqidagi bilimlari yo`qligini ko`rsatadi. Bolalar suyuqliklarni o`lchash qoidalarini, suyuqlikning o`lchami nimaligini bilmaydi. Bolalarning hikoyalarida ularning onalari bilan bir litr sut, olganliklarini aytadilar, lekin ular litr suyuqliklarning o`lchov birligi ekanligini bilmadilar.

Turli narsalarni o`lchay olishga o`rgatish bolaning aqliy taraqqietiga katta ta`sir qiladi. Shuning uchun bog`chaning katta tayerlov gruppalarida olib borgan ta`lim natijasida ularga uzunlikni o`lchash, og`irlikni o`lchash, suyuqlikning sig`imini o`lchash, va ularning o`lchov birliklari bilan tanishtirib borish kerak.

  • Turli narsalarni o`lchay olishga o`rgatish bolaning aqliy taraqqietiga katta ta`sir qiladi. Shuning uchun bog`chaning katta tayerlov gruppalarida olib borgan ta`lim natijasida ularga uzunlikni o`lchash, og`irlikni o`lchash, suyuqlikning sig`imini o`lchash, va ularning o`lchov birliklari bilan tanishtirib borish kerak.
  • Ta`lim berish natijasida (bola)
  • a`. O`lchash, bolaga o`lchanaetgan ob`ekt haqida aniq bilim beradi.
  • b. O`lchashlarning soni uning katta-kichikligiga bog`liq bo`ladi.
  • c. O`lchashlarning soni va ularning o`lchami o`rtasida funktsional bog`liq borligini ko`rsatadi.
  • Shunday qilib bolalarning shartli o`lchov haqidagi bilimlari ularning umumiy o`lchov haqidagi bilimlarini kengaytirishga olib keladi.
  • E’tiboringiz uchun rahmat!!!

Download 430.86 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling