O’zbekistan respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta’lim wa’zirligi o’zbekistan respublikasi den-sawliqti saqlaw ministrligi qaraqalpaqstan medicina instituti

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI TA’LIM WA’ZIRLIGI O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI DEN-SAWLIQTI SAQLAW MINISTRLIGI QARAQALPAQSTAN MEDICINA INSTITUTI

• Kafedra: Normal anatomiya
• Pa’n : Anatomiya
• Tema: “Arqa miy o’zeklerinin’ proyekciyasi ha’m olardin’ a’hmiyeti”
• Tayarlag’an: Tolibaeva H.
• Qabillag’an: Qosimbetova A.

REJE:

• 1. Arqa miy haqqinda uliwma mag’liwmat.
• 2. Arqa miy evolyuciyasi.
• 3. Arqa miy perdeleri.
• 4. Juwmaq.

Arqa miy (medulla spinalis, grekshe - myelos) sirtqi ta’repten aldinnan artqa qaray biraz jalpaqlasqan cilindr formadag’i dizimshe ko’rinisine iye. Onin’ kese o’lshemi ken’rek. Arqa miy omirtqa kanali ishinde jaylasip, u’lken tesiktin’ to’mengi qaptalinda bas miyge o’tip ketedi.

• Arqa miy (medulla spinalis, grekshe - myelos) sirtqi ta’repten aldinnan artqa qaray biraz jalpaqlasqan cilindr formadag’i dizimshe ko’rinisine iye. Onin’ kese o’lshemi ken’rek. Arqa miy omirtqa kanali ishinde jaylasip, u’lken tesiktin’ to’mengi qaptalinda bas miyge o’tip ketedi.

ARQA MIY

• Arqa miydin’ uzinlig’i eresek adamlarda orta esapta 43 sm (erkeklerde 45, hayallarda 41-42 sm), awirlig’i 34-38 g ya’ki bas miy awirlig’inin’ 2% ten’. Onin’ ken’ligi bar boyina bir qiyli bo’lmay, moyin ha’m bel-segizko’z bo’limlerinde ken’eygen. Moyin ken’eymesi (intumecentia cervicalis) CV-CVII ha’m ThI segmentleri tarawinda jaylasqan.

ARQA MIY DU’ZILISINEN KO’RINISLER

ARQA MIY DU’ZILISINEN KO’RINISLER

ARQA MIY EVOLYUCIYASI

• Arqa miy nerv nayinin’ arqa bo’leginen rawajlanadi. Da’slepki da’wirde nerv nayinin’ diywali bir qiyli qalin’liqqa iye boladi. Keyin ala onin’ qaptal bo’limleri tez o’sip ken’iye baslaydi. Alding’i ha’m arqa diywallari o’siwden qalip, aste-aqirin tez o’sip atirg’an qaotal diywallari ishine batip kiredi. Na’tiyjede arqa ha’m uzinsha miydin’ alding’i ha’m artqi orta iyerleri payda boladi.

Ha’mile rawajlaniwinin’ baslang’ish da’wirlerinde nerv nayi denenin’ bar boyina sozilg’an, keyinshelli oni’ kaudal bo’limi redukciyag’a ushirag’aninan son’ bolajaq arqa miydin’ to’mengi bo’limi aste-aqirin tarayadi ha’m aqirg’I jipti payda etedi. Ha’mile rawajlaniwinin’ baslang’ish da’wirlerinde arqa miy omirtqa kanalinin’ bar boyina jaylasqan boladi. U’shinshi aydan baslap arqa miydin’ o’siwi omirtqa kanalinan artda qala baslaydi.

• Ha’mile rawajlaniwinin’ baslang’ish da’wirlerinde nerv nayi denenin’ bar boyina sozilg’an, keyinshelli oni’ kaudal bo’limi redukciyag’a ushirag’aninan son’ bolajaq arqa miydin’ to’mengi bo’limi aste-aqirin tarayadi ha’m aqirg’I jipti payda etedi. Ha’mile rawajlaniwinin’ baslang’ish da’wirlerinde arqa miy omirtqa kanalinin’ bar boyina jaylasqan boladi. U’shinshi aydan baslap arqa miydin’ o’siwi omirtqa kanalinan artda qala baslaydi.

4 ayliq ha’milede arqa miy I segizko’z ya’ki V bel omirtqasi tarawinda bolsa, 7 ayliqta III-IV bel omirtqasina jetedi. Jan’a tuwilg’an balada II- ya’ki III- bel omirtqasi to’mengi qirinda bolsa, 1 jasta I-II bel omirtqalari tarawina jetedi ha’m bunnan son’ bul shegara o’zgermeydi. Jan’a tuwilg’an narestede arqa miydin’ uzinlig’i 14-16 sm bolip, 10 jasta eki ese uzayadi. Ol enine asten o’sip, 12 jasta 2 ese u’lkeyedi ha’m son’g’I da’wirlerde o’zgermeydi. Jan’a tuwilg’an bala arqa miy awirlig’I 5,5 g bolip, 1 jasta 10 g, 7 jasta 19 g ha’m 20 jasta 30 g boladi. Bala omirinin’ birinshi eki jilinda ku’lren’ ha’m aq zatlar massasi ko’beyiwi menen birge orayliq kanal tarayadi.

• 4 ayliq ha’milede arqa miy I segizko’z ya’ki V bel omirtqasi tarawinda bolsa, 7 ayliqta III-IV bel omirtqasina jetedi. Jan’a tuwilg’an balada II- ya’ki III- bel omirtqasi to’mengi qirinda bolsa, 1 jasta I-II bel omirtqalari tarawina jetedi ha’m bunnan son’ bul shegara o’zgermeydi. Jan’a tuwilg’an narestede arqa miydin’ uzinlig’i 14-16 sm bolip, 10 jasta eki ese uzayadi. Ol enine asten o’sip, 12 jasta 2 ese u’lkeyedi ha’m son’g’I da’wirlerde o’zgermeydi. Jan’a tuwilg’an bala arqa miy awirlig’I 5,5 g bolip, 1 jasta 10 g, 7 jasta 19 g ha’m 20 jasta 30 g boladi. Bala omirinin’ birinshi eki jilinda ku’lren’ ha’m aq zatlar massasi ko’beyiwi menen birge orayliq kanal tarayadi.

Arqa miy mezenximadan payda bolg’an u’sh qabat: sirtqi qatti, orta tor ta’rizli ha’m ishki jumsaq perdeler menen oralg’an.

• Arqa miy mezenximadan payda bolg’an u’sh qabat: sirtqi qatti, orta tor ta’rizli ha’m ishki jumsaq perdeler menen oralg’an.

Arqa miydin’ qatti perdesi (dura mater spinalis) basqa perdelerge salistirg’anda qalin’ bolip, arqa miyeni ha’m onin’ alding’I ha’m artqi tamirlarin orap turadi. Ol eki japiraqtan ibarat: sirtqi ha’m ishki. Omirtqa bag’anasin qaplag’an su’yek u’sti perdeden qatti perde epidural bosliq (cavitas epiduralis) ja’rdeminde ajralip turadi.

Arqa miydin’ torperdesi (arachnoidea spinalis) juqa plastinka ko’rinisine iye. Tor ta’rizli perde qatti perdenin’ ishinde jaylasip, ol menen omirtqalar araliq tesik tarawinda birigedi. Torperde ishinde arqa miy, arqa miy tamirlari, attin’ quyrig’i ha’m arqa miy suyiqlig’in saqlap turiwshi qapti payda etedi.

• Arqa miydin’ torperdesi (arachnoidea spinalis) juqa plastinka ko’rinisine iye. Tor ta’rizli perde qatti perdenin’ ishinde jaylasip, ol menen omirtqalar araliq tesik tarawinda birigedi. Torperde ishinde arqa miy, arqa miy tamirlari, attin’ quyrig’i ha’m arqa miy suyiqlig’in saqlap turiwshi qapti payda etedi.

Arqa miydin’ jumsaq perdesi (pia mater spinalis) arqa miyge jabisip turadi. Ol kollagen talshiqlar ha’m qan tamirlarina bay. Arqa miydin’ subaraxnoidal boslig’i arqa miydi on’ ha’m shep ta’repten uslap turiwshi jumsaq perde qatlamlarinan payda bolg’an tisli baylamlar (ligamenta denticulatum) ja’rdeminde alding’I ha’m artqi bo’limlerge bo’linedi.

JUWMAQ.

• Arqa miydin’ ha’mme perdesi bala o’mirinin’ birinshi jilinda sezilerli o’zgeredi. Jasqa qaray olar qalin’lasadi ha’m uzayadi. Arqa mitdin’ qatti perdesi segizko’z kanalinda bala qansha jas bolsa, sonsha to’men jaylasqan. Jan’a tuwilg’an balada onin’ to’mengi ushi III segizko’z omirtqasina tuwri keledi. Epi- ha’m subdural bosliqlar jan’a tuwilg’an balada jaqsi ko’ringen bolip, jasqa qarap u’lkeyedi. Jan’a tuwilg’an balada subaraxnoidal bosliq kolemi 40 sm3. Balalarda bul bosliq ko’lemi salistirmali tez u’lkeyip, 5 jasta 60 sm3, 8 jasta bolsa 100-140 sm3 qa jetedi.

PAYDALANILGAN ADEBIYATLAR HA’M INTERNET SAYTLARI:

• “Adam anatomiyasi” Ahmedov.A – Toshkent 2005-yil
• “Атлас анатомии человека” Синелников.Р
• zionet.uz

DIQQATLARIN’IZ USHIN

RAXMET!