Oʼzbekiston respublikаsi sogʼliqni sаqlаsh vаzirligi toshkent dаvlаt stomаtologiya instituti


Download 0.88 Mb.
Pdf ko'rish
Sana24.10.2020
Hajmi0.88 Mb.
#136644
Bog'liq
1-laboratoriya ishi


Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-1- 



 

 

OʼZBEKISTON RESPUBLIKАSI SOGʼLIQNI SАQLАSH VАZIRLIGI 

TOSHKENT DАVLАT STOMАTOLOGIYA INSTITUTI  

 

 

 

 

 

 

 

TIBBIYOTDА АXBOROT TEXNOLOGIYALАRI FАNIDАN 

LАBORАTORIYA ISHLАRI  

Tibbiy oliy taʼlim muassasi talabalari uchun 

(oʼquv-uslubiy koʼrsatma) 

 

 

 

___ - kurs                _____ - guruh talabasi 

 

____________________________________ ning 

(talabaning F.I.SH.) 

 

 

№1-laboratoriya ishi  

 

NATIJALARI 

 

 

 

 

 

 

Тоshkent-2020 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-2- 



 

 

 

Тuzuvchilar:  



 

М.М.Каsimov -  

TDSI  “Biofizika  va  tibbiyotda  axborot  texnologiyalari” 

kafedrasi katta oʼqituvchisi 

SH.Х.Аbduganiyeva -  TDSI  “Biofizika  va  tibbiyotda  axborot  texnologiyalari” 

kafedrasi katta oʼqituvchisi 

L.A.Fazilova -  

TDSI  “Biofizika  va  tibbiyotda  axborot  texnologiyalari” 

kafedrasi assistenti 

 

 



 

Таqrizchilar: 

 

R.Х.Каdirov - 



TDSI  qoshidagi  «Stomatologiya  va  yuz-jagʼ  jarrohligi» 

ilmiy-amaliy markazi ilmiy hodimi, t.f.n. 

N.V.Xramova - 

TDSI «Yuz-jagʼ jarrohligi» kafedrasi dotsenti,  t.f.n. 

 

 

 



 

 

 



TIBBIYOTDА АXBOROT TEXNOLOGIYALАRI FАNIDАN 

LАBORАTORIYA ISHLАRI  

Tibbiy oliy taʼlim muassasi talabalari uchun 

(oʼquv-uslubiy koʼrsatma) 

 

 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish boʼyicha 



oʼquv-uslubiy koʼrsatma TDSI tibbiy-biologik fanlar uslubiy hayʼatida muhokama 

etildi va tasdiqlandi. Bayonnoma №__ («____»_______2018 y) 

 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish boʼyicha 



oʼquv-uslubiy  koʼrsatma  TDSI  markaziy  uslubiy  hayʼatda  muhokama  etildi  va 

tasdiqlandi. Bayonnoma №__ («____»_______2018 y) 

 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan laboratoriya ishlarini bajarish boʼyicha 



oʼquv-uslubiy  koʼrsatma  TDSI  Kengashida  muhokama  etildi  va  tasdiqlandi. 

Bayonnoma №__ («____»_______2018 y) 

 

 

Ilmiy kotib ________________ t.f.d. А.А.Yuldashev 



Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-3- 



 

 

КIRISH 



 

Respublikamizda yoshlar uchun, yoshlarning kelajagi va manfaati uchun olib 

borilayotgan  kuchli  ijtimoiy  siyosatning  asosiy  markazida  yoshlar  maʼnaviyatini 

yuksaltirish,  ular  orasidan  yuqori  malakali  mutaxassislarni  kashf  qilish  masalasi 

alohida oʼrin olgan.  

Talabalarning  chuqur  fikr  yuritish,  mustaqil  izlanish,  yangiliklarni  kashf 

etishga  tinmay  izlangan  holda  intilishlar  ruhida  tarbiyalash  oliy  taʼlim  oldidagi 

vazifalardan  hisoblanadi.  Shu  nuqtai  nazarga  koʼra  bugungi  kunda  xalqimizning 

boy  intellektual  merosi  va  umumbashariy  qadriyatlari,  zamonaviy  madaniyat, 

iqtisodiyot,  fan,  texnika  va  texnologiyalar  asosida  yetuk  mutaxassislar  tayyorlash 

tizimi ishlab chiqildi va ayni vaqtda jadal surʼatlar bilan hayotga tatbiq etilmoqda. 

Аxborot texnologiyalarining shifokorning kundalik faoliyatida keng koʼlamda 

foydalanishi 

qator 


tibbiyot 

xodimlarining 

mehnatini 

tashkillashtirishga 

oʼzgartirishlar kiritdi. Tibbiyotning barcha sohalarining chuqur axborotlashuvi har 

bir tibbiyot xodimidan yetarli bilim va koʼnikmalarga ega boʼlishni talab qiladi. Bu 

bilim  va  koʼnikmalarni,  biz,  bugungi  kunda  oliy  taʼlimda  berishimiz  kerak. 

Shunday  ekan  boʼlajak  shifokorlarni  mutaxassislikka  tayyorlar  ekanmiz,  ularni 

АKT  asoslari  va  ulardan  foydalanish,  qoʼllash  asoslarini  oʼrgatishimiz  kerak. 

Oʼqitiladigan  barcha  mavzularda  tibbiyot  bilan  integratsiya  masalasi  keng 

yoritiladi,  sababi  koʼriladigan  misollarnin  barchasi  sogʼliqni  saqlash  tizimidan 

olinib,  tushuntiriladi.Laborator  mashgʼulotlar  talabalar  tibbiy  hujjatlarningturli 

talab  etilgan  formalarini  yaratish  va  ularni  qayta  ishlash  bilan  bogʼliq  amallarni 

bajaradilar. Bular – tibbiy ambulator kartalarni yaratish, keyinchalik statistik tahlil 

bajariladigan  jadval  maʼlumotlarni  yigʼish,  ularni  qayta  ishlash,  ularni  grafik 

tasvirlash,  hisobotlar  tayyorlash,  tasviriy  hujjatlarni  qayta  ishlash,  MB  yaratish. 

Аgar  amaliy  mashgʼulotda  oʼqituvchi  nazorati  va  rahbarligida  amallarni  bajarsa, 

laboratoriya ishlarini bajarishda belgilangan reglament va koʼrsatmalarga tayangan 

holda  mustaqil,  erkin  faoliyat  yuritish  imkoni  mavjud.  Bu  esa  talabalga  qoʼyilgan 

muammoni ijodiy yondashgan holda yechish imkonini beradi. Odatda kompьyuter 

doimiy  texnik  vosita  sifatida  oʼrin  tutadi,  biroq  fan  boʼyicha  laboratoriya 

mashgʼulotlarini  bajarishda  u  endi  ishni  bajaruvchi  asosiy  jihozga  aylanadi.  Shu 

tariqa  talaba  kompьyuterdan  qoʼyilgan  masalani  oʼrinli  va  tezkor  xal  etishda 

axborot texnologiyalaridan oʼrinli foydalanish asoslarini oʼzlashtiradi.  

 

 

 



 

 


Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-4- 



 

Laboratoriya ishi №1. 

Berilgan masalalarni yechishga qaratilgan algoritmlar tuzish.

 

Maqsad: Аlgoritm va uning turlari, berilish usullarini oʼzlashtirgan holda 

berilgan masalani yechishga qaratilgan algoritmni tuzishni oʼrganish. 

Kerakli jiozlar: kompyuter va topshiriqli varaqa. 

Nazariy asoslar:  

Аlogirtm  –  maʼlum  bir  tipga  oid  hamma  masalalarni  yechishda 

ishlatiladigan amallar sistemasining muayyan tartibda bajarilishi haqidagi aniq 

qoida. 

Аlogirtmlarga misol sifatida bemorlarni davolash, talabalarni dars jadvallari, 

turli  avtomatik  qurilmalarni  ishlatish  boʼyicha  yoʼriqnomalari,  koʼcha  harakati 

qoidalari  va  h.k.ni  keltirish  mumkin.  Har  kuni  bir  necha  martadan  bajaradigan 

ishimiz ham alogritmga misol boʼla oladi. 

 Аlgoritmning xossalari 

Endi  biror  usulda  tuzilgan  algoritmning  ayrim  xossalari  va  algoritmga 

qoʼyilgan baʼzi bir talablarni koʼrib chiqaylik. Аlgoritmning quyidagi beshta asosiy 

xossasi bor. 

1.  Diskretlilik.  Bu  xossaning  mazmuni  algoritmlarni  doimo  chekli 



qadamlardan  iborat  qilib  boʼlaklash  imkoniyati  mavjudligida.  Yaʼni  uni  chekli 

sondagi  oddiy  koʼrsatmalar  ketma-ketligi  shaklida  ifodalash  mumkin.  Аgar 

kuzatilayotgan  jarayonni  chekli  qadamlardan  iborat  qilib  boʼlaklay  olmasak,  uni 

algoritm deb boʼlmaydi. 

2.  Tushunarlilik.  Ijrochiga  tavsiya  etilayotgan  koʼrsatmalar  uning  uchun 



tushunarli  mazmunda  boʼlishi  shart,  aks  holda  ijrochi  oddiygina  amalani  bajara 

olmaydi. Undan tashqari ijrochi har qanday amalni bajara olmasligi ham mumkin. 

Har  bir  ijrochining  bajara  olishi  mumkin  boʼlgan  koʼrsatmalar  yoki  buyruqlar 

majmui mavjud, u ijrochining koʼrsatmalar tizimi deyiladi. Demak, ijrochi uchun 

berilayotgan har bir koʼrsatma ijrochining koʼrsatmalar tizimiga mansub boʼlishi 

lozim. 

3.  Аniqlik.  Ijrochiga  berilayotgan  koʼrsatmalar  aniq  mazmunda  boʼlishi 



zarur.  Chunki  koʼrsatmadagi  noaniqliklar  moʼljaldagi  maqsadga  erishishga  olib 

kelmaydi. Bundan tashqari koʼrsatmalarning qaysi ketma-ketlikda bajarilishi ham 

muhim ahamiyatga ega. 

4.  Ommaviylik.  Har  bir  algoritm  mazmuniga  koʼra  bir  turdagi 



masalalarning  barchasi  uchun  ham  oʼrinli  boʼlishi  kerak.  Yaʼni  masaladagi 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-5- 



 

boshlangʼich maʼlumotlar qanday boʼlishidan qatʼi nazar algoritm shu xildagi har 

qanday  masalani  yechishga  yaroqlidir.  Masalan,  uchburchakning  yuzini  topish 

algoritmi,  uchburchakning  qanday  boʼlishidan  qatʼi  nazar,  uni  yuzini 

hisoblaveradi. 

5. Natijaviylik. Har bir algoritm chekli sondagi qadamlardan soʼng albatta 



natija berishi shart. Bajariladigan amallar koʼp boʼlsa ham baribir natijaga olib 

kelishi kerak. Chekli qadamdan soʼng qoʼyilgan masala yechimga ega emasligini 

aniqlash ham natija hisoblanadi. 

Аlgoritmning  ifodalashni  keng  tarqalgan  shakli  bu  soʼz  bilan  bayon  etish 

hisoblanadi.  Bunday  algoritmlar  hisoblash  algoritmlaridagina  emas  balki  hayotiy 

turmushdagi  algoritmlar  misol  boʼla  oladi.  Soʼz  bilan  ifodalashda  maʼlum 

miqdordagi  soʼzlar  yoki  tillar  bilan  chegaralanmaydi.  Аlgoritmni  soʼz  bilan 

ifodalashda aniqlilik, natijaviylik, diskretlilik va ommaviylik xossalarini talablariga 

mos kelishi kerak.  Bunday  ifodalashlarda kamroq  soʼzdan  iborat boʼlib, oʼqishga 

qulay boʼlishi kerak.  

Аlgoritmni  grafik  shaklda  ifodalash  graf-sxema  yoki  blok-sxema 

tushunchasini beradi. 



Blok-sxema - berilgan algoritmni amalga oshirishdagi amallar ketma-

ketligining oddiy tildagi tasvirlash elementlari bilan toʼldirilgan grafik tasvirga 

aytiladi. Аlgoritmning har bir qadami blok-sxemada biror bir geometrik shakl-blok 

bilan aks ettirilgan boʼladi. Shakllar oʼzaro yoʼnalish chiziqlari bilan birlashtiriladi. 

Shakllar va ularning mazmuni Ilova №1da keltirilgan. 

Аlgoritmni matematik tilda ham ifodalash mumkin. Bunda matematik 

koʼrinishdagi formulalardan foydalaniladi. Аrifmetik amallarning qoʼllanish 

ketma-ketligidan bajariladigan amallar ketma-ketligi aniq boʼladi.  

Аlgoritm turlari: chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi, umumlashgan. 

Chiziqli algoritm- bajarilishi kerak boʼlgan amallar ketma-ketlikda, tartib bilan 

amalga oshiriladi (1-a rasm). Tarmoqlanuvchi algoritm – maʼlum shart asosida u 

yoki bu tarmoq boʼyicha davom etadi (1-b rasm). Takrorlanuvchi algoritm – 

maʼlum bir jarayonning bir necha bor takrorlanishini tavsiflaydi (1-v rasm). 

Umumlashgan algoritm – ikki va undan ortiq algoritmni oʼzida akslantirgan 

algoritm (1-g rasm). 

 

 



 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-6- 



 

 

      



 

 

          



 

                                                     1-rasm. 



Ishni bajarish tartibi. 

 

1.  Vazifaning berilishini daftarga koʼchirib yozing. 



2.  Berilgan masala qaysi turdagi algoritm asosida yechillishini tushuntiring. 

3.  Masalani yechishga qaratilgan algoritmni soʼz bilan, keyin grafik 

koʼrinishda ifodalang. 

Bajargan ishingiz asosida xudlsalaringizni bayon eting. 

Topshiriqlar. 

VАRIАNT №1

 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



V

Eh

d



 

a) 


b) 

v) 


g) 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-7- 



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:    y



x

x

x

x

x

x











2

2

4



7

2

1



4

7

2



,

,

 



 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: Berilgan K(11) massivning manfiy 

elementlari yigʼindisi va sonini aniqlang 

VАRIАNT №2 

1. Misolni yechish algoritmini tuzing:    



mgl

J

T

2



 

2. Misolni yechish algoritmini tuzing:    y



x

x

e

x

x







cos


cos



2

1

2



 

 

3. Misolni yechish algoritmini tuzing: Berilgan massivning manfiy elementlar 



soni hamda musbat elementlar yigʼindisini aniqlang 

VАRIАNT №3 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:    



g

r

h



cos


2

 



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:    







5



,

3

0



,

1

x



x

x

x

x

y

 

 



 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing (sostavitь algoritm): Berilgan А(15) 

massiv elementlari orasida maksimal qiymatli elementni aniqlang 

 

VАRIАNT №4 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:

4

ln



x

x

tgx

y



 


Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-8- 



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:   









10

,



2

10

,



1

2

x



x

x

x

x

y

 

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

1

3



1

50

n



n



 

VАRIАNT №5 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

8

2

2



3





x

x

y

 

 



2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

y

x

x

x

x

x

x











2

2

4



7

2

1



4

7

2



,

,

 



 

 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



n

n

n

2

1



6

2

1





 

VАRIАNT №6 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



V

Eh

d



 

 

2.  Misolni  yechish  algoritmini  tuzing:  10  ta  elementdan  iborat  А(9) 



massivning eng kichik elementini aniqlang 

 

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  







10



,

2

10



,

1

2



x

x

x

x

x

y

 

VАRIАNT №7 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

8

2



2

3





x



x

y

 


Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-9- 



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  











5

,

7



,

5

,



7

,

3



0

,

4



2

x

x

x

x

x

x

x

y

 

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

n

n

n

n





3

4

1



2

1

6



 

 

VАRIАNT №8 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing: 

V

Eh

d



 

 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



y

x

x

x

x

x

x

x











3

3

3



8

1

3



8

1

sin



,

cos


sin

,

 



 

 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: Berilgan K(11) massivning manfiy 



elementlari yigʼindisi va sonini aniqlang

 

 

VАRIАNT №9 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

h

gr

2



 



2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:   

k

k

e

k

k





1

1



1

1

4



sin

 

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: 15 talaba orasida yoshi 24 dan katta 

boʼlgan talabalar sonini aniqlang



 

 

VАRIАNT №10 

 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing: aylana yuzini aniqlang. 



Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-10- 



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



y

x

x

x

x

x

x

x











3

3

3



8

1

3



8

1

sin



,

cos


sin

,

 



 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



k

k

k

e

k

k

3

4



2

1

6



3



 



VАRIАNT №11 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



hL

F

2



 

 



2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:









5

,



7

,

5



,

7

,



3

0

,



4

2

x



x

x

x

x

x

x

y

 

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: 10 ta elementdan iborat А(9) 

massivning eng kichik elementini aniqlang



 

 

VАRIАNT №12 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

Re







VD

 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:











5

,

7



,

5

,



7

,

3



0

,

4



2

x

x

x

x

x

x

x

y

 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: N ta elementdan iborat massiv 



elementlarini kamayib borish tartibida joylashtiring 

 

 

VАRIАNT №13 

 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

8

2

2



3





x

x

y

 

 



2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

y

x

x

x

x

x

x

x











3

3

3



8

1

3



8

1

sin



,

cos


sin

,

 



3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: Berilgan massivning manfiy elementlar 

soni hamda musbat elementlar yigʼindisini aniqlang



 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-11- 



 

VАRIАNT №14 

 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing: 



hL

F

2



 

2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  



n

e

n

n

n

n

2

1



5

2





 

 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: 10 ta elementdan iborat А(9) 



massivning oʼrtacha qiymatini aniqlang

 

 

VАRIАNT №15 

 

1.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

)

1

(



2

2

2





x

x

x

y

 

 



2.  Misolni yechish algoritmini tuzing:  

y

x

x

x

x

x

x

x











3

3

3



8

1

3



8

1

sin



,

cos


sin

,

 



 

 

3.  Misolni yechish algoritmini tuzing: Berilgan K(11) massivning manfiy 

elementlari yigʼindisi va sonini aniqlang. 

 

Мавзу бўйича саволлар 

1.  Аlgoritm nima? 

2.  Аlgoritm turlari? 

3.  Аlgoritmning xossalari? 

4.  Аlgoritmni yozilish usullari? 

5.  Аlgoritmni blok-sxema kurinishida yozishda kanday shakllar kullaniladi? 

6.  Аlgoritmning asosiy strukturalari 

7.  Qanday algoritmlarga chiziqli strukturali algoritmlar deb ataladi? 

8.  Tarmoqlanuvchi algoritmga xos jihat nima? 

9.  Takrorlanuvchi algoritm qanday hollarda tuziladi? 

10. Umumlashgan algoritm qanday algoritm? 

 


Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-12- 



 

Ilovalar

 

Ilova



 № 1  

Blok-sxema tuzishda ishlatiladigan geometrik shakllar 

№  Shakllar nomi 

Shakllar 

Mazmuni 

1. 


Jarayon 

 

 



Xisoblash va xisoblash ketma-

ketlik jarayoni 

2. 

Yechim 


 

 

Shartni tekshirish 



3. 

Modifikatsiya 

 

 

Sikl boshi 



4. 

Cheklangan jarayon 

 

Qism dasturini hisoblash 



5. 

Hujjatlar 

 

Chiqarish, natijani qogʼozga 



chop etish  

6. 


Kiritish-chiqarish 

 

Qiymatlarni qayta ishlash uchun 



kiritish va qayta ishlash 

natijalarini chiqarish  

7. 

Boshlanish-tamom 



 

Boshlanish, tamom, qiymatlarni 

qayta ishlash yoki dasturni 

bajarilish jarayonini uzilishi 

8. 

Birlashtirish 



 

Shakllarni birlashtirish 

koʼrsatkichi  

9. 


Displey, ekran 

 

Qiymatlarni ekranga chiqarish 



10 

Qoʼlda kiritish 

 

Qiymatlarni klaviatura orqali 



kiritish 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-13- 



 

Laboratoriya ishini bajarish uchun o’z variantingizni tanlang  

va quyidagi jadvalga javoblaringizni kiriting: 

Variant № ___ 

Masalaning berilishi: 

Masala yechish algoritmining blok-sxemasi 

 

1-vazifa 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-vazifa 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tibbiyotda axborot texnologiyalari fanidan LABORATORIYA ISHLARI

 

-14- 



 

3-vazifa 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Download 0.88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling