O‘tkazgichlarning xossalari


Download 33.41 Kb.
Sana31.10.2020
Hajmi33.41 Kb.
#139381
Bog'liq
5 maruza


5.Mavzu. O‘tkazgichlarning xossalari.

REJA


  1. O‘tkazgichlarning xossalarimateriallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlar.

  2. Metall solishtirma qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti.

  3. Metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi.

O‘tkazgichlarning xossalarimateriallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlarga quyidagilar kiradi:

1. Solishtirma o‘tkazuvchanlik γ yoki unga teskari bo‘lgan kattalik-solishtirma qarshilik ρ;

2. Solishtirma qarshilik temperaturaviy koefŸtsienti αρ; 3. Issiqlik o‘tkazuvchanlik γ u; 4. Kontakt potentsiallar farqi va termoelektr yurituvchi kuch (termo EYuK);

5. Metaldan elektronlarni chiqish ishi;

6. Cho‘zilganda mustahkamlik chegarasi σρ va uzilganda nisbiy uzunlashish

O‘tkazgichlardagi tok zichligi J va elektr maydon kuchlanganligi Ε orasidagi bog‘liqlik mashhur ifodani beradi.



.

Turli metallar uchun elektronlarni tartibsiz issiqlik harakati tezligi (ma’lum temperaturada) deyarli bir xil. Erkin

elektronlar kontsentratsiyasi ham sezilarsiz darajada farq qiladi: masalan, mis va nikel uchun bu farq 10 % dan kam. Shu sababli solishtirma o‘tkazuvchanlik (yoki solishtirma qarshilik) qiymati asosan shu o‘tkazgichda elektronlarni erkin yugurish uzunligining o‘rtacha qiymatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu kattalik esa

o‘z navbatida o‘tkazgich material strukturasidan aniqlanadi. Nisbatan to‘g‘ri kristall panjaraga ega barcha sof metallar kichik solishtirma qarshilik bilan xarakterlanadilar; kiritmalar panjarani qiyshaytirib (buzib) solishtirma qarshilikni oshiradi.

Elektronlarni to‘lqinli tabiatidan ham bunday xulosaga kelish mumkin. Elektron to‘lqinlarni sochilishi kristall panjaraning nuqsonlarida sodir bo‘ladi, ular esa elektron to‘lqin uzunligining chorak nisbatiga teng masofa bilan o‘lchanadi. Bunda kichik o‘lchamlardagi o‘zgarishlar sezilarli to‘lqin sochilishiga olib kelmaydi. Elektron to‘lqin uzunligi 5 A atrofda bo‘lgan metall o‘tkazgichlarda kichik nuqsonlar sezilarli sochilishlarni yuzaga keltiradi, natijada elektronlarni harakatchanligi kamayib materialni soligshtirma qarshiligini ortishiga olib keladi.

Metall solishtirma qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti

Metallo‘tkazgichda erkin tashuvchilar soni (erkin elektronlar kontsentratsiyasi) temperatura ortganda deyarli o‘zgarmaydi. Lekin bu vaqtda kristall panjara tugunlari tebranishining kuchayishi natijasida elektr maydon ta’sirida erkin elektronlarni yo‘naltirilgan harakati yo‘lida borgan sari ko‘proq qarshiliklar yuzaga kela boshlaydi, ya’ni elektronnio‘rtacha erkin uzun yugurish harakatchanligi ham kamayadi va natijada metallarning solishtirma o‘tkazuvchanligi kamayadi, solishtirma qarshilikortadi.

Boshqacha qilib aytganda, metallar solishtirma qarshiligining temperaturavi ega bo‘ladi. Metallarni elektron nazariyasiga binoan qattiq holatdagi sof metallarning αρkattalik qiymati ideal gazlarning kengayishi temperatura koeff ya’ni 273 l, 0,0037 K.

Metallarda solishtirma qarshilikni deformatsiyalarda o‘zgarishi. Tekis cho‘zilish va siqishda solishtirma qarshilik o‘zgarishini quyidagi ifoda yordamida baholash mumkin.


ρ=ρ(1±,

(2.5)

0




bu yerda r – mexanik kuchlanish berilgandagi metall solishtirma qarshiligi;r0 – mexanik kuchlanish berilmagandagi metall solishtirma qarshiligi;

S – mazkur metallni ifodalaydigan mexanik kuchlanish koeffitsienti;formuladagi “+” ishora - cho‘zilishga, “-” ishora - siqilishga mos keladi.



Deformatsiyada r-ni o‘zgarishi metall kristall panjarasi tugunlarining tebranish amplitudasi o‘zgarishi bilan tushuntiriladi. Cho‘zilganda bu amplitudalar – kattalashadi, siqilganda – kichrayadi. Tugun tebranishlari amplitudasining ortishi zaryad tashuvchilar harakatchanligini kamaytiradi, demak r – ortadi. Tebranish amplitudasining kamayishi, aksincha r-ni kamayishiga olib keladi. Plastik deformatsiya, odatda, kristall panjara buzilishi natijasida metallarni solishtirma qarshiligini oshiradi. Termik qayta ishlash (kuydirish) yo‘li bilan qayta kristallashishda solishtirma qarshilik yana dastlabki qiymatigacha kamaytirilishi mumkin. Ba’zi siqilish deformatsiya hollarida solishtirma qarshilikni kamayishi ikkilamchi sabablar bilan tushuntiriladi: metallni zichlashtirish, oksid pardalarni parchalanishi va boshqalar.

Qotishmalar solishtirma qarshiligi. Yuqorida ko‘rib o‘tilganidek, kiritmalar va to‘g‘ri strukturaning buzilishi metallarda solishtirma qarshilikni ortishiga olib keladi. Sezilarli ortish ikki metall qotishmalarida kuzatiladi.

Metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi. Metallardan issiqlik o‘tishiga, metallning elektr o‘tkazuvchanligiga erkin elektronlar sababchi. Ularning hajm birligidagi soni ancha katta. Shuning uchun odatda metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi dielektriklarning issiqlik o‘tkazuvchanligidan ancha katta bo‘ladi. Teng shartlarda doim metall elektr o‘tkazuvchanligi qancha katta bo‘lsa, uning issiqlik o‘tkazuvchanligi ham shuncha katta bo‘lishi kerak. Temperatura ortganda, metallardagi elektronlar harakatchanligi hamda uning solishtirma qarshiligi

kamayadi, metall issiqlik o‘tkazuvchanligining solishtirma

o‘tkazuvchanlikka nisbati γT

/ γ ham ortadi. Matematik usulda

bu ifoda Endeman-Frants-Lorents qonuni bilan ifodalanadi.



(2.6)




bu yerda T – absolyut temperatura; L0 – Lorents soni.

Uygavazifa uchun sovollar.

1. O‘tkazgichlarning xossalarimateriallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlarga nimalar kiradi?

2. Metallarda solishtirma qarshilikni deformatsiyalarda o‘zgarishi xaqida malumot bering?

3. Metallardan issiqlik o‘tishiga, metallning elektr o‘tkazuvchanligiga nimalar sababchi.?

Foydalanish uchun adabiyotlar:



  1. А.М. Abdullaev, Н.Б. Аlimova, Х.Х. Bustanov, G.N. Kuzmina.

  2. Radiomateriallar va radiokomponentlar.Т: ТАТU«АLOQACHI» nashr matbaa markazi 2009.

  3. К.С. Petrov. Radiomateriali,radiokomponentli I elektronika.

  4. Spb.: «Piter», 2006.

  5. y.P. Demakov. Radiomateriali I radiokomponentli М.: «Vishaya shikola », 1999.

NAZARIY O`QUV MASHG`ULOTINING O`QITISH TEXNOLOGIYASI
5.Mavzu: O‘tkazgichlarning xossalari.
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi modeli


Vaqt: 80 daqiqa

O`quvchilar soni: nafar

O`quv mashg`ulotining shakli va turi

Nazariy: to`liq o`quv mashg`ulot

O`quv mashg`uloti rejasi

  1. O‘tkazgichlarning xossalarimateriallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlar.

  2. Metall solishtirma qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti.

  3. Metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi.



O`quvmashg`ulotimaqsadi: O‘tkazgichlarning xossalari to`g`risida ma’lumot berish va ularda mavzu bo`yicha ko’nikmalarni shakllantirish (mustahkamlash, rivojlantirish).

Pedagogik vazifalar:

1 O‘tkazgichlarning xossalari materiallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlar xaqida tushuncha beriladi.

2.Metall solishtirma qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti xaqida tushuncha beriladi.

3. Metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi xaqida tushuncha beriladi.



O`quv faoliyati natijalari:

1.O‘tkazgichlarning xossalarimateriallar xususiyatini xarakterlovchi asosiy parametrlar xaqida tushunchalarini aytib berishadi.

2.Metall solishtirma qarshiligining temperaturaviy koeffitsienti xaqida tushunchalarini gaprib berishadi.

3.Metallarning issiqlik o‘tkazuvchanligi xaqida tushunchalarini aytib berishadi.



O`qitish usullari

Kichik axborotli ma’ruza, tushuntirish, ko`rsatma berish, ko`rsatish, kitob bilan ishlash, mashq, suhbat, aqliy hujum

O`quv faoliyatini tashkil etish shakli

Ommaviy, guruhiy, jamoaviy, yakka tartibdagi, juftlikdagi

O`qitish vositalari

Yozuv taxtasi, slaydlar, proyektor, kompyuter, videofilm, chizma, namunalar, ekspert varog`i, yo`riqnoma

O`qitish sharoiti

Maxsus texnika vositalar bilan jihozlangan, guruhlarda ishlashga mo`ljallangan xona

Qayta aloqaning usul va vositalari

Tezkor-so`rov, savol-javob, test, misol va mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash


Fan o`qituvchisi: R.Sanaqulov.
O`quv mashg`ulotning texnologik xaritasi


Ish bosqichlari va vaqti

Faoliyat mazmuni

o`qituvchi

o`quvchi

1-bosqich.

O`quv mashg`ulotiga kirish

(5 daqiqa))

Tashkiliy qism:

1. O`quvchilarning mashg`ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi.



Mashg`ulotga tayyorlanadilar.

2-bosqich.

Asosiy

(65 daqiqa)

Tayanch bilimlarni faollashtirish:

1. Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi, hamda o`tilgan mavzu bo`yicha o`quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi.



Maqsad va vazifaning belgilanishi:

2. Mashg`ulotning nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va yozib olishlarini aytadi.

3. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi.

4. O`quv mashg`ulotida o`quv ishlarni baholash mezoni va ko`rsatkichlari bilan tanishtiradi (1-ilova).



O`quvchilar bilimini faollashtirish:

5. Tezkor-so`rov, savol-javob, pinbord, o`ylang va juftlikda fikr almashing va boshqalar orqali bilimlarni faollashtiradi.



Yangi o`quv material bayoni:

6. Nazariy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o`qitish jarayonini tashkil etish bo`yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi.

7. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharhlash bilan mavzu bo`yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi (2-ilova).

Yangi o`quv materialini mustahkamlash:

8. Mustahkamlash uchun savollar beradi (3-ilova). Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi.

9. Kichik guruhlarga bo`ladi, kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishtiradi (4-ilova). Har bir guruhga topshiriq beradi (5-ilova) va baholash mezoni bilan tanishtiradi (6-ilova). Ishni bajarish yo`riqnomasini beradi (7-ilova).

10. Guruhlarda ishlarni boshlashga ruxsat beradi. Har bir kichik guruh ishtirokchisi vazifani bajarish tartibini tushunganligini aniqlash maqsadida qaytar aloqa o`tkazadi. Bajarish jarayonini kuzatadi, maslahatlar beradi.

11. Ishga ajratilgan vaqt tugaganini ma’lum qiladi, guruhlar taqdimotini tashkil etadi. Guruh a’zolariga diqqat bilan eshitishlarini va savollar berishlarini, shu bilan birga o`zaro bir-birlarini baholashlarini eslatadi. Javoblarni to`ldiradi va qisqacha xulosalar qiladi.

12. Guruhlar ishini o`zaro baholashni o`tkazadi.


13. Mavzuning har bir qismi bo`yicha xulosalar qiladi, eng asosiylariga e’tibor qaratadi, berilayotgan ma’lumotlarni daftarga qayd etishlarini eslatadi. Mavzuning ahamiyati bilan bog`lab mavzuni yakunlaydi.

Uy vazifasni taqdim etadilar.

Savollarga javob beradilar.

Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar.

Diqqat qiladilar.

Savollarga javob beradilar.


Yozib oladilar.

Diqqat qiladilar.

Savollarga javob beradilar.


Topshiriqni bajaradilar.

Kichik guruhlarga bo`linadilar.

Kichik guruhlarda ishlash qoidasi bilan tanishadilar.
Har bir guruh o`z topshiriq varaqlari bo`yicha faoliyatini boshlaydi.

Har bir guruh sardorlari chiqib o`z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi.

Berilgan qo`shimcha savollarga javob beradilar.

Guruh ish natijalarini o`zaro baholaydilar.

Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.

Diqqat qiladilar.



3-bosqich.

Yakuniy

(10 daqiqa)

Mashg`ulot yakuni:

1. Faol ishtirok etgan o`quvchilarni baholaydi va rag`batlantiradi.



Uyga vazifaning berilishi:

2. Kelgusi mashg`ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo`riqnoma beradi (8-ilova).


Baholar bilan tanishadilar.



Topshiriqlarni yozib oladilar.



Fan o`qituvchisi: R.Sanaqulov.
Download 33.41 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling