O`rta ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti
т у т г а н . 1 8 5 7 , 1 8 6 9 , 1 8 7 3 -
Download 1.58 Mb. Pdf ko'rish
|
siyosatshunoslik
- Bu sahifa navigatsiya:
- ( П е т е р б у р г ) г а б о р г а н . А с а р л а р и : “ Н а в о д и р у л - в а қ о е ъ ” ( Н о д и р в о қ е а л а р и ) , “ Т а р ж и м а и
- JON LOKK (1632-1704) A s o s i y q o i d a l a r Davlat va jamiyat ustidan shaxsning ustunligi Tabiiy holat g`oyasi
- J O N A D A M S ( 1 7 3 5 - 1 8 2 6 ) Asosiy siyosiy g`oyalar.
- B E N J A M E N K O N S T O N ( 1 7 6 7 - 1 8 3 0 ) Siyosiy-nazariy konstruksiyaning sterjeni
- Asosiy qo`shilgan hissa
- J O N S T Y U A R T M I L L ( 1 8 0 6 - 1 8 7 3 )
- Davlatning ijobiy rolini e`tirof etgan Vakillikning proporsional tizimini taklif etgan
- Ikki holat tenglashtirildi
- Asosiy nazariya g`oyalari Amaliy qo`shilgan hissa
- F E R D I N A N D P A S S O L ( 1 8 2 5 - 1 8 6 4 )
- E D U A R D B E R N S H T E Y N ( 1 8 5 0 - 1 9 3 2 ) A S O S I Y Q O I D A L A R
- K A R L K A U T S K I Y ( 1 8 5 4 - 1 9 3 8 ) A s o s i y g ` o y a l a r
- A s o s i y q o i d a l a r E M I L D Y U R K G E Y M ( 1 8 5 8 - 1 9 1 7 )
- G E O R G I Y V A L E N T I N O V I C H P L E X A N O V A s o s i y q o i d a l a r
- C H A R L Z M E R R I A M ( 1 8 7 4 - 1 9 5 3 )
- Asosiy qo`shgan ulushi (hissasi)
- A N T O N I O G R A M S H I ( 1 8 9 1 - 1 9 3 7 )
т у т г а н . 1 8 5 7 , 1 8 6 9 , 1 8 7 3 - й и л л а р д а Б у х о р о а м и р и э л ч и л а р и н и н г м и р з а с и б ў л и б , Р о с с и я ( П е т е р б у р г ) г а б о р г а н . А с а р л а р и : “ Н а в о д и р у л - в а қ о е ъ ” ( Н о д и р в о қ е а л а р и ) , “ Т а р ж и м а и а ҳ в о л и а м и р о н и Б у х о р о ” ( Б у х о р о а м и р л а р и н и н г т а р ж и м а и ҳ о л л а р и ) . ” М а н о з у р у л - к а в о к и б ” ( с а й ё р а л а р н и н г ж о й л а ш и ш л а р и ) , ” Р и с о л и д а р н а з м и т а м а д д а н в а т а о в у н ” ( М а д а н и я т в а ж а м и я т т а р т и б и ҳ а қ и д а р и с о л а ) 41 Ijtimoiy- siyosiy konsepsiyasi «boshqaruv haqida ikki traktat» asarida bayon etilgan Ingliz faylasufi va siyosatchisi Liberalizmning asoschisi JON LOKK (1632-1704) A s o s i y q o i d a l a r Davlat va jamiyat ustidan shaxsning ustunligi Tabiiy holat g`oyasi Hokimiyat bo`linishining zaruriyati Kishilar o`zlarinig tug`ma huquqlarini bir qismidan voz kechib, o`zaro ijtimoiy shartnomani imzolashga, ya`ni fuqarolik jamiyatini tashkil etishga layoqatlidir O`z shaxsi va mol mulkiga egalik qilish va tasarruf etish munosabatida to`la erkinlik holati Davlat tabiiy huquqning kafolatidir Jamiyat va davlat bir narsa emas, shuning uchun davlatning tugatilishi jamiyatning emirilishini anglatmaydi. Davlat kuchli shaxs bo`lishi mumkin emas, negaki shaxslar jamiyatni tashkil etadi, jamiyat esa davlatni Agar mavjud hokimiyat uni qoniqtirmasa, jamiyat yanada yahshiroq, boshqa hokimiyatni tashkil etishga qodir Mol-mulkka egalik huquqi Har qanday hokimiyat va har qanday huquq o`zaro bog`liqlikda hisoblangan tenglik holati Tabiiy huquq begonalashtirilmaydi Umumiy tenglik sharoitlarida kishilar har doim ham adolatning ovoziga quloq solavermaydilar, shu bois kishilarning erkinligi va mol-mulkiga tajovuz bo`lishi mumkin Boshqa hokimiyatlar bilan ancha muhimroq ta`sir ko`rsatadi Davlat huquq qoidalariga bo`ysundirilgan. Huquq jamiyatning barqaror asosiga aylandi. Erkinliklarni kafolatlash va amalga oshirish, hamma uchun teng, majburiy va doimiy qonun. Ijroiya SUD Qonun chiqaruvchi Ittifoқ (tashqi siyosat sohasi) 42 «AQSh da hukumat hokimiyatning Konstitutsiyasini himoya qilishi» III tomlik monografiya.(1787-1788) Davlat va siyosiy fanlar bo`yicha dastlabki fundamental fanlar muallifi, hozirgi zamon konservatizmining g`oyaviy asoschilaridan biri. Siyosat va davlat arbobi, diplomat, Shimoliy Amerika mustaqilligi uchun urush qatnashchisi (1775-1783), AQSh Prezidenti (1797-1801). J O N A D A M S ( 1 7 3 5 - 1 8 2 6 ) Asosiy siyosiy g`oyalar. Ijtimoiy guruhlar va sinflarning, ijtimoiy farqlar mavjudligi muqarrarligini asoslab berdi. Jentelmenlar sinfi Boshqaruvning monarxiya shakli maqsadga muvofiqligini tan oldi. Davlat tuzilishi to`g`risidagi masalalarni ajratib ko`rsatdi Hokimiyatning uch sohasini mustaqilligi va moslanuvchanligi zarurligini asoslab berdi: qonunchilik, ijroiya va sud. Jilovlab turish va qarama-qarshi turish tizimi uchun kurashdi. Boshqaruvning barcha oddiy shakllari (monarxiya, aristokratiya, demokratiya - despotizmning amal qilishi ekanligini isbotlab berdi. Ideal–boshqaruvning uch elementli balans ko`rinishidagi aralash shaklidir. «Kishilarni emas, balki qonunlarni boshqarish» prinsipi amalga oshiriladi. Oddiy kishilar sinfi Shu shart bilan agar: Badavlat kishilar qirolni qo`llasalar Ministrlar - badavlat kishilarni nazorat qilsalar Ijroiya hokimiyat Yuqori aris¬tokratik palata Quyi demokratik palata Parlament 43 Konstitutsiyaviy Fransuz siyosiy mutafakkiri, yozuvchi, publisist Yevropa qit`asida liberalizm¬ ning ma`naviy otasi, davlat, siyosat muammolarini faol tadqiq etgan B E N J A M E N K O N S T O N ( 1 7 6 7 - 1 8 3 0 ) Siyosiy-nazariy konstruksiyaning sterjeni Individual erkinlik muammolari Qaerda “xususiy shaxs va xususiy hayot mustaqilligi” boshlansa, o`sha yerda xalq suvereniteti tugaydi Hokimiyat institutlari ijtimoiy foydaliligining aniq me`yorlarini qat`iy belgilash Jamiyatning siyosiy- institutsional tuzilishini chekka qirralari qoidalari aniqlanadi Insonning moddiy avtonomligi Hokimiyatni jilovlash Hokimiyat ustidan nazorat Individning ma`naviy mustaqilligi Shaxsning qonun bilan ishonchli himoyalanishi Davlat talab qiladigan huquqning zaruriy miqdori va sifati Davlat hokimiyatining jamiyatga kerakli hajmi 44 Asosiy qo`shilgan hissa Asosiy asarlari: “Vakillik boshqaruvi haqida” fikrlar (“Erkinlik to`g`risida”) Ingliz faylasufi, iqtisodchisi va davlat arbobi Yangi zamonning liberal g`oyalarini ifodalagan J O N S T Y U A R T M I L L ( 1 8 0 6 - 1 8 7 3 ) Kelajakni kooperator-ishlab chiqaruvchilar jamiyati sifatida ta`riflagan, bunda zararli oqibatlarsiz xususiy mulk saqlab qolinadi “Individuum mustaqilligi” g`oyasini qo`llab-quvvatlagan Davlatning ijobiy rolini e`tirof etgan Vakillikning proporsional tizimini taklif etgan O`z fuqarolarini ochiq ko`ngil va ma`rifatli qilishga harakat qilish Jamiyatni yalpi mental rivojlanishiga ko`maklashish Jamiyatda mavjud bo`lgan axloqiy va intellektual (aqliy) boylikni “tashkil etish” Ko`pchilikni ozchilik ustidan hukmronligidan qutilishiga izn beriladi Ikki holat tenglashtirildi Saylovchilarning keng ishtiroki Intellektual elita siyosiy ta`sirining saqlanishi Bir necha saylov okruglarida ovoz berish tizimi Har kim bir ovozga ega 45 “Efeslik Geraklit falsafasi”(1858) “Orttirilgan huquq tizimi” (1861) Opportunizmning shakllaridan biri bo`lgan lassalchilikni asoschisi, umumgerman ishchi ittifoqini tashkil etishda muhim rol o`ynagan (1863- 1875) Nemis yozuvchisi, siyosatchi, faylasuf, nemis ishchi harakatining faol namoyandasi Asosiy nazariya g`oyalari Amaliy qo`shilgan hissa Fandan sinfiy kurash quroli sifatida foydala- nishga urindi Tarixiy taraqqiyotni erkinlik g`oyalarini asta- sekin rivojlanish sifatida talqin etadi Huquqni hu- quqiy me`yor- da kuchlar- ning yuridik amalga oshi- shi sifatida ta`riflanadi Sinfiy kurash va inqilobdan voz kechdi German ishchilar sinfini Yevropa ishchilar qarakatidan ajratib qo`yishga urindi Mustaqil siyosiy partiya tashkil etishda nemis ishchi harakatiga boshchilik qildi Huquq xalq- ning o`zini anglashi, xalq ruhining ifodasidir Butun dehqonlar ommasini reaksion kuch deb hisobladi Asosiy maqsad: yalpi saylov huquqi uchun tinch tashviqot olib borish F E R D I N A N D P A S S O L ( 1 8 2 5 - 1 8 6 4 ) 46 Taniqli nemis sotsial demokratlar nazariyotchisi, II Internatsional liderlaridan biri “Germaniya social demokratik partiyasining Shtutgart s`ezdiga xat” (1899) “Tarixiy materializm” (1901) “Sinflar va sinfiy kurash” (1906) “Sotsializm imkoniyati sharoitlari va sotsial-demokratiya vazifalari” (1906) G`arbda hozirgi zamon sotsializm klassigi bo`lib hisoblanadi, realistik va utopik an`analarni ajratishga asos solgan E D U A R D B E R N S H T E Y N ( 1 8 5 0 - 1 9 3 2 ) A S O S I Y Q O I D A L A R Markazni radikal taftish qilishni ilgari surgan K.Marksning inqilob, sinfiy kurash, proletariat dektaturasi to`g`risidagi ta`limoitni rad etgan Proletariat ishlab chiqarish-ni tashkil etishga qodir emas Industrial jamiyatlarda sanoat taraqqiy etishi amaliyotidan nazariyaning orqada qolishi Kapitalizm transformatsiyasini va asta- sekin yaxshilanib borish, islohotlar dasturini qarshi qo`yadi. Bu holat jamiyatni demokrat- lashtirishga va insonparvarlikka olib keladi, degan fikrni aytgan Proletar inqilobi bosh bodoqlikka, tartibsizlikka va ishlab chiqaruvchi kuchlarni yemirilishiga olib kelishi mumkin K.Marks va F.Engels ta`limotining dogma jonligiga qarshi kurashdi Yangi jamiyat qurishni inqilobiy kurash bilan emas, balki iqtisodiyotni, siyosatni isloh qilish, shuningdek, madaniyat va axloqni taraqqiy etishi bilan bog`laydi. 47 “Yangi sotsializmning o`tmishdoshlari” (1895); “ Bernshteyn va sotsial-demokratik dastur” (1889); “Slavyanlar va inqilob” (1902); “Hokimiyatga yo`l” (1909) II Internatsional va german sotsial- demoktarlari liderlari va nazariyotchilaridan biri, “Noye-cayt” – german sotsial demokratlari nazariy jurnali muharriri Sentrizmning ideologi (mafkurachisi) sotsial-demakratiyaning taniqli vakili K A R L K A U T S K I Y ( 1 8 5 4 - 1 9 3 8 ) A s o s i y g ` o y a l a r Kapitalizm hali o`zining ilgarilab boradigan taraqqiyotini yo`qotgan emas va u isloh qilinishi mumkin Sotsialistik kuchlarning o`sishi va kapitalizmning tinch taraqqiyoti, ultraimperializm g`oyalarini asosladi Jamiyat taraqqiyotini inqilobiy yo`l bilan emas, balki evolyutsion yo`l bilan borishi Nomarksistik falsafiy tizimlar bilan ilmiy sotsializmni birlashtirishga harakat qildi Sotsial – darvinizmni qo`llab- quvvatladi 48 “Ijtimoiy mehnat” taqsimoti haqida” (1893) “Sotsiologiya metodi” (1899) “Diniy hayotning elementar shakllari” (1912) Davlat funksiya larining haddan tashqari kengayishidan xavfsiragan Francuz ijtimoiylik maktabi boshlig`i, faylasuf, 1902 yildan Sorbonna universiteti professori “Ijtimoiy hamkorlik” nazariyasi mualliflaridan biri, siyosatni ijtimoiy asoslash uchun ko`p ishlar qildi. A s o s i y q o i d a l a r E M I L D Y U R K G E Y M ( 1 8 5 8 - 1 9 1 7 ) Ijtimoiy hamkorlik nazariyasi Jamiyatda davlatning roli va ahamiyati Jamiyatdagi mehnat taqsimoti ta`siri ostida shakllanadi Jamiyatda mehnat taqsimoti xarakterining takomillashuvi, uning a`zolari ijtimoiy hamkorligini mustahkamlaydi. Davlat – bu jamiyatda birlik va tashqi xavfsizlikni ta`minlovchi, sinflardan ustun turuvchi organ “Jamoaviy aql-idrok”dir. Davlatning asosiy funksiyalari Bosh vazifa – butun jamiyatning qolgan qismi uchun “o`ylash” va “harakat qilish” Jamoa ongi ayrim bir kishiga yo`naltirilgan, ratsional ongga aylanadi. Shaxsning huquq va manfaat- larini himoya qiladi, uning o`z xususiy avtonomiyasiga erishuvini ta`minlaydi. Individual shaxslarni ozod qilish Arxaik jamiyat Rivojlangan jamiyat Mehnat taqsimoti darajasi pastligi Individlar bajaradigan funk- siyalarning bir xilligi Individuallikni jamoa tomonidan yutib yuborishga asoslangan mexanik hamkorlik Individual ongning jamiyatga to`la singdirib yuborilishi Mehnat taqsimoti darajasi yuqoriligi Cheklangan hamkorlik Har bir individning o`zini o`zgalardan mustaqil tutgan holda, qandaydir bir maxsus funksiyani bajarishi 49 Marksizm targ`ibotchilari va nazaryotchilaridan biri, rus va xalqaro sotsial-demokratik harakatinig namoyandasi. «Sotsializm va siyosiy kurash» (1883); «Bizning iftixorlarimiz» (1885); «Tarixga moniylik bilan qarashni rivojlantirish masalalariga doir» (1895) «Materializm tarixi bo`yicha ocherk» (1896); «Tarixda shaxsning roli to`g`risidagi masalaga doir» (1898). Harbiy gimnaziyani tugatgan. Peterburg tog`- konchilik institutini bitirgan. Ensiklopedik ma`lumotga ega olim, tarix, iqtisodiyot, sotsiologiya, siyosat, din sohasida tadqiqot olib borgan. Yorqin rus faylasufi va publisisti. G E O R G I Y V A L E N T I N O V I C H P L E X A N O V A s o s i y q o i d a l a r Ijtimoiy taraqqiyotni tahlili uchun asos - Marksning dialektik materializmiga asoslanadigan siyosiy falasafa. Rossiya taraqqiyotining o`ziga xosligini rad etgan. G`arbiy Yevro- pa mamlakatlari bosib o`tgan yo`ldan borishi kerak. Uni mag`lu- biyatga uchra- tish uchun hamma birla- shishi lozim. Ijtimoiy (sotsial) inqilobning qonuniyati to`g`risida xulosa chiqargan. Xususiy tayyor bo`lmaslik. Qishloq burjuaziyasi va oliy tabaqa qarama-qarshiligi. Xalqni uning tashkiliy rejalariga beparvoligi. Kapitalistik rivojlanish yo`liga kirgan Rossiyaning iqtisodiy o`sishiga dehqonlar jamoasi va mutlaq monarxiya xalaqit beradi. Rus inqilobiy harakatlarining turli yo`nalishlari bilan kurashda birlashish imkoniyati mavjudligini ko`rsatadi. Mamlakatda iqtisodiy munosabatlarning rivojlanmaganligi. Fitnachilikka, yakobincha inqilobga va inqilobiy sotsialistik partiya tomonidan zudlik bilan hokimiyatni bosib olishga qarshi chiqadi. Hokimiyatni zudlik bilan bosib olish g`oyasini yirik baxtsizlik deb hisobladi. Bunday holatda «Rus sotsialistik partiyasining sharmandalarcha mag`lubiyati sodir bo`ladi». U shunday tashkilot ishini qo`lga olishga majbur bo`ladiki, buning uchun unda na kuch, na shunday tushunish mavjud bo`ladi. 50 C H A R L Z M E R R I A M ( 1 8 7 4 - 1 9 5 3 ) Amerika siyosiy fanlarini va uning bihevioristik yo`nalishini asoschisi “Siyosatning yangi aspekti” (1925) “Ovoz bermaslik: nazoratini sabablari va usullari” (1924) Asosiy qo`shgan ulushi (hissasi) Siyosiy jarayonlar ruhiy ko`rsatkich- larining katta ahamiyatliligi to`g`risidagi g`oyani targ`ib etdi. Siyosiy tadqiqotlarga tahlilning yangi, shu jumladan miqdoriy usullarini tadbiq etishga faol harakat qildi. Siyosatni tadqiq etishning hissiy (empirik) usullarini nazariy asosladi va qo`lladi. Siyosiy fanlarni amaliyot bilan, real hayot bilan aloqa- larini mustahkam- lashning zarurligini qat`iy turib isbotladi. Amerikacha demokratiyani himoya qildi Ilmiy aylanmaga yangi, maxsus atamani kiritdi: “siyosiy oqilonalik” – siyosatchilarning o`z burchlariga yanada mas`uliyat bilan munosabatda bo`lishlari uchun Asosiy vazifa – siyosiy muammolarni tadqiq etishning shunday usul- larini tanlash kerakki, ular muammolarni tushuntirishga va hal etishga ko`maklashsin. Hujjatlarni o`rganish So`rov Kuzatuv Siyosiy boshqaruv shakli eng maqbul darajada insonning tabiiy tabiatiga mos keladi. Insonning ijodiy imkoniyatlarini ochishga va yangi siyosiy munosabat- lar tipini o`rna- tishga olib keladi Materialni statistik ishlash 51 Italiya va xalqaro kommunistik harakatning namoyandasi. Italiya kompartiyasining asoschisi G`arbiy yevropacha an`analarning vakili A N T O N I O G R A M S H I ( 1 8 9 1 - 1 9 3 7 ) Ziyolilarning siyosatdagi alohida rolini asoslab bergan Ishchilar sinfi tomonidan ularning o`z ziyolilarini tashkil etish uchun kurashgan Proletariat hukmronligini o`rnatish imkoniyati bor deb hisoblagan Fuqarolik jamiyati va davlatning nisbati masalasini qo`ygan Asosiy nazariy ulush (hissa) Kapitalga qarshilik ko`rsatish va keyinchalik burjuaziyani ag`darib tashlash layoqatiga ega bo`lgan barcha kuchlarga bosh bo`ladi 52 Ingliz iqtisodchisi va siyosi y faylasufi, Nobel mukofoti laurati (1974), London, Chikago, Zalsburg Universitetlarida dars bergan. Liberalizmni evolyutsion g`oyalar bilan birlashtirgan va klassik liberalizmga asos solgan Download 1.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling