Mavzu: Q O T I S H M A L A R - Mavzu: Q O T I S H M A L A R
- Reja.
- Kirish : kimyo fanining, metallar, va qotishmalarning paydo bo`lish tariga bir nazar.
- Asosiy qism:
- 1. Qotishmalarning hosil bo`lishi xaqida.
- 2. Tayyo xoldagi qotishmalarning tarkibiy qismi.
- 3. Qotishmalar haqida amaliy misollar va olimlarning bu boradagi izlanishlari natijalari.
- Xulosa.
- ____________________________________________________
- Insonlar juda qadimdan qabd yog` va oqsilga boy o`simlik mahsulotlaridan istemol qilganlar. ular bundan 6 ming yil avval oltin va kumushdan zebu-ziynat buyumlarini tayyorlashni bilishgan. Eramizdan 2000 yil avval Misrda o`simlik va xayvon organizmlaridan turli bo`yoq moddalar, rux va oltingugurtdan dorivor moddalar tayyorlangan. Lekin o`sha davrda kimyo bilan faqat maxsus kishilar gina shug`ullangan.
- Kimyoning nazariy masalalari bilan qadimgi grek olimlari eramizdan avvalgi V-VI asrda shug`ullangan. Ular butun borliqni asosini to`tta “element” - suv, havo tuproq va olov tashkil qiladi deb tushuntirganlar.
- Kimyoning fan sifatida rivojlanishiga Irland olimi Robert Boyl (1627-1691) katta hissa qo`shdi. Uning “Skeptik kimyogar” yoki aralash jismlardan to`rt element va uch kimyoviy negizning isboti sifatida qilinadigan tajribalar haqida mulohaza” kitobida alkimyo nazariyasi haqid o`z muloxazalarini bildirgan. Aytish mumkinki, shu davrdan boshlab fan sifatida rivojlana boshladi.
- Kimyo fani o`z navbatida bizning yurtimizda ha chuqur o`rganilgan. misol tariqasida Abu Rayxon Beruniyni (973-1048) oladigan bo`lsak, u o`zining “Mineralogiya” deb nomlangan mashxur asarida o`sha davrda ma’lum bol`gan metallar, ulardan tayyorlanadigan qotishmalar, metallarning rudalarini qazib olish va ularga ishlov berish, rangli metallar va qimmtbaxo toshlarning xossalarini o`rganish, ayniqsa minerallarning solishtirma
- massalarini aniqlash yuzasidan olib borgan ishlari kimyo fanini rivojlantirishga katta xissa qo`shdi. Olimning “Hindiston” asarida u “ rivojlantirish - bir narsani ikkiknchi boshqa bir narsaga aylantirishdir, butun borliq doimo o`zgarishda va rivolanishda - tabiatning kuchi aynan shundadir ” degan muhim ilmiy xulosaga keladi. Abu Rayhon Beruniy o`zining shu asarida “Har bir narsani o`rganish xuddi shu narsani tashkil qilgan tarkibiy qismlarni (elementlarni) o`rganishdan boshlanadi ” deb yozgan edi.
- Aytilganlar shundan dalolat beadiki, o`rta asrda Sharq mamlakatlarida, xususan O`zbekiston Respublikasi hududida kimyoviy fikr va ilmiy duyoqarash yuqori darajada bo`lgan. Buning isboti tariqasida IX - XII asrlarda O`rta Osiyo hududida mis (Zarafshon, Isfara tog`lari, Sox, Oloy, Namkent, Olmaliq, Oqtosh, Oqsuv atrofida), qo`rg`oshin va kumush ( Oltintopgan, Qo`rg`oshinkonda), oltin (Oltinqozin, Obiraxmatda), qalay (Turkiston tog`larida), temir (Chirchiq, Sayram va Shaxrisabzda) ruda va qotishmalari topilib, ulardan metall olish yo`lga qo`yilganini aytib o`tish kifoyadir.
- Metallar suvda, spirtda, efirda va boshqa erituvchilarda erimaydi, ammo suyutslantirilgan xolda bir-birida eriy oladi va sovutilganda qotishmalar xosil qiladi. Suyuqlantirilgan ba’zi metallar sovitilganda ular kristallarining mexanikaviy aralashmasi xosil bo`ladi. Suyuqlantirilgan metallarning ko`pi har qanday nisbatda bir-birida eriy oladi. Ammo ba’zi metallar bir-birida fakqat
Do'stlaringiz bilan baham: |
