O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti


Download 365.52 Kb.
Sana01.06.2020
Hajmi365.52 Kb.
#112775
Bog'liq
Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

Urganch Davlat Universiteti

Pedagogika fakulteti

“Maktabgacha ta'lim metodikasi” kafedrasi

______ -guruh talabasi _____________________

_____________________________ fanidan tayyorlagan

KURS ISHI

Mavzu: Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash

Topshirdi: _______________ _____

Qabul qildi: ____________________

Baholash: _______________

Urganch-2020



REJA:

Kirish


  1. Asosiy qism

1.1. Elektroliz. Faradey qonuni.

1.2. Ionlarning xarakatlanish tezligi va uni aniqlash usullari.

1.3. Eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi.

II. Elektr o‘tkazuvchanlik, ionlar konsentratsiyasi va ionlarning xarakatchanligi orasidagi bog‘lanish.

2.1. Elektr o‘tkazuvchanlik, ionlar konsentratsiyasi va ionlarning xarakatchanligi orasidagi bog‘lanish.

2.2. Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar



Kirish
Fizik ximiyaning ximiyaviy energiyaning elekr energiyasiga va aksincha, elektr energiyasini ximiyaviy energiyaga aylanishi bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniyatlarni o‘rganadigan bo‘limi elektroximiya deb ataladi. Elektroximiya katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lib. Elektroliz, elektr o‘tkazuvchanlik va elektr yutuvchi kuchlar haqidagi tahlimotlarni o‘rganadi.

Barcha moddalar elektr o‘tkazuvchanligi jixatidan o‘tkazgich, yarim o‘tkazgich va izolyatorlar (dielektriklar)ga bo‘linadi. O‘tkazgichlarning o‘zi I tur va II tur o‘tkazgichlarga bo‘linadi. eritma tur o‘tkazgichlarga barcha metallar va ularning qotishmalari, shuningdek ko‘mir va grafit kiradi.

II - tur o‘tkazgichlarga elektrolitlarning (tuzlar, kislota va asoslarning) eritmalari va suyuqlanmalari kiradi. Bo‘larda elektr toki elektrlit ionlari orqali uzatiladi (ionli uzatuvchanlik), natijada modda ximiyaviy jixatdan o‘zgaradi.


  1. Asosiy qism

1.1 Elektroliz. Faradey fonunlari.

Eritmalarda elektr toki ta’sirida ximiyaviy reaksiyalar (asosan, ajralish reaksiyalari) sodir bo‘ladigan jarayon elektroliz deyiladi.

Elektroliz elektr toki ta’sirida parchalanish demakdir.

Elektroliz jarayoni sanoat va qishloq xo‘jaligida katta ahamityaga ega. Masalan, xlor va o‘yuvchi ishqorlar osh tuzi eritmasini elektroliz qilib olinadi. Ammiak sintezi uchun zarur bo‘lgan toza vodorod suvni elektroliz qilish yo‘li bilan olinadi.

Elektroliz jarayonida elektrod - elektrolit chegarasida elektroximiyaviy reaksiyalar sodir bo‘lib, bunda elektrod bilan eritmadagi ionlar (molekulalar) o‘zaro elektron almashadi. Katodda elektronlar elektroddan ionga (yoki molekulaga), anodda esa iondan (molekuladan) elektrodga o‘tadi, bunda ionlar yoki molekulalar o‘zining eelektr zaryadini yoo‘qotadi yoki o‘zgartiradi.

Elektrodlarda sodir bo‘ladigan elektroximiyaviy reaksiyalarda faqat elektronlar elektr tashishi, eritmadagi ionlar jsa valentligini o‘zgartirishi, leki elektrodlarda zaryadsizlanmasligi ham mumkin.

Ingliz olimi M.Faradey elektrolizni tajribada o‘rganib, ikkita muhim qonunni kashf etdi:


  1. elektroliz vaqtida elektrodlardan moddalar miqdori elektrolit orqali o‘tgan elektr miqdoriga to‘g‘ri proporsionaldir;

  1. turli xil elektrolitlardan bir xil miqdordagi elektr o‘tkazilganda elektrodlarda ajraladigan (o‘zgaradigan) moddalar miqdori shu moddalarning ximiyaviy ekvivalentlariga to‘g‘ri proporsionaldir.

AgNO3, CuSO4 va H2SO4 eritmalari orqaldi bir kulon elektr o‘tkao‘ilganda qatorda 1,118mg kumush, 0,3293mg mis va 0,010446mg vodorod ajralib chiqadi. Bu kattaliklar elektroximiyaviy ekvivalentlar deyiladi. Ximiyaviy ekvivalent elektroximiyaviy ekvivalentga nisbat o‘zgarmas kattalik bo‘lib. eritma 96487±1,6K/g-ekv (yaxlitlanganligi 96500) ga teng va u Faradey soni F deyiladi. SHunday qilib, elektroliz usuli bilan eritma g.ekv modda ajratib olish yoki uni o‘zgartirish uchun bir Faradey elektr sarflash kerak.

Zanjir orqali o‘tgan elektr miqdorini aniq o‘lchash metodi Faradey qonuniga asoslangan. Bunday o‘lchashlar uchun kumushli, misli, ionli va boshqa kulonometrlar ishlatiladi. Bu asboblarda elektroliz maxsulotlari tortiladi, titrlanadi yoki uning xajmi o‘lchanadi. Elektroliz maxsulotlarining miqdori ma’lum bo‘lgach, sarflangan elektr miqdori osono topiladi.

Elektroliz sanoatida juda ko‘p jarayonlarda, ayniqsa, ximiya sanoatida keng qo‘llaniladi; suyuqlantirilgan kriolit Na3AlF6 dan alyuminiy olish, suyuqlantirilgan MgCl2 ni elektroliz qilib magniy olish, misni qo‘shimchalardan tozalash, ishqor va tuz eritmalarini elektroliz qilib toza vodorod olish va boshqalar. Bundan tashqari buyumlar sirtiga boshqa metallar qoplash, ya’ni xromlash, nikellash, kadmiylash kabi ishlar ham elektrolitik usulda bajariladi.

1.2 Ionlarning xarakatlanish tezligi va uni aniqlash usuli.

Ilgari aytib o‘tganimizdek, elektroliz vaqtida anion va kationlar elektr tashuvchilar hisoblanadi. Har bir ion o‘zining zaryabiga teng elektr tashiydi. Agar anion bilan kationni zaryadlar kattaligi bir xil bo‘lsa, ular barovar tezlik bilan xarakatlanayotgan bo‘lsa, anionlarning tashigan elektr miqdori kationlarning tashigan elektr miqdoriga teng bo‘ladi.

Ionlarning xarakatlanish tezligi ularning tabiatiga, makuchlanganligiga, konsentratsiyaga, temperaturaga, muhitning qovushqoqligiga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Ionlarning xarakatlanish tezligi odatda juda kichik, molekulalarning gazlardagi xarakatlanish tezligi bir necha marta kichik bo‘ladi. Bunga sabab shuki, ionlarning muayyan yo‘nalishdagi harakatlanish tezligiga muhit, erituvchining molekulalari katta qarshilik ko‘rsatadi. Tok berilgunga qadar ionlar turli yo‘nalishda tartibsiz xarakatda bo‘ladi; tok berilgandan keyin esa anionlar anod tomonga xarakatlanadi. Bu tartibli xarakatga erituvchining tartibsiz harakatda bo‘lgan molekulalari qarshilik ko‘rsatadi.

Ionlarning xarakatlanish tezligini aniqlashning turli usullari bor. Eng oddiy usul rangli ionlarning xarakatlanish tuzligini aniqlash usulidir. U-simon nayga ikkita elektrod taxminan 1/3 qismiga qadar kaliy xlorid eritmasi quyiladi, ajratgich voronkasiga esa ionlaridan biri rangli bo‘lgan tuz, masalan, kaliy permaganat KMnO4 eritmasi quyiladi. Ajratgich voronka jo‘mragini sekin ochib. U-simon nayga elektrodlar kaliy xlorid eritmasiga botgunga qadar pastdan KMnO4 permaganat eritmasi qiritiladi. Bunda ikkala eritma orasida chegara aniq bilinib turishi kerak. So‘ngra elektrodlarga o‘zgarmas elektr toki berilsa, ma’lum vaqt o‘tgandan keyin ajralish chegarasi ko‘tariladi. SHundan keyin U-simon nayning ikkala tirsagidagi eritmalar chegarasi orasidagi farq (sm hisobida) o‘lchab olinadi va shunga ketgan vaqt aniqlanadi. Ionning xarakatlanish tezligi quyidagicha topiladi:

h

W MnO4 = ------ sm/sek



t

bunda h - chegaralar farqi, t - vaqt, sekund hisobida.

Bu metodning aniqlik darajsi yuqori bo‘lmaganligi sababli kam qo‘llaniladi. Ionlarning xarakatlanish tezligi, odatda elektr o‘tkazuvchanlik asosida hisoblab topiladi.

Hisoblashda, ko‘pincha, ionlarning absolyut tezligidan foydalaniladi. Elektrodlar orasidagi masofa eritma sm, potensiallar ayirmasi eritma v bo‘lganda, ionning eritma sekundda sm hisobida bosgan yo‘li ionning absolyuttezligi deyiladi. Quyidagi 4-jadvalda ba’zi ionlarning 180Sdagi absolyut tezliklari qiymati keltirilgan.

4 - jadval.

Ionlarning 180Sdagi absolyut tezliklari

(sm/sek. v hisobida)


Kation

Tezligi

Anion

Tezligi

N+

NH4+

K+

Ag+

Na+


0,003620

0,000760


0,000762

0,000642


0,000520

OH-

Br-


I-

Cl-


NO3-

0,002050

0,000812


0,000796

0,000791


0,000740


1.3 Eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi

moddalarning tashqa elektr maydon ta’sirida elektr tokini o‘tkazish hususiyati elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi. Eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligi elektrolitik dissotsilanish natijasida eritmada paydo bo‘ladigan ionlar tufaylidir. Eritmalarda elektr zaryadini tashuvchilar ionlar bo‘lgani sababli eritmaning eluktr o‘tkazuvchanligi ionlarning konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Konsentratsiya o‘zgarmas bo‘lgandaesa elektr o‘tkazuvchanlik ionlarning xarakatlanish tezligiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Elektr o‘tkazuvchanlik vaqt birligi ichida elektrolit orqali o‘tgan elektr miqdori (kulonlar) bilan o‘lchanadi. Elektr o‘tkazuvchanlik qarshilikka teskari kattalik bo‘lgani uchun quyidagicha yoziladi:

(1)
1

L = ----- OM-1

R

Qarshilik o‘tkazuvchining uzunligi l ga to‘g‘ri va ko‘ndalang kesimi s ga teng proporsional bo‘ladi:


l

R = p ----- (2)

s
bunda: r - solishtirma qarshilik, ya’ni uzunligi eritma sm, ko‘ndalang kesimi eritma sm2 bo‘lgan o‘tkazgichning qarshiligi. (1) formulaga R ning qiymatini qo‘ysak:
1 s

L = ----- -----

p l
Solishtirma qarshilikka teskari qiymat 1/r solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi va grekcha kappa - x harfi bilan belgilanadi. Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik eritma kub santimetr eritmaning lektr o‘tkazuvchanligi bo‘lib, om-1*sm-1 birlikda o‘lchanadi.

Quyidagi 5-jadvalda ba’zi elektrolitlar eritmalarining solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik qiymatlari keltirilgan.


5 - jadval
Ba’zi elektrolitlar eritmalarining 180Sdagi solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi

(om-1*sm-1)


Eritma konsentra-siyasi

KCl

NaOH

H2SO4


NaCl


5

10

15



6,9*10-2

0,14


0,20

0,19

0,31


-

0,21

0,39


0,54

6,7*10-2

0,12


0,16

Eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi eritmadagi ionlar konsentratsiyasiga bog‘liq. Ionlarning konsentratsiyasi qanchalik yuqori va ularning absolyut tezligi qancha katta bo‘lsa, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik shuncha yuqori bo‘ladi.

Solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik konsentratsiya ortishi bilan ma’lum maksimum qiymatga qadar ko‘payib boradi, shundan keyin ionlar orasidagi o‘rtacha masofa kamayishi bidan ionlararo ta’sir kuchlari ortganligidan ionlarning harakatchanligi kamayishi sababli solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik ham kamaya boshlaydi. Bundan tashqari konsentratsiya ortishi bilan elektrolitning dissotsilanish darajasi kamayadi. SHu sababli, elektr o‘tkazuvanlikni o‘rganish uchun ekvivelent elektr o‘tkazuvchanlik (l) tushunchasidan foydalaniladi. U berilgan eritmada eritma g-evk elektrolitdan hosil bo‘lgan ionlarning o‘tkazuvchanligini ko‘rsatadi va quyidagi ifodalanadi:

l = 1000*x/S


bunda, x - solishtirma elektr o‘tkazuvchanlik, S - eritmaning g=ekv/lda ifodalangan konsentratsiyasi.

Demak, ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik elektrodlar orasidagi masofa eritma sm bo‘lganda, tarkibida eritma g-ekv erigan modda bor eritmaning elektr o‘tkazuvchanligidir.

Ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik sm2*om-1/g-ekvda ifodalanadi.
II. 2.1 Elektr o‘tkazuvchanlik, ionlar konsentratsiyasi va ionlarning xarakatchanligi orasidagi bog‘lanish.
Eritmalarda elektr zaryadini tashuvchilar ionlar bo‘lganligi sababli eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi ionlarning konsentratsiyasiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. Berilgan konsentratsiyada esa eluktr o‘tkazuchanlik ionlarning xarakatlanish tezligiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi.

Ionning xarakatlanish tezligi uning tabiatiga, maydon kuchlanganligiga, konsentratsiyaga, temperaturaga, muhitning qovushqoqligiga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Agar kationning absolyut xarakatlanish tezligini u sm/sek, anionniki u sm/sek bilan belgilasak, uF - kationning xarakatchanligi, uF - anionning xarakatchanligi deyiladi. Kationning xarakatchanligini 1k, anionning xarakatchanligini 1a, bilan belgilaymiz.

Kationlar tashigan (nk) va anionlar tashigan (na) elektr ulushi tashish soni deyiladi:

ik u lk

nk = ------ = --------- = ------------- (1)

i u + u lk + la


ia u la

nk = ------ = --------- = ------------- (2)

i u + u lk + la
bunda ik va ia kationlar hamda anionlar tashigan elektr miqdori:

i = ik + ia


Bunda, kationlar tashish soning anionlar tashish soniga nisbati kationlar va anionlar absolyut tezliklarining yoki xarakatchanliklarining nisbatiga teng:
nk u lk

------- = ------- = -------

na u la
Ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikni l bilan belgilasak, to‘liq dissotsilanadigan kuchli elektrolitlar uchun:
l = lk + la

(3)


kuchsiz elektrolitlar uchun esa:
l = a (lk + la)

(4)


bunda a elktrolitning dissotsilanish darajasi.

Eritma cheksiz suyultirilganda, ya’ni lk ® kl¥, la ® al¥ va a=1, l=l¥ bolganda (4) tenglama quyidagi holga keladi:


l = kl¥ + al¥

(5)


Bu degan so‘z, kation va anionlar harakatchanligining yig‘indisi eritmaning cheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektro‘tkazuvchanligiga teng. kl¥ va al¥ ionlarning eng katta harakatchanligi deyiladi. (3) tenglama Kolg‘raushning ionlarning xarakatlanish qonuni deyiladi. Ionlarning xarakatchanligi sm2/om*g- ekv bilan o‘lchanadi.

Ionlarning xarakatchanligi (lk va la) ularning absolyut tezliklari (u hamda u) ga to‘g‘ri proporsional bo‘lgani sababli harakatchanlikni elektr o‘tkazuvchanlik birliklarida ifodalasak, quyidagicha bo‘ladi:


lk = F * u va la = F * u
Bu tengliklarni (5) tenglamaga qo‘ysak,
l¥ = F (u + u) bo‘ladi.
YA’ni eritmaning cheksiz suyultirilgandagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi Faradey sonining ionlar absolyut harakatlanish tezliklari yig‘indisiga ko‘paytirilganiga teng. Eritmaning elekr o‘tkazuvchanligi erituvchining tabiatiga, jumladan uning qovushqoqligiga bog‘liqligi aniqlangan:
l¥h = sonst
bunda: h - toza ertuvchining qovushqoqligi; sonst - temperatura funksiyasidir, ya’ni bu qiymat berilgan erituvchi uchun temperaturaga qarab o‘zgaradi. Bu ifoda Valg‘den qoidasi deyiladi.

Kuchsiz elektrolitlar eritmalarining dissotsilanish darajasini va kuchli elektrolitlar eritmalarining elektr o‘tkazuvchanlik koefitsientini elektr o‘tkazuvchanlik metodi bilan aniqlash.


Arrenius nazariyasiga ko‘ra, elektrolitlar eritmalarda ionlarga dissotsilanadi va dissotsilanish darajasi ionlarga ajralgan molekulalar sonining dastlabki eritilgan molekulalar soniga nisbati bilan aniqlanadi. Eritma suyultirilgan sari elektrolitning dissotsilanish darajasi ortib boradi. Bunda ionlar ko‘payadi va demak, eritmaning elektr o‘tkazuvchanligi eritma suyultirilganda dastlab ortadi, chunki konsentratsiyaning kamayishiga qaraganda dissotsilanish natijasida hajm birligidagi ionlar soni tezroq ko‘payib boradi. Eritma yanada suyultirilganida esa xajm birligidagi moddaning umumiy miqdori va demak, 1ml dagi ionlar soni kamaya boshlaydi, natijada elektr o‘tkazuvchanlik ham kamayadi.

Suyultirilganda ionlar sonining ko‘payish chegarasi moddaning ionlarga to‘liq dissotsilanishidir, shundan keyin ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik ortmaydi. Boshqacha aytganda cheksiz suyultirilgan eritmadagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik moddaning ionlarga to‘liq dissotsilangan holatiga muvofiq keladi. Istalgan boshqa suyultirishdagi elektr o‘tkazuvchanlik lu esa moddaning ionlarga qisman dissotsilangan holatiga to‘g‘ri keladi. Bu ikki xil elektr o‘tkazuvchanlikning nisbati l/l¥ maksimum mumkin bo‘lgan ionlardan qanchasi ayni suyultirishda hosil bo‘lganligi, ya’ni elektrolitning dissotsilanish darajasini ko‘rsatadi:


lu

----- = a

l¥
lu ning qiymati tajribada o‘lchab, l¥ uchun jadvallar yordamida topiladi va yuqoridagi formuladan elektrolitning dissotsilanish darajasi hisoblab chiqiladi. Kuchli elektrolitlar uchun l/l¥ nisbat elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsienti deyiladi va f bilan belgilanadi. Bu koeffitsient ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikning qiymati l elektrolitningberilgan konsentratsiyasi uchun muvofiq keladigan nazariy qiymatidan necha marta kam ekanligini ko‘rsatadi:

l

f = ------



l¥
Kuchli elektrrolitlar to‘liq dissotsilangan va eritmadagi ionlar soni o‘zgarmas bo‘lsa ham ularda l = l¥ deb bo‘lmaydi. Tajribalar ko‘rsatishicha, bu tenglik eritma cheksiz suyultirilganda, ya’ni xarakatlanayotgan kation yoki anionga ion atmosferasining ta’siri susaygan xoldagina to‘g‘ri bo‘ldai. Demak, kuchli elektrolitlar elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsientining qiymati ionlar orasidagi o‘zaro ta’sir kuchlariga bog‘liq. Bundan tashqari elektrolitlar elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsientining elektrolitning konsentratsiyasiga va uning valentligiga bog‘liq. Masalan, 0,1 n eritmada 1-1 valentli elektrolit (masalan, KCl) uchun (f=0,86); 1-2 valentli elektrolit (masalan,K2SO4) uchun (f=4) va hokazo. Eritma suyultirilgan sari bu farqlar yo‘qola boradi va f ning qiymati kattalashadi va juda suyultirilgan eritmalarda 1 ga teng bo‘ladi.

2.2. Ionlarning harakatchanligi va tashish sonini aniqlash.
Ionlarning harakatchanligi, ekvivalent elektr o’tkazuvchanlik va tashish sonini Debay-Xyukkel-Onzager nazariyasi asosida eritma tarkibiga bog’liqligini talqini.

Eritmaning konsentratsiyasi ortishi bilan ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik kamayadi. Bu yuqorida keltirilgan sabablar ta’siridir. Lekin suyultirish bilan ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik ortishi chegarasiz bo‘lmaydi. Har qaysi elektrolit uchun ma’lum suyultirishdan (konsentratsiyadan) boshlab ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik o‘zgarmay qoladi. Bunday elektr o‘tkazuvchanlik cheksiz suyultirgandagi ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi va odatda  bilan ishoralanadi. Buni quyidagi chizmadan ko‘rish mumkin.

Cheksiz suyultirganda elektr o‘tkazuvchanlik deyarli o‘zgarmay qolishini, bunda ionlar orasida o‘zaro ta’sir deyarli yo‘qolib ketishi bilan izohlanadi.



Tashish soni

Biz yuqorida, elektr zaryadini ionlar tashib o‘tishi haqida so‘z yuritgan edik. Bu jarayonda kation va anionlarni o‘rni, qo‘shgan hissasini ko‘rsak. Buning uchun ko‘ndalang kesim 1m (1sm2) bo‘lgan silindr ichidagi elektrolit eritmani olsak, bunda eritma konsentratsiyasi S, dissotsiyalanish darajasi deb olsak, ionlar konsentratsiyasi S bo‘ladi. Bu elektrolitlar orqali elektr tokini (YE1V) o‘tkazganimizda kationlarning harakat tezligini U, anionlar harakat tezligini V bo‘lsin. Ionlarning 1 sekundda olib o‘tilgan elektr miqdori (elektr toki zichligi) kation va anionlar olib o‘tgan elektr miqdorining yig‘indisiga teng.

i(CFUCFv)1000

Bu yerda F- bir gramm –ekvivalent ionning olib o‘tgan elektr miqdori bo‘lib, Faradey qonuniga ko‘ra taxminan 96500 kulonga teng; S FU –kationlarning, S FV –anionlarning olib o‘tgan elektr miqdori.

Tashib o‘tilgan umumiy elektr miqdoridan

qismini kationlar,

qismini esa anionlar tashib o‘tgan bo‘ladi n va n- kation va anionlarning tashish soni, ya’ni ionning tashish soni deb ataladi. Demak, ionning tashish soni umumiy elektr miqdoridan shu ion tashib o‘tgan qismini ko‘rsatadi.

Yuqoridagi tenglamalardan, n n-1; yoki

ekanligi ko‘rinib turibdi.

Tashish sonlari elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishini o‘lchash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.

Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasining o‘zgarishi faqat ionlar harakatidan tashqari, ionlar gidratlanganidan ion bilan birgalikda gidrat tarkibidagi suv ham harakat qilishi natijasida elektrolit konsentratsiyasi o‘zgaradi.

Shularga muvofik, tashish soni ikki xil bo‘ladi; kuzatilgan tashish soni va chin tashish soni.

Elektrodlar qismida eritma konsentratsiyasi o‘zgarishini o‘lchash bilan topilgan tashish soni kuzatilgan tashish soni deb ataladi.

Gidratlanish kabi omilar hisobga olinib, ionlar harakati tezligi turlicha bo‘lganligidan, o‘lchash yo‘li bilangina topilgan tashish soni chin tashish soni deyiladi.

Agar eritmada Ae mol’ elektrolit modda va As mol suv bo‘lsa, 1 faradey elektr miqdori o‘tganda anod qismidan ketgan suv miqdori X mol bo‘lganda, kationning chin tashish soni n bilan kuzatilgan tashish soni t orasida quyidagi bog‘lanish bor:

Xuddi shuningdek, anion uchun quyidagini xosil qilamiz



Eritma suyultirilgan sari n bilan t orasidagi farq kamaya boradi. Harorat o‘zgarishi bilan tashish soni juda kam o‘zgaradi.



Ionlarning harakatchanligi

Yuqorida ionlar olib o‘tgan umumiy elektr miqdori

i(CFUCFv)1000

ekanligi ko‘rgan edik. Om qonuniga ko‘ra; I bo‘ladi. Tajriba shartiga binoan YE1V edi. Demak 1000sCFUCFV va tenglamaning ikki tomonini C ga bo‘lsak va ekanligini xisobga olsak E(FUFV) ni hosil qilamiz

Kuchli elektrolitlarda va suyultirilgan kuchsiz elektrolitlarda  ligini inobatga olamiz.

Ion tezligi eritmadan o‘tayotgan elektr tokining kuchlanishi (YE) ga va eritma haroratiga to‘g‘ri proporsionaldir. YE1V va t 180S bo‘lganda, cheksiz suyultirilgan eritmadagi ionlar tezligi ionlarning absolyut tezligi deb ataladi va U0 hamda V0 bilan belgilanadi. Binobarin,  bo‘lganda e esa bo‘ladi.

Demak, FU0FV0 ilgarigi tenglamalardan

- elektr o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti deyiladi.

Suyultirilgan kuchsiz elektrolit eritmalar uchun bo‘ladi.

Yuqoridagi tenglamaga ionlarning absolyut tezligini qo‘ysak va deb olsak

FU0 , -FV0 , -

bo‘ladi va bu yerda , - lar kation va anion harakatchanligi. Kol’raushning ionlarning mustaqil harakatlanish qonuniga binoan, kuchli elektrolitlar va cheksiz suyultirilgan kuchsiz elektrolit eritmalarning ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligi kation va anion harakatchanligi yig‘indisiga teng.

Ba’zan , - larni ionlarning elektr o‘tkazuvchanligi deb ham ataladi.

Ma’lumotnomalardagi ionlarning harakatchanligidan foydalanib cheksiz ekvivalent elektr o‘tkazuvchanligini hisoblash mumkin.

Ionlarning tashish soni va harakatchanligi o‘rtasida quyidagi bog‘lanishlar mavjud:

n ; -n- ;



Yuqoridagilardan foydalanib, dissotsialanish darajasi va konstantasi orasidagi bog‘lanishni eslasak

yoki

Bu tenglama Ostvaldning suyultirish qonuni deb ataladi va u ekvivalent elektr o‘tkazuvchanlikning konsentratsiyaga bog‘likligini ifodalaydi.



Xulosa

Ionlar zaryadlangan zarralardir. Kationlar va anionlar kabi ikkita asosiy shakl mavjud. Biroq, bu ikkala ion ham elektrolitning o'tkazuvchanligiga hissa qo'shishi mumkin. Qisqacha aytganda, ion harakatchanligi va ion tezligi bu kimyoviy tushunchalar bo'lib, bu ionlarning vosita orqali harakatlanishini tavsiflaydi. Ion harakatchanligi va ion tezligi o'rtasidagi asosiy farq shundaki, ionlarning harakatchanligi ionlarning o'rta muhitga o'tish qobiliyatini belgilaydi, ion tezligi esa ionlarning vosita orqali qanchalik tez harakatlanishini belgilaydi.



Asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar hamda axborot manbaalari

  1. X.I. Akbarov, R.S. Tillayev, B.U. Sa’dullayev. Fizikaviy kimyo, Toshkent, Universitet, 2014, 436 bet.

  2. Howard Devoe Thermodynamics and chemistry. A.P.Ch.E. University of Moryland, 2015.

  3. Anatol Malijevsky Phyzical Chemistry in brief, Instite of Chemistry, Prague, 2005.

  4. H.I. Akbarov Fizikaviy kimyo // Kursi bo‘yicha universitetlarning 2-kurs bakalavrlari uchun Seminar mashg‘ulotlaridan uslubiy qo‘llanma. M. Ulug‘bek nomidagi O‘zMU bosmaxonasi. Toshkent, 2018. - 79 b.

  5. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - xar bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11.

  6. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent, O‘zbekiston. 2017.

  7. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqmyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zR Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali majlisdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr

  8. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.O‘zbekiston respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutq. O‘zbekiston, -2017y.

  9. O‘zR PQ-2909. Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to‘g‘risida. Toshkent sh., 2017 y. 20 aprel.

  10. Usmonov X.U., Rustamov X.R., Raximov X.R. Fizik ximiya. Toshkent: “O‘qituvchi”, 1974.

Download 365.52 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling