O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM

VAZIRLIGI

QARSHI MUHANDISLIK -IQTISODIYOT INSTITUTI
“Axborot texnologiyalari” kafedrasi

" Neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi" yo'nalishi

“Kimyo injineringida axborot texnologiyalari” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Simli va simsiz axborot uzatish muhiti

NGT-149-19 guruh talabasi: Raxmatov Farmonbek

Ilmiy rahbar: Shaynazarov R.

QARSHI-2020-yil

.

REJA:

I. ASOSIY QISM

1.Axborot uzatuvchi vositalar.

2. Simsiz axborot uzatish turlari.WIFI va WI MAX

3.Simsiz aloqaning afzaliklari.
4. Simsiz aloqa tizimlarida axborot himoyasi. Simsiz qurilmalar xavfsizligi muammolari.

5. Xulosa

KIRISH

Hozirgi kunda axborot texnologiyalari jadal tarzda rivojlanib borayotgan bir vaqtda aloqa, axborot almashinuvi ham juda katta tezlik bilan rivojlanib bormoqda. Aloqalarni qulayligi oshirishda aloqa vositalarini ham o’rni beqiyosdir. Chunki aloqani sifatliligi aloqa vositalariga chambarchas bog’liq. Dastlab aloqalarni faqat sim ulagichlar orqali amalga oshirilar edi. Ushbu simlar foydalanuvchilarni aloqa markazlari orqali bir-biri bilan bo’glagan va shu tariqa shaxarlar, davlatlar orasida aloqa o’rnatilgan. Hozirgi kunda bunday simlarni zamonaviy ko’rishdagi maxsulotlaridan foydalaniladi. Bularga misol qilib optik tolali simlarni keltiramiz. Bun bir qancha qulayliklarga ega. Lekin shunday tolali aloqalar ham zamon talablariga javob bera olmayapti. Chunki bu sim orqali aloqasini o’ziga bog’liq bir qancha noqulayliklari bor. Bularga misol keltirsak, bu simlarni qandaydir aloqa markazlarigacha tortib olib borish, simlarni joylashtirishdagi noqulayliklar va hk.

Bundan tashqari simlarni tayyorlash uchun ham xom ashyolar sarf bo’lishi kabi moliyaviy noqulayliklari mavjud. Shunday noqulayliklar va moliyaviy zararlardan qochgan holda yangi zamonaviy aloqa simsiz aloqalar ishlab chiqildi. Bunga misollar keltirsak, birinchi navbatda mobil aloqa va eng qulay aloqalardan biri hisoblanayotgan simsiz aloqa tizimidir. Simsiz aloqaga Wi Fi, Wi MAX,Bluetooth va shunga o’xshash bir qator aloqa texnologiyalar kiradi.

ASOSIY QISM

Axborot uzatish ommaviy axborot vositalarining rivojlanish tarixi jamiyat taraqqiyoti tarixining ajralmas qismi bo'lib, axborot almashish zarurati ularni qondirish uchun mavjud texnik imkoniyatlardan doimo oshib kelgan.
Axborot har doim jamiyat va shaxs hayotida katta rol o'ynagan. Qadim zamonlardan beri ma'lumotlarga egalik, axborot sohasidagi ustunlik hukmron ijtimoiy guruhning kuchga ega bo'lishi uchun zaruriy shart edi.
Axborotni uzatish va saqlash uchun aloqa zarurati insoniyat jamiyatining rivojlanishi bilan birga paydo bo'ldi va rivojlandi. Hozirgi vaqtda, inson faoliyatining axborot sohasi insoniyat jamiyati va davlatning intellektual, iqtisodiy va mudofaa qobiliyatlarini belgilovchi omil ekanligi haqida allaqachon bahslashish mumkin. Insoniyat tsivilizatsiyasining dastlabki belgilari paydo bo'la boshlagan paytda, odamlar o'rtasidagi aloqa vositalari (aloqa vositalari) yashash sharoitlarining o'zgarishiga, madaniyat va texnologiyaning rivojlanishi bilan doimiy ravishda takomillashib borgan.
Xuddi shu narsa ma'lumotni yozish va qayta ishlash vositalariga ham tegishli. Bugungi kunda ushbu vositalarning barchasi ishlab chiqarish jarayoni va kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi.
Qadim zamonlardan beri tovush va yorug'lik odamlarga uzoq masofalarga xabarlarni etkazishga xizmat qilgan.
Rivojlanishining boshida bir odam, o'z qabiladoshlariga xavf to'g'risida ogohlantirgan yoki ovga chaqirgan, qichqirgan yoki taqillatgan holda signal bergan. Tovush bizning og'zaki muloqotimizning asosidir. Ammo suhbatdoshlar orasidagi masofa katta bo'lsa va ovoz kuchi etarli bo'lmasa, yordamchi vositalar kerak bo'ladi. Shuning uchun odamlar "texnika" dan foydalanishni boshladilar - hushtak, hayvonlarning shoxlari, mash'alalar, o't o'chiruvchilar, barabanlar, gonglar va o'q otish, o'q otish va raketalar ixtiro qilinganidan keyin. Maxsus xabarchi odamlar paydo bo'ldi, xabarlarni etkazadigan va tarqatadigan xabarchilar xalqning egalariga irodalarni e'lon qildilar. Italiyaning janubida, dengiz bo'yidagi ba'zi joylarda, yaqin vaqtgacha qorovul postlarining xarobalari saqlanib qoldi, shundan Normans va Saracensning yaqinlashishi haqidagi xabar qo'ng'iroq sadolari orqali etkazildi.
Qadim zamonlardan beri yorug'lik ham axborot tashuvchisi sifatida ishlatilgan. Birinchi "aloqa tizimlari" aholi punktlari atrofida maxsus qurilgan minoralar yoki minoralarda, ba'zan esa faqat daraxtlarda joylashgan qo'riqlash postlari edi. Dushman yaqinlashganda signal olovi yondi. Yong'inni ko'rib, ular qo'riqchi postida o't o'chirishdi va dushmanlar kutilmaganda aholini tutib olisholmadi. Xabarchilar uchun ot almashtirish stantsiyalari yaratilmoqda. Maydonlar va raketalar hali ham "axborot xizmatini" dengizda va tog'larda olib borishadi.
Faqat "signal" turidagi individual signallarni emas, balki turli xil xabarlarni uzatish zarurati turli xil xabarlar farq qilganda "kodlar" dan foydalanishga olib keldi, masalan, yong'inlarning soni va joylashuvi, hushtaklar soni va barabanga zarba berish chastotasi va boshqalar. Miloddan avvalgi II asrda yunonlar "afsun" harflarini uzatish uchun mash'al birikmalaridan foydalanganlar. Dengizda turli xil shakllar va ranglarning signal bayroqlari keng qo'llaniladi, bundan tashqari, xabar nafaqat bayroqlarning o'zi, balki ularning nisbiy holati, shuningdek "semafora" - qo'llarning bayroqlari (kun davomida) yoki chiroq (kecha) holatini o'zgartirib xabarni uzatish orqali aniqlanadi. bayroqlar yoki semaforlarning "tilini" bilish, uzatiladigan xabarlarni uzatish va qabul qilish.
etildi. Tarmoqlar allaqachon sanoat, ta'lim va davlatga kirib borgan. Ular dunyo haqida bizning tushunchamizni o'zgartira boshladilar, Ovoz va yorug'likdan foydalanib signal uzatish usullarini ishlab chiqish bilan bir qatorda, ma'lumotni yozib olish va saqlash usullari va vositalarini ishlab chiqish. Avvaliga bu g'orlardagi daraxtlar va devorlardagi turli xil to'rlar edi. Uch ming yil muqaddam g'orlarning devorlariga urilgan rasmlarga ko'ra, biz hozirgi uzoq vaqtlarda ajdodlarimiz hayotining individual jihatlari to'g'risida tasavvurga ega bo'lishimiz mumkin. Saqlash shakli va uni amalga oshirish vositalari sifatida asta-sekin takomillashtirildi. Bir qator ibtidoiy chizmalardan odam asta-sekin mixxat va ierogliflarga, so'ngra yozilgan fonetik harflarga o'tadi.
Tovush va yorug'lik axborotni uzatishning muhim vositasi bo'lib kelgan va shunday bo'lib qolmoqda, ammo ularning ibtidoiyligiga qaramay, yong'in va ovoz signallari odamlarga ko'p asrlar davomida xizmat qilgan. Shu vaqt ichida signalizatsiya texnikasini takomillashtirishga urinishlar bo'ldi, ammo ular keng amaliy qo'llanilmadi.
Insoniyat jamiyati tarixida axborotni saqlash, uzatish va qayta ishlash rivojlanishi notekis bo'lgan. Insoniyat tarixida bir necha bor "axborot inqiloblari" deb nomlanadigan axborot sohasida tub o'zgarishlar ro'y berdi.
Birinchi axborot inqilobi yozuv ixtirosi bilan bog'liq. Yozuv bilimlarni to'plash va tarqatish, bilimlarni kelajak avlodlarga etkazish uchun imkoniyat yaratdi. Yozuvni o'zlashtirgan tsivilizatsiya, boshqalarga qaraganda tezroq rivojlanib, yuqori madaniy va iqtisodiy darajaga ko'tarildi. Misollar Misr, Mesopotamiya mamlakatlari, Xitoy. Ushbu inqilob davomida piktografik va ieroglifdan alifbo tartibiga o'tish juda muhim bo'ldi. bu yozishni osonlashtirdi va ko'p jihatdan Evropadagi tsivilizatsiya markazlarining ko'chib ketishiga yordam berdi.
Ikkinchi axborot inqilobi (16-asr o'rtalari) tipografiyani ixtiro qilinishi bilan bog'liq edi. Bu nafaqat ma'lumotni tejash, balki unga ommaviy kirish imkoniga ham ega bo'ldi. Savodxonlik ommaviy hodisaga aylanib bormoqda. Bularning barchasi fan va texnikaning rivojlanishini tezlashtirdi, sanoat inqilobiga yordam berdi. Umumjahon tsivilizatsiyasining boshlanishiga hissa qo'shgan kitoblar mamlakatlar chegaralarini kesib o'tdi.
Uchinchi axborot inqilobi (19-asr oxirlari) aloqa taraqqiyoti natijasida yuzaga keldi. Telegraf, telefon, radio har qanday masofada ma'lumotlarni tezkor ravishda uzatishga imkon berdi. Aynan shu tarixiy davrda, bugungi kun "globallashuv" deb nomlanadigan jarayonning embrionlari paydo bo'ldi. Axborot uzatish vositalarining rivojlanishi ishonchli va yuqori tezlikdagi aloqa kanallariga muhtoj bo'lgan fan va texnikaning jadal rivojlanishiga katta hissa qo'shdi.
To'rtinchi axborot inqilobi (XX asrning 70-yillari) mikroprosessor texnologiyasi va xususan shaxsiy kompyuterlarning rivojlanishi bilan bog'liq. E'tibor bering, bu yigirmanchi asrning o'rtalarida kompyuterlarning paydo bo'lishi emas, balki axborot inqilobiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatgan mikroprosessor tizimlari. Ko'p o'tmay, kompyuter telekommunikatsiyalari paydo bo'ldi, bu ma'lumotlar saqlash va olishni tubdan o'zgartirdi. Bu to'rtinchi axborot inqilobi jamiyat rivojlanishidagi shu qadar muhim o'zgarishlarga turtki bo'lganki, uni tavsiflash uchun yangi atama paydo bo'lganmi? "Axborot jamiyati".
XX asr davomida signalchilar ma'lumot uzatish tezligini oshirishga intilishdi. Ko'proq ma'lumotni yuborish zarurati birinchi bo'lib telegrafdan telefonga, so'ngra radioga o'tdi.
Yigirmanchi asrda temir yo'llar dunyo bo'ylab materiallar va mahsulotlarni tashiydigan transport tarmog'ini yaratdi. Ular sanoat jamiyatining rivojlanishiga imkon berdi.
Raqamli aloqa tarmoqlari yangi muhim inqilobning boshlanishini belgilab qo'ydi, bunda axborot muhim rol o'ynaydigan jamiyat uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni uzatuvchi texnologiyalar taqdim geografik masofalarni qisqartirdilar va tez-tez va samarali ta'sir o'tkazadigan yangi odamlar jamoalarini shakllantirdilar. Eng muhimi, tarmoqlar sonining o'sishi portlash xarakterida. Inqilob allaqachon boshlangan.
Optik tolali aloqa tarmoqlarining rivojlanishi axborot uzatish tezligining juda tez o'sishi bilan tavsiflanadi. Laboratoriyada eksperimental ravishda erishilgan o'tkazish darajasi va juda ishonchli tijorat tarmoqlarining uzatish tezligi eksponent bo'yicha o'sib bormoqda va har 2 yilda ikki baravar ortib bormoqda. Ushbu tendentsiya bitta kanalda ma'lumot uzatish tezligining barqaror o'sishi bilan bir qatorda kanallarni spektral ajratish tizimlarida bitta tolaga uzatiladigan kanallar sonining ko'payishi hisobiga ta'minlanadi. Ma'lumotni uzatish tezligining oshishi bilan bir vaqtda uzatish diapazoni tobora o'sib bormoqda.
Elektron pochta Internetdan eng keng tarqalgan foydalanishdir. Elektron pochta tarmoq orqali xabarlarni oddiy pochtalarga qaraganda juda yuqori tezlikda yuborish imkoniyatini beradi. Siz xabarlarni qabul qilishingiz, ularni elektron pochta qutingizga joylashtirishingiz, yuboruvchi manzili yordamida avtomatik rejimda harflarga javob berishingiz, bir vaqtning o'zida bir nechta qabul qiluvchiga elektron pochta xabarlarini yuborishingiz, xabarlarni boshqa manzilga yo'naltirishingiz mumkin.
Elektron pochta Internetning eng muhim axborot manbalaridan biri, elektron aloqaning eng keng tarqalgan vositasidir. Har qanday Internet foydalanuvchisi tarmoqdagi o'z pochta qutisini olishi mumkin. Agar biz Internet orqali siz o'nlab xalqaro kompyuter tarmoqlariga xabarlarni qabul qilishingiz yoki yuborishingiz mumkinligini hisobga olsak, ularning ba'zilari on-layn xizmatiga ega emas, shunda pochta imkoniyatlari nafaqat Internetdagi ma'lumot xizmatidan kengroq ma'noda mavjudligi ayon bo'ladi. .
Elektron pochta sizga kompyuterda matnli xabar yozish va tarmoq orqali boshqa foydalanuvchiga yuborish imkoniyatini beradi. Dunyo bo'ylab tarmoqlarning asosiy manbai odamlardir. Telefon, faks va oddiy pochta kabi tanish aloqa vositalaridan foydalanish ko'pincha texnik, moliyaviy va boshqa sabablarga ko'ra qiyin bo'lishi mumkin. Elektron pochta odamlar o'rtasidagi doimiy aloqalarni ta'minlash muammolarini nisbatan sodda va arzon echim bilan ta'minlaydi.
Elektron pochtadan foydalanishning boshqa turdagi uzatish vositalariga nisbatan afzalliklari shu tarzda ma'lumot almashishning qulayligini baholash uchun etarli. Biz kamida bir nechta, birinchi navbatda, tejashni sanab o'tamiz. Internetga ulanish uchun provayderga ko'proq yoki kamroq belgilangan pul to'lanadi va oddiy pochta va telefondan farqli o'laroq, har bir xabarni yuborish uchun to'lash shart emas.
Bu nafaqat siz yuborgan xabarlarga, balki siz olgan xabarlarga ham tegishli. Xabarlarni oluvchilar pochta va telefon qo'ng'iroqlariga ilgari sarflangan pulni tejashlari mumkin.
Qog'oz va elektron versiyalar o'rtasidagi sezilarli farq sizga elektron pochta xabarlarini tez-tez yuborish va shu bilan ularning samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Biroq, xarajatlarni tejash elektron pochtadan foydalanishning yagona sababidan uzoqdir. Elektron pochtaning asosiy afzalligi shundaki, u boshqa barcha aloqa vositalariga qaraganda samaraliroq. Elektron hujjatlarni etkazib berish tezroq amalga oshiriladi, chunki hujjatlarni chop etish va nusxalashda kechikishlar yo'q. Qabul qiluvchidan qanchalik uzoq bo'lishidan qat'i nazar, bitta xatni etkazish uchun bir necha kun o'rniga bir necha daqiqa yoki hatto soniya kerak bo'ladi.
Odamlar elektron pochtani an'anaviylarga qaraganda muhimroq va muhim deb bilishadi. Doimiy yozishmalar bir necha kun yoki hatto haftalar davomida ochilishi mumkin va elektron pochta xabarlari qabul qilingandan so'ng darhol o'qiladi. Agar siz shoshilinch ma'lumotni tarqatishingiz kerak bo'lsa, bu juda muhimdir.
Elektron pochtaning yana bir ustunligi zamonaviy ish jarayonining xususiyatlaridan kelib chiqadi. Elektron xabarni matnli hujjatga yoki elektron jadvalga qog'ozdan ko'ra osonroq kiritish mumkin. Agar hujjatlar tez-tez almashib turilsa, bu xususiyat juda muhimdir.
WAP-ni qisqacha ta'riflash mumkin - Internetda joylashgan ma'lumotlarga to'g'ridan-to'g'ri mobil telefon orqali kirish. Uning yordamida siz maxsus tayyorlangan veb-sahifalarni yangiliklar, valyuta kurslari, hazillar va boshqalar bilan ko'rishingiz mumkin. Shuningdek, siz telefoningizga yuklab olishingiz mumkin: yangi qo'ng'iroq ohanglari, ekran pardalari va o'yinlar.
WAP - bu mobil telefon orqali Internet resurslariga kirish vositasidir. Bundan tashqari, foydalanuvchi kompyuter yoki modem kabi qo'shimcha qurilmalarning yordamiga murojaat qilmaydi. WAP (Wireless Application Protocol) - bu Internetdan ma'lumotni mobil telefonning kichkina displeyiga uzatish usulini tavsiflovchi protokol yoki texnik standart. Bu WAP va Internet tarmog'iga kirishning odatiy usullari o'rtasidagi asosiy farq bo'lib, ular ma'lumot almashish va veb-saytlarni ko'rib chiqishni ta'minlaydi (HTTP va TCP / IP protokollari). Nazariy jihatdan, agar uyali telefonning ekrani kompyuter displeyi kabi ko'p ma'lumotni namoyish eta oladigan bo'lsa, hozir taqdim qilingan shaklda WAP bo'lmaydi. Ammo mobil telefonlarning displeylari, hatto yuqori aniqlikdagi bo'lsa ham, oddiy veb-sahifalarni "joylashtira olmaydi". Bu mobil telefon foydalanuvchilariga Internetdan foydalanishga imkon beradigan maxsus usullarni yaratishga sabab bo'ldi. WAP protokoli paydo bo'lishi bilan uyali aloqa abonentlari maxsus WAP saytlarida bir qator xizmatlardan foydalanishlari mumkin: elektron pochta, elektron do'konlar, chiptalarni bron qilish va mehmonxonalar xonalari, ularning bank hisoblariga kirish, ma'lumot kanallari (yangiliklar, ob-havo ma'lumotlari). , valyuta kurslari va boshqalar) va hatto elektron qo'llanma. Dunyo miqyosida kundan-kunga ko'proq WAP-manbalar paydo bo'lmoqda. Ko'pgina mashhur veb-saytlar uchun uyali foydalanuvchilarga bir xil xizmatlarni taqdim etadigan ularning egizak WAPlari yaratildi. Bitta misol: www.mail.ru elektron pochta saytida wap.mail.ru saytining WAP versiyasi mavjud. Taniqli WAP-saytlar ro'yxati va ularning qisqacha tavsifini "WAP saytlari" menyusida ko'rish mumkin. Ma'lum bir WAP saytini kompyuteridan chiqmasdan baholashni istaganlar uchun WAP-emulyatorlari mavjud, ular mobil telefonning displeyida WAP bilan ishlashni takrorlashga imkon beradi. WAP-ning joriy etilishi bilan uning afzalliklari va kamchiliklari aniqlandi. WAP hozirda mavjud bo'lgan shaklda jiddiy takomillashtirish talab etiladi. Displeylarning kichik o'lchamlari tufayli WAP interfeysi juda ko'p narsani talab qiladi. Agar kichkina xabarlarni tezda o'qib chiqish mumkin bo'lsa, unda yuzlab belgilarni o'z ichiga olgan uzoq vaqt davomida "aylantirish" kerak. Mobil terminallardan ma'lumot almashish tezligi ham muhimdir, ayniqsa siz WAP bilan ishlash uchun to'lashingiz kerak. So'nggi kamchilik yangi GPRS ma'lumot uzatish texnologiyasi bilan bartaraf etiladi, bu nafaqat almashish tezligini bir necha bor oshiribgina qolmay, balki vaqt uchun emas, balki olingan ma'lumot uchun to'lashga imkon beradi. WAP xizmatini ko'rsatadigan mutaxassislar uchun quyidagi rejada muammolar mavjud: foydalanuvchilar mobil telefonlardan kirishi mumkin bo'lgan saytlar doimiy ravishda moslashtirilishi kerak. Boshqacha qilib aytganda, 8 qatorli displeyda ko'rilishi mumkin bo'lgan WAP-sayt endi 4 qatorli sayt uchun mos emas va uni maxsus versiyada qayta yozish kerak. WAP texnologiyasi hozirgi shaklda hali ham o'tish davri hisoblanadi. Dastlabki kamchiliklarni bartaraf etadigan dasturchilar uni allaqachon takomillashtirmoqdalar. Ehtimol, WAP yordamida erishilgan maqsadlar o'zgarishi mumkin. Biroq, Internetdan mobil telefonga ma'lumot berishning umumiy g'oyasi faqat rivojlanadi. Yo'lda, odam tanish elektron pochta, uning moliyaviy ma'lumotlari, foydalanuvchi joylashgan hududda qiziqqan tashkilotlar to'g'risidagi ma'lumotlarga kirishga muhtoj bo'lishi mumkin.
Axborot uzatish
Axborot uzatish - ma'lumotlar uzatiladigan jismoniy jarayon kosmosda. Biz ma'lumotni diskka yozdik va boshqa xonaga o'tkazdik. Ushbu jarayon quyidagi tarkibiy qismlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi:
Axborot manbai.

Axborot qabul qiluvchisi.

Saqlash muhiti

Etkazish muhiti.

ma'lumot uzatish - oldindan tashkil qilingan texnik tadbir, uning natijasi shartli ravishda "ma'lumot manbai" deb nomlangan, boshqa joyda shartli ravishda "axborot qabul qiluvchisi" deb nomlangan ma'lumotni ko'paytirish. Ushbu hodisa belgilangan natijani olish uchun oldindan taxmin qilingan vaqtni oladi.
Bu erda "ma'lumot" deganda, boshqarish, yashash, o'yin-kulgi, jinoyatchilik yoki pul operatsiyalari hal etilmaydigan etarli hajmga ega bo'lmagan mavhum yoki jismoniy narsalarning belgilar, raqamlar, parametrlarning mazmunli to'plami tushuniladi.
PIni amalga oshirish uchun Bir tomondan, "manba" va "qabul qiluvchi" o'rtasida bo'shliq va vaqt ichida harakatlanadigan "saqlash moslamasi" yoki "tashuvchi" mavjud bo'lishi kerak. Boshqa tomondan, "tashuvchi" dan ma'lumotni qo'llash va olib tashlash qoidalari va usullari "manba" va "qabul qiluvchi" ga oldindan ma'lum. Uchinchi tomondan, «tashuvchi» belgilangan joyga etib kelgan paytdagidek mavjud bo'lishni davom ettirishi kerak. (ma'lumot "qabul qiluvchi" tomonidan olib tashlangan vaqtgacha)
Texnologik rivojlanishning hozirgi bosqichida ham jismoniy, ham tabiatning to'lqin maydonidagi ob'ektlar "tashuvchilar" sifatida ishlatiladi. Muayyan sharoitlarda uzatiladigan «axborot» «ob'ektlar» (virtual tashuvchilar) ham tashuvchilar bo'lishi mumkin.
P.I. kundalik amaliyotda u tasvirlangan sxema bo'yicha "qo'lda" va turli xil mashinalardan foydalangan holda amalga oshiriladi. Texnik amalga oshirishning ko'p navlarida.
Tizimlarni qurishda nafaqat jismoniy ob'ektlar to'g'risidagi ma'lumotlar, balki uzatishga tayyorlangan ommaviy axborot vositalari to'g'risidagi ma'lumotlar ham «uzatilishi» mumkin. Shu tarzda, har qanday chuqurlashtirish chuqurligiga ega bo'lgan ierarxik "uzatish vositasi" tashkil etiladi. (To'lqin tashuvchilarning tarqalish darajasi bilan adashmaslik kerak.)

Wi-Fi. Wi-Fi texnologiyasi hozirgi kunga kelib kompyuter olamida eng perspektiv kompyuter tarmoq tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Wi-Fi (Wireless Fidelity) — ingliz tili so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, «simsiz vafolik» ma’nosini anglatadi. Wi-Fi texnologiyasi deb raqamli ma’lumotlarni radiokanallar orqali jo’natish turlaridan biridir. Ushbu texnologiya yaratilishida avvalo korporativ foydalanuvchilar uchun mo’ljallangan bo’lib, kabelli tarmoqni o’rnini egallashi bashorat qilingandi. Bizga ma’lumki albatta kabelli tarmoqli kompyuter tarmog’ini yaratish uchun bir necha ming kabel tarmog’ini qo’lda o’rnatish hamda maxsus tarmoq topologiyasini o’rnatish talab qilinishini hamma bilishligi aniq. Wi-Fi — radiochastotalarning qisqartirilgan boshqaruv chastotalarida ishlovchi simsiz ma’lumot almashinish standartlashtirilgan texnologiyasi. Odatda Wi-Fi tarmog’i orqali WLAN(Wireless Local Area Network — Simsiz Lokal Tarmoq) tarmoqlar yaratiladi. Ushbu tarmoqda albatta yuqori radioto’lqinlar orqali aloqa tashkil qilinuvchi hamda ma’lumot almashinishini ko’rish mumkin bo’ladi. Bu tizim kabelli tarmoqni kengayishi yoki unga alternativ sifatida bitta ofis, butun bir bino yoki bir maydon territoriyasida ishlatiladi. Wi-Fi texnologiyasi minglab kabel tarmog’ini tushirish kabi mablag’li jarayon uchun mablag’laringizni tejash bilan birga, o’rnatishni oddiyligi esa murakkab texnik o’rnatish jarayonlariga vaqtni iqtisod qilinishini bu tarmoqni boshqa tarmoqlardan ustun qilib qo’yadi. Simsiz tarmoqlar radiochastotalardan foydalanishiga sabab radioto’lqinlar bino yoki umuman ofislardagi devor yoki shunga o’xshagan to’siqlardan ham o’tib ketaveradi va umuman hech narsa unga to’siq bo’la olmaydi(masofadan tashqari albatta!). Simsiz tarmoqlar o’z-o’zidan kabelli tarmoqlardan ishonchliroq hisoblanadi. Ko’pchilik WLAN tarmoqlarini diapazoni yoki qoplash maydoni 160 metrni tashkil qiladi, bu albatta uning yo’lidagi to’siqlarning qanaqaligiga va qanchaligiga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni ishlash tezligi kabelli tarmoq bilan tenglashashi ham mumkin va undan bir necha barobar yuqori ham bo’lishi mumkin. Bu albatta qaysi standartidan foydalanishga ham bo’gliq bo’ladi. Wi-Fi standartlari haqida to’liqroq keyingi bo’limda tanishishingiz mumkin bo’ladi.

Xuddi oddiy tarmoqlar kabi WLAN tarmog’ida ham ma’lumotlarning o’tkazuvchanlik qobiliyati uning topologiyasidan, yuklanishidan, yuklanish nuqtasining masofasiga va shu kabi parametrlarga bog’liq bo’ladi. Ushbu tarmoqni eng qulay tomonlaridan birinchisi uni oson o’rnatilishida bo’lsa ikkinchisi esa Wi-Fi tarmog’ini kengaytirishdagi muammolarni umuman yo’qligi yoki boshqacha qilib aytganda ushbu tarmoq kengayishi oson bo’lgan eng sodda tarmoq hisoblanadi desam mubolag’a bo’lmasa kerak. Ushbu WLAN tarmo’gini kengaytirish uchun esa amaliy jihatdan yondoshib qaraganda yangi ulanish nuqtalarini yaratishning o’zigina kifoya.

Wi-Fi qurilmasini yoki razvyortkasini sotib olayotgan foydalanuvchi o’zini bemalol quyidagi imkoniyatlarni egasiligiga deb hisoblashi mumkin:

1. Ko’pfunksional multiservisli simsiz aloqa bilan birgalikda qo’shimcha qurilmalar bilan ishlovchi maxsus qurilma

2. Yuqori tezlikda uzoq masofalarga ma’lumot almashinish imkoniyatiga ega bo’lasiz

3. Tarmoqni kengaytirish uchun deyarli hech qanday ishni amalga oshirishni keragi yo’q:yangi foydalanuvchi tarmoqqa ulanish uchun tarmoqqa ulanish parolini bilishi buning uchun yetarli hisoblanadi.

4.Ushbu foydalanuvchi internet texnologiyalari hamda telekommunikatsiya sohalarining eng oxirgi yutuqlaridan foydalanayotgan bo’ladi. Shuni alohida ta’kidlab o’tish kerakki quyida keltirib o’tilgan barcha ma’lumotlar tashqi tarmoq tegishli albatta achinarli holat hisoblanadi.

Wi MAX. Hozirgi kunda butun dunyoda simsiz aloqaga talab va undan foydalanish yuqori darajada o‘smoqda. Simsiz aloqadan foydalanishda ma’lumot olishda (yoki qabul qilishda) simli aloqaga nisbatan qulayligi va yuqori darajadagi samaraligiga erishiladi. Wi-Fi tarmog‘i asosan kichik hududdagi shu jumladan, bitta yoki ikkita lokal tarmoq (yoki 2 ta masofasi yuz mеtrdan oshmagan korporativ tarmoqlarni simsiz aloqa orqali ulash)ni simsiz aloqa orqali birlashtirish maqsadida ishlatiladi.

Lеkin bu tеxnologiya bir qancha noqulayliklarga ega:

• simsiz aloqa (harakat) radiusining kichikligi
• global tarmoqqa ulanishda bir qator to‘siqlarga duch kеlishi va boshqalar.

Tarmoq ulanishi imkoniyatlari qanchalik yuqori bo‘lishiga qaramasdan, quyidagi 3 ta asosiy tarmoqqa qo‘yiladigan talablarni bajarish qiyin, bular: yuqori o‘tkazuvchanlik qobiliyati, ishonchliligi va mobilligi.

Yuqoridagi kamchiliklarni bartaraf qilish maqsadida simsiz aloqa tarmog‘ining kеyingi avlodi WiMax (Worldwide Interoperability for Microwave Access, IEEE 802.16 standarti asosida) ishlab chiqildi. WiMax tеxnologiyasini kеngaytirish va rivojlantirish maqsadida 1999-yilda WiMax-forumi ochildi.

Bu forumga: Nokia, Harris Corporation, Ensemble, Crosspan va Aperto kabi firmalar forum tarkibiga qo‘shildi. 2005-yilning may oyiga qadar 230 dan ortiq dunyoning turli xil nuqtalaridan firma va kompaniyalar forum tarkibiga a’zo bo‘ldi. Xuddi shu yilning jahon syezdida (World Summit on Information Society — WSIS) WiMax tеxnologiyasiga quyidagi talablar qo‘yilib ular ustida ishlar boshlandi. WiMax tеxnologiyasiga quyidagi talablar qo‘yildi:

1. Katta bo‘lmagan hududlarga shu qatori ajratilgan rayonlar, chеtki (chеtlashtirilgan) obyеktlar WiMax tеxnologiyasi asosida kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanishga ega bo‘lishi, rivojlanayotgan davlatlardagi 1,5 million aholini shu hisob ichidan 100 ta odam ATS larga ulanmagan va yirik shaharlar bilan simli aloqa orqali axborot, ma’lumot almashish sharoitiga ega bo‘lmagan aholini kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini yaratish.
2. WiMax tеxnologiyasi orqali yеr kurrasidagi aholining tеng yarmini kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanishga erishish. Shu qatori, 2005-yilning hisobiga ko‘ra yеr kurrasida intеrnеt tarmog‘idan foydalanuvchilar soni 960 mln kishini tashkil etadi (yеr kurrasidagi aholining 14,5% foizidir).

WiMax tеxnologiyasining asosiy maqsadlaridan biri univеrsal simsiz aloqa orqali katta hududlarga ishonchli, sifatli kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanish sharoitini yaratish bo‘ldi. Bu orqali WiMax tеxnologiyasi quyidagi farqlarga ega bo‘ldi:

1. Simli aloqa va yo‘ldoshli aloqa tizimlaridagi sеrvis-provaydеrlarga iqtisodiy tomondan effеktivligini hal etish va bu orqali faqat potеntsial abonеntlarga erishibgina qolmay, balki bir joydan foydalanuvchi, (statsionar) abonеntlar sonini oshirish bilan birga ularga kommunikatsiya va axborot xizmatlaridan foydalanishni sifatli yo‘lga qo‘yish.
2. Simsiz aloqa tizimlari boshqa simli tеxnologiyalar bilan moslashuvchanligi. Bu orqali simsiz aloqa maydonini kеngaytirish (masshtablashtirish) imkoniyati paydo bo‘ladi.
3. O‘rnatish, ulanish sodda arxitеkturasi bu orqali unga kеtadigan xarajatlarni kamaytirilishiga olib kеladi.
4. Radioaloqa tizimlarida aloqa qamrab olish hududi uzoqligi muhim hisoblanadi. Hozirgi davrda yuqori maydonlarga mo‘ljallangan ko‘p simsiz aloqa tarmoqlarida obyеkt va tarmoq oralig‘ida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinishga ega bo‘lishi kеrak. WiMax tеxnologiyasida esa OFDM tеxnologiyasi qo‘llanganligi sababli to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinish yo‘q bo‘lganda ham abonеnt va tizim oralig‘ida aloqa uzilmaydi. Lеkin bu orqali aloqa qamrab olish hududi bir nеcha kilomеtrga qisqaradi.
5. WiMax tеxnologiyasi tarkibida IP protokollari bo‘lganligi sababli lokal va korporativ tarmoqlarda qo‘llanilishi mumkin.

Simsiz aloqa standarti tizimlarinning solishtirish jadvali. Ishlash prinsipi
WiMax tizimi 2 ta asosiy qismdan tashkil topgan:
1. WiMax baza stansiyasi, ko‘p qavatli binolar yuqorisiga o‘rnatiladi.
2. Qabul qiluvchi WiMax: antеnna qabul qiluvchi bilan.

Baza stansiyasi va qabul qiluvchi abonеnt antеnnasi bog‘lanishi uchun o‘ta yuqori chastota diapazonidan(O‘YuCh) foydalaniladi. 2-11 GGts. Bu bog‘lanish agar idеal darajada bo‘lsa, unda ma’lumot uzatish tеzligi 20 Mbit\s gacha bo‘ladi. Bu bog‘lanish abonеnt va sеrvеr orasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinish talab etmaydi. Bu WiMax baza stansiyasining ishlash rеjimi ko‘proq kеng tarqalgan (Wi-Fi) simsiz aloqa tizimiga o‘xirish.

Shuni ta’kidlash joizki, WiMax tеxnologiyasi «oxirgi nuqta» («so‘nggi mil») uchun ishlatiladi, ya’ni mintaqaviy tarmoqlardagi foydalanuvchilarning so‘nggi foydalanuvchisigacha to‘liq sifatli xizmat ko‘rsatishdir. Qo‘shni stansiya bilan doimiy to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinishda O‘YuCh(10-66 GGts) dan foydalanilgan holda radioaloqa o‘rnatiladi. Bu usul idеal holatda ishlatilganda ma’lumot uzatish tеzligi 120 M/bits yеtkazish (Idеal holatda bu- Foydalanuvchi va sеrvеr orasidagi o‘zaro to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinish) mumkin.


Agar bu ko‘rinishdagi bog‘lanish to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rinish bo‘lmasa, bu tizimning ishlashi, ma’lumot uzatish tеzligi pasayishi mumkin. Lеkin bu kamchilik bu turdagi bog‘lanishda asosiy kamchilik hisoblanmaydi (Bu bog‘lanishda asosan sеrvеrning joylashgan joyi va foydalanuvchilarning soniga va ularning qanday sifatli yoki sifatsiz tеxnologiya bilan ta’minlanganligiga bog‘liq).

Kеyingi prinsiplardan biri — bu mobil aloqasi bazalashtirilgan prinsip, bu prinsip ham simsiz aloqaning estafеtali rеjimidagi ishlashini ta’minlaydi. Bu tarmoq asosan tog‘li massivlardagi joylarda simsiz aloqadan foydalanishga mo‘ljallangan. Hozirgi paytda simsiz aloqaning qurilish tеxnologiyasi soddaligi va tizimlararo ma’lumot almashish qulayligi, har qanday ob-havo sharoitida aloqani uzatish bir xilligi va simli aloqa liniyalari tеxnologiyalari orqali (bog‘langan holda) qulay aloqa qilishi orqali samaraliligi oshishi kabilar qulaylik yaratmoqda. WiMax tеxnologiyasi orqali qo‘shimcha xizmatlar yaratish (Intеrnеt tizimga ulanish qulayligi va yuqori tеzlikda ma’lumot almashishi) va ularni ishonchli ishlatilishi tеxnologiyaning ustuvorligini ko‘rsatmoqda.

Simsiz aloqa tizimlarida masofadagi obyektlar o‘rtasida ma'lumotlar uzatish kanalini tashkil qilishda ma'lumotlarni yig‘ish va uzatishning avtomatlashgan tizimini ishlab chiqish ko‘pgina afzalliklarga ega. Jumladan, energiya resurslarini va suv xarajatlarini hisoblash, gaz, suv va elektr energiyasi hisoblagichlarini nazorat qilish, ko‘cha yoritgichlarini masofadan boshqarish orqali transport oqimlarini tartibga solish kabi imkoniyatlarni yaratadi. Bundan tashqari, ma'lumotlar simsiz aloqa uzatish kanallari savdo, tibbiyot va boshqa sohalarda ham keng qo‘llaniladi. Ma'lumotlar uzatish kanalini Elektr energiyasini hisoblash va boshqarishning avtomatlashgan tizimi (EHBAT)da qo‘llanilishini ko‘rib chiqaylik. Bu tijorat tizimi hisoblanib, turli obyektlardagi (turar joylar, universitetlar, idoralar va boshqalar) elektr energiyasi sarfini hisobi va boshqaruvi haqidagi ma'lumotlarni yig‘ib, ularni qayta ishlab, sarf qilinayotgan energiyaning xarajatlari haqida hulosa chiqarishni yo‘lga qo‘yadi. EHBAT tizimi o‘z tarkibiga elektr energiyasi hisoblagichlarini, serverlarni, ma'lumotlar uzatish kanallarini mutaxassisning avtomatlashgan ish joyini va boshqalarni oladi. Bunday tizimlarni yaratishdan asosiy maqsad texnik va iqtisodiy savollarga topishdan iborat.

GSM texnologiyasi yordamida ma'lumotlar uzatishni uchta asosiy imkoniyati mavjud:

• SMS (Short Message Service) qisqa habarlarni uzatish xizmati

• GSM (Global System Mobile Telecommunication )- tovush ma'lumotlarini uzatish xizmati

• GPRS (General Packet Radio Service) ma'lumotlarni paket ko‘rinishida uzatish xizmati

SMS xizmati mobil telefon foydalanuvchilari uchun ancha mashhurdir. Ma'lumotlar oddiy qisqa xabar ko‘rinishida uzatiladi. Bu xizmatning asosiy afzalligi shundaki, undan foydalanish juda qulay, narxi yetarlicha arzon, xabarlar osonlik bilan yetkaziladi. Kamchiligi sifatida xabarlarni tezda o‘z manziliga yetkaza olmaslik va xabarlar tarkibidagi belgilarning kamligi (maksimum 160 ta) ni ko‘rsatish mumkin. Bu kamchiliklar natijasida obyektlardagi hisoblagichlardan doimiy ravishda ma'lumotlarni kontsentratsiya qilish imkoni yo‘qqa chiqariladi. SMS xizmatini kunda bir marta hisoblagichlardan ma'lumotlarni o‘lishda qo‘llash samaralidir. Mazkur xizmat biz qarab chiqayotgan tizimda favqulodda obyektlarda nosozliklar yuzaga kelganda tashvishli xabarlarni uzatishda ishlatiladi.

Ma'lumotlarni yuqori tezlikda kanal bo‘yicha kommutatsiya qilish (HSCSD-High Speed Circuit Switched Data) obyektlar o‘rtasida aniq vaqt masshtabida (on-line) “nuqta-nuqta” bog‘lanish formatida ixtiyoriy hajmdagi ma'lumotlarni uzatib qabul qilish imkonini beradi. Bu aloqa turining asosiy yutug‘i ma'lumotlarni yuqori tezlikda va ishonchlilik bilan uzatishdir. Bitta GSM kanalida ma'lumotlarni uzatish tezligi 9600 Kbit/s ni, ko‘p kanalli rejimda 19200 Kbit/s va undan ham yuqori bo‘lishi mumkin. GSM kanallarini EHBAT tizimida qo‘llashning kamchiligi kichik hajmdagi ma'lumotlarni uzatishda modemlarning qo‘yilishidir, ya'ni qisqa axborot uzatish uchun ham modemdan foydalanish iqtisodiy jihatdan qimmatdir. Bunda abonentlar butun aloqa seansi uchun mablag‘ sarf qiladilar.
GSM tarmog‘ida ma'lumotlarni uzatishning optimal varianti GPRS (General Packet Radio Service) texnologiyasining qo‘llanilishidir. Bu texnologiyaning asosiy xususiyati shundaki, abonentlar doimiy ravishda tarmoqqa virtual aloqa kanali orqali ulanishi mumkin. Abonentga ma'lumotlar paketini uzatish vaqtida real radiokanal taqdim etiladi, qolgan vaqt tarmoqdagi boshqa foydalanuvchilarning paketlarni uzatish uchun qo‘llaniladi. Shunday qilib, abonent xuddi CSD va HSCSD rejimidagi kabi fizik kanalni doimiy band qilmaydi va buning natijasida butun aloqa qilsh vaqti uchun emas, balki faqat trafik uchun haq to‘lanadi. Natijada ma'lumotni har bir baytini uzatish narxi kamayadi. Shuning uchun GPRS texnologiyasi tizimni uzluksiz va kvazi uzluksiz monitoring qilish uchun optimal yo‘l hisoblanadi. GPRS texnologiyasi yordamida ma'lumotlarni almashish tezligining maksimal imkoniyati nazariy jihatdan 170 Kbit/s gacha bo‘lishi mumkin.
Ma'lumotlarni uzatuvchi qurilma sifatida oddiy uyali telefondan (GPRS xizmatini qo‘llab-quvvatlaydigan) ham foydalanish mumkin. Lekin qiymat nuqtai-nazaridan ko‘proq ma'qul bo‘ladigan samarador va ishonchli ishlaydigan hamda chidamliligi atrofdagi zarali ta'sirlarga chidamli bo‘lgan mahsus tashqi terminal modul ya'ni modem qo‘llash maqsadga muvofiqdir. GSM/GPRS moduli bu korpussiz element (OEM-modul) bo‘lib, u radio chastotali blok, raqamli elektr ta'minot vositalari, tashqi qurilmalar bilan aloqa uchun interfeys, korpus, antenna va boshqalardan tashkil topgan. GSM/GPRS tashqi terminalidagi bu qismlar doimiy ishga tayyor holda bo‘ladi. Bu modulning asosiy afzalligi uning masofadagi obyektlar, ya'ni kontsentrator bilan osongina integratsiyashuv imkoniyatidir. Bu obyektlardagi qurilmalarning keraksiz korpuslarning ko‘payishini cheklaydi, ammo bunda kontsentrator platasiga modulning ishlashini ta'minlovchi qo‘shimcha sxemalarni joylashga to‘g‘ri keladi. Modul ishlab chiqaruvchi har hil firmalarning modullari vazifasi va arxitekturasi bo‘yicha bir hil bo‘ladi, lekin ular bir-biri bilan o‘ziga xos ulagichlari mavjudligi orqali farqlanadi.
Tizimda ishlab turgan bir firmaning modulini boshqa firmaning moduli bilan almashtirishda, shu tizimgagi boshqa xost-qurilmalar bilan o‘zaro moslashuvchanlikni yaratish uchun sxemotexnik adaptatsiya moslamasi kerak bo‘ladi. GSM/GPRS moduli orqali ma'lumotlarni uzatish kanali bazaviy funktsiya bilan amalga oshiriladi. Bu modullar boshqaruvchi kontrollerlar hisoblanadi. Bu funktsiyani bajarish uchin modul arxitekturasining ochilish imkoniyati beruvchi maxsus dastur va apparat vositalari ishlab chiqaruvchilar tomonidan taqdim etiladi. Bu vositalar ilovalarni yuklash va sozlash imkonini beradi. Ilovalarni amaliy jihatdan yuklashda bir yoki bir hechta interfeyslar UART (Universal Asynchronous Receiver/Transmitter ), SPI (Serial Pheripheral Interface), USB (Universal Serial Bus) va boshqalar yordam beradi.
Agar modul TCP/IP stekida qurilgan bo‘lsa, GPRS kanalini tashkil qilish masalasi yetarlicha soddalashadi. Bunda TCP/IP stekida qurilgan modul, GPRS texnologiyasi asosida ma'lumotlarni uzatish kanalini AT-buyruqlari yordamida tashkil qila oladi. Hozirda ko‘pgina modullar TCP/IP stekida integratsiyalashib, GPRS texnologiyasining 8- yoki undan ham yuqori sinflarini tashkil qilish imkoniga ega bo‘lmoqda. GSM/GPRS terminal modullarini tashqi qurilmalar bilan bog‘lash uchun RS-232 interfeysi ishlatiladi. Tashqi qurilma sifatida xuddi komp'yuterda bo‘lganidek mikrokontrollerlar asosida qurilgan apparat vositalari ishlatiladi. Ko‘rilayotgan tizimda RS-232 interfeysi operatorning ish joyidagi bilan modemGSM/GPRS ni va shunigdek, modemGSM/GPRS bilan kontsentratorni bo‘lash uchun ishlatiladi.
Tizimlarda bunday texnologiyalarning qo‘llanilshi, tizimni nazorat qilish va doimiy monitoring o‘tkazish imkonini beradi. Bundan tashqari, bunday tizimlarni nafaqat GSM/GPRS texnologiyasi yordamida balki, Wi-Fi va WiMax texnologiyalari yordamida ham tashkil etish mumkin. Hozirda mamlatimizda faoliyat yuritayongan MaxLine kompaniyasi WiMax texnologiyasi asosida simsiz aloqa kanallarini turli tizimlarda qo‘llashni taklif etmoqda. Bu esa o‘z navbatida, mamlakatimiz aloqa tizimini tobora mukammallashib borayotganidan darak beradi.
Simsiz tarmoqlar odamlarga simli ulanishsiz o’zaro bog’lanishlariga imkon beradi. Bu siljish erkinligini va uy, shahar qismlaridagi yoki dunyoning olis burchaklaridagi ilovalardan foydalanish imkonini ta’minlaydi. Simsiz tarmoqlar odamlarga o’zlariga qulay va xoxlagan joylarida elektron pochtani olishlariga yoki Web-sahifalarni ko’zdan kechirishlariga imkon beradi.

Simsiz tarmoqlarning turli xillari mavjud, ammo ularning eng muhim xususiyati bog’lanishning kompyuter qurilmalari orasida amalga oshirilishidir. Kompyuter qurilmalariga shaxsiy raqamli yordamchilar (Personal digital assistance, PDA), noutbuklar, shaxsiy kompyuterlar, serverlar va printerlar taalluqli. Odatda uyali telefonlarni kompyuter qurilmalari qatoriga kiritishmaydi, ammo eng yangi telefonlar va hatto naushniklar ma’lum hisoblash imkoniyatlariga va tarmoq adapterlariga ega. Yaqin orada elektron qurilmalarning aksariyati simsiz tarmoqlarga ulanish imkoniyatini ta’minlaydi.

Bog’lanish ta’minlanadigan fizik xudud o’lchamlariga bog’liq holda simsiz tarmoqlarning quyidagi kategoriyalari farqlanadi:

- simsiz shaxsiy tarmoq (Wireless personal-area network, PAN);

- simsiz lokal tarmoq (Wireless local-area network, LAN);

- simsiz regional tarmoq (Wireless metropolitan-area network, MAN):

- simsiz global tarmoq (Wireless Wide-area network, WAN).

Simsiz shaxsiy tarmoqlari uzatishning katta bo’lmagan masofasi bilan (17 metrgacha) ajralib turadi va katta bo’lmagan binoda ishlatiladi. Bunday tarmoqlarning xarakteristikalari o’rtacha bo’lib, uzatish tezligi odatda 2Mb/s dan oshmaydi.

Bunday tarmoq, masalan, foydalanuvchi PDA sida va uning shaxsiy kompyuterida yoki noutbukida ma’lumotlarni simsiz sinxronlashni ta’minlashi mumkin. Xuddi shu tariqa printer bilan simsiz ulanish ta’minlanadi. Kompyuterni tashqi qurilmalar bilan ulovchi simlar chigalliklarining yo’qolishi yetarlicha jiddiy afzallik bo’lib, buning evaziga tashqi qurilmalarning boshlang’ich o’rnatilishi va keyingi, zaruriyat tug’ilganda, joyining o’zgartirilishi anchagina osonlashadi.

Simsiz lokal tarmoqlar ofislarning ichida va tashqarisida, ishlab chiqarish binolarida uzatishlarning yuqori xarakteristikalarini ta’minlaydi. Bunday tarmoqlardan foydalanuvchilar odatda noutbuklarni, shaxsiy kompyuterlarni va katta resurslarni talab etuvchi ilovalarni bajarishga qodir protsessorli va katta ekranli PDA larni ishlatishadi. Xizmatchi tarmoq xizmatlaridan majlislar zalida yoki binoning boshqa xonalarida bo’la turib foydalanashi mumkin. Bu xizmatchiga o’z vazifalarini samarali bajarishga imkon beradi. Simsiz lokal tarmoqlar uzatishning 54Mbit/sgacha tezligida barcha ofis yoki maishiy ilovalar talablarini qondirish imkoniga ega. Xarakteristikalari, komponentlari, narxi va bajaradigan amallari bo’yicha bunday tarmoqlar Ethernet xilidagi an’anaviy simli lokal tarmoqlariga o’xshash.

Simsiz regional tarmoqlar yuzasi bo’yicha shaxarga teng bo’lgan xududga xizmat qiladi. Aksariyat xollarda ilovalarni bajarishda belgilangan ulanish talab etiladi, ba’zida esa mobillik zarur bo’ladi. Masalan, kasalxonada bunday tarmoq asosiy bino va masofadagi klinikalar orasida ma’lumotlarni uzatishni ta’minlaydi. Yoki energetik kompaniya bunday tarmoqdan shaxar masshtabida foydalanib, turli tumanlardan beriladigan ish naryadlaridan foydalanishini ta’minlaydi. Natijada, simsiz regional

tarmoqlar mavjud tarmoq infratuzilmalarini bir yerga to’playdi yoki mobil foydalanuvchilarga mavjud tarmoq infratuzilmalari bilan ulanishni o’rnatishga imkon beradi.

Simsiz regional tarmoqlarning xarakteristikalari turlicha. Ulanishlarda infraqizil texnologiyaning ishlatilishi ma’lumotlarni uzatish tezligining 100 Gbit/s va undan katta bo’lishini ta’minlaydi.

Simsiz global tarmoqlar mobil ilovalarning, ulardan mamlakat yoki xatto kontinent masshtabida foydalanishni ta’minlash bilan ishlanishini ta’minlaydi. Iqtisodiy mulohazalarga tayangan holda, telekommunikatsiya kompaniyalari ko’pgina foydalanuvchilar uchun uzoq masofadan ulanishni ta’minlovchi simsiz global tarmoqning nisbatan qimmat infratuzilmasini yaratadilar. Bunday yechimning xarajati barcha foydalanuvchilar o’rtasida taqsimlanadi, natijada abonent to’lovi unchalik yuqori bo’lmaydi.

Simsiz global tarmoq xarakteristikalari nisbatan yuqori emas, ma’lumotlarni uzatishning tezligi 56 Kbit/s ni, ba’zida 170 Kbit/s ni tashkil etadi.

Simsiz global tarmoqlarga xos ilovalar Internetdan foydalanishni, elektron pochta xabarlarini uzatish va qabul qilishni, foydalanuvchi uydan yoki ofisdan tashqarida bo’lganida korporativ ilovalardan foydalanishni ta’minlovchi ilovalardir. Abonentlar, masalan, taksida ketayotganlarida yoki shahar bo’yicha sayr qilinayotganlarida ulanishni o’rnatishlari mumkin. Umuman, simsiz global tarmoqdan foydalanuvchilar xududiy chegaralanmaganlar.

Simsiz tarmoq tuzilmasi. Simsiz tarmoqlarda simli tarmoqda ishlatiladigan komponentlar ishlatiladi. Ammo, simsiz tarmoqlarda axborot xavo muhiti (medium) orqali uzatishga yaroqli ko’rinishga o’zgartirilishi lozim.