O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti Nukus filiali Futbolni o'qitish metodikasi fanidan
Download 250.5 Kb.
|
Koshkarbaev Abubakir Futbol o'yinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Futbol oyinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi . Ozbekistonda futbol oyinini rivojlanishi. Reja
- 1. Futbol oyinining paydo bolishi.
- 2. Futbolning rivojlanishi va musoba qalar tarixi .
- Davlatlar nomi CHempion-lik soni CHempionlik qo‘lga kiritilgan yillar
- 3. Ozbekistonga futbolning kirib kelishi va rivojlanishi.
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti Nukus filiali Futbolni o'qitish metodikasi fanidan "Futbol o'yinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi" mavzusida Mustaqil ishi Koshkarbaev Abubakir Nukus 2020 Futbol oyinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi. Ozbekistonda futbol oyinini rivojlanishi. Reja 1. Futbol oyinining paydo bolishi. 2. Futbolning rivojlanishi va musobaqalar tarixi. 3. Ozbekistonga futbolning kirib kelishi va rivojlanishi.
1863 yil 26 oktyabrda Londonda Angliya futbol uyushmasining tashkil etilishi paytida bu oyinning 13 moddadan iborat bolgan ilk rasmiy qoidalari tasdiqlangan. Keyinchalik bu qoidalar boshqa barcha milliy uyushmalar uchun futbol oyinining asosi bolib koldi. Futbol oyinining ilk qoidalarida belgilanishicha, maydon uzunligi 200 yard (183 metr)dan, kengligi 100 yard (91,5 metr)dan oshiq bolmasligi kerak. Darvozalar ikki ustundan iborat bolib, ular orasida tosin bolmagan va ustunlar orasidagi masofa 8 yard (7,32 m) bolgan. 1866 yilda balandlikni cheklash uchun ustunlar orasiga arqon tortib qoyilgan. Yana 10 yil otib, bu arqonni yogoch tosinga almashtirishgan. Darvozabonning qol bilan oynashga haqqi yoq edi. 1871 yilda ong qol bilan oynashga ruxsat berilgan, u ham bolsa faqat darvoza maydoni ichida. Darvozabonning jarima maydoni ichida ham qol bilan oynash huquqini qolga kiritishi uchun 30 yildan koproq vaqt kerak boldi (1902). Uzoq vaqt mobaynida na jarima topi, na 11 metrlik zarba bolgan. Qoidabuzarlik uchun erkin zarbalar bilan chegaralanib qolinaverardi. Nihoyat, 1891 yil eng qat’iy jazolardan biri − 11 metrlik zarba kiritildi, uni inglizcha so‘z bilan «penalьti» deb ataydilar. Futbol shakllanayotgan davrlarda jamoa sardorlari o‘yin qoidalariga rioya qilinishini kuzatib turardilar. Futbol maydonida hakam 1880 yilda paydo boldi, 1 yildan song esa hakam ikkita yordamchisi bilan maydonga chiqa boshladi. Hushtak 1888 yilda kiritildi, bunga qadar hakam toxtatish yoki oyinni qayta boshlash uchun ovozdan yoki qol harakatlaridan foydalanardi. Osha yillarda barcha milliy futbol uyushmalari uchun qoidalar bir xil yoki majburiy bolmagan. Har bir uyushma oz xohishiga kora bu qoidalarga turli ozgartirishlar kiritishi mumkin edi. Bu vaziyat xalqaro uchrashuvlar otkazish yoki xalqaro musobaqalar tashkil etishda qiyinchiliklar tugdirardi. 1882 yili top mustaqil futbol ittifoqlari, yani Angliya, SHotlandiya, Uels va Irlandiya ittifoqlarining birlashuvi bolib otdi. Bunda yagona qoidalar qabul qilindi va futbol qoidalarida u yoki bu ozgarishlarni amalga oshirish huquqiga ega bolgan xalqaro Kengash tasdiqlandi. 1871 yilda Angliyada mamlakat Kubogining yonalishi tasdiqlandi. Bu kubok uchun hozirda ingliz futbol klublari kurash olib boradilar xalqaro miqyosdagi ilk futbol uchrashuvi Angliya va SHotlandiya jamoalari ortasida 1873 yilda bolib otdi. Oyinchilar soni 11 kishidan ortiq bolsa, ularning jamoadagi joylashishi hozirgidan boshqacharoq bolgan. Angliya jamoasida 7 ta oyinchi hujumda, 1 tasi yarim himoyada bolgan, shuningdek, 2 ta himoyachi va 1 ta darvozabon bolgan. SHotlandiya jamoasi tarkibida esa 6 ta hujumchi, 2 ta yarim himoyachi bolgan edi. XIX asrning 80-yillarida futbol oyini Yevropa qitasidagi mamlakatlarga yoyila boshladi. 1875 yilda futbol Gollandiyaga, keyinroq esa Daniyaga kirib keldi. 1882 yildan boshlab SHveytsariyada, 1890 yildan CHexiyada, 1897 yildan esa Rossiyada futbol oynay boshladilar. 1882 yilda xalqaro uyushmalar boshqarmasiga asos solindi. Nihoyat, 1904 yil 21 mayda Frantsiya tashabbusiga kora hozirda 200 dan ortiq davlatlar azo bolgan Xalqaro Futbol Uyushmasi FIFA tashkil etildi. FIFA bilan bir qatorda 1954 yildan boshlab Yevropa Futbol ittifoqi UEFA ham faoliyat korsatadi. 1930 yildan boshlab har 4 yilda futbol boyicha jahon chempionati, 1958 yildan boshlab esa milliy terma jamoalar qatnashadigan Yevropa chempionatlari otkazilib kelmoqda. 1900 yilda futbol olimpiya sport turiga aylandi, ammo rasmiy jihatdan u Olimpiya oyinlari dasturiga 1908 yilda kiritilgan. Osiyo Futbol konfederatsiyasi (OFK) 1954 yili tuzilgan bolib, hozirgi vaqtda 44 ga yaqin mamlakatlarni birlash-tiradi. Ozbekiston Futbol federatsiyasi 1994 yildan FIFA va OFK ga azo bolgan, hozirda FIFA va OFK tomonidan otkaziladigan barcha rasmiy musobaqalarda qatnashib kelmoqda. 2. Futbolning rivojlanishi va musobaqalar tarixi. Futbol boyicha jahon chempionatlari tarixiga nazar soladigan bolsak 1930 yildan 2019 yilga qadar futbol sport turi boyicha jami 21 ta jahon chempionati rasman otkazilgan bolib, ularda jamoalar quyidagicha goliblikni qolga kiritishgan.
Bugungi kunga qadar jami 8 ta davlat jahon chempionatida goliblikni qolga kiritishgan. Eng kop finalga chiqqan jamoa Germaniya bolib 8 marta finalda oynagan shularning 4 tasida golib bolgan. Braziliya esa 7 marta finalda oynagan. Futbol boyicha 1978 yilga qadar jahon chempionatlarida jami 16 ta davlat ishtirok etgan. 1982 yildan 24 jamoa, 1998 yildan 32 ta jamoa ishtirok etgan. 2022 yildan 48 ta jamoa ishtirok etishi rejalashtirilmoqda. 3. Ozbekistonga futbolning kirib kelishi va rivojlanishi. Ozbekiston mustaqillikka erishgan davr mobaynida futbolchilar va trenerlarning bir necha avlodi almashdi. Terma jamoalar turli miqyosdagi xalqaro musobaqalarda ishtirok etib, muayyan yutuqlarga erishdilar. Mamlakatning ichki chempionati har yili muntazam ravishda otkazib turiladi. Bolalar va osmirlar uchun mini futbol boyicha kopgina musobaqalar tashkil etilmoqda. Ayollar futboliga ham alohida etibor qaratilayotir. Ozbekistonda uyushgan holda futbol bilan shugullanuv-chilar 70000 dan ortiq, 320 dan ziyod futbol maktablari hamda maktab-internatlar mavjud; terma jamoalarni tayyorlash boyicha yangi markazlar ochilmoqda, 3000 dan ortiq trenerlar orta va oliy jismoniy tarbiya malumotiga ega. Ozbekistonda zamonaviy futbol otgan asrning boshla-rida paydo boldi va tezda mashhur oyinga aylandi. Uning rivojlanish joylari Fargona, Toshkent, Andijon, Qoqon va Samarqand edi. Ilk bor futbolni Fargona shahrida oynaganlar. Xuddi shu yerda 1911 yilning oxirida birinchi futbol jamoasi tashkil topgan. Fargonada tuzilgan futbol jamoalari soni 1912 yil avgustida «Futbolchilar jamoasi»ga birlashishga yol berdi. Bir oz vaqt otgach, Toshkentda ham futbol oynay boshladilar. Toshkentlik futbol ishqibozlari orasida eng mashhur jamoa bu TOLS Tashkentskoe obщestvo lyubiteley sporta (TSIJ – Toshkent sport ishqibozlari jamiyati) edi. Bu jamiyat 1912 yilda tuzilgan bo‘lib, juda qisqa vaqt ichida futbol hamda boshqa sport turlarining rivoj-lanishi uchun ko‘p xizmat qilgan. 1912 yilning ikkinchi yarmida O‘zbekistonda futbol aytarli darajada yoyila boshladi. Futbol oyiniga Qoqon, Andijon va Samarqandda ham qiziqish orta boshladi. Bu yillardagi eng qiziqarli bosqich albatta Fargona, Toshkent, Andijon, Samarqand futbolchilarining uchrashuvi boldi. Toshkentga tashrif buyurgan ilk futbolchilar Samarqand futbolchilar togaragi (SFT) azolari edi. 1913 yil 29 avgustida ular TOLS futbolchilari bilan uchrashuv otkazdilar. Yaxshi tayyorgarlik korgan Toshkent jamoasi 5:0 hisobi bilan galaba qozondi. 1913 yil iyunida Andijonda «Andijon futbolchilar klubi» tasdiqlandi. SHu yerda aytib otish lozimki, nafaqat Fargona, Toshkent va Samarqandda, balki Ozbekistonning boshqa shaharlarida ham futbolning muvaffaqiyat bilan tarqalishiga qaramay, uning rivojlanishi ozi bolarchilik bilan otayotgan edi. Jamoalarni orgatish tizimi yoq edi, mashgulotlar ota sodda va vaqti-vaqti bilan otkazilardi. Hech bir shaharda futbol birinchiliklari tashkillashtirilmagandi, shuning uchun hatto undan ortiq jamoalar mavjud bolgan Toshkent shahrida ham bironta rasmiy musobaqa otkazilmagan edi. 1920 yildan boshlab futbol respublikamizning chekka qishloq va mahallalariga kirib borib, mashhur oyinga aylandi. Yoshlar, talabalar, ishchi va dehqonlar futbolga talpina boshladilar. 1921 yil Moskva va Toshkent futbolchilarining ilk uchrashuvi otkazilgani bilan ahamiyatga loyiqdir. 1925 yilda mamlakat Jismoniy tarbiya kengashi tomonidan ommaviy jismoniy tadbirlarning taqvimi tuzildi. Ozbe-kistonda futbolni tashkillashtirish bir oz tartibliroq tizimga ega boldi. SHunday qilib, Toshkent birinchiligi 3 toifa boyicha otkazildi va unda 28 jamoa ishtirok etdi. 1927 yilda ozbek sportchilarini tayyorlashda muhim bosqich bolgan I Umum-ozbek Spartakiadasi otkazildi. Spartakiada finalida doimiy raqib bolib kolgan Toshkent va Fargona jamoalari uchrashdilar. Ikkala tar-kibda ham Ozbekiston terma jamoa azolari chiqish qildilar Katta qiyinchiliklar bilan 2-taymda toshkentliklar hal qiluvchi golni urdilar va 2:1 hisobi bilan galaba qozondilar. 1928 yil Moskvada bolib otgan xalqaro spartakiadada qatnashish Ozbekiston futbolchilari uchun nihoyatda jiddiy imtihon boldi. Futbol boyicha spartakiada birinchiligi uchun 22 jamoa kurash olib bordi, ular qatorida Angliya, Germaniya, Avstraliya, SHveytsariya va Finlyandiyaning ishchi klublardan iborat terma jamoalari ham bor edi. SHveytsariya va Ozbekiston jamoalarining uchrashuvi futbol ishqibozlarida katta qiziqishga sazovor boldi. Ozbek futbolchilari bu oyinda jamoaviy oyin, chiroyli va chaqqon kombinatsiyalar namoyish etdilar. Ammo asosiy vaqt 3:3 hisobi bilan yakunlangani sababli, golibni aniqlash uchun qoshimcha 30 daqiqa qoshib berildi. Songgi 15 daqiqa ichida Ozbekiston futbolchilari shveytsariyaliklar qarshi-ligini yenga oldilar va raqib 8:4 hisob bilan Ozbekiston futbolchilari galaba qozondilar. Bir kundan song esa qiyin kechgan oyinda ozbek futbolchilari Rossiya jamoasiga 1:2 hisobida galabani boy berdilar. Keyingi yillarda ortoqlik oyinlarini otkazish uchun Ozbekistonga Norvegiya, Germaniya, Finlyandiya, Moskva, Leningrad, Ukraina, Kavkaz orti mamlakatlaridan koplab kuchli futbol jamoalari keldi. Misol uchun, 1931 yil 4 oktyabrda bolib otgan matchda Norvegiya terma jamoasiga qarshi Ozbekiston kasaba uyush-malari terma jamoasi chiqdi. Norvegiyaliklar texnikali futbol namoyish etib, 5:2 hisobida golib chiqdilar. Uch kundan song skandinaviyalik mehmonlarga qarshi Toshkent-ning birinchi terma jamoasi maydonga tushdi. Ozbekis-tonliklar oyinni yuqori tezlikda olib borib, 4:2 hisobida muvaffaqiyatga erishdilar. Norvegiyalik va ozbekistonlik futbolchilarning uchinchi uchrashuvi 2:2 hisobidagi durang bilan yakunlandi. 1932 yilda Ozbekistonga nemis futbolchilari tashrif buyurdilar. Bu jamoa ishchi sport klublarining eng yaxshi futbolchilaridan tuzilgan bolib, ulardan kopchiligi Germaniya chempionati ishtirokchilari edi. Ozbek futbol-chilari bu bolajak oyinga qattiq tayyorgarlik kordilar va birinchi matchda 4:2 hisobidagi ogir galabani qolga kiritdilar. Birinchi uchrashuvdan song nemis jamoasi sardori Lor shunday degan edi: «Toshkentliklar jipslashgan jamoa bola olishdek ajoyib xususiyatga ega va ular biz hech narsa bilan taqqoslay olmaydigan yuqori tezlikda oynadilar. Yuqori darajali jamoa bolish uchun Ozbekiston futbolchilarida barcha imkoniyatlar mavjuddir». Takroriy uchrashuvda nemis futbolchilari bir oz ustunroq kelib, yuqori darajadagi taktik tayyorgarlikni namoyish etdilar va 3:1 hisobi bilan golib boldilar. Norvegiyalik, nemis, fin futbolchilari bilan otka-zilgan oyinlar Ozbekistondagi ilk xalqaro oyinlar edi. Ular texnik va taktik tayyorgarlik borasida tajriba almashishga, oyinning yangi-yangi sistemalari bilan tani-shishga yordam berdi. 1934 yil Ozbekiston poytaxtida ilk Orta Osiyo spartakiadasining ochilishi sharafiga bagishlab 36 ming nafar jismoniy tarbiya ixlosmandlari namoyishi bolib otdi. Bu namoyish Orta Osiyo respublikalarida jismoniy tarbiya harakati osishining yorqin namunasi edi. Futbol boyicha musobaqalar bir paytning ozida uch stadionda bolib otdi, ulardan eng yirigi spartakiada ochilishi arafasida qurilgan 10 ming orinli «Spartak» stadioni edi. Bu Orta Osiyo respublikalari orasida futbol birinchiligi uchun olib borilayotgan ilk oyinlar edi. Ozbekiston futbolchilari oz raqiblari bolmish Turk-manistonni 3:1, Tojikistonni 5:0, Qirgizistonni 10:1 hiso-bi bilan dogda qoldirib, muvaffaqiyatli chiqish qildilar. 1934 yil futbol jamoalarining kelgusidagi osishlari uchun muhim yil boldi. Birgina Toshkentda kasaba uyush-malari birinchiligida 50 ta jamoa qatnashdi. 30-chi yillarning boshida bolalar va osmirlar futboliga yanada koproq etibor berila boshladi. 1935 yil Toshkentda osmirlar ortasida futbol boyicha Ozbekiston birinchiligining ilk tanlovi bolib otdi. Bu tanlovda Toshkent, Samarqand, Fargona va Andijon terma jamoalari ishtirok etdi. Poytaxtlik yosh futbolchilar galaba qozondilar. 1936 yil respublika shaharlaridagi futbol mavsumi-ning bahorgi bilan ochilishi ahamiyatga loyiq. Toshkentdagi musobaqa namoyishida 324 futbolchi ishtiroq etdi. Ommaviy futbol keyingi rivojlanish bosqichiga otdi. Umum-talim maktablari, texnikumlar, oliy oquv yurtlari oz birinchilik oyinlarini otqazar, muntazam ravishda korxonalarning ichki musobaqalari tashkil etilar edi. SHahar futbol bolimi (sektsiya) qaroriga binoan Toshkentda futbolga ixtisoslashgan birinchi bolalar va osmirlar maktabi ochildi. Bu yerda kopgina qobiliyatli yosh futbolchilar oz mahoratlarini mukammallashtirar edilar. 1936 yili Ozbekiston birinchiligida 16 shahardan terma jamoalar ishtirok etdi. Bu oyinlar katta qiziqish uygotib, koplab tomoshabinlarni jalb qildi. SHiddatli oyinlardan song 1- va 2- orinlar Qoqon hamda Toshkent terma jamoalariga nasib etdi. 1937 yildan boshlab futbol musobaqalari asosida shahar terma jamoalarining match oyinlari emas, balki Ozbekiston Kubogi va birinchiligi uchun klub jamoalar musobaqalari otkazila boshladi. Osha yillardan buyon kopgina guruhlar, birinchiliklar va musobaqa qatnash-chilari almashdi, musobaqa otkazish tamoyillari, baholash tizimi ozgardi, ammo sportchilar mahoratining yangi taktik yonalishlarini aniqlaydigan chempionlik unvoni uchun kurash ozgarmay qolaverdi. 1937 yil futbol mavsumining ahamiyatli hodisasi sobiq Ittifoq chempionati edi: 56 jamoa ortasidagi guruhlarda oynaldi. Ozbekiston shanini Toshkentning dinamochilari himoya qildilar. Ular futbol boyicha mamla-kat chempionatida ishtirok etgan birinchi ozbekistonlik jamoa edilar. Oz oyinlari bilan toshkentliklar sinalgan charm to‘p ustalariga munosib raqib bo‘la olishlarini isbotladilar. Ular Yevropaning «Spartak» jamoasini 5:0, Bakuning «Neftchi»sini 3:2, Dnepropetrovskning «Stalь» jamoasini 2:1, Gorьkiyning «Torpedo» jamoasini 1:0 hisobi bilan yutib, o‘z maydonlarida chiroyli o‘yinlar o‘tkazdilar. Moskvada «Krilьya Sovetov» jamoasi bilan 2:2, Leningradda «Avangard» bilan 1:1 hisobida yakunlangan durustgina o‘yin ko‘rsatdilar. Ammo tajriba yetishmasligi sabab yuqori o‘rinlarni egallay olmadilar, natijada boryo‘g’i 8-o‘ringa erishdilar (4 ta galaba, 3 ta durang, 4 ta maglubiyat). Sobiq Ittifoqning yetakchi sport jamiyati bolgan «Spartak» KSJ Markaziy Kengashi birinchiligida muvaf-faqiyatli chiqish qildi. Saratovdagi dastlabki oyinlarda ular oz klubdoshlarini 11:1 hisobida tom manoda tor-mor etdilar, song esa Qozonning «Spartak» jamoasi ustidan galaba qozondilar. Bu galabalar toshkentliklarga Ivanovoda otkaziladigan final oyinlarida qatnashish huquqini berdi. Unda Xarьkov, Krasnodar, Toshkent va Ivanovo sportchilari qatnashdilar. Toshkentliklar yaxshi o‘yin ko‘rsatib, uchinchi sovrinli o‘rinni egalladilar (ular xarьkovliklarni 3:1 ga yutib, Krasnodar bilan 1:1 hisobida durang o‘ynadilar va mezbonlarga 0:4 hisobida o‘yinni boy berdilar). SHu yilning ozida Toshkentda otkazilgan «Besh yol» turnirida «Lokomotiv» jamoasi muvaffaqiyatli chiqish qildi. Bu turnirda Kuybishev, Orenburg, Turkiston Sibir, Ashxobod va Toshkent temir yollari jamoalari ham ishtirok etdi. Barcha raqiblarni yengib, toshkentliklar 1-orinni egalladilar. 1939 sobiq Ittifoq Kubogi uchun korashda Toshkent dinamochilarining chiqishi katta muvaffaqiyatga sazovor boldi. 28 avgustda Moskvadagi «Dinamo» stadionida ozbek futbolchilari chorak finalda Bokuning «Temp» jamoasiga qarshi top surdilar. Oyin juda otkir va shiddatli kurashda utdi. Toshkent dinamochilari 2:1 hisobida galaba qozonib, Kubok yarim finaliga yol oldilar. Bunda ular Rossiyaning eng kuchli jamoalaridan bolgan «Stalinets» (Zenit) bilan uchrashdilar va 3:0 hisobi bilan yutqazdilar. Finalda esa Moskvaning «Spartak» jamoasi leningradliklardan 3:2 hisobida ustun keldi. 1941 yilning futbol mavsumiga Toshkent dinamo-chilari jiddiy tayyorgarlik korgandilar. CHempionat oyinlari taqvimiga kora ular Olma-Otalik klublarni qabul qilishlari kerak edi. Ammo butun dunyo uchun fojeaviy bolgan 1941 yilning 22 iyunida Ulug Vatan urushi boshlandi, shuningdek, Ozbekiston sport hayoti ham vaqtincha toxtatildi. 1942 yilda Ozbekiston Kubogi uchun kurashda Tosh-kentdan ikkita, Fargona va Samarqanddan bittadan jamoa ishtiroq etdi. 1943 yili Olma-Otada urush davrining qiyin sharoit-larida Orta Osiyo mamlakatlari va Qozogiston Sparta-kiadasi otkazildi. Respublikamiz futbolchilari texnik futbol oyinini namoyish etib, Turkmaniston jamoasini 9:0, Tojikistonni 3:0, Qirgizistonni 5:0 hisobi bilan maglubiyatga uchratdilar. Hatto ozlarining qozoqlar bilan bolgan oyindagi maglubiyatiga qaramay, 1-orinni egallay oldilar. 1950 yilning boshida Ozbekistonda «Paxtakor» sport jamiyati tashkil etildi. Hozirgacha mustaqil Ozbekiston chempionatida va rasmiy xalqaro musobaqalarda muvaffa-qiyatli oyinlar korsatib kelayotgan, respublikamizning eng kuchli jamoasi bolgan «Paxtakor»ning tuzilishi ham shu jamiyat bilan bogliq. 1960 yildan 1991 yilgacha (tanaffuslar bilan) «Paxtakor» sobiq Ittifoqning oliy ligasida ishtirok etib keldi. Bu islohotlar va tub ozgarishlar davri bolgan edi. Kichik guruh (podgruppa)lardagi saralash oyinlaridan keyingina chempionatga yol olinardi. Oliy ligaga chiqish uchun tayyorlanadigan jamoa Toshkentning ikki jamoasi asosida tuzilgan bolib, bular «Paxtakor» va «Mehnat zahiralari» («Trudovыe rezervы») klublari edi. «Paxta-kor»ning barcha ko‘zga ko‘rinarli muvaffaqiyatlari uning kuchlilar guruhidagi chiqishlari bilan bog’liq. Yigirma yil tanaffus bilan ikki bora 1962 va 1982 yillarda Paxtakor oliy ligada faxrli 6-chi o‘ringa sazovor bo‘lgan. 1968 yilda finalga chiqib, unda Moskvaning «Torpedo» jamoasiga 0:1 hisobida galabani boy berishi «Paxta-kor»ning Ittifoq Kubogi oyinlaridagi eng yirik muvaf-faqiyati edi. 1965 yil chempionati natijalariga kora Moskva jamoalari bilan otkazilgan uchrashuvlardagi eng yaxshi korsatkichlari uchun paxtakorchilar «Moskva oqshomi» gaze-tasining maxsus sovrini bilan taqdirlandilar (toshkent-liklar «Dinamo»ni 2:0, «TSSKA» ni 2:0, Spartakni 1:0 va «Lokomotiv»ni 2:0 hisobida maglub etgandilar). Sobiq Ittifoq chempionatlarida qatnashish yillari mobaynida «Paxtakor» uch jamoaviy sovrinni qolga kiritdi: «Galabaga ishonch» (1971), «Groza avtoritetov» hamda «Adolatli oyin» uchun sovrin (1983). Ikki marotaba «Paxtakor» futbolchilari oliy liga chempionatining eng yaxshi hujumchilari deb tan olingan. 1968 yil B.Abduraimov Tbilisi «Dinamo»si oyinchisi bilan birga (22 tadan gol) va 1982 yilda A.Yakubik (23 ta gol). Sobiq Ittifoqning ilk terma jamoasi uchun 5 ta paxtakorchi oynar edi: V.Fedorov, Yu.Pshenichnikov, G.Kras-nitskiy, M.An, A.Pyatnitskiy. Turli yillarda eng yaxshi 33 futbolchi qatorida Yu.Pshenichnikov (1966, 1967), M.An (1974, 1978), B.Abduraimov, V.Xadzipanagis (1974), A.Yakubik (1982) va A.Pyatnitskiy (1991) nomlari bor edi. Osha yillarda Ozbekiston futbol ishqibozlarida katta qiziqish uygotgan oyinlar sirasiga 1964 yil paxtakorchilarning «Pirasikaba» (Braziliya) hamda (1:0), Urugvayning 25 karra chempioni «Nasьonal» (Montevideo) jamoalari bilan uchrashuvlar kiradi. Urugvayliklarning harchand urinishlari va qarshiliklariga qaramasdan «Paxtakor» 2:1 hisobida g’alaba qozondi. 17 nafar iste’dodli futbolchining hayotini olib ketgan 1979 yilgi mash’um avia halokatdan song 1980 yilda Paxtakor yangi tarkibda sobiq Ittifoq chempionatining oliy ligasiga yol oldi. U yerda Tbilisi dinamochilarini 3:0, Donetskning «SHaxtyor»ini 2:1 hisobida maglub etdi, Kievning «Dinamo»si bilan durang oynadi va «Groza avtoritetov» sovrinini qolga kiritdi. 60-90 yillarning paxtakorchilari Ozbekiston futbolining rivojlanishida yorqin iz qoldirganlar. Bu davr mobaynida «Paxtakor»ni sobiq Ittifoq chempionatidagi chiqishlarga tayyorlashda M.Yakushin, B.Arkadьev, G.Kachalin, V.Solovьev, B. Abduraimov, X.Raxma-tullaev kabi murabbiylarning hissasi beqiyosdir. Respublika terma jamoalari va yuqori malakali jamoalar uchun zahira tayyorlashda G.Sorvin, X.Muxitdinov, A.Mosheev kabi ustoz murabbiylarning mehnati ulkan bolgan. Xuddi shu yillarda bir qator malakali hakamlar yetishib chiqqanini aytib otish joizki, ular qatorida V.Doljenkov, B.Baklunov, F.Sultonov va boshqalar bor. Murabbiy kadrlar tayyorlash boyicha Ozbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutining ozbek futboliga qoshgan hissasi ota muhimdir. institut 1955 yilda ochilgan bolib, u paytda futbol mutaxassisligi sport oyinlari kafedrasi tarkibiga kirar edi, biroq 1966 yilda u mustaqil kafedra sifatida ajralib chiqdi. Oz faoliyati mobaynida bu kafedra futbol boyicha murabbiy kadrlar tayyorlash ochogiga aylandi. Natijada kopgina bitiruvchilar murabbiylik ishida malum muvaffaqiyatlarga erishib, Ozbekistonda xizmat korsatgan murabbiy unvoniga sazovor boldilar. Bular B.Abduraimov, V.Tixonov va boshqalardir. Ayni paytda futbol kafedrasining kopchilik bitiruvchilari Ozbekistonning turli viloyatlari va chet ellarda ishlab kelmoqda. 1992 yil mustaqil Ozbekiston Respublikasining ilk chempionati yili edi. Mamlakatimiz futboli tarixida yangi sahifa ochildi. Bu chempionatning oliy ligasida 17 ta, birinchi ligasida 18 ta, ikkinchi ligasida esa 42 ta jamoa ishtirok etdi. Ozbekiston chempioni unvoni uchun kechgan shiddatli kurashda «Paxtakor»ga asosan Fargona vodiysi-ning «Neftchi», shuningdek, «Sogdiyona» (Jizzax) va «Nurafshon» (Buxoro) jamoalari kuchli qarshilik korsatdilar. 1994 yil 7 iyunda Ozbekiston Futbol federatsiyasi «FIFA»ga, shu yilning dekabr oyida esa Osiyo Futbol konfederatsiyasiga azo boldi. Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 18 martdagi «Ozbekiston Respublikasida futbolni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari togrisida»gi farmonining mamlakatimizda futbolni rivojlantirishdagi ahamiyati juda kattadir. 1994 yilda ilk bor yosh mustaqil respublika elchilari Yaponiyada otkazilayotgan XII Osiyo oyinlarida Osiyo mintaqasidagi yirik sport forumida tanishtirildilar. Oltin medalь sovrindorlari nomi uchun kurashda o‘zbek futbolchilari Saudiya Arabistoni (4:1), Malayziya (5:0), Gonkong (1:0) va Tailand (5:4) terma jamoalari ustidan g’alaba qozondilar. CHorak finalda Turkmaniston terma jamoasini 3:0 hisobida, yarim finaldagi shiddatli va ota murakkab oyinda Janubiy Koreyaning kuchli jamoasini 1:0 hisobida maglub etdilar. Va, nihoyat, finalda Xitoy terma jamoasini 4:2 hisobi bilan yengdilar. Bu jamoa murabbiylari dotsent R.Akramov va sport ustasi B.Abduraimovlar edi. Asosiy tarkibning 7 nafar oyinchisi OzDJTI talabalari bolganini aytib otish joizdir. SHu yilning ozida Osiyo chempionlari Kubogida ilk bor qatnashgan Fargonaning «Neftchi» klubi futbolchilari uchinchi sovrinli orinni egalladilar. Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 17 yanvardagi «Ozbekistonda futbolni rivojlan-tirish tamoyillari va tashkillashtirish asoslarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari togrisida»gi farmoni Ozbekistonda futbolning keyingi rivoji uchun katta ahamiyat kasb etdi. Bu farmonda kelgusi futbolni klublar asosida rivojlantirish va 1996-1997 yillarda viloyat markazlarida futbol boyicha osmirlar maktab-internatlari ochilishi korsatilgan edi. 1992-yildan hozirgi kungacha bo‘lgan vaqt ichida Toshkentning Paxtakor, Bunyodkor va Farg‘onaning Neftchi klublari chempionat yetakchilari bo‘lib keldi. Paxtakorchilar 11 marotaba Ozbekiston chempioni bolganlar (1992, 1998, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2012, 2014, 2015) va 11 marotaba mamlakat Kubogi sovrindorlari qatoridan joy olganlar (1993, 1997, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2009, 2011). Bunyodkor jamoasi besh marotaba Ozbekiston chempioni bolganlar (2008,2009,2010,2011,2013) va 4 marotaba mamlakat Kubogi sovrindorlari qatoridan joy olganlar (2008,2010,2012,2013). Neftchi ham besh karra respublika chempioni (1992,1993,1994, 1995, 2001) va 2 karra Ozbekiston Kubogi sohibi (1994, 1996) bolgan. Ozbekiston chempioni unvoniga yana Navbahor (1996), MXSK (1997), Dostlik (1999, 2000) va Lakomotiv (2016) klublari erishganlar. Shuningdek, 1997, 1995, 1998-yillarda Navbahor, 2000-yilda Dostlik, 2015-yilda Nasaf va 2014, 2016-yilda Lokomotiv jamoasi Ozbekiston Kubogini qolga kiritganlar. 2002-yilgi Osiyo Chempionlari Kubogi uchun kurashda qarshining Nasaf jamoasi ishtirok etadi. Saralash bosqichlarida 5 galabani qolga kiritib, yarim finalga chiqdilar. Ammo bronza medali uchun kechgan bu oyinda qarshiliklar Istiqlol (Eron) jamoasiga 2:5 hisobida galabani boy berib, 4-orinni egallaydilar. 2003-yilda Toshkentda bolib otgan chempionlar ligasi chorak finalida paxtakorchilar katta ustunlik bilan Turkmanistonning Nissa jamoasini 3:0, Eronning Piruzasini 1:0 va Iroqning Al-Taliba kabi jamoalarini 3:0 hisobida yengdilar. Yarim finalda ikki match natijalariga binoan Tabilandning Bek-Tero Sosana jamoasi ustun keldi. 2002-2003-yillarda Ozbekistonning yoshlar terma jamoasi futbolchilari katta yutuqlarga erishdilar. Qatarda Tayland terma jamoasini 4:0, Qatarni 5:4 hisobida yengib, song Janubiy Koreyaga 0:2 hisobida galabani boy berib, futbolchilarimiz chorak finalga yol oldi va unda Saudiya Arabistonini 4:0 hisobida maglub etdilar. Yarim finalda ozbek futbolchilari Yaponiya terma jamoasi bilan uchrashdilar. Shiddatli va qizgin otgan oyinning asosiy vaqti 1:1 hisob bilan yakunlandi. 11 metrli zarbalar yollashda yaponlar bir oz ustunroq chiqib, 4:2 hisobida golib boldilar. Tortinchi orinni egallagan Ozbekiston yoshlar terma jamoasi dunyoning eng kuchli 16 jamoasi qatorida maydonga chiqish imkoniyatini qolga kiritdi. Jahon chempionati 2003-yilning dekabr oyida BAA da bolib otdi. Ozbekiston futbolchilari chiroyli va bahamjihat oyin korsatdilar, lekin 1/8 finalga chiqa olmadilar. Biroq, mutaxassislar va ishqibozlar Ozbekiston terma jamoasi oyinini yuqori baqoladilar. Uch oyin davomida ular oz tengdoshlari bilan kurash olib bordilar, lekin Mali jamoasiga (Afrika chempioni) 2:3, Argentina termasiga (ayni paytda jahon chempioni) 1:2, Ispaniya terma jamoasiga (Yevropa chempioni) 0:1 hisobi bilan galabani boy berdilar. Oxirgi yillarda Ozbekiston milliy terma jamoamiz, yoshlar va osmirlar terma jamoalari barcha Jahon chempionatlarida ijobiy ishtirok etib kelmoqda. 2010-yilda Toshkentda bolib otgan osmirlar ortasida Osiyo chempionatida terma jamoamiz sharafli 2-orinni egallab Jahon chempionatiga yollanma olindi. 2011-yilda Qatarda bolib otgan Osiyo chempionatida milliy terma jamoamiz 4-orinni egalladi. 2011-yili Ozbekistonda birinchi bor Nasaf jamoasi Osiyo Kubogi sohibi boldi. 2011-yili Meksikada bolib otgan yoshlar ortasida Jahon chempionatida kuchli sakkiz jamoa safiga kirgan. 2012-yilda Eronda bolib otgan osmirlar ortasida Osiyo chempionatida terma jamoamiz ilk bor 1-orinni egallab, chempionlikka sazovor bolishdi va Jahon chempionatiga yolanma olindi. 2013-yilda Turkiyada bolib otgan yoshlar ortasida Jahon chempionatida otgan Jahon chempionatidagi natijasini takrorladi, kuchli sakkiztalikka kirdi. 2014-yilda Yangi Zelandiya davlatida Yoshlar ortasida otkazilgan Jahon chempionatida Ozbekiston yoshlar terma jamoasi munosib ishtirok etdi. Ozbekiston yoshlar terma jamoasi guruh bosqichida Gonduras, Germaniya, Fiji yoshlar terma jamoalari bilan keyingi bosqichiga chiqish uchun kurash olib bordi. Guruh bosqichida vakillarimiz Gonduras jamoasiga 4:3, Germaniya jamoasiga 3:0 hisoblarida yengilib, Fiji jamoasini 3:0 hisobida yengib, ikkinchi orin bilan keyingi bosqichga yollanma oldi. Nimchorak finalda Ozbekiston yoshlar terma jamoasiga Avstriya jamoasi raqib boldi va bu bahsda vakillarimiz 2:0 hisobida Avstriyalik tengqurlarni maglubiyatga uchratdi. Chorak finalda Ozbekiston yoshlarni Afrika chempioni Senegal yoshlar terma jamoasi kutib turardi. Afrika chempioni bilan otgan keskin bahsda vakillarimiz 1:0 hisobida maglubiyatga uchradi. Ozbekiston yoshlar terma jamoasi Jahon chempionatidagi ishtiroki bilan Osiyo qitasidan vakili sifatida guruh bosqichidan chiqqan yagona jamoa boldi va raqib jamoalarni yengishda terma jamoa azolarimizdan Zabixullo Orinboyev, Doston Xamdamov, Eldor Shomurodovlar yuksak darajadagi oyinlarni korsatishdi. Ushbu iqtidorli oyinchilarimiz OFK tomonidan otkaziladigan futbol boyicha yil lauriyatlarini taqdirlash marosimida Osiyoning eng yaxshi yosh oyinchisi nominatsiyasiga nomzod boldi va yakunda Doston Xamdamov Osiyoning 2014-yildagi eng yaxshi yosh oyinchisi nomiga sazovor boldi. 2015-yilda Avstraliya davlatida bolib otgan Osiyo Kubogi musobaqasida Ozbekiston terma jamoasi yaxshi oyinlarni namoyish etdi. Osiyo kubogi bahslarida Ozbekiston terma jamoasi guruh bahslarida Saudiya Arabistoni va Shimoliy Koreya jamoalarni maglubiyatga uchratib, Xitoy jamoasiga yengilib ikkinchi orin bilan 1\8 finalga yollanma oldi. Chorak finalda J.Koreya terma jamoasi bilan asosiy vaqtda durang oynab, qoshimcha vaqtda 2:0 hisobida maglubiyatga uchradi. 2015-yilda Ozbekiston terma jamoasi JCH-2018 musobaqasiga yollanma beruvchi saralash oyinlarida muvaffaqiyatli boshladi. Saralashning uchinchi bosqich guruh oyinlarida Shimoliy Koreya, Filippin, Yaman terma jamoalarni maglubiyatga uchratib guruhda birinchi orinni olib, Osiyo kubogi 2019 musobaqasiga yollanma oldi va saralashning tortinchi songgi bosqichida kurashni davom ettiradigan boldi. Tortinchi guruh bosqichida Eron, Janubiy Koreya, Xitoy, Suriya, Katar jamoalari bilan Rossiya davlatida bolib otadigan Jahon chempionati 2018 yollanmasi uchun kurash olib boradi. Ozbekiston terma jamoasi 1992-yildan 2016-yil 16-noyabr sanasi holatiga kora, jami 252 ta oyinlarni otkazdi (shulardan, 75 tasi ortoqlik maqomiga ega) va shu oyinlardan 121 galaba, 51 oyin durang, 80 ta oyinda maglubiyatga uchragan. Toplar nisbati boyicha460 ta raqiblar darvozasiga ishgol qilishgan, 299top otkazib yuborgan. Jami FIFA tassarufidagi 51 mamlakat terma jamoalari bilan bahs olib borishgan. 2016-yilda OFK tomonidan otkaziladigan klublar ortasidagi Osiyo chempionlar ligasi musobaqasida Ozbekistondan tortta jamoa Qarshi shahrining Nasaf va Toshkent shahrining Lokomotiv, Paxtakor, Bunyodkor jamoalari qatnashdi. Faqatgina Lokomotiv jamoasi guruh bosqichida munosib oyin korsatib, oz tarixida birinchi marta 1\8 finalgacha yetib bordi. Lokomotiv jamoasi guruh bosqichida va nimchorak finallarida Eronning Zobaxan, BAAning Al-axli, Saudiya Arabistonning Al-Ittixod jamoalarni maglubiyatga uchrata oldi. Download 250.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling