O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand iqtisodiyot va Servis instituti Z. Niyozov, A. Karimova
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
bank-moliya faoliyatiga doir 555 ta atamalar izohli lugati
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand iqtisodiyot va Servis instituti Z.Niyozov, A.Karimova Bank-moliya faoliyatiga doir 555 ta atamalar izohli lug’ati (Oliy o’quv yurtlari va o’rta maxsus kasb-hunar kollejlari talabalari xamda, malaka oshirish kurslari tinglovchilari uchun mustaqil ishlashga doir ilmiy, uslubiy, lug’aviy to’plam) Samarqand-2009 2
So’z boshi Bank-moliya faoliyatiga doir 555 ta atamalar izohli lug’ati: (Oliy o’quv yurtlari va o’rta maxsus kasb-xunar kolLejlari talabalari uchun mustaqil ishlashga doir ilmiy, uslubiy va lug’aviy manbalar tuplami) To’plovchilar: Zuhur Niyozov, Aziza Karimova – Samarqand, 2008. - 90 b. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan keyin bosqichma-bosqich bozor iqtisodiyotiga o’tib bormoqda. Jamiyatda bozor iqtisodiyoti qonuniyatlari joriy qilinmoqda. Bozor
iqtisodiyotiga xizmat
qiluvchi infratuzilma shakllantirilmoqda va
birinchi navbatda bank tizimini rivojlantirishga
katta e’tibor berilmoqda. Brtboshimiz ta’kidlaganidek, banklar iqtisodiyot lokomotivlariga aylanib bormoqda. Mamlakatimizda bank tizimini tobora takomillashib, xalqaro bank andozalariga moslasha borib, jahon bank tizimiga integrasiyalashib bormoqda. Mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan qator banklar jahonning eng nufuzli moliyaviy tashkilotlari tomonidan e’tirof etilmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimiz bank tizimi malakali mutaxassislar bilan ta’minlanishi maqsadida o’nlab oliy o’quv brtlari va ko’plab kasb-hunar kollejlari «Bank ishi», «Moliya va kredit» yo’nalishlari bo’yicha mutaxassislar tayyorlanmoqda.
Ammo bugungi kunda ushbu yo’nalishlar bo’yicha o’zbek tilida nashr etilgan darsliklar, o’quv qo’llanmalari va boshqa adabiyotlarni yetishmasligi asosiyo muammolardan biri bo’lib qolmoqda.
Banklarning kelib chiqishi va rivojlanishi tarixi g’arb mamlakatlari bilan
bog’liqligi sababli, bank faoliyatida qo’llanilayotgan aksariyat atamalar va so’zlar yevropa millatlari tillariga mansub. ularning ayrimlari xalq orasida keng tarqalgan va ko’pchilikka tanish. masalan, aksiya, balans, byudJet, valyuta, inflyasiya, ipoteka, kredit va lizing kabilar. Ammo atamalarning ko’pchiligi endi bank faoliyati bilan tanishayotgan talabalar va boshqa qiziquvchilarga notanish. Ularning ma’nosini esa asosan rus tilida nashr etilgan adabiyotlardan topish mumkin.
3
Ular lug’atga bank faoliyatiga keng qo’llaniladigan 555 ta atama va tushunchalar kiritilgan va ularning mazmun-mohiyati o’zbek tilida imkon qadar yoritib berilgan. Lug’at oliy o’quv brtlari va kasb-hunar kollejlari talabalari uchun mo’ljallangan, undan bank faoliyati bilan qiziquvchilar ham foydalanishlari mumkin. Ushbu lug’at mualliflarning bu sohadagi ilk urinishlari bo’gani bois, ayrim nuqson va kamchiliklardan xoli bo’lmasligi mumkin. Bildirilgan fikr va mulohazalar mamnuniyat bilan qabul qilinadi.
boshqarmasi boshlig’i i.f.n. B.N. Nasriyev. Samarqand bank kolleji «Bank ishi» kafedrasi mudiri Sh.Q. Boboyev.
Lugat “Bank va jamgarma ishlari” kafedrasiining majlisida muxokama kilingan (bayonnoma № 1 3 sentyabr 2008 yil) va chop etishga tavsiya qilingan. Lugat Samarqand iqtisodiyot va Servis instituti ilmiy-uslubiy Kengashida muxokama qilingan (bayonnoma № 2 - 24 Sentyabr 2008 yil) va chop etishga tavsiya qilingan.
4
Mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti sharoitida o’tgandan Keyin banklar muhim o’rin egallagan. Bank tizimini isloh qilish va erkinlashtirish zamirida iqtisodiyotni rivolantirish, xalqaro bank tizimiga mos keluvchi banklar faoliyatini takomillashtirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining «Davlat tili to’g’risida»gi Qonunining ijrosi bo’lajak mutaxassislarni o’zbek tilida o’qitishni taqoo qilmoqda. Shu tufayli, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida fanlar o’zbek tilida o’qitilmoqda. Iqtisodiy fanlarni o’zbek tilida o’qitish shuni ko’rsatadiki, hali bir qancha iqtisodiy atama, tushuncha va iboralar o’zining ilmiy va nazariy izohi va tarjimasiga ega emas. Ushbu ishning maqsadi oliy va o’rta maxsus o’quv yurti talabalariga, malaka oshirish kulliyoti tinglovchilari va iqtisodchi mutaxassislarga iqtisodiy fanlarni o’zlashtirish uchun yordam berishdan iborat. Ushbu lug’at 555 so’zdan iborat bo’lib, «Bank ishi» yo’nalishi bo’yicha ta’lim olayotgan talabalar uchun ko’mak beradi. Bank sohasiga taalluqli bo’lgan tayanch so’z va iboralardan iborat bo’lgan mazkur lug’atda har bir so’zga aniq tarif berilgan va o’zbek tili alifbosi harflari ketma-ketligi asosida tuzilgan.
5
Absolyut (mutloq) miqdorlar - kuzatilayotgan miqdor birliklarini qo’shish yoki ayirish, boshqacha aytganda hajm va miqdor ko’rsatkichi bo’lib, ular statistik to’plamning miqdori va hajmini ifodalaydi. Absolyut ko’rsatkichlar natural, mehnat va pul o’lchamlariga bo’linadi.
firmaning hisobidan yoki uning nomidan, uning xizmatchisi bo’lmay turib, boshqa shaxsning topshirig’i bo’yicha operasiyalarni amalga oshiruvchi shaxs. Amerika Depozitar tilxati (ADR- Amyerisan Dyepozitori Ryesyeipts) – bu
AQSh bankida
Deponentlangan chet
el aksiyalarga erkin ayirboshlanadigan tilxatdir. Hozirgi vaqtda ushbu investisiya yordamida AQShda chet el qimmatli qog’ozlari bilan savdolar amalga oshiriladi.
bo’lib, u aksiyadorlik jamiyatining ustav fondiga muayyan hissa qo’shganlik guvohlik beruvchi, uning egasiga foydaning bir qismini olish va odatda ushbu jamiyatini boshqarishda ishtiroq etish huquqini beruvchi qimmatli qog’ozdir.
bo’sh mablag’lariga sotib olib, jamiyatning nizom fondini tashkil etishda ishtirok etuvchi korxona, tashkilot, bank va boshqa moliya tashkilotlari yoki alohida fuqarolardir.
qiymatga teng aksiyalarning muayyan miqdoriga bo’lingan nizom
fondiga ega
bo’lgan hamda
6 majburiyatlari bo’yicha faqat o’z mol-mulki bilan javobgar bo’ladigan jamiyat. Aksiyalarninig bonusli emissiyasi - aksiyalarni aksiyadorlar o’rtasida bepul tarqatish maqsadida muamalaga chiqarish. Aktivlarni diversifikasiya qilish - aktivlar turini o’zgartirib, ularni
Aktivlarni diversifikasiya qilish tizimi kredit oluvchining moliyaviy ahvoli, kreditlarni qaytara olish layoqati va garovning mavjudligi kabi omillarga qarab amalga oshiriladi. Aktiv pul oboroti - bu to’lov jarayonlarida bevosita ishtirok etayotgan harakatdagi pul massasidir. Aksioner bank – aksioner jamiyat kabi ochiq turdagi yoki yopiq turdagi aksioner banklar bo’lishi mumkin. Aksionerlar safiga kirish aksiyalarni sotib olish yo’li bilan amalga oshiriladi. Aktiv - 1.bu buxgalterlik balansininig xo’jalik mablag’larining holati aks etiriladigan chap tomoni. 2.jismoniy yoki huquqiy shaxsga tegishli mol-mulk yig’indisi: asosiy vositalar, ishlab chiqarish moddiy zahiralari, nomoddiy aktivlar, pul mablag’lari, moliyaviy qo’yilmalar. Aktiv operasiyalari – bu banklarning foyda olish va bank likvidligi (to’lovga qobiliyati)ni ta’minlash maqsadida o’z mablag’larini xo’jaliklar va aholi extiyoji uchun joylashtirilishi tushuniladi.
hisob-kitob hujjati; bank majburiyati. 1) Tomonlar o’rtasida tuzilgan shartnomaga asosan
amalga oshiriladigan hisob-kitob turi bo’lib, unga ko’ra qarz beruvchi (kreditor) belgilangan muddatlarda, kelishilgan
7 shartlar asosida kelishuvda ko’rsatilagn bank orqali o’ziga tegishli to’lovlarni olib boradi; 2) jamg’arma bankining aholiga ko’rsatiladigan xizmat turlaridan biri; bank bo’limining tegishli bir
shaxsga ma’lum
imqdordagi so’mlarga beradigan buyrug’i, maxsus blank vositasida amalga oshiriladi. Bulardan tashqari akkreditiv turli shaxslarga joylashgan korxonalarning mulkiy munosabatlarida, xalqaro hisob-kitoblarida keng qo’llaniladi.
to’g’risida guvohnoma - Markaziy bankning vakolatxona akkreditasiyalangani va ro’yxatdan o’tganini tasdiqlovchi yozma hujjati.
Aksept (lat. acceptus – rozilik berilgan) – 1) pul, hisob-kitob, tovar hujjatlarini yoki tovar haqini to’lashga rozilik berish yoki to’lashga kafillik; 2) taklif etilgan shartlarda shartnoma tuzishga rozilik. Aksept yetkazib berilgan tovarlar ichki va xalqaro tovar-pul muomalasida ko’rsatiladigan xizmat uchun haq to’lash shakllaridan biri sifatida keng qo’llaniladi; 3) Veksel, chek va boshqa qimmatbaho qog’ozlar, shuningdek tovar hujjatlari bo’yicha hisob-kitob qilish shakli.
veksel.
Akseptlangan tratta - to’loviga rozilik berilgan o’tkazma veksel. Akseptlanmagan tratta - to’loviga rozilik berilmagan o’tkazma veksel.
– ko’chmas mulk, yer-suv, zamin tushunchalarini anglatuvchi ijtimoiy atama. 8
shaxsga qarashli mulk, mol-dunyo, kapital degan ma’noni anglatadi. Amortizasiya - 1.asta-sekin eskirayotgan asosiy fondlar qiymatini ishlab chiqarilayotgan mahsulot qiymatiga o’tkazish. 2.asosiy fondlar qiymatini ular vositasida ishlab chiqariladigan mahsulot va hizmatlar tannarxiga asta-sekin o’tkazish hamda eskirgan asosiy fondlarninig o’rnini keyinchalik qoplash maqsadida to’plab boriladigan pul mablag’lari.
o’rnini keyinchalik qoplash maqsadida pul mablag’larini to’plab borishga muljallangan fond.
moliyaviy hisobotlarda ko’rsatilgan boshlang’ich qiymatidan uning taxminiy tugatish qiymatini ayirgan holdagi summasidir
(sintetik schyotga qarang) ma’lumotlarni tavsilotlab, aniqlashtirib ko’rsatuvchi schyotlarga aytiladi.
amalga oshiriladigan hisob. Avans - korxonaning bajariladigan ish, yetkazib beriladigan mol-mulk, ko’rsatiladigan xizmatlar va boshqalar uchun
to’lanadigan to’lovlar hisobiga beradigan dastlabki pul summasi.
hisob-kitob harakatlarining bajarilganligi to’g’risida rasmiy xabarnoma. Bir konragent tomonidan ikkinchisiga jo’natiladi. Avizo yordamida banklar o’z mijozlarini hisob varaqalari bo’yicha kirim va kredit
9 qaydlari, hisob varaqasidagi qoldiq mablag’lar, pul o’tkazmalarini to’lash, chek talabnomasi akkreditiv ochish va boshqa harakatlar to’g’risida xabardor qiladi. Tovar jo’natuvchi tomonidan tovarni qabul qiluvchiga tovar jo’natilgani haqidagi xat ham avizo deb ataladi. Aralash tadbirkorlik - bu bitta yuridik shaxs va bir necha jismoniy shaxs mulkini birlashtirish yo’li bilan tashkil qilinadigan faoliyat.
buxgalterlik balansi aktiv qismida aks etiriladigan me’yorga solinadigan va me’yorga solinmaydigan aylanma mablag’lar. Aylanma qaydnomalar - banklarda hisob axborotlarga kompyuterlarda buxgalteriya ishlovi berilsa, ya’ni analitik va sintetik hisob ma’lumotlari avtomatik tarzda solishtirilsa bunday usul bilan balans schyotlari bo’yicha oborotlar yig’iladi va aylanma qaydnomalar tuziladi.
bozorida harid qilishga va sotilishga, shuningdek ko’pchilik hollarda boshqa tovarlar muomalasini osonlashtiruvchi mustaqil to’lov vositasi sifatida qo’llanishga qodirligidir. Audit – xo’jalik faoliyatini tekshirish, taftish va tahlil qilish. Auditor – malaka Sertifikatiga ega bo’lgan jismoniy yoki yuridik shaxsdir. Auditorlik faoliyati -auditorlik tashkilotlarning auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va boshqa shu bilan bog’liq professional xizmat ko’rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushiniladi. 10
Auditorlik tekshiruvi – moliyaviy hisobot va boshqa
moliyaviy axborot
tug’riligi va
qonun hujjatlariga mosligini aniqlash maqsadida xo’jalikyurituvchi subyektlarning moliyaviy hisobotini hamda u bilan bog’liq moliyaviy axborotni auditorlik tashkilotlari tomonidan tekshirishdir.
hisobotlar tug’riligi, mavjud holatni aks ettirishi, uning qonuniyligi hamda moliyaviy hisobot va buxgalteriya hisobi talablariga mos kelishini aniqlashdan iborat. Asosiy vositalar – bu moddiy ishlab chiqarish sohasida va ishlab chiqarishga taalluqli bo’lmagan sohada uzoq muddat davomida (bir yildan ortiq) harakatda bo’ladigan hamda ijaraga topshirilib ham foydalaniladigan moddiy aktivlardir.
obyektlarining dastlabki imkoniyatlarini yo’qotganliklarini tasniflovchi jarayondir (Jismoniy va ma’naviy).
maqsadlariga vaqtincha ishlatilmay bo’sh turgan, kredit muassasalarining birida yoki aholining o’z qo’lida yig’ilgan daromadlarining bir qismidir.
2.Keyinchalik: biror tashkilot, jamiyat kabilarga a’zo bo’lgan shaxsning o’z jamiyatini iqtisodiy jihatdan qo’llab-quvvatlash maqsadida unga to’lab turadigan puli, a’zolik haqqi.
11
beruvchi, kredit-hisob va boshqa har xil vositachilik operasiyalarini bajaruchi moliyaviy muassasadir. Banknot - bank biletlari, markaziy emissiya banklari tomonidan chiqariladigan pul belgilari. Xozirgi kunda ular qog’oz pullarning asosiy turi hisoblanadi.
yuridik va jismoniy shaxs. Bank akkreditivi - bankninig mijoz topshirig’iga ko’ra uning hisobidan topshiriqnomada ko’rsatilgan shartlarda va summa doirasida jismoniy va huquqiy shaxslarga to’lovlar o’tkazish majburiyati. Bank aksepti - bankning to’lov hujjatlarini to’lashga rozilik bildirishi, ularning to’lanishini kafolatlash shakli.
- to’lov operasiyasini yakunlovchi bank. Bank boshqaruvi - bank faoliyatini tashkil etadi va unga tezkor rahbarlikni amalga oshiradi, markaziy bank lisenziyasi asosida bankning ustavdagi maqsadlari va vazifalari bajarilishini ta’minlaydi; bank mijozlariga ko’rsatilgan hizmatlar bo’yicha foiz stavkalari va vositachilik haqqi miqdorlarini ishlab chiqadi va bank Kengashi bilan kelishib oladi.
davlat tashkiloti nomidan bankga saqlash uchun topshirilgan pul mablag’lari.
olish operasiyalari uchun belgilangan hisob foizi. Bank inisiator - to’lov operasiyasini boshlovchi bank.
12
bir operasiya tekshirilib, ularning qonuniy rasmiylashtirilishi hamda mablag’lar va boyliklar but saqlanishi tegishlicha nazorat qilinishi ta’minlashdir.
nazoratining bevosita joylarda banklarning haqiqiy moliyaviy ahvolini va bank faoliyatiga o’ziga xos bo’lgan havf- hatarlarini aniqlash maqsadida bank faoliyatini nazorat tartibida tekshirishni ko’zda tutuvchi turi(uslubi)dir. Bank ishtiroqidagi qimmatli qog’ozlar komissiyasi - bu qimmatli qog’ozlarni mijozdan o’z mablag’larini hisobiga sotib olish yoki o’z portfelidan qimmatli qog’ozlarni sotish nazarda tutiladi.
shartnomasini tuzish orqali bank mijoz (hisob varaq egasi) hisob varag’iga kelib tushgan pul mablag’larini qabul qilish, mijozning hisob varag’idagi tegishli mablag’larni o’tkazib berish va hisobvarag’i bo’yicha boshqa operasiyalarni amalga oshirish to’g’risidagi farmoyishlarni bajarish vazifalarni o’z zimmasiga olishi natijasida bank bilan mijoz o’rtasida vujudga keladigan munosabatlardir.
tomonidan kredit hisob-kitob va boshqa operasiyalar uchun foydalanadigan pulli kapitallar yig’indisi.
majburiyatlarni hisobga olish asosida mollar, qimmatli qog’ozlar va xizmatlar uchun naqd pulsiz hisob-kitob qilish tizimi. 13
unda pul mablag’lari vaqtincha foydalanish uchun banklar tomonidan beriladi. Bank operasiyalari - banklarning pul mablag’larini jalb etish va ularni joylashtirish, pullarni muomalaga kiritish va ularni muomaladan chiqarish, hisob-kibotlarni amalga oshirish va hoqazo operasiyalari bilan shug’ullanadilar. Bank operasiyalariga passiv bank operasiyalari, aktiv bank operasiyalari va komissiya (vositachi) operasiyalari kiradi.
Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling