O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent avtomobil – yo’llar instituti “Elektromexanika va avtomatika” kafedrasi


Download 0.77 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/3
Sana28.05.2020
Hajmi0.77 Mb.
#111004
  1   2   3
Bog'liq
elektrotexnika va elektronika asoslari


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS 

TA’LIM VAZIRLIGI 

 

TOSHKENT AVTOMOBIL – YO’LLAR INSTITUTI 

 

“Elektromexanika va avtomatika” kafedrasi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5521300 “Elektrotexnika, elektromexanika va elektrotexnologiyalar” bakalavr 

tayyorlash yo’nalishidagi “Elektrotexnika va elektronika asoslari” fanidan 

AMALIY MASHG’ULOTLAR

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

TOSHKENT-2010 


 

“Elektrotexnika,    elektromexanika  va  elektrotexnologiya”  bakalavr 



yo’nalishi  talabalari  uchun  amaliy  mashg’ulotlar  «Elektromexanika    va 

avtomatika» kafedrasining 2010 yil 26-yanvaridagi majlisida muhokama qilingan 

va ma’qullangan (majlis bayoni № 12) 

 

 



          Kafedra mudiri  v.b.                                           dots.    Ahmedov A.P. 

  

                                                 



 

Uslubiy  ko’rsatma  ATF  ilmiy-uslubiy  Kengashining      2010  yil  «___» 

_____________________ yig’ilishida (majlis bayoni № ____) muhokama qilingan 

va tasdiqlangan 

 

 

 



ATF IUK Kengash raisi                                     dots. Zikrillayev   H.F. 

 

 



 

 

 



 

Tuzuvchilar: 

k.o’. Saydaliyeva Sh.S. 

ass. Xudoyberganov S.B. 

ass. Mamayeva D.A. 

Taqrizchi: 

prof. Aripov N.K. 

 

 



 



Mundarija 

 

Kirish 


O’zgarmas tok elektr zanjirlari 



Bir fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari 



 

Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari 



 

Bir fazali transformatorlar 



 

O’zgarmas tok generator 



 

Asinxron generator 



 

Sinxron generator 



 

O’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka to’g’rilash 



 

Elektr yuritmalar 



 

Foydalanilgan adabiyotlar 

 

 


 



KIRISH 

 

 

“Elektrotexnika  va  elektronika  asoslari”  fanining  o’quv  dasturida  amaliy 



mashg’ulotlarni o’tish ko’zda tutilgan. Amaliy  mashg’ulotlar bir semestr jami 18 

soat  o’tiladi.  Amaliy  mashg’ulotlarda  ma’ruza  darslarida  o’tilgan  mavzularni 

mustahkamlash  maqsadida  misol  va  masalalar  yechiladi.  Mavzuga  taaluqli  ba’zi 

masalalar  yechimi  darsda  o’qituvchi  tomonidan  ko’rsatib  o’tiladi.  Masalalar 

yechishda  talabalar  ishtiroki  ham  zarurdir,  chunki  masalalarni  to’g’ri  hal  qilish 

olingan  bilimlarni  chuqurlashishiga  olib  keladi.  Uslubiy  ko’rsatma  o’z  ichiga 

ushbu fanda quyidagi bo’limlarni oladi: 

 

1.  O’zgarmas tok elektr zanjirlari 



2.  Bir fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari 

3.  Uch fazali o’zgaruvchan tok zanjirlari 

4.  Bir fazali transformatorlar 

5.  O’zgarmas tok generator 

6.  Asinxron generator 

7.  Sinxron generator 

8.  O’zgaruvchan tokni o’zgarmas tokka to’g’rilash 

9.  Elektr yuritmalar 

 

 

Har  bir  mavzuga  taaluqli  masalalarning  yechimi  batafsil  sharxlab  berilgan. 



Talabalarga uyga vazifa masalalar to’plamidan tanlab beriladi. 

 



1. O’ZGARMAS TOK ELEKTR ZANJIRLARI 



 

1.1-masala.  1.1-rasm,  a  da  ko’rsatilgan  murakkab  elektr  zinjiri  uchun 

quyidagilar: 



Om

R

Om

R

R

Om

R

Om

R

V

U

10

,



5

,

2



,

8

,



36

5

4



3

2

1







  ma’lum  bo’lsa, 

zanjirning tarmoqlaridagi 

5

4

3



2

1

,



,

,

,



I

I

I

I

I

 toklarning qiymati aniqlansin. 

 

 

Yechilishi:  



Zanjirdagi 

1

R

  va 

2

R



  qarshiliklar  o’zaro  parallel  ulangani  uchun  ularning 

ekvivalent qarshiligi 



Om

R

R

R

R

R

6

,



1

10

16



2

8

2



8

2

1



2

1

2



,

1







 

5



4

3

,



,

R

R

R

  qarshiliklar  o’zaro  parallel  ulangani  uchun  ularning  ekvivalent 

o’tkazuvchanligi 

Om

R

R

R

R

G

5

,



0

10

5



10

1

5



1

5

1



1

1

1



1

5

4



3

5

,



4

,

3









 

Bundan 


Om

G

R

2

5



,

0

1



1

5

,



4

,

3





 

 

 



 

1.1- rasm, а 



 

Qarshiliklar 



2

,

1



R

  va 


5

,

4



,

3

R

  o’zaro  ketma-ket  ulangani  uchun  (1.1-rasm,  b) 

zanjirning ekvivalent qarshiligi (1.1-rasm, v): 

 

Om

R

R

R

ekv

6

,



3

2

6



,

1

5



,

4

,



3

2

,



1





 

U holda zanjirdagi tok 



A

R

U

I

ekv

10

6



,

3

36



 



Zanjirning qismlaridagi kuchlanish esa 

V

R

I

U

V

R

I

U

20

2



10

16

6



,

1

10



5

,

4



,

3

5



,

4

,



3

2

,



1

2

,



1







 



U holda tarmoqlardagi toklarning qiymati: 

.

2



10

20

,



4

5

20



,

8

2



16

,

2



8

16

5



5

,

4



,

3

5



3

5

,



4

,

3



4

3

2



2

,

1



2

1

2



,

1

1



A

R

U

I

A

R

U

I

I

A

R

U

I

A

R

U

I









 



1.1-rasm, b, v 

 


 



1.2-masala. 1.3-rasm, a da ko’rsatilgan elektr zanjirlar uchun 

.

8

;



7

;

6



;

2

;



5

,

9



;

9

;



7

;

92



;

70

;



100

8

7



6

5

4



3

2

1



3

2

1



Om

R

Om

R

R

Om

R

Om

R

Om

R

Om

R

Om

R

V

E

V

E

V

E









 

ekanligi  ma’lum  bo’lsa,  Kirxgof  qonunlari  bevosita  qo’llash  usuli  yordamida 

zanjirdagi toklarning taqsimlanishi aniqlansin. 

Yechilishi

Avval 


6

5

4



,

,

R



R

R

  va 


8

7

R



R

  qarshiliklarning  ekvivalent  qarshiligini  aniqlab, 

berilgan sxemani soddaroq ko’rinishga (1.2-rasm, a) keltiramiz: 

Om

R

Om

R

18

6



2

6

2



9

7

;



22

8

7



7

33

11









 

 



EYuK  lar  (

3

2



1

,

,



E

E

E

)  va  tarmoqdagi  toklar  (

3

2

1



,

,

I



I

I

)  ning  ixtiyoriy  musbat 

yo’nalishlarini  1.2-rasm,  b  da  ko’rsatilgandek  qabul  qilamiz.  So’ngra  EYuK  va 

qarshiliklarning ma’lum qiymatlarini tenglamalar sistemasiga qo’yamiz: 









1



2

2

1



2

1

18



9

162


9

22

30



I

I

I

I

I

I

I

 

Mazkur  tenglamalar  sistemasi  yechib, 



A

I

A

I

4

,



3

2

1



  va 



A

I

7



  ekanligini 

topamiz. 

Demak, aniqlangan barcha toklarning ishorasi musbat bo’lib chiqdi, chunki 

tarmoqdagi  toklarning  haqiqiy  yo’nalishi  ularning  1.2-rasmda,  v  кo’rsatilgan 

1.2-rasm,b 

 


 

yo’nalishlariga mos keladi. 



3

I

 toki o’zaro parallel bo’lgan va 

4

R

 va 


5

R

 tarmoqlarda 

taqsimlanib, ularning qarshiligi teskari proporsilnal ravishda o’zgaradi, ya’ni: 

A

R

R

R

I

I

A

R

R

R

I

I

75

,



1

8

2



7

25

,



5

8

6



7

5

4



4

3

5



5

4

5



3

4









 



 

 

1.2-rasm, v 



 

 



1.3-masala.  Agar  1.3-rasm,  a  da  berilgan  elektr  zanjiri  uchun  quyidagilar: 



Om

R

Om

R

Om

R

V

E

V

E

18

,



6

,

12



,

66

,



99

3

2



1

2

1





 ekanligi ma’lum bo’lsa, zanjir 



tarmoqlaridagi toklar ustlash usuli yordamida aniqlansin. 

 

Yechilishi:  

Agar  elektr  zanjirida  EYuK 

1

E

  ning  ta’siri  mavjud  desak  (1.3-rasm,  b),  u 

holda zanjirning umumiy qaoshiligi: 

 

Om



R

R

R

R

R

R

5

,



16

18

6



18

6

12



3

2

3



2

1

10









 

Zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok: 

1.3-rasm, a 

 

1.3-rasm, b 



 

 

10 


A

R

E

I

6

5



,

16

99



10

1

1





 

Tarmoqlardagi xususiy toklar: 



A

R

R

R

I

I

A

R

R

R

I

I

5

,



1

18

6



6

6

5



,

4

18



6

18

6



3

2

2



1

3

3



2

3

1



2











 

Agar  zanjirda  faqat  EYuK 

2

E

  ning  ta’siri  mavjud  desak  (1.3-rasm,  v),  u 

holda zanjirning umumiy qarshiligi: 

 

Om



R

R

R

R

R

R

2

,



13

2

,



7

6

8



12

8

12



6

3

1



3

1

2



20









 

Zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok: 



A

R

E

I

5

2



,

13

66



20

2

2





 

Tarmoqlardagi xususiy toklar: 



A

R

R

R

I

I

A

R

R

R

I

I

2

18



12

12

5



3

18

12



18

5

3



1

1

2



3

3

1



3

2

1











 



1.3-rasm, v 

 


 

11 


2. BIR FAZALI O’ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI 

 

 

2.1-misol.  2.1-rasmdagi  zanjirga 

)

4

314



sin(

160




t

u

  kuchlanish  berilgan. 



Gn

L

Om

r

1

,



0

,

20



  va 



mkF

C

4

,



48

;  zanjir  elementlaridagi  tok  va  kuchlanishning 



oniy qiymatlari aniqlansin. 

 

Yechilishi: 

Zanjirning induktiv, sig’imiy va to’la qarshiliklari tegishlicha quyidagicha: 

 

A



e

j

j

e

Z

Z

Z

I

I

Om

C

X

Om

L

X

t

C

L

20

25



30

56

2



1

1

0



2

6

0



0

2

2



15

20

5



5

10

66



4

,

48



314

10

1



4

,

31



1

,

0



314













 



 

0

r

  qarshilikdagi  va 

b

1



  tugunlar  orasidagi  kuchlanishlarning  komplekslari 

tegishlicha 

 

2.1-rasm 



 

 

12 


V

e

Z

I

Z

I

U

V

e

r

I

U

ab

ab

t

50

27



1

1

0



30

56

0



0

0

0



0

2

50



6







 

bo’ladi. 

 

Tok  va  kuchlanishlarning  oniy  qiymatlariga  o’tib,  quyidagilarni  hosil 



qilamiz: 

 

toklar uchun 



 

A

t

i

A

t

i

A

t

t

i

)

20



25

400


sin(

4

)



50

72

400



sin(

1

,



14

)

30



56

400


sin(

1

,



14

)

30



56

400


sin(

10

2



0

2

0



1

0

0



0







 

 



 

kuchlanishlar uchun 

 

V

t

u

u

u

V

t

t

u

ab

)

50



27

400


sin(

100


)

30

56



400

sin(


4

,

8



)

30

56



400

sin(


6

2

0



2

1

0



0

0







 



 

13 


3. UCH FAZALI O’ZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI 

 

3.1-misol.  Liniya  kuchlanishi 

V

U

360


  bo’lgan  simmertik  uch  fazali 

generatorga  tegishlicha  nolь  simli  yulduz  va  uchburchaklik  usulida  ikki  gruppa 

iste’molchi ulangan 3.1-rasmda iste’molchilarning faza qarshiliklari quyidagicha:  



Om

e

Z

Z

Z

Z

Om

j

Z

Om

j

Z

Om

Z

30

31

23



12

3

2



1

38

,



)

33

44



(

,

)



44

33

(



,

55









 (liniya  va  neytral  simlarning  qarshiliklari  e’tiborga  olinmaydi);  butun 

sistemasining to’la, aktiv va reaktiv quvvatlari aniqlansin. 

 

Yechilishi:  

1. Generatorning faza kuchlanishlarining komplekslari 

 

V

e

U

V

e

U

V

U

120

3

20



2

1

220



,

220


,

220




 

chunki 



V

U

U

K

f

220


3

380


3



 

 



 

2. Zanjirning kirish qismlaridagi liniya kuchlanishlarining komplekslari esa: 

3.1-rasm 

 


 

14 


 

V

e

U

V

e

U

V

e

U

j

j

j

150


31

90

23



30

12

380



,

380


,

380




 

 

 



3. Uchburchaklik usulida ulangan iste’molchilarning faza toklari 

 

A



e

e

Z

U

I

j

j

10

38



380

30

30



12

12





 

A

e

e

e

Z

U

I

A

e

e

e

Z

U

I

j

j

j

j

j

j

120


30

150


31

31

150



30

90

23



23

10

38



380

10

38



380







 

 

 



4. Shu nagruzkani iste’mol qilayotgan liniya toklari esa: 

 

A



e

I

I

I

A

e

I

I

I

A

e

I

I

I

j

j

j

90

23



31

3

150



12

23

2



30

31

12



1

10

3



10

3

10



3











 

 



 

5. Yulduz usulida ulangan iste’molchilarning faza (liniya) toklari tegishlicha 



A

e

e

e

Z

U

I

A

e

e

e

Z

U

I

A

Z

U

I

j

j

j

j

j

j

10

83



50

36

120



3

3

3



50

66

53



120

2

2



2

1

1



1

0

0



0

10

4



55

220


4

55

220



4

55

220











 

Neytral simdagi tok esa: 

 

A

j

e

e

I

I

I

I

j

j

04

,



6

)

07



,

0

513



,

1

(



4

)

1



(

4

10



83

50

66



3

2

1



0

0









 

 



 

6. Liniya simlaridagi yig’indi toklar (yoki generatorning faza toklari) 



 

15 


A

e

j

j

I

I

I

A

e

j

j

I

I

I

A

e

j

e

I

I

I

j

j

j

j

90

3



3

3

30



137

2

2



2

30

24



30

1

1



1

3

,



21

73

,



1

96

,



3

48

,



0

3

,



18

65

,



8

15

68



,

3

58



,

1

8



,

20

65



,

8

19



3

,

17



4

0

0



















 



 

 

7. Generatorning fazalari bo’yicha quvvatlarning kompleksi: 



 







kVA

S

va

xarakterli

induktiv

kVar

Q

kVt

P

Q

P

j

e

e

e

I

U

S

v

kVA

S

va

xarakterli

induktiv

kVar

Q

kVt

P

IQ

P

j

e

e

e

I

U

S

b

kVar

S

va

xarakterli

induktiv

kVar

Q

kVt

P

jQ

P

j

e

e

I

U

S

a

j

j

j

j

j

j

j

j

69

,



4

)

(



34

,

2



,

06

,



4

2343


4060

4686


3

,

21



220

)

03



,

4

)



(

2

,



1

,

84



,

3

1208



3840

4026


3

,

18



220

)

58



,

4

)



(

9

,



1

,

18



,

4

1900



4180

4580


8

,

20



220

)

3



3

3

3



3

30

90



120

3

3



3

2

2



2

2

2



30

17

30



137

120


2

2

2



1

1

30



24

30

24



1

1

1



0

0

0



0



























 

kVA



S

S

S

S

quvvati

fazaviy

yoki

la

to

zanjirning

Butun

g

3

,



13

)

(



'

)

3



2

1





 

Butun zanjirning aktiv quvvati: 

 

kVt

P

P

P

P

08

,



12

3

2



1



 



 

Butun zanjirning reaktiv (induktiv xarakterli) quvvati: 

 

kVAr

Q

Q

Q

Q

45

,



5

3

2



1



 



 

16 


Download 0.77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling