O’zbekiston Respublikasi Toshkent Axborot Texnologiyalari universiteti Bajardi: Jo’rayev Mansur

O’zbekiston Respublikasi Toshkent Axborot Texnologiyalari universiteti Bajardi: Jo’rayev Mansur

O’zbekiston Respublikasi Toshkent Axborot Texnologiyalari universiteti

Bajardi: Jo’rayev Mansur

Tekshird: Abduraxmanov Qahhor

kompyuter injiniringi 215-19-guruh talabasi Jo’rayev Mansurning fizika fani “Molekular Fizika asoslari” mavzusi bo’yicha

tayyorlagan

taqdimoti

Fizika phy-004 guruh

Reja:

• 
  Modda miqdori, molyar massa, Avogadro qonuni;
  
• 
  Izojarayonlar;
  
• 
  Ideal gazning holat tenglamasi, Bolsmann doimiysi, Mendeleev-Klapeyron tenglamasi, berilgan temperaturadagi ideal gazning bosimi, Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi;
  
• 
  Ideal gaz molekulalarining tezlik bo‘yicha taqsimotining Makswell qonuni – o‘rtacha tezlik, ehtimoli eng katta bo‘lgan tezlik va o‘rtacha kvadratik tezlik ifodalari;
  
• 
  Ideal gaz bitta molekulasi ilgarilanma harakatining o‘rtacha kinetik energiyasi;
  
• 
  Potensial kuchlar ta’sirida gaz molekulalarining taqsimoti.
  
• 
  Xulosa;
  
• 
  Foydalangan adabiyotlar.
  

Kalitli so‘zlar: smodda miqdori, molyar mqssa, izoxora, izobara,, izoterma, ideal gaz, ilgarilanma harakat tezligi, Maksvell taqsimoti, Bolsmann taqsimoti.

Modda miqdori, molyar massa Avagadro qonuni

• 
  Modda miqdori – mol, 0,012 kilogram massali 12 – uglerod atomidagi strukturali elementlar soniga teng bo’lgan tizimning modda miqdoriga aytiladi. Strukturali elementlar atomlar, molekulalar, ionlar, elektronlar va boshqa zarrachalardan tashkil topganbo’lishi mumkin(XIV O’lchov va tarozlar Bosh Konferensiyasi, 1971-yil, 3-rezolyutsiya).
  
• 
  Avagadro qonuni - Istalgan gazning 1 moli, temperature va bosim bir xil bo’lganida bir xil hajmga ega bo’ladi. Normal atmosfera sharoitida bu hajm 22,41* ga teng bo’ladi. Har xil moddalar 1 mol hajmda bir xil miqdordagi atomlar yoki molekulalar soniga ega bo’ladilar Avogadro sonidir.
  

• 
   
  

Izojarayonlar

• 
  Izotermik jarayon(Boyl – Marriot qouni) – Berilgan massali gaz uchun, temperature o’zgarmas bo’lganda, gaz bosimining uning hajmiga ko’paytmasi o’zgarmas kattalikdir: Temperatura o’zgarmas bo’lganida , modda xususiyatini tavsiflovchi P va V kattaliklar orasidagi bog’lanishni tasvirlovchi egri chiziqlar izotermalar deyiladi.
  

• 
   
  

• 
  Termodinamik jarayon sodir bo’ladigan qiymati ortishi bilan, izotermani tasvirlovchi giperbola yuqoriga siljiydi
  
• 
  Grafikda berilgan temperaturalar munosabatda
  

 

Izojarayonlar

• 
  Izobarik jarayon – (Gey – Lyussak qonuni) Berilgan massali gaz hajmi, bosim o’zgarmas bo’lganda, temperaturaga bog’liq ravishda to’g’ri chiziq bo’yicha o’zgaradi.
  

• 
   
  

• 
  Izobarik jarayonda hajm va temperature bir biriga to’g’ri proportsional bo’ladi.
  
• 
  Ya’ni Hajm oshishi bilan temperature ham ortadi.
  

Izojarayonlar

• 
  Izoxorik jarayon(sharl qonuni) - Berilgan massali gaz bosimi, uning hajmi o’zgarmas bo’lganda, temperature bog’liq ravishda to’g’ri chiziq bo’yicha o’zgaradi. Bu tenglamalardagi t – temperature Selsiy shkalasi bo’yicha olingan. va 0C bo’lgandagi gazning , mos ravishda bosimi va hajmidir, – koeffitsiyent quyidagiga teng bo’lib , ideal gazning kengayish koeffitsiyentini bildiradi:
  

• 
   
  

• 
  Gazning bosimi o’zgarmas bo’lganda sodir bo’ladigan jarayon _ izobara jarayoni deb ataladi. Gazning hajmi o’zgarmas bo’lganda sodir bo’ladigan jarayon - izoxora jarayoni deyiladi deb ataladi.
  

Izojarayonlar

• 
  Adiabatik jarayon – Tizim tashqaaridan issiqlik olmasa yoki unga issiqlik uzatilmasa, ya’ni Q=const bo’lsa, bu jarayon – adiabatic jarayon deb ataladi.
  

• 
  Berilgan massali gaz uchun quyidagi munosabat o’rinli bo’ladi.
  bu yerda – Puasson koeffitsiyenti deb ataladi. Bu bog’lanish egri chiziqli ad
  

 

Ideal gazning holat tenglamasi, Bolsmann doimiysi, Mendeleev-Klapeyron tenglamasi, berilgan temperaturadagi ideal gazning bosimi, Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi;

• 
  Ideal gaz holat tenglamasi: formulani Fransuz fizigi Klapeyron Boyl – Marriot va Gey-Lyussak qonunlarini umumlashtirgan holda keltirib chiqardi.
  
• 
  Bolsmann doimiysi –
  
• 
  Mendeleyev – Klapeyron tenglamasi -
  
• 
  Berilgan temperaturadagi ideal gaz bosimi -
  
• 
  Molekular - kinetik nzariyaning asosiy tenglamasi:
  

• 
   
  

Ideal gaz molekulalarining tezlik bo‘yicha taqsimotining Makswell qonuni – o‘rtacha tezlik, ehtimoli eng katta bo‘lgan tezlik va o‘rtacha kvadratik tezlik ifodalari

• 
  Molekulyar – kinetic nazariyaning asosiy tenglamasini keltirib chiqarishda molekulalar xar xil tezlikka ega bo’ladi , deb hisoblagan edik. Ko’p marotaba to’qnashishlar natijasida , har bir molekulaning tezligi yo’nalishlari bir xil ehtimollikka ega bo’ladilar , boshqacha qilib aytganda har bir yo’nalishda bir xil miqdorda molekulalar harakatlanadi deb hisoblash mumkin.
  
• 
  Molekulyar – kinetic nazariyaga asosan, to’qnashishlarda molekula tezligi o’zgarishiga qaramay gazdagi massali molekulalarning o’rtacha kvadratik tezligi, T=const bo’lganda muvozanat holatda o’zgarmay qoladi va quyidagiga teng bo’ladi.
  

• 
   
  

Maksvell ehtimollik nazariyasi usulini qo’llab, f(v) funksiyani ideal gaz molekulalarining tezligi bo’yicha taqsimot qonunini keltirib chaqardi.

• 
  Maksvell ehtimollik nazariyasi usulini qo’llab, f(v) funksiyani ideal gaz molekulalarining tezligi bo’yicha taqsimot qonunini keltirib chaqardi.
  

• 
  Ideal gaz molekulalarining tezlik bo’yicha taqsimot funksiyasi maksimal qiymatga ega bo’lgan tezlik, extimolligi eng katta bo’lgan tezlikni belgilaydi..
  

Ideal gaz bitta molekulasi ilgarilanma harakatining o‘rtacha kinetik energiyasi;

• 
  Termodinamik temperature ideal gaz molekulasi ilgarilanma harakat o’rtacha kinetic energiyasining o’lchovidir.
  
• 
  Ideal gaz bitta molekulasi ilgarilanma harakatining o’rtacha kinetic energiyasi :
  
• 
  Yuqoridagi formula bitta molekulaning kinetik energiyasining molekulyar kinetic ta’rifini ifodalaydi
  

• 
   
  

Potensial kuchlar ta’sirida gaz molekulalarining taqsimoti.

• 
  Gravitatsiyaviy tortishish va ikkinchi tarafdan molekulalarning issiqlik harakati gazning qandaydir statsionar holatga, ya’ni bosimning balandlik bo’yicha kamayishiga olib keladi.
  
• 
  Yuqotidagi formula tashqi maydondagi Boltsman taqsimoti deb ataladi.
  

Xulosa:

• 
  Molekola molyar massasi uglerod massasining 1/12 qismiga nisbatan olingandir.1 mol Modda normal bosim va sharoitda bir xil hajmni egallaydi.
  
• 
  Boltsman taqsimotini gazning gravitatsion maydonlar ta’sirida gazning ma’lum darajada kamayishi bilan tushuntirish mumkin
  
• 
  Izotermik jarayon – temperature o’zgarmas bo’lganda yuz beradigan jarayondir.
  
• 
  Izobarik jarayon - bosim o’zgarmas bo’lganda yuz beradigan jarayondir
  
• 
  Izoxorik jarayon – hajm o’zgarmas bo’lgan holatda yuz beradigan jarayondir
  
• 
  Adiabatik jarayon – tashqi Sistema bilan issiqlik almashmasdan yuz beradigan jarayonga aytiladi.
  

Foydalanilgan adabiyotlar

• 
  Q.P.Abduraxmanov, V.S.Xamidov, N.A.Axmedova. FIZIKA. Darslik. Toshkent. 2018 y.
  
• 
  Douglas C. Giancoli. Physics. Principles with Applicathions. January 17, 2004 USA ISBN-13^ 978-0-321-62592-2.
  
• 
  Абдурахманов К.П, Хамидов В.С. Физикадан мультимедиа лекциялар тўплами. Ўқув қўлланма. 2019 й. Pdf + диск + СНМ.
  
• 
  6.Internet sahifalari.
  

http://hozir.org