O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo‐texnologiya instituti “menejment va kasb ta’limi” fakul’teti
Qalqonsimon bez o‘lchamlarini aniqlash uchun 2 ta usul qo‘llaniladi
Download 5.13 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Ultra tovush tekshiruvi (UTT)
- Yod etishmovchiligini og‘irlik darajalari. Yod tanqislik kasalliklari bilan kurashuvchi xalqaro tashkilot 3 ta og‘irlik darajasini tavsiya etadi: Engil darajada
- O‘rtacha og‘irliq darajada
- Yod tanqislik profilaktikasi usullari.
- (3-ilova) Venn diagrammasini qo’llash tehnologiyasi O’hshash jihatlari
- O’quv mashg‘ulotining maqsadi
- Pedagogik vazifalar O‘quv faoliyati natijalari
- O‘qitish usullari Axborotli visual ma’ruza, “Klaster” va “Sinkveyn” usuli O‘qitish vositalari
- Texnik vositalar bilan ta’minlangan o‘quv xonasi Monitoring va baholash Og‘zaki nazorat, savol-javob
- O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni I-bosqich. Mavzuga kirish.
- (4-ilova) 2.2. Mavzu rejalari mazmun-mohiyatini tartib bilan, xususan, qalqonsimon bez tuzulishini rasm orqali batavsil ochib beradi (2-ilova)
- III-bosqich. Yakuniy qism (15 minut) 3.1. Mavzu bo’yicha bilimlarni mustahkamlash uchun savollar beradi (5
- (3-ilova) 3.3 Mavzu bo‘yicha foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati bilan tanishtiradi (6- ilova)
- (1-ilova) REJA
Qalqonsimon bez o‘lchamlarini aniqlash uchun 2 ta usul qo‘llaniladi: 1. Paypaslab kurish (vizual) usuli – eng qulay va oson bajariladigan usul, lekin uzining kamchiliklari bor. Chunki u subektiv malumotlarga asoslanadi va bo‘yinning anatomik tuzilishga, tekshirilayotgan shaxsni yoshiga, qalqonsimon bezning joylashishiga bog‘liq bo‘ladi. Bizda 1955 yildan beri O.V. Nikolaev tasnifi qo‘llanilmokda. 2. Ultra tovush tekshiruvi (UTT), eng aniq usul hisoblanadi. UTT yordamida qalqonsimon bezning xajmi formula bo‘yicha aniqlanadi. So‘nggi yillarda yod bilan taminlanish darajalarini yodni siydik bilan ekskretsiyasiga qarab aniqlaydigan buldilar. Yod etishmovchiligini og‘irlik darajalari. Yod tanqislik kasalliklari bilan kurashuvchi xalqaro tashkilot 3 ta og‘irlik darajasini tavsiya etadi: Engil darajada – buqoq (barcha kattalashish darajalari) 10% dan 30% gacha uchraydi, yodni siydik bilan ekskretsiyasi darajasi 50 – 99 mkg/l. Gipotireoz va kretinizm yo‘q. O‘rtacha og‘irliq darajada – bo’qoq chastotasi 50% gacha yodni siydik bilan ekskretsiya darajasi 20 – 49 mkg/l gacha kamayadi. Gipotireoz holatlari mavjud. Og‘ir darajada – buqoq chastotasi 100% yodni siydik bilan ekskretsiyasi – 20 mkg/l gacha kamaygan kretinizm 1%dan 10% gacha. Endemik bo’qoqni davolash. Diffuz buqoq paypaslanganda yoki UTT tekshiruvida tasdiqlanganda, autoimmun buqoq inkor etilganda yod preparatlari beriladi. Sutkalik dozasi 200 mkg bo‘lib. 6 oydan kam bermaslik kerak. 6 oydan keyin qalqonsimon bez ulchamlari kichiklashsa yoki normaga yaqinlashsa, yod preparati profilaktik dozada 100 – 200 mkg beriladi, buqoqning retsidivini oldini olish uchun. Agar preparat qabul qilish fonida bez o‘lchamlari o‘zgarmasa, levotiroksin 2,6 – 3 mkg/kg ga beriladi. Yod bilan birga 100 – 150 mkg 1 kunda berish ham mumkin. Tiroksinning 115 adekvat dozasi TTG miqdoriga qarab belgilanadi. Buqoqning tugunli shakllari rivojlangan bo‘lsa, tireoid preparatlari levotiroksin 1 kunda 150 – 200 mkg dozada beriladi. Optimal doza T3, T4 va TTGni qon zardobidagi miqdoriga qarab tanlanadi. Agar 5 oylik davolash samara bermasa u holda operativ davo qilinadi. Qalqonsimon bezdagi tugunlar borligi profilaktik ko‘rik vaqtida aniqlanadi. Bu tugunlar ko‘p vaqt o‘zini ko‘rsatmaydi. Mayda tugunlar esa paypaslanganda sezilmaydi, ularni faqatgina ultratovush tekshiruvi orqali ko‘rish mumkin. Katta (diametri 2 sm.dan oshsa) tugunlarni paypaslashda aniqlash mumkin. Kattaligi ahamiyatga ega. Qalqonsimon bezda tugunlarning shakllanishiga ko‘pincha yod moddasining etishmasligi sabab bo‘ladi. Ba’zan esa genetik moyilik, atrof-muhitning yomonligi, havoda radiatsiyaning yuqoriligi ham sabab bo‘lishi mumkin. Agar qalqonsimon bezingizda tugun aniqlangan bo‘lsa, diametri 1 sm.gacha bo‘lgan tugunlar odatda xavfsiz hisoblanadi. Ultratovush tekshiruvida shifokor shubhali holatlar, masalan, kalsiy tuzlarining yig‘ilishi, o‘simta qirralarining notekisligi, bo‘yin limfa tugunlarining kattarishi, kishi yaqinlarida qalqonsimon bez saratoni borligi aniqlasa, tugunlarni yanada chuqurroq o‘rganish talab qilinadi. Tugunning kattaligi operatsiya qilishinishi ko‘rsatkichi emas. Operatsiya tugun to‘qimasida xavfli o‘zgarishlar bo‘lsagina qilinadi. Yana bir sabab – tugunlar bo‘yin harakatiga xalaqit bersa yoki kosmetik nuqson mavjud bo‘lsa, bemor xohishiga ko‘ra shish operatsiya yo‘li bilan olib tashlanadi. Yod tanqislik profilaktikasi usullari. Organizmning yodga extiyojini tulik qondirish uchun quyidagi sutkalik norma tavsiya etildi. (VOZ, 1996 y). - Emiziklik davri – 50mkg; - 2 yoshdan 6 yoshgacha – 90mkg; - 7 yoshdan 12 yoshgacha – 120 mkg; - 12 yosh va kattalar – 150 mkg; - homiladorlar va emizuvchilar – 200 mkg; Organizmning yodga extiyojini tulik qondirish uchun quyidagi sutkalik norma tavsiya etildi. (VOZ, 1996 yildan keyingi yillar). - Emiziklik davri – 90 mkg; - 2 yoshdan 6 yoshgacha – 110-130 mkg; - 7 yoshdan 12 yoshgacha – 130-150 mkg; - 12 yosh va kattalar – 200 mkg; - homiladorlar va emizuvchilar – 250-300 mkg; 9 Yod tanqis regionlarda va o‘zbekistonda o‘rtacha yodga extiyoj 40 – 80mkg. 1 kunga yani, 2 –3 marta kam tavsiya etilgan miqdordagi oziq mahsulotlarida yodni 9 Theodore hough and William T. Sedgwick ‐ The human mechanism its physiology and hygiene and the sanitation of its surroundings‐ Ginn and company proprietors Boston U.S.A.‐2010, 612 p 116 tanqisligini yo‘qotish uchun: individual, guruxiy va ommaviy yod profilaktikasi usullari qo‘llaniladi. Ommaviy yod profilaktikasi - eng samarali va tejamli usuldir. Kaliy tuzlarini ( yodit va kaliy yodat) keng qo‘llaniladigan mahsulotlarga kiritish: osh tuzi (engil yod etishmasligida 10 – 25 mg/kg, o‘rtacha og‘irlikda 25 – 40 mg/kg, og‘irlikda 60 mg/kg gacha), nonga, suvga. Guruhiy yod profilaktikasi – yod tutuvchi preparatlarni qabul qilish. YTK rivojlanishi extimoli katta bo‘lgan guruhlarda (bolalar, o‘smirlar, homiladorlar, emizuvchi ayollar). Engil yoki kisman yod tanqislikda qo‘shimcha yod beriladi. - Pubertatgacha bo‘lgan bolalar – 100 mkg; - o‘smirlar – 200 mkg; - kattalar – 150 mkg; - homiladorlar va emizuvchilar – 200 mkg; Individual profilaktika – profilaktik dori vositalarini qo‘llash. Ular organizmga fiziologik miqdorda yod tushishini taminlaydi. Antistrumin yoki kaliy yodit beriladi. Sutkalik miqdori 150 – 200 mkg dan kam bo‘lmasligi kerak. So‘nggi yillarda lipiodol qo‘llanilayapti. Bu preparat kapsuladagi yodlangan yog‘ bo‘lib, og‘iz orqali yoki ampulalarda m/o ga yuboriladi. 1ml kapsulada 0,3 gr yod bo‘lib. 1 yil davomidagi organizmning yodga bo‘lgan extiyojini qondiradi. Mushak orasiga yuborilganda preparatning samarasi 2 –3 yilgachv davom etadi. Lipiodol samarasining davomiyligi yodlangan yog‘ kislotalari yog to‘qimasi sintezida katnashib yodning qonga sekin o‘tishini taminlashiga bog‘liq. Test : Qalkonsimon bezingiz sog‘lommi yoki yo‘qligini tekshirish uchun quyidagi savollarga javob berishingiz kifoya. Bu alomatlar sizda kuzatiladimi? ✓ Yig‘loqilik, bezovtalik, asabiylashish; ✓ Ayollarda tartibsiz yoki ko‘p hayz ko‘rish; ✓ Vazningizning keskin o‘zgarishi (sababsiz); ✓ Terining quruqlashgani; ✓ Sochning ko‘p to‘kilishi; ✓ Isib ketish, terlashning kuchayganligi ✓ Yurakning tez urishi; ✓ Tanaga titroq kirishi; ✓ Ich qotishi. Natija: agar 3 yoki undan ko‘p alomatlar kuzatilsa, endokrinolog bilan maslahatlashish maqsadga muvofiqdir. Xulosa Turli xil gormonlarning bir meʻyorda hosil bo‘lishi izdan chiqadigan holda, gormonlar kam ishlanib chiqishi hisobiga boshqa gormonlar ko‘p ishlanib chiqadi. Oqibatda turli kasalliklar kelib chiqadi. Xususan, qalqonsimon bezning inson organizmida tutgan o‘rni naqadar muhimligini inobatga olgan holda, bo‘qoq 117 kasalliklarining turli ko‘rinishlariga qarshi profilaktik chora tadbirlariga rioya qilish muhimdir. (3-ilova)_Venn_diagrammasini_qo’llash_tehnologiyasi___O’hshash_jihatlari'>(3-ilova) Venn diagrammasini qo’llash tehnologiyasi O’hshash jihatlari Farqli jihatlari (4-ilova) Mavzu bo‘yicha tayanch so‘zlar. Endokrin bezlar, garmon, qalqonsimon bez, triyodtironin (T 3 ), tetrayodtironin (T 4 ) yoki tiroksin, qalqon oldi bezi, paratgormonlar, ayrisimon bez, timozin, buyrak usti bezlari, jinsiy bezlar, androgenlar va estrogenlar, mineralokortikoid garmoni, glyukokortikoid garmoni noradrenalin va adrenalin katexalamin garmoni, adrenogenital sindrom, gipotireoz va gipertireoz, Bazedov kasalligi, miksedema, kretinizm, endemik bo’qoq, sporadik boʻqoq, tugun, k altsitonin. (5-ilova) Mavzu bo‘yicha nazorat savollari. 1. Garmonlarning inson organizmidagi ahamiyati va funksiyalari. 2. Bo‘yinning oldi qismida joylashgan bezga “Qalqonsimon” deya nom bergan olim kim? 3. Qalqonsimon bez qaerda joylashgan va bu bezdan ajraladigan garmon organizm faoliyatiga qanday taʻsir qiladi? 4. Bazedov kasalligini izohlang. 5. Diffuz toksik bo‘qoqning kelib chiqish sabablarini izohlang. 6. Miksidema−kritinizm kasalligi qanday vujudga keladi? 7. Organizmda yod etishmasligi oqibatida qanday kasallik kelib chiqadi? 8. Mamlakatimizda endemik o‘choq markazlari nechta? 9. Endemik bo’qoqni davolashning qanday yo‘llari mavjud? 10. Yod etishmovchiligini og‘irlik darajalari. 11. Qalqonsimon bez o‘lchamlarining aniqlash usullari. 12. Paratgarmonlar qaysi garmonal bezda sintez bo‘ladi? 13. Ayrisimon bez qanday garmon ishlab chiqaradi? Endemik bo’qoq Bazedov kasalligi 118 14. Buyrak usti bezidan ajraladigan garmonlarning organizm funksiyasiga taʻsirini gapirib bering. 15. Buyrak usti bezi magʻiz moddasi funksiyasi ortishi bilan kechuvchi kasalliklar 1.1. Ma’ruza olib borish texnologiyasi O’quv soati: 2 soat Talabalar soni: 26 ta O’quv mashg‘ulot shakli Axborotli, vizual ma’ruza Ma’ruza rejasi 1. Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarining turlari. 2. Endokrin sistemaning yoshga bog’liq xususiyatlari va gigienasi. O’quv mashg‘ulotining maqsadi: Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarining turlari haqida ma’lumot berish. Endokrin sistemaning yoshga bog’liq xususiyatlari va gigienasi haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish. Pedagogik vazifalar O‘quv faoliyati natijalari Interfaol metodlarni qo‘llagan holda o‘quv jarayonini tashkil etish; Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarning turlarini yoritib bering; Endokrin sistemaning yoshga bog’liq xususiyatlari va gigienasi haqida ma’lumotlar berish; Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarning turlarini bilib oladi; Endokrin sistemaning yoshga bog’liq xususiyatlari va gigienasi haqida ma’lumotga ega bo’ladi; O‘qitish usullari Axborotli visual ma’ruza, “Klaster” va “Sinkveyn” usuli O‘qitish vositalari Darslik, ma’ruza matni, kompyuter slaydlari, doska O‘qitish shakllari Jamoada ishlash O‘qitish shart-sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan o‘quv xonasi Monitoring va baholash Og‘zaki nazorat, savol-javob 1.2. Endokrin sistemasining yoshga bogʻliq xususiyatlari mavzusining texnologik xaritasi Ish bosqichlari O’qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 minut) 1.1. Talabalarni mavzuning nomlanishi, maqsadi va kutiladigan natijalar bilan tanishtiradi Tinglaydilar 11 – MAVZU: ENDOKRIN SISTEMASINING YOSHGA BOGʻLIQ XUSUSIYATLARI 119 II-bosqich. Asosiy qism (55 minut) 2.1. Ma’ruza rejasi bilan tanishtiradi (1-ilova) 2.2. Tayanch tushunchalar bilan tanishtiradi (4-ilova) 2.2. Mavzu rejalari mazmun-mohiyatini tartib bilan, xususan, qalqonsimon bez tuzulishini rasm orqali batavsil ochib beradi (2-ilova) 2.6. Guruhdagi talabalar bilimini sinash va mustahkamlash maqsadida “Endokrin bezlarning turlari”ni “Klaster” asosida yoritib berishlarini so’raydi. Tinglaydilar va rejani yozib oladilar Tayanch tushunchalarni yozib oladilar Tinglaydilar va tushunib oladilar Asosiy ma’lumotlarni konspekt daftarlariga yozib oladilar Topshiriqni bajaradilar III-bosqich. Yakuniy qism (15 minut) 3.1. Mavzu bo’yicha bilimlarni mustahkamlash uchun savollar beradi (5- ilova) 3.2. Guruhdagi talabalar bilimini sinash maqsadida “Samototrop”, “insulin” va “Testosteron”, “estrogen” gormonlarini yoritish uchun “Sinkveyn” tuzib kelish vazifasini topshiradi (3-ilova) 3.3 Mavzu bo‘yicha foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati bilan tanishtiradi (6- ilova) Savollarga javob beradilar Uyga berilgan topshiriqni va adabiyotlar ro’yxatini yozib oladilar (1-ilova) REJA: 1. Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarining turlari. 2. Endokrin sistemaning yoshga bog’liq xususiyatlari va gigienasi. (2-ilova) 1. Organizmda bajaradigan vazifasiga ko‘ra bezlarining turlari. Evolyusiya jarayonida, shunday o‘ziga xos organlar sistemasi hosil bo‘ldiki, bu sistema murakkab kimyoviy moddalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lib, xatto, hayot jarayonlarini ham boshqara oladi. Bu ichki sekretsiya bezlaridir. Ichki sekretsiya bezlarining chiqarish yo‘llari bo‘lmaydi, shuning uchun, ular endokrin bezlar deb ham ataladi. Bu so‘z grekcha endo-ichki va krino-ajratish, chiqarish so‘zlaridan olingan. 120 Odam organizmida 3 xil bezlar bo‘ladi: 1. Tashqi sekretsiya bezlari. Ularga ter, sut so‘lak (quloq oldi, til osti va jag‘ osti) hamda oshqozon va ichaklarning shilliq qavatidagi shira ajratuvchi bezlar kiradi. Bularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar tashqi muhitga chiqariladi. SHuning uchun tashqi sekresiya bezlari deyiladi. 2. Ichki sekretsiya bezlari. Bular odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo‘lib, ularda ishlab chiqariladigan suyuqliklar organizmning ichki muhitiga, yaʻni, qon va limfaga quyiladi. Ular gormon ishlab chiqaradi. Shuning uchun, bu bezlar ichki sekretsiya bezlari deyiladi. Bu bezlar tananing turli sohalarida joylashgan, ularning maxsuloti gormonlar boʻlib, toʻgʻridan-toʻgʻri shu organga kelgan tomirga ya'ni qon va limfaga ajraladi, chunki shu bez kaplyarlarga boy. Gormonlarni ajratib chiqaruvchi bezlar ichki sekretsiya bezlar yoki endokrin bezlar deyiladi.Bunga gipofiz, epifiz, qalqonsimon, qalqon oldi, ayrisimon, buyrak usti bezlari kiradi. 3. Aralash bezlar. Bularning to‘qimasi ikki qismdan iborat bo‘lib, bir qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik xuddi tashqi sekretsiya bezlaridagiga o‘xshab, tashqi muhitga chiqariladi, ikkinchi qismida ishlab chiqariladigan suyuqlik esa xuddi ichki sekretsiya bezlaridagi singari organizmning ichki muhitiga, yaʻni qon va limfaga quyiladi. Aralash bezlarga oshqozon osti va jinsiy bezlar kiradi. Ular ham gormon, ham sekretsiya ishlab chiqaradi. Ichki sekretsiya yoki endokrin bezlar joylashgan o‘rniga ko‘ra 4 ta guruhga bo‘linadi: 1. Miya bezlari: Bularga epifiz va gipofiz bezi; 2. Bo‘yin va ko‘krak qafas bezlari: bularga qalqonsimon bez, qalqon oldi bezi, ayrisimon bez; 3. Qorin bo‘shlig‘i bezlari: Bularga meʻda osti bezi va buyrak usti bezi kiradi. 4. Chanoq bezlari:. Bunga jinsiy bezlar kiradi. Ichki sekretsiya bezlaridan ajralib chiqadigan gormonlar faoliyati fanda yaxshi o‘rganilgan. 121 Ichki sekretsiya bezlari gormoni qon bilan butun organizmga tarqaladi. Gormonlar moddalar almashinuvini, yaʻni organlar faoliyatini kuchaytiradi yoki susaytiradi. Shuningdek, ular kishining jismoniy, ruhiy rivojlanishiga, balog‘atga etishiga va boshqa ko‘pgina funksiyalarga taʻsir etadi. Gormonlar faqat fiziologik jarayonlarga emas, balki morfologik jarayonlarga ham taʻsir etadi. Gormonlarning organlar funksiyasiga taʻsiri fizik-kimyoviy sharoitda taʻsir etishi, yuqori va past haroratga chidamliligi bilan taʻriflanadi. Ko‘pchilik gormonlar sof holda olingan, baʻzilari organizmdan tashqarida laboratoriyada sintez qilingan. Ichki sekretsiya haqidagi tushuncha birinchi marta fiziologiyaga Klod Bernar tomonidan kiritilgan. Klod Bernar 1855 yilda maxsus tekshiruv o‘tkazib, jigarning ovqat hazm qilish organlariga o‘t suyuqligi chiqarib berishini va qonga glikogen chiqarishini aniqlangan. Shunday qilib, organizmda tashqi sekretsiyadan boshqa ichki sekretsiya jarayonlari ham borligini isbot etgan va o‘z sekretlarini organizm ichiga chiqarib beradigan bezlarni ichki sekretsiya bezlari deb atagan. Ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi vegetativ nerv sistemasining faoliyatiga bog‘liq bo‘lib, bosh miya po‘slog‘ining idora qiluvchi, hamda nazorat etuvchi roliga bo‘ysunadi. Odam organizmidagi barcha funktsiyalar nerv va gumoral yoʻl bilan boshqariladi. Gumoral yoʻl bilan boshqarilishida odam tanasining turli qismlarida joylashgan bezlar orqali amalga oshadi. Odam tanasidagi bezlar ichki sekretsiya bezlari ham deyilib, ularda ishlab chiqarilgan suyuqlik garmonlar deb ataladi. 10 Gormon termini ingliz fiziologlari Beytiss va Stoling tomonidan 1905 yilda fanga kiritilgan. Ichki sekretsiya bezlari fiziologik aktiv modda gormonlar ishlab chiqaradi. (yunoncha horman- qoʻzgatmoq degan soʻzdan olingan). Ichki sekretsiya bezlarida ishlab chiqariladigan garmonlar juda oz miqdorda ya'ni gramning miliondan bir qismiga teng boʻlib, ular toʻgʻridan toʻgʻri qon va limfaga quyiladi. 16 Theodore hough and William T. Sedgwick ‐ The human mechanism its physiology and hygiene and the sanitation of its surroundings‐ Ginn and company proprietors Boston U.S.A.‐2010, 612 p 122 Ichki sekretsiya bezlari embrion rivojlanishining boshlangʻich davrlarida shakllanib, ularda ishlab chiqariladigan gormonlar ona qornidagi bolaning oʻsishiga oʻz ta’sirini koʻrsatadi. Ichki sekretsiya bezlarining ish faoliyatini gipofiz bezi boshqarib turadi. Gipofiz bezi funktsiyasini esa markaziy nerv sistemasi tomonidan, ya'ni oraliq miyadagi gipotalomusdan ajraladigan neyrogormonlar orqali boshqariladi. Gipofiz bezi morfofunktsiyaonal jihatdan gipotalomusga juda yaqindan bogʻliqdir. Shuning uchun ham bular birgalikda gipotalama-gipofizar sistema deb ataladi. Endrokrin sistema funksiyaning buzilish mexanizmlari. Endokrin bezlar faoliyatining turli shakllarda buzilishi asosida bir necha umumiy mexanizmlar mavjud. Muhim mexanizmlardan biri endokrin asab sistemasining oʻzaro munosabati buzilishi hisoblanadi. Masalan asab-ruhiy shikastlanishlar natijasida markaziy asab sistemasi faoliya-tining buzilishi qalqonsimon bezning ortiq darajada ish-lashga va tiretoksikoz rivojlanishiga olib keladi. Shuning bilan birga qalqonsimon bez faoliyatining susayishi (masalan nasliy gipotireoz) markaziy asab faoliyatining buzilishiga va aqliy pasayishga (tireopriv kretinizm) olib keladi. Endokrin buzilishlarining ikkinchi muhim mexanizmiga endokrin sistema ichida oʻzaro munosabatining buzilishi, ya'ni endokrin bezlar va ularning gormonlari bogʻlanishlarining buzilishi kiradi. Endokrin sistemasining normal faoliyati asosida bezlar oʻrtasida musbat va manfiy bogʻlanishlar yotadi. Musbat bogʻlanish misoliga qaysidir trop (oziqlantiruvchi) gormoni periferik endokrin beziga nisbatan ragʻbatlantiruvchi ta’siri, masalan adeno-gipofizning TTG gormoni qalqonsimon bezga ta’sirini (bevosita musbat bogʻlanish) koʻrsatish mumkin. Manfiy bogʻlanish misoliga qalqonsimon bez gormonining, jumladan troksinni adenogipofizga susaytiruvchi ta’siri va TTG ishlab chiqarilishi kamayishini koʻrsatish mumkin (manfiy teskari bogʻlanishi). Bu bogʻlanishlar muhim moslashuv ahamiyatiga ega boʻladi. Masalan, organizmga stress omillar ta’sir etilishida adenogipofiz tomonidan AKTG ishlab chiqarilish kuchayadi. AKTG glyukokor-tioksidalar paydo boʻlishi va uni qonga tushishini kuchaytiradi va ular oʻz navbatida AKTG ga hosil boʻlishini susaytiradi. Shuning bilan birga patologik sharoitda bunday moslashuv bogʻlanishi endokrin sistemasi faoliyati buzilishi mexanizmi boʻlib qolishi mumkin. Jumladan davolash maqsadida periferik endokrin bezlar gormonining (tiroksin, kortikosteroidlar yoki jinsiy gormonlar) notoʻgʻri joʻnatilishida tegishli trop gormonlari ishlab chiqarilishi susayadi va buning natitjasida periferik bezlar — qalqonsimon bez, buyrak usti bezining poʻstloq qismi yoki jinsiy bezlar atrofiyasi rivojlanadi. Bunday mexanizm koʻpincha bir emas bir guruh bezlar funksiya-sining buzilishiga olib keladi. Endokrin sistemasi faoliyati buzilishilarining uchinchi mexanizmi ichki sekresiya bezlari bilan organlar («nishon organlar») oʻrtasidagi bogʻlanishining buzilishi hisoblanadi. Bu mexanizm gormonlar transporti buzilishi parchala-nishini oʻz ichiga oladi. Endokrin bezlar faoliyatining buzilishi ikki asosiy shaklda: giperfunksiya (ortiqcha funksiya) va gipofunksiya (etarli boʻlmagan funksiya) bilan namoyon boʻladi. Download 5.13 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling