O`rganik birikmalarning kimyosi A. M. Butlerovning kimyoviy tuzulishi nazariyasi Reja

O`rganik birikmalarning kimyosi A.M.Butlerovning kimyoviy

tuzulishi nazariyasi
Reja:

1. 
   Organik birikmalarning xususiyatlari
   
2. 
   Organik moddalarning kimyoviy tuzilishi
   
3. 
   Izomeriya tushunchasi
   

Organik birikmalar quyidagi o`ziga xos xususiyatlarga ega:  

1. 
   Organik birikmalar molekulyar tuzilishiga ega bo`lgan birikmalar bo`lib, ularning molekulalari kovalent bog`lanish asosida vujudga keladi. Shu sababli organik birikmalar elektrolitmas moddalar hisoblanib, ko`pchiligi suvda erimaydi yoki yomon eriydi va anorganik birikmalarga qaraganda past temperaturada suyuqlanadi.
   
2. 
   Organik birikmalar anorganik birikmalarga nisbatan barqaror emas, qizdirilganda oson parchalanadi. Ular 400-500°C atrofida qizdirilganda to`liq parchalanadi, kislorod ishtirokida esa yonadi.
   
3. 
   Anorganik birikmalar ion bog`lanishli birikmalar bo`lib, ular suvda ionlarga oson parchalanadi va ular orasida reakciyalar tez boradi. Organik birikmalar orasida esa sekin boradi, ba`zilari faqat katalizator ishtirokda ketadi.
   
4. 
   Ko`pgina organik birikmalar orasida reakciyalar oxirigacha bormaydi, ya`ni reakciya mahsulotining unumi yuz foiz bo`lmaydi.
   
5. 
   Organik birikmalar molekulasida turli funkcional gruppalar va bog`lanishlarning mavjudligi hamda reakciyaning borish sharoiti (temperatura, reagentning koncentraciyasi, katalizator) bir vaqtning o`zida bir nechta parallel va ketma-ket reakciyalarning sodir bo`lishiga imkon yaratadi.
   

Metanning xlorlanishi esa ketma-ket reakciyaga misol bo`ladi. Bu reaksiya natijasida metanning turli xlorli hosilalarning aralashmasi hosil bo`ladi.

Organik birikmalar juda ko`p (hozirgacha 10 mln.dan ortiq) va turli-tumandir. Bunga sabab, birinchidan, uglerod atomlarining bir-biri bilan o`zaro birikib uzun uglerodli ochiq va halqali zanjir hosil qilish xususiyati bo`lsa, ikkinchidan, organik birikmalarda izomeriya hodisasining keng tarqalganligidir.

Organik kimyoda organik modda molekulasida atomlarning fazoviy joylanishini ifodalovchi struktura formulalaridan keng foydalaniladi. Struktura formulalarida kovalent bog`lanish chiziqchalar orqali belgilanadi. Shu bilan birga empirik va elektron formulalar ham ishlatiladi. Quyida etan, etilen va acetilenning ana shunday formulalari keltirilgan.

Organik birikmalarning yuqorida keltirilgan o`ziga xos xususiyatlari uglerod atomining tuzilishi bilan tushuntiriladi. Uglerod atomining to`rtta valent elektroni bo`lib, uglerod atomlari boshqa atomlar bilan, shuningdek, bir-biri bilan umumiy elektron juftlar hosil qiladi. Bunda har qaysi uglerod atomining tashqi pog`onasida 8 ta elektron (oktet) hosil bo`ladi.

Organik birikmalarda uglerod atomining oksidlanish darajasi u hosil qiladigan bog`lanish soniga mos kelmaydi, ya`ni shu elementning valentligiga teng emas. Ma`lumki, organik birikmalarda uglerodning oksidlanish darajasi –4 dan 0 va Q4 gacha bo`lishi mumkin. Masalan, metan CH₄ da –4, metanol CH₃OH da –2; metanal  (    9.4.  )  да –0; chumoli kislota HCOOH da Q2; CО₂ da esa Q4 ga teng. Shu sababli, organik kimyoda oksidlanish darajasi tushunchasi o`rniga valentlik tushunchasi qo`llaniladi. Uglerod atomining qo`zg`algan holatdagi valentligi doimo 4 ga teng, ya`ni u to`rtta kovalent bog`lanishga ega.