O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti
Download 1.08 Mb. Pdf ko'rish
|
elektr va magnetizm kursining metallarning magnit xossalari mavzusini oqitishda innovatsion pedtexnologiyalar usulidan foydalanish (2)
O‟ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‟RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI 5440100 - FIZIKA YO‟NALISHI Umumiy fizika va magnetizm kafedrasi SADULLAYEV FARXOD ABDAKIMOVICH
“ELEKTR VA MAGNETIZM” KURSINING “METALLARNING MAGNIT XOSSALARI” MAVZUSINI O‟QITISHDA INNOVATSION PEDTEXNOLOGIYALAR USULIDAN FOYDALANISH” “5440100 –Fizika” ta‟lim yo‟nalishi bo‟yicha bakalavr darajasini olish uchun
Ilmiy rahbar: dots. M.K.Salaxitdinova ___________________
Malakaviy bitiruv ishi Umumiy fizika va magnetizm kafedrasida bajarildi. Kafedraning 2014 yil 10 iyundagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etiladi (bayonnoma № 11). Kafedra mudiri: ________dots. Rajabov R. M.
Malakaviy bitiruv ishi YaDAKning 2014 yil “25” iyun dagi majlisida himoya qilindi va ______ ball bilan baholandi (bayonnoma № ____ ).
YaDAK raisi: ______________________________________ A‟zolari: ___________________________________________________ ___________________________________________________________
2
Kirish. . . … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 I BOB
MILLIY TA‟LIM ISLOHOTI VA FIZIKANI O‟QITISHNING DOLZARB MUAMMOLARI
§ 1.1. Milliy ta‟lim islohoti hayotiy zaruriyat ekanligi. . . . . . . . . . . . 7 § 1.2. Didaktik tamoyillar va uni fizikani o„qitishda qo„llanilishi. … 10
I Bob bo‟yicha xulosa………………………………………… 17
§ 2.1. «Elektr va magnetizm» kursini o‟qitish strukturasi................... 18
§ 2.2. “Elektr va magnetizm” fanidan mavzularning mashg‟ulotlar turlari va soatlar bo‟yicha taqsimoti………………………… 21
§ 2.2.1. Ma‟ruza mashg‟ulotlar mavzulari…………………………… 21
§ 2.2.2. Amaliy mashg‟ulotlari mavzulari…………………………… 23
§ 2.2.3. Laboratoriya mashg‟ulotlari mavzulari...................................... 24
§ 2.2.4. Mustaqul ta‟lim mashg‟ulotlari mavzulari…………………… 25
II. Bob bo‟yicha xulosa……………………………………… 28
§ 3.1.
№ 18,19 mavzular: «Magnitlanish turlari va magnetiklarning sinflanishi» mavzusi ma‟ruza mashg‟ulotini olib borish texnologiyasi………………………………………………….. 29
§ 3.1.1. Ma‟ruza mashg‟ulotlarning texnologik modeli……………… 29
3 § 3.1.2. Ma‟ruza mashg‟ulotlarning texnologik xaritasi……………… 32 § 3.2.
Amaliy mashg„ulotining ta‟lim texnologiyasi modeli va xaritasi..... 44 § 3.3.
Mavzu bo‟yicha tuzilgan uch darajali test…………………… 46
Xulosa………………………………………………………… 49
Adabiyotlar ruyxati…………………………………………. 50
4
Kirish Bugungi kun talim tizimida amal qilayotgan ananaviy talimni mazmunan va uslubiy yangilash va talim jarayonini tashkil etishni tubdan o‟zgartirish davr taqozasidir. Bunda, fizika talim tizimiga inovatsiyon talim texnalogiyalarini yug‟unlashgan xolda qo‟llash orqali, talim samaradorligini yuqori pog‟onaga ko‟tarishni amalga oshirish mumkin. Shuningdek, mamlakatimizda qabul qilingan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning uchinchi bosqich – to„plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish davri ketmoqda. O„tilgan davr mobaynida yaratilgan ma‟muriy-huquqiy hujjatlar fanlar bo„yicha o„quv adabiyotlarini yaratishga asos bo„lib, o„quv jarayonining sifatini oshirishga xizmat qiladi. O„quv adabiyotlarining yangi avlodlarini yaratish, ularni tayyorlash bo„yicha ilmiy-uslubiy, tashkiliy, iqtisodiy masalalarni hal etish uzluksiz ta‟lim tizimida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning uchinchi bosqichida ko„zda tutilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan bir qator tadbirlar ishlab chiqishni taqozo qiladi. Mavzuni dolzarbligidan kelib chiqgan holda ,,Elektr va magnetizm” kursining ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o‟qitishda innovatsion ta‟lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatini ishlab chiqish ushbu malakaviy bitiruv ishining asosiy maqsadi hisoblanadi. Bu maqsadga erishish uchun ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o‟tish jarayoniga yangi ta‟lim texnologiyalarini qo‟llashga oid quyidagi ilmiy uslubiy vazifalarini malakaviy bitiruv ishida bajarilishi zarurligini asosiy vazifalar qilib qo‟yildi. 1. Bugungi kunda ilmiy –uslubiy adabiyotlarda ma‟lum bo‟lgan,innovatsion ta‟limiy texnologiyalarga oid nazariy ma‟lumotlarni o‟rganish va bayon qilish. 2. ,,Elektr va magnetizm“ o‟quv fani bo‟yicha yangi ta‟lim texnologiyasining konseptual asoslarini ishlab chiqish.
5 3. ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusi bo‟yicha ma‟ruza va amaliy mashg‟ulotlarni o‟tishda innovatsion ta‟lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatini ishlab chiqish. 4. Mavzu bo‟yicha talabalar bilimini sinash uchun uch darajali testlar tuzish.
va magnetizm„‟ kursining ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi “ mavzusini innovatsion ta‟lim texnologyalaridan foydalanib o‟qitish uslubiyati ushbu ma‟lakaviy bitiruv ishida birinchi marta ishlab chiqarilgan Tadqiqot ob‟ekti va predmeti. ,,Elektr va magnetizm” fani o‟tiladigan, Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti fizika bo‟limining 2- kurs talabalari malakaviy bitiruv ishning tadqiqot ob‟ktidir . ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusini o‟qitishda innovatsion ta‟lim texnologiyalarini qo‟llash uslubyatini ishlab chiqish bitiruv ishining tatqiqot predmetini tashkil qiladi. Ilmiy –uslubiy va amaliy axamiyati. Ushbu ma‟lakaviy bitiruv ishida bajarilgan ilmiy –uslubiy ishlar ,,Elektr va magnetizm” kursining boshqa mavzularni ham innovatsion ta‟lim texnologiyalaridan foydalanib o‟qitish uslibiyatini ishlab chiqish uchun uslubiy yunalish beruvchi namunaviy asos sifatida xizmat qilishi mumkin .Bitiruv ishida yaratilgan ma‟ruza va amaliy mashg‟ulotlarning yangi ta‟lim texnologiyalari ishlanmalaridan unversitetda dars berayotgan o‟qtuvchilar dars utish jarayonlarida foydalanishlari mumkin.
1. ,, Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi “ mavzusi bo‟yicha ikkita maruza mashg‟ulotini o‟tishda yangi ta‟lim texnologiyalaridan foydalanish uslubiyatining ishlanmalari; 2. “Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi” mavzusi bo‟yicha o‟tiladigan mashg‟ulotlarga doir organayzerlar tuzilib ularni mashg‟ulotlarga qo‟llash uslubiyati ishlab chiqildi.
6
kirish, uchta bob, xulosalar va foydalanilgan adabiyotlar bayon qilingan qisimlardan tashkil topgan bo‟lib, 50 bet hajmda kompyuterda lotin alifbosida yozilgan.
konseptual asoslari bayon qilingan . Uchinchi bobda ,, Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi” mavzusiga oid ikkita ma‟ruzani o‟tishda innovatsion ta‟lim texnologiyalari ishlanmasi berilgan. Shuningdek ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusi bo‟yicha o‟tiladigan bitta amaliy mashg‟ulotning yangi ta‟lim texnologiyasi ishlanmasi bayon qilingan. Bob oxirida ,,Magnitlanish turlaru va magnetiklarning sinflanishi“ mavzusi bo‟yicha talabalar bilimini sinash uchun tuzilgan uch darajali testlar ishlanmasi berilgan. Xulosalarda bitiruv ishida bajarilgan ishlar yakunlanib yozilgan. Bitiruv ishi oxirida mavzuga oid ta‟limiy-uslubiy va o‟quv adabiyotlarning ro‟yxati keltirilgan . 7
DOLZARB MUAMMOLARI §1.1. Milliy ta‟lim islohoti hayotiy zaruriyat ekanligi.
O„zbekiston mustaqillikka erishgandan so„ng bozor iqtisodiga asoslangan demokratik jamiyat qurishga kirishdik. Har qanday jamiyatning kelajagi nafaqat yer usti va yer osti tabiiy boyliklari bilan balkim o„zining yuksak ma‟naviyati va madaniyati bilan ham belgilanadi. Yuksak ma‟naviyat va madaniyatga esa mukammal ta‟lim-tarbiya tizimining ma‟lum bir muddat mobaynidagi faoliyati natijasida erishilishi o„z-o„zidan ayon. Xo„sh, shu nuqtai-nazardan olganda istiqloldan oldingi ta‟lim-tarbiya tizimi to„g‟risida nimalarni aytish mumkin? Birinchidan, bizga sho„rolar davridan meros bo„lib qolgan ta‟lim-tarbiya tizimi zamona talabiga javob bera olmay qoldi. Ikkinchidan, mustaqillikdan oldin va undan keyingi dastlabki yillarda ta‟lim-tarbiya va o„quv jarayonida olib borilgan o„zgarishlar va tadbirlar yuzaki bo„lib, uzluksiz ta‟lim tizimining muammolarini yechishga qodir emas edi. Uchinchidan, ta‟lim va tarbiya tizimi zamona talabiga, ya‟ni iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar talabiga javob bera olmay qoldi. Ta‟lim tizimidagi muammolar: maktablarning moddiy bazasining juda nochorligi, o„qituvchilar malakasining pastligi, o„quv jarayonining mukammal emasligi, eski qolipda yozilgan darsliklar, bitiruvchilar malakasining pastligi, o„quvchi bilan o„qituvchi orasidagi munosabat, o„quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatining pastligi, 11 yillik majburiy ta‟limning ilmiy asoslanmaganligi, 9-sinfni bitirayotgan yoshlarning 55%-i 10- 22%-i, hunar-texnika yoki maxsus o„quv yurtlarda o„qishni davom ettirsa, qolganlari ko„chada qolayotganligi. 11-sinfni bitirayotgan yoshlarning ko„pchiligi hech qanday malaka va kasb-hunar egallamayotganligi kabilar edi. Ahvol juda achinarli bo„lib ayniqsa, viloyat va tumanlardagi hunar-texnika bilim yurtlarida o„quv texnika bazasining nochorligi, o„qitish sifatining pastligi va zamona talabiga javob bermasligi aniq bo„lib qolgandi. 8
tayyorlanayotgan talabalar ehtiyojni qanoatlantiradimi, ular zamona talabiga javob bera oladilarmi? Ta‟lim tizimidagi eskicha o„quv dasturi, eskicha asbob-uskunalar, zamonaviy darsliklar va uslubiy adabiyotlar bilan ta‟minlanmaganlik mutaxassislar sifatiga hamon salbiy ta‟sir ko„rsatib kelmoqda. Bu sohada to„plangan kamchiliklar: 1. Oliy o„quv yurtini bitirayotgan yoshlarimiz qanday talablarga javob berishini aniqlab olish. 2. Bilimga chanqoq, iste‟dodli yoshlarni tanlab olishning obyektiv adolatli tizimi va tartibini o„rnatish hamda yetarli ma‟lumot olish uchun barcha imkoniyatlarni yaratish. 3. Oliy ta‟lim o„quv yurtlarida necha xil mutaxassislik bo„yicha ta‟lim berish lozimligini aniqlash. 4. Zamonaviy mutaxassis tayyorlash uchun zamonaviy ta‟lim va tarbiya bazasini yaratish. O„quv yurtlari rahbarlari, o„qituvchi-professorlarning ish haqini muvofiqlashtirish. 5. O„quv dasturi va dasturlarni zamonaviy talablar darajasiga moslashtirish, ularning zaif tomonlarini bartaraf etish. Oliy ta‟lim tizimi islohotida oliy ta‟lim muassasalarining chet el oliy o„quv yurtlari bilan aloqasini mustahkamlash, chet ellardan professor o„qituvchilarni ishga taklif etish. Chet ellarda yoshlarning o„qishini ta‟minlash, o„qituvchi va kafedra mudirlarini chet elga xizmat safarlarini (malaka oshirishni) uyushtirish ko„zda tutiladi. Oliy ta‟lim tizimida amalga oshirilishi zarur bo„lgan muammolar: - Uzluksiz ta‟lim tizimini yaratish, fan va ishlab chiqarish salohiyatidan samarali foydalanish. - Davlat ta‟lim standartlarini yaratish va ijrochi mexanizmini ishlab chiqish. - Ixtisoslik, malaka darajasiga ko„ra mutaxassislarga bo„lgan umumdavlat va mintaqaviy talablar istiqbolini aniqlash. - Ta‟lim tizimini isloh qilish, o„qituvchi va murabbiylarni qayta tayyorlash. 9 - Kasb tanlash bo„yicha davlat va ijtimoiy muassasalarning faoliyatini takomillashtirish. - O„quvchilarni Vatanga sadoqat, yuksak axloq, ma‟naviyat va ma‟rifat, mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash. - Ta‟lim muassasalarini moliyaviy, moddiy-texnikaviy ta‟minlash me‟yorlarini oshirish va uning mexanizmini takomillashtirish. - Chet el sarmoyalarini jalb etish. - Oliy o„quv yurtlariga mustaqillik berish, o„z-o„zini boshqarish usullarini joriy etish.
- Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz rivojlantirish va takomillashtirishda kafil bo„lmog‟i zarur. Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo„nalishlari 1. Ta‟limning uzluksizligini ta‟minlash. 2. Pedagogik va ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish. 3. Ta‟lim jarayonini mazmunan isloh qilish. 4. Ma‟naviy –axloqiy tarbiya va ma‟rifiy ishlar. 5. Iqtidorli bolalar va iste‟dodli yoshlar. 6. Ta‟lim tizimini boshqarish. 7. Kasb-hunar ta‟limi sifatini nazorat qilish tizimini shakllantirish. 8. Ta‟lim tizimini moliyalash. 9. Moddiy texnika ta‟minoti. 10. Ta‟lim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga keltirish. 11. Ta‟lim xizmati ko„rsatish bozorini rivojlantirish. 12. Ta‟lim sohasida ijtimoiy kafolatlarni ta‟minlash hamda bu sohani davlat tomonidan qo„llab-quvvatlash. 13. Fan bilan ta‟lim jarayoni aloqalarini rivojlantirish. 14. Ishlab chiqarish va ta‟lim tizimining integratsiyalashuvini rivojlantirish. 15. Ta‟lim va kadrlar tayyorlash sohasidagi xalqaro hamkorlik.
10
§ 1.2. Didaktik tamoyillar va uni fizikani o„qitishda qo„llanilishi. Bugungi kunning fizika o„qituvchisi fizika fanidan mukammal bilimga ega bo„lishi bilan birgalikda u zamonaviy o„qitish qonuniyatlaridan ham chuqur bilimga ega bo„lish zarur. Fizikadan o„quv jarayonini tashkil etishda didaktik qoyidalarga amal qilingandagina o„qitish samarali bo„lishi mumkin. Ta‟lim nazariyasi bilan didaktika fani shug‟illanadi. Didaktika faniga birinchi bo„lib chex mutafakkiri YA.A. Komenskiy asos soldi va o„zining “Buyuk didaktika” (1630- yil) asarini yaratdi. Keyinchalik Didaktika asoslari J.J. Russo, I.G. Pistolosum, V.Disterverg, K.D. Ushinskiylar tomonidan rivojlantirildi. Didaktika tamoyillari quyidagilar hisoblanadi: 1. Ta‟limning ilmiyligi va elementarligi. 2. Ta‟limning sistematikligi. 3. Nazariya bilan amaliyotning birligi. 4. Ta‟limning onglilik va ijodkorligi. 5. Ko„rgazmalilik. 6. Ta‟limning mustahkamlik tamoyili. Umumiy o„rta ta‟lim maktablarida fizika ta‟limining ilmiyligi zamona talabidan kelib chiqib, u o„quv dasturlarida va darsliklarda o„z aksini topadi. Jamiyatning rivojlanishi, fizika faninnig kengayib borishi bilan umumta‟lim maktablarida o„qitilayotgan fizika fani mazmuni ham yangilanib boradi. Fizika fani sohasida yangi-yangi kashfiyotlar qilinmoqda, ammo ularning barchasini maktab dasturiga kiritishning imkoni yo„q. Shuning uchun fizika fani sohasida qilinayotgan yangiliklarning eng muhimlari tanlab olinib o„quvchilarning yoshini e‟tiborga olgan holda bayon etilishi lozim. Elementarlik deganda, o„quv mavzusini siyqalashtirish, yuzakilashtirish deb tushinmaslik kerak, o„quv mavzusining ilmiyligini saqlab qolish bilan birgalikda, uni zamonaviy o„quv vositalari va usullar yordamida o„quvchi tushunadigan tarzda bayon etish lozim. Tushinarlik yoki elementarlik tamoyilini amalga oshirish uchun o„qituvchidan oddiydan 11
murakkabga, konkret narsadan abstrakt narsaga o„tish, o„quvchilarning individual xususiyatlarini, ularning tayyorgalik darajasini hisobga olishni taqoza etadi. Ta‟limning sistematikligi. Ta‟limning sistemali va izchilligi ta‟lim maqsadlarini muvaffaqiyatli amalga oshirishning muhim vositasi bo„lib hisoblanadi. Fizik ta‟limning sistemaliligini quyidagicha izohlash mumkin. Agar o„qitish jarayonini sistema deb qarasak va unda sistemali tahlil usulini qo„llash kerak bo„ladi. Fizikani sistemali tarzda o„qitish o„qituvchidan quyidagilarni nazarda tutishni taqoza etadi. O„quv mavzularini yillar bo„yicha mantiqan, izchil joylashtirilishi va fanlar o„rtasidagi aloqani hisobga olish. O„quv predmeti bo„yicha mavzularni izchil joylashtirilishi.O„quv mavzusini o„qituvchi tomonidan sistemali va izchil bayon etilishi. Amaliy, laboratoriya, yozma ishlar va mashqlar yechish darslarini tashkil etishda o„quvchilar bilimini, ko„nikma va malakalarini hisobga olish, ularning bilimini nazorat qilib borish, muntazam sistema holiga keltirish lozim . Fizika fanini o„qitishda sistemali tahlil usuli bilan keyinchalik yanada kengroq tanishamiz. Ta‟lim jarayonidagi mavjud nuqsonlarning barchasi uning sistemaliligidan uzoqligidir.
amaliyotning birligi tamoyili o„quv maksadini amalga oshirishning muhim omili bo„lib hisoblanadi. Fizika fanining taraqqiyoti va kelajakdagi rivoji nazariya bilan amaliyotning birligiga asoslanadi. Fizika tarixiga nazar solsak ba‟zi fizik jarayonlarning nazariyasi yaratilib keyinchalik tajribada isbotlangan bo„lsa, ba‟zi jarayonlar avval tajribada ochilib, keyin uning nazariyasi yaratilganligining guvohi bo„lamiz. Demak, nazariya bilan amaliyot o„rtasida dialektik munosabat mavjud. Xuddi shuningdek, fizikani o„qitish jarayonida nazariya va amaliyotning birligini to„g‟ri tashkil etish o„qitish samaradorligini ta‟minlashning vositasi bo„lib xizmat qiladi. Fizikani o„qitishda nazariya va amaliyotning aloqasini ta‟minlash va amalga oshirish oddiy ish emas. Bu masalani hal etishda ikkita xatolikka yo„l qo„yilishi mumkin: nazariyaga katta ahamiyat berib amaliyotni kamsitish yoki amaliyotga haddan ortiq ahamiyat berilib, nazariyaga yetarli e‟tibor bermaslikdan ehtiyot
12
bo„lish kerak. Pedagogik tajribalar shuni ko„rsatadiki, o„quvchilar uchun nazariya bilan amaliyotni bir-biriga bog‟lash juda qiyin kechadi. Bu muammo to„g‟ri yo„lga qo„yilgan ta‟lim usullari orqali asta-sekin hal etilib boriladi.
o„qitish sifati bilan bog‟liq. O„quvchilar olgan bilim yuzaki, mexanik, yodlab olish tarzida kechsa u hech qanday samara bermaydi. Ta‟lim sohasida milliy islohotlar amalga oshirilayotgan hozirgi paytda bozor iqtisodiyotiga mos raqobatbardosh, har tomonlama kamol topgan yoshlarni tarbiyalash har kachongidan ham muhim vazifa hisoblanadi. O„quvchilarni darsga ongli ishtirok etishlari bir necha omillarga bog‟liq: 1) O„quv maqsadi (motiv). 2) O„qitish uslubi. 3) O„quvchilar psixologiyasi. Ta‟limning onglilik tamoyili amalga oshirilgan taqdirda o„quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik xislatlarini shakllantirishga erishish mumkin. Mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv kabi tushunchalar tez o„zgaruvchan bozor iqtisodi sharoitida yoshlardan talab etilayotgan asosiy vazifa hisoblanadi.
ta‟limning ko„rgazmalilik tamoyiliga katta e‟tibor berilganligining guvohi bo„lamiz. Ko„rgazmalilik tamoyili YA.A Komenskiy tomonidan kashf etilgan deb aytiladi. Ta‟limning ko„rgazmaliligiga quyidagicha ta‟rif berish mumkin. “Ta‟lim mavhum tasavvurlar va so„zlar asosida emas, balkim o„quvchi bevosita idrok etadigan konkret obrazlar orqali amalga oshiriladi”. Ko„rgazmalilik usuli turli yoshdagi o„quvchilarda turlicha yo„llar bilan amalga oshiriladi. Fizika fanini ko„rgazmali usulda o„qitish turli xildagi O„TV, zamonaviy kompyuterlar vositasida amalga oshiriladi. Hozirgi paytda ko„zga ko„rinmas va tez kechadigan fizik jarayonlarni kompyuter orqali modellashtirish ta‟lim jarayoniga kirib kelmoqda. Ko„rgazmalilik usuli ta‟limning samaradorligini oshirishga, o„quvchilarni darsga qiziqish bilan ishtirok etishlarini ta‟minlab o„quvchilarni fizika fanidan chuqur va mustahkam bilim olishlariga imkoniyat yaratadi. Shuni ham yoddan chiqarmaslik lozimki, ko„rgazmalilik usuli og‟zaki bayon usuli bilan ham ohang olib borilishi lozim. Didaktikada so„z bilan ko„rgazmalilikni qo„shib
13
olib borishning ikki yo„li mavjud. Birinchi yo„l o„qituvchi mavzuni bayon etishdan avval ko„rsatma qurollar yordamida hodisani namoyish etadi. Ikkinchi yo„l ko„rgazma qurol namoyish etishdan avval uning bayoni beriladi. Bu ikkala usuldan qaysi biri samaraliroq hisoblanadi? Bu ikkala usuldan qaysi birini tanlash dars mavzusiga bog‟liq, birinchi usulda muammoli vaziyat vujudga keladi va u o„quvchilar diqqatini oshiradi, dars mavzusini ongli o„zlashtirishiga erishiladi, ikkinchi usulda esa vaqt kamroq sarflanadi.
O„quvchilarning fizikadan o„zlashtirgan bilimlarini mustahkamligi ta‟limning eng asosiy talabi hisoblanadi. Uni qanday amalga oshirish mumkin? Muayyan sistemada, mantiqan izchilikda berilgan o„quv materiali o„quvchilar ongida uzoq saqlanadi. Shuning uchun fizikani o„qitish jarayoni yangi pededagogik texnologiyalar asosida olib borilishi lozim. Yangi pedagogik texnologiya asosida sistemali tahlil usuli yotadi. Mustahkam va chuqur bilimga ega o„quvchilargina mustaqil fikrlash, mavzuga ijodiy yondashuv kabi qobilyatni egallaydilar. O„quvchilarga zamonaviy bilim berish uchun ularni fizika fanining keyingi paytda erishgan yutuqlaridan xabardor qilish zarurdir. Fizika fanining keyingi yutuqlaridan eng asosiylarini o„quvchilar tushuna oladigan tarzda berish FO„U fani zimmasiga tushadi. Bu muammo o„quv dasturlarida, darsliklarda yoritilib boriladi. Yangi pedagogik texnologiyalar, uning mazmuni va maqsadi. Respublikamizda ta‟lim sistemasi isloh qilinmoda. «Kadrlash tayyorlash milliy darsturi» va «Ta‟lim to„g‟risidagi» qonunlarda ta‟lim jarayoniga ilg‟or pedagogik texnologiyalarni, ta‟limning yangi uslubi va shakllarini tadbiq etish ko„zda tutiladi. Ta‟lim tizimini texnologiyalashtirish g‟oyasi 1960-yillarda rivojlangan mamlakatlar: AQSH, Yaponiya, Angiliya, Italiyada joriy etila boshlangan edi. Ushbu mamlakatlarning pedagogik tajribalari shuni ko„rsatmoqdaki, yangi pedagogik texnologiyalar o„zining hayotiyligini har tomonlama namoyon etmoqda. YAPT tushunchasi sanoatdagi texnologik jarayondan bilvosita analogiya sifatida olingan. YAPT da yagona ta‟rif mavjud emas hozirgi kunda unga 15 ga yaqin ta‟rif berilgan. Shular ichida “YUNESKO” tomonidan berilgan ta‟rif ancha mukammal
14
hisoblanadi: “Pedagogik texnalogiya” bu inson va texnika imkoniyatlarining o„zaro ta‟siri va aloqasini hisobga olib o„qitish va bilimlarni o„zlashtirish va qo„llashning eng maqbul yo„llarini aniqlashning sistemali usulidir”. Texnologiya lotin tilidan olingan bo„lib techno- san‟at, mahorat, ko„nikma, Logos-ta‟limot, tayyorlash degan ma‟nolarni anglatadi. YAPT ning asosida sistemali tahlil turadi. Ta‟lim jarayoni sistema deb qaralsa, sistemaning tarkibi va stukturasini aniqlash YAPT ning asosiy vazifasi hisoblanadi. U zamonaviy o„quv-uslubiy majmuasini yaratish, o„quv-tarbiya jarayonini didaktik jihatdan ta‟minlash, o„qitishning yangi samarali vositalaridan foydalanishga asoslangan o„quv jarayonini yaratishni o„z oldiga maqsad qilib qo„yadi. Ta‟lim jarayonini ham sanoat texnologiyasi darajasiga ko„tarish, ya‟ni bajaruvchining shaxsiga bog‟liq bo„lmagan holda texnik hujjatlar talablariga to„la rioya qilinganda sifati kafolatlangan mahsulot chiqarishga erishish zamon talabi hisoblanadi. Bizga o„tmishdan meros bo„lib qolgan pedagogik jarayon rus pedagogi A.S. Makarenko qayd etganidek “Bizda ta‟lim hech qachon mantiq asosida qurilmagan, balki hamma vaqt axloqiy targ‟ibot mantig‟i asosida qurilgan.” Shu bois bizda ishlab chiqarishning muhim bo„limlari umuman yo„q. Pedagogikada sanoatdagi kabi qayta tiklanadigan tsiklni yaratish ancha murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki o„quv maqsadlarining rang- barangligi, ta‟lim mazmunining elementlari va o„quv materialining xilma-xilligi, ta‟lim oluvchilarning individual xususiyatlari va boshqa ko„pgina omillar ta‟lim jarayonini samaradorligiga xalaqit beradi. Ta‟lim jarayoni murakkab, ochiq boshqariladigan, nochiziqli dinamik sistema hisoblanadi. Sistemali tahlil asosida yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishdan ko„zga tutilgan maqsad: birinchidan, o„quvchilarning darsda faolligini oshirish, mustaqil fikrlash, ijodkorlik kabi xislatlarini shakllantirish uchun o„qituvchilarni noan‟anaviy o„qitish usullari bilan qurollantirish, ikkinchidan, o„quvchilarni sezgi, idrok, tasavvur, hissiyot, xarakter kabi ichki ruhiy faoliyatini kuchaytirish orqali o„qish va o„rganishning noan‟anaviy usullari bilan tanishtirish. Texnologiya tushunchasi bilan bog‟liq ravishda texnologik xarita atamasi yuzaga keldi. Texnologik xarita-texnologik hujjatning shakli bo„lib, unda ta‟lim jarayonida amalga oshiriladigan operatsiyalar 15
va ularning tarkibiy qismlari, O„TV, darsliklar, reyting, baholash mezonlari, unga sarflanadigan vaqt, o„qituvchilar kvalifikatsiyasi va hokazolar qayd etiladi. Pedagogik texnologiya ilmiy pedagogik konsepsiyaga asoslanadi. Ko„zlangan maqsadga erishish uchun u didaktik, ruhiy, ijtimoiy pedagogik, falsafiy tamoyillarga asoslanadi. Pedadgogik texnologiya sistemasida ketma-ketlik, o„zaro bog‟liqlik saqlanadi. YAPT ta‟lim sistemasidagi o„ziga xos innovatsion yondashuv hisoblanadi. Hozirgi kunda jahon pedagogika fani ilmiy-texnika taraqqiyoti ta‟sirini boshidan kechirmoqda. U psixologiya, kibernetika, sistemalar nazariyasi, boshqarish nazariyasi va boshqa fanlar bilan integrallashib bormoqda. Natijada ta‟lim va tarbiyaning insonning ichki qobilyatlariga asoslangan samarali usullarini amaliyotga keng qo„llash imkoniyatlari yaratilmoqda. Xulosa qilib aytganda, YAPT lar rivojlangan xorijiy davlatlarda sinovdan o„tib o„zining hayotiy ekanligini namoyon etmoqda. Buning yaqqol isboti ushbu mamlakatlarning iqtisodiy salohiyotini yuksak darajada rivojlanib borayotganligi hisoblanadi. Ta‟lim sistemasiga YAPTni joriy etish orqali quyidagi muammolarni yechishga imkoniyat yaratiladi: 1 . Bo„lajak fizik o„qituvchilarni YAPTning asosiy tamoyillari bilan tanishtirish. 2. Talabalarni xorijiy, MDH va O„zbekistonda YAPT lar sistemasini shakllantirishda to„plangan tajribalar bilan tanishtirish. 3. Bo„lajak o„qituvchilarga fizika fanini o„qitish jarayonini loyihalashtirishni o„rgatish. 1.
O„quvchilar bilimini nazorat qilishning obyektiv usulini joriy etish. 2.
O„quvchilar bilimini va malakasini nazorat qilish uchun test topshiriqlarini tuzish uslubiyati bilan qurollantirish. YAPTni joriy etish bo„yicha AQSHda pedagogik texnologiya (1961-yil), Angliyada “Pedagogik texnologik va dasturlashtirilgan ta‟lim” (1964) Yaponiyada “Pedagogik texnologiya” (1965) Italiyada shu nomdagi jurnallar 1971-yildan boshlab chop etilmoqda. 1999-yil dekabr O„zR xalq ta‟limi va Oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirliklari qoshida “Yangi pedagogik texnologiya” markazlari tashkil etildi. 16
17
I BOB bo‟yicha xulosa O‟zbekiston Respublikasi inson huquqlari va erkinliklariga rioya etilishini, jamyatning manaviy yangilanishini, ijtimoiy yo‟naltirilgan bozor iqtisodiyatni shakillantirishni, jaxon hamjamiatiga qo‟shilishini taminlaydigan demokratik huquqiy davlat va ochiq fuqorolik jamyat qurmoqda. Halqning boy va intellectual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot fan texnika va texnalogiyalarning yutuqlari asosida kadrlar
tayyorlashning mukammal tizimini shakillantirish xozirgi kunda dolzar bo‟lmoqda bundan tashqari kadrlar tayyorlash milliy dasturi “Talim to‟g‟risida”gi O‟zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq xolda kadrlar tayyorlash milliy modelini ro‟yobga chiqarishni, har tamonlama kamol topgan, jamyatda turmushga asoslangan, talim va kasib-xunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o‟zlashtirish uchun ijtimoiy siyosiy, huquqiy, psixalogik- pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamyat, davlat va oila oldida o‟z javobgarligini his etadigan fuqorolarni tarbiyalashni nazarda tutgandir.
18
II BOB. «ELEKTR VA MAGNETIZM» KURSINI O‟QITISH STRUKTURASI VA MASHG‟ULOTLARNING O‟QUV DASTUR BO‟YICHA TAQSIMOTI Download 1.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling