O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- VI bob. Angliya va Fransiyada klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi (1- bosqich)
- VIII bob. Adam Smitning iqtisodiy taiimotlari (2-bosqich)
- IX bob. D.Rikardo, J.B.Sey, T.Maltus va boshqalarning iqtisodiy talimotIari (3- bosqich) 9-mavzu 1.
- Xbob. Jeyms Mill, J.Mak-Kullox va boshqalarning iqtisodiy goyalari (4-bosqich)
- XI bob. Klassik iqtisodiy maktabga muholif iqtisodiy goyalarning vujudga kelishi
- Bozor iqtisodiyotiga muxolif goyalar
- XIIIbob. Germaniyadagi tarixiy maktab iqtisodiy goyalarining ohiyati
- XIV bob. Marjinalizm. Iqtisodiy talimotlarda neoklassik yonalishning Shakllanishi
- XVbob. Yangi klassik (neoklassik) yonalishning shakllanish
- Iqtisodiyotni tartibga solish konsepsiyalari
- Mukammal boimagan raqobat bozori taiimotlari
- Hozirgi zamon iqtisodiy taIimotIari evolyutsiyasi
- Jahon xujaligi tugrisidagi iqtisodiy talimotlar
- Uzbekistonda miUiy bozor iqtisodiyoti shakllanishi va rivojlanishining tavsifi
- KIRISH «IQTISODIY TALIMOTLAR TARIXI» KURSINING PREDMETI VA USLUBI
- Adam Smit
- Iqtisodiy talimotlar tarixini
1 O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti «Iqtisodiyot va ijtimoiy menejment » kafedrasi “ È3òèñîäèé òàúëèìîòëàð òàðèõè È3òèñîäèé òàúëèìîòëàð òàðèõè È3òèñîäèé òàúëèìîòëàð òàðèõè È3òèñîäèé òàúëèìîòëàð òàðèõè ” Fani buyicha Ma`ruza matnlari Lektor Xabibullaeva J. Nukus – 2013 2 MA`RUZA MATNLARI MAZMUNI «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» kursining predmeti va uslubi BIRINCHI QISM Qadimgi dunyo, feodal jamiyati va ilk kapitalizmning iqtisodiy ta'limotIari I bob. Qadimgi dunyoning iqtisodiy ta'Hmotlari 1-mavzu 1 Qadimgi Osiyodagi iqtisodiy goyalar 2. Qadimgi Yunonistondagi iqtisodiy ta'limotlar 3. Qadimgi Rimdagi iqtisodiy ta'limotlar II bob. Feodal jamiyati va feodalizmning yemirilishi davridagi iqtisodiy ta'IimotIar 2-mavzu 1. Arab mamlakatlaridagi dastlabki iqtisodiy goyalar. Islomdagi iqtisodiy qarashlar (Ibn Xaldun) 2. garbiy Yevropadagi iqtisodiy goyalarga qisqacha xarakteristika 3. urta asr utopiyalari III bob. urta Osiyoda dastlabki va temuriylar davrigacha boigan iqtisodiy goyalar 3-mavzu 3.1. «Buyukipakyo'h»ning Markaziy Osiyodaiqtisodiy munosabatlar rivojlanishidagi urni 3.2. Markaziy Osiyo donishmandlari asarlarida islom ta'limotidagi iqtisodiy goyalarning bayon etilishi 3.3. Xalq ogzaki ijodidagi iqtisodiy qarashlar 3.4. Forobiy, Ibn Sino, Beruniy va Yusuf Xos Hojib asarlaridagi iqtisodiy goyalar mohiyati IV bob. Amir Temur va temuriylar davridagi iqtisodiy goyalar 4-mavzu 1. Amir Temur davridagi iqtisodiy goyalar 2. Shohrux Mirzo va Mirzo Ulugbek davridagi iqtisodiy islohotlar 3. Alisher Navoiy asarlarida iqtisodiy goyalarning mohiyati 4. Bobur va boburiylar davridagi iqtisodiy goyalar Vbob. MerkantUizm iqtisodiy ta'limoti 5-mavzu 1. Merkantilizm vujudga kehshining ijtimoiy-iqtisodiy asoslari 2. Merkantilizm iqtisodiy ta'limotining mohiyati 3. Merkantilizm iqtisodiy ta'limotining tarixiy taqdiri 4. Merkantilizm va hozirgi zamon VI bob. Angliya va Fransiyada klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi (1- bosqich) 6-mavzu 1.Klassik (mumtoz) iqtisodiy maktab paydo bo'Hshining tarixiy shart-sharoitlari va uning xarakteristikasi......................................... 70 2. V.Petti - Angliya klassik iqtisodiy maktabining asoschisi................ 73 3. Fransiyada klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi. P.Buaguberning iqtisodiy qarashlari ......................................................................... 82 VII bob. Fiziokratizm iqtisodiy taiimoti 7-mavzu 1. Fiziokratizm iqtisodiy ta'limoti vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari va uning mohiyati 2. F.Kene - fiziokratizm taiimotining asoschisi. Uning «Iqtisodiy jadval» asaridagi 3 goyalar 3. A.Tyurgo va uning iqtisodiy ta'limoti 4. Fiziokratizmning ahamiyati va uning tarixiy taqdiri VIII bob. Adam Smitning iqtisodiy taiimotlari (2-bosqich) 8-mavzu 1. Klassik maktab goyalari shaldlarn^hining tarixiy shart-sharoitlari. Klassik iqtisodiy maktabning toia shakllanishi 2. A.Smitning iqtisodiy goyalari. Uniflg «Xalqlar boyligi» asaridagi iqtisodiy qarashlar IX bob. D.Rikardo, J.B.Sey, T.Maltus va boshqalarning iqtisodiy ta'limotIari (3- bosqich) 9-mavzu 1. D.Rikardoning iqtisodiy ta'limoti 2. Fransiyada vujudga kelgan J.B.Seyning iqtisodiy ta'limoti. «Sey qonuni» 3. TMaltus va uning «Nufus nazariyasi» 4. Senior, Bastia, Keri va boshqalarning iqtisodiy ta'limotlari Xbob. Jeyms Mill, J.Mak-Kullox va boshqalarning iqtisodiy goyalari (4-bosqich) 10-mavzu 1. J.S.Millning iqtisodiy ta'limoti 2. Iqtisodiyotda matematik uslublar (A.O. Kurno, I.G. Tyunen) 3. Klassik maktab ta'limoti va hozirgi zamon XI bob. Klassik iqtisodiy maktabga muholif iqtisodiy goyalarning vujudga kelishi 11-mavzu 11.1. XIX asrning birinchi yarmida islohotchilik ilmiy konsepsiyalaming shakllanishi 11.2. S.Sismondining iqtisodiy qarashlari, uning mayda ishlab chiqarish nazariyasi 11.3. P.J. Prudonningiqtisodiykonsepsiyasi. Prudonizm 11.4. K.Rodbertusning iqtisodiy goyalari Bozor iqtisodiyotiga muxolif goyalar 12-mavzu 1. XIX asrning birinchi yarmidagi xayoliy sotsializmning uziga xos xususiyatlari 2. A.Sen-Simon, Sh.Fure va R.Ouenning iqtisodiy qarashlari 3. Sotsialist-rikardochilar (J.Grey, T.Godskin, J.Brey)ning iqtisodiy qarashlari 4. Marksizm vujudga kehshining tarixiy shart-sharoitlari 5. KMarksning iqtisodiy ta'limoti 6. Markscha iqtisodiy ta'limotning tarixiy taqdir XIIIbob. Germaniyadagi tarixiy maktab iqtisodiy goyalarining ohiyati 13-mavzu 1. Germaniya tarixiy maktablarining uziga xos xususiyatlari 2. F.Listning iqtisodiy qarashlari 3. Tarixiy maktab (V.Rosher, KKnis va B.Gildebrand) 4. Yangi tarixiy maktab va «ijtimoiy yonalish» XIV bob. Marjinalizm. Iqtisodiy ta'limotlarda neoklassik yonalishning Shakllanishi 14-mavzu 1. Maqmalkmning umumiy ta'rifi va rivojlanish bosqichlari 2. Avstriya maktabi. Subyektiv-psixologikyonalish 3. UJevonsva L.Valrasning marjinalistik goyalari Hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlarining asosiy yonalishlari XVbob. Yangi klassik (neoklassik) yonalishning shakllanish 15-mavzu 1. AMarshallning iqtisodiy ta'limoti 2. J.B.Klarkning iqtisodiy ta'limoti 3. V.Paretoning umumiy iqtisodiy muvozanat konsepsiyasi Iqtisodiyotni tartibga solish konsepsiyalari 16-mavzu 1. Institutsionalizmning asosiy xususiyatlari 2. T.Veblen goyalari 3. J.R.Kommons qarashlari 4 4. U.K.Mitchell goyalari 5. Ijtimoiy-institutsionalyonalishning evolutsiyasi Mukammal boimagan raqobat bozori taiimotlari 17-mavzu 1. Nomukammal bozorning xususiyatlari 2. E.Chemberlinning monopolistik raqtibat nazariyasi 3. J.Robinsonning iqtisodiy taiimoti XVIIIbob. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish ta'Iimotlari. 18-mavzu 1. J.M.Keynsning iqtisodiy ta'limoti 2. Keynschilar va neokeynschilar 3. Keynschilikning AQSHdagi xususiyatlari. Iqtisodiy sish nazariyalari 4. Keyns goyalarining hozirgi davrdagi ahamiyati Neoliberalizm 19-mavzu 1. NeoUberalizmning umumiy xususiyatlari 2. Ijtimoiy bozor xujaligi konsepsiyasi 3. Chikago monetarizm maktabi 4. Neohberalizmning boshqa oqimlari Hozirgi zamon iqtisodiy ta'IimotIari evolyutsiyasi 20-mavzu 1. Neoklassik sintez konsepsiyasining mohiyati 2. Neoklassik sintez konsepsiyasining yangi versiyalari 3. P.Samuelsonning «Ekonomiks» asaridagi goyalar 4. Ekonometrikaning hozirgi zamon asosiy yonahshlari Jahon xujaligi tugrisidagi iqtisodiy ta'limotlar 21-mavzu 1. Xalqaro iqtisodiy integratsiya. Nisbiy afzallik konsepsiyasi. Savdo- sotiqning marjinalistik nazariyalari 2. Xalqaro mehnat taqsimotini tadqiq etishdagi tanqidiy yonalish 3. Valuta munosabatlari tahlih, jahon pulining yangi metall konsepsiyasi. «Suzib yuruvchi kurs» 4. Jahonshumul iqtisodiy muammolar. Rivojlanayotgan mamlakatlar tugrisidagi goyalar Uzbekistonda miUiy bozor iqtisodiyoti shakllanishi va rivojlanishining tavsifi 22-mavzu 1- Ma'muriy-buyruqbozlik iqtisodiyoti oqibatlari va tub islohotlar zaruriyati 2. utish davri tavsifi va uning milhy xususiyatlari 3. Iqtisodiy islohotlarning milhy modeh va yangi asr strategiyasi 4. Bozor munosabatlariga utish bosqichlariga oid qarashlar tahlili Xotima Muhim sana, tushuncha va izohlar Adabiyotlar 5 KIRISH «IQTISODIY TA'LIMOTLAR TARIXI» KURSINING PREDMETI VA USLUBI «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» kursi iqtisodiy fanlar tizimida muhim urin egallaydi. Insoniyat uzining kup ming yillik tarixi davomida katta iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot yilini bosib utgan. Har bir davrda u yoki bu mamlakatda ayrim shaxslar (ohm yoki hokimlar) tomonidan shunday iqtisodiy ahamiyatga molik fikr, goya, nazariya, konsepsiyalar ilgari surilgan va amalga oshirilganki, bir holda shular tufayli davlat va xalqlar ravnaq topgan, ba'zida tanazzulga uchragan. Ana shu iqtisodiy goyalarni har tomonlama chuqur urganish, tahlil etish, ular orasidan umumbashariy ahamiyatlilarini ajratib olib, hozirgi davrga, ya'ni hayotga tatbiq etish amahy va nazariy jihatdan foydalidir. «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fanining predmeti bulib, ma'lum davrlardagi ijtimoiy qatlamlar, insonlar manfaatini ifoda etuvchi iqtisodiy goyalar va ijtimoiy konsepsiyalarning vujudga kelishi, rivojlanishi va almashinuvining tarixiy jarayoni hisoblanadi. Bu goyalar ayrim iqtisodchi olimlar, nazariy maktablar, oqimlar va yonalishlarga tegishlidir. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi mustaqil fan sifatida eng qadimgi davrdan boshlab, to hozirgi zamongacha vujudga kelgan asosiy iqtisodiy fikr, goya, qarash, nazariya va ta'limotlarni uz ichiga oladi. Uslubiy jihatdan bu fan iqtisodiy tahlilning ilgor metodlari yigindisidan iborat bulib, tarixiy induksiya, mantiqiy abstraksiya va boshqa usullardan keng foydalanadi. «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fani «Iqtisodiy nazariya» fani bilan chambarchas bogliq, lekin undan katta farq qiladi. «Iqtisodiy nazariya» fanida eng muhim iqtisodiy kategoriyalarning sunggi davr uchun tahlili beriladi, ammo bu nazariyalar har doim ham turgun bulmaydi va vaqt davomida, ayniqsa, keskin uzgarishlar davrida evolutsiyada buladi. «Iqtisodiy ta'limotlar tarixi» fanida ayrim olimlar, davlat arboblari tomonidan ilgari surilgan goya, qarash, nazariya, qonun, ta'limot, konsepsiyalar insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlaridagi ijtimoiy qatlamlar, sinflar va boshqa guruhlarning manfaatlari nuqtai nazaridan tarixiy rivojlanishi tadqiq etiladi. Iqtisodiy tafakkur tarixi fanining amaliy xujalik obyekti bilan chambarchas bogiiqligini namoyon etadi. «Eskirgan nazariyalarni ular faqat inkor etilganligi sababli prinsipdailmiy emas deyish mumkin emas», - deb yozadi taniqli iqtisodchi T.Kun. Chunki keyingi, nisbatan yangi qarashlar awalgilar asosida, ularni qabul qilish, rivojlantirish yoki inkor etish natijasida paydo bulgan. Ba'zi mutaxassislar faqat yangi nazariyalamigina urganishni taklif etishadi, ammo bu sunggi nazariya awalgi kup yillik ilmiy, amaliy tadqiqotlarnirig yakuniy qisqacha xulosalari sifatida namoyon buladi yoki bugun biz «yangi» degan fikr ma'lum vaqtdan keyin uzgarishi mumkin. Bu fan boshqa iqtisodiy va tarixiy, ayniqsa, iqtisodiyot nazariyasi fani bilan bevosita bogliq. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi ancha keng davrni qamrab olgan va mustaqil xarakterga ega. Bu fanni urganish orqali xalq xujaligi tarixi, iqtisodiy tarix va iqtisodiy konsepsiyalar hamda aniq iqtisodiy predmetlami uzlashtirish osonlashadi, u yoki bu iqtisodiy uzgarishning shart-sharoitlari va oqibatlarini tahlil etishga katta kumak beradi. Masalan, bizga bugun yangidek tuyulgan bozor iqtisodiyoti tugrisidagi fikrlar Adam Smit tomomdan 1776-yili chop etilgan «Xalqlar boyligi* asarida asosan tula tahlil etib berilgan. Ba'zi iqtisodiy goyalar esa qadimdan ma'lum. Ularni urganish va eng muhimi, hayotga tatbiq etish yaxshi samara beradi. Bu fanni chuqurroq urganish tufayli bir qancha yechimini kutayot-gan nazariy masalalarga oydinlik kiritish imkoni tugiladi. Masalan, bozor munosabatlarining ibtidosi hanuzgacha aniq yechimga ega emas. Ayrim olimlar bu jarayonni xususiy mulk, sinfiy jamiyat yuzaga kelishi bilan boglasalar, ayrimlari (R.Xeylbroner, L.Turou) uni kapitalizm bilan, aniqrogi, «ishlab chiqarish omillari» paydo bulishi bilan izohlaydilar (mehnat, yer va kapital tovarga aylangach, bozor tizimi yuzaga kelgan ekan). Keyingi fikr buyicha bozorning ibtidosi XVIII asrda Angliyada boshlandi. uz davrida ilgor Sharqning ortda qolishi, garbning ilgarilab ketishi sabablari, kelajak tugrisidagi prognozlar ham muammo bulib turibdi.arslikda shu masalalarni hal etishga oid fikr-mulohazalar 6 beriladi. Iqtisodiy ta'limotlar tarixini urganishda ma'lumni davrlashtirish tizimidan foydalaniladi. TaniqU iqtisodchi olim J.K.Gelbreyt: «Amalda iqtisodiy goyalar uz davri va vujudga kelish joyining mahsuli bulib, ular bilan chambar-chas boglangandir; bu goyalarni ular tushuntirib berayotgan dunyodan mustaqil ravishda ajratib qarash mumkin emas; bu dunyo esa doimo uzgarishda buladi, agar bu goyalar uz maqsadlariga tula javob berishni kuzlasalar, doimo shunga mos ravishda uzgarib turishlari kerak», - deb yozgan edi. Kapitalizm davrida xujalik va ijtimoiy hayotda baynalmilallik (internatsionalizm) kuchayganligi tufayli, iqtisodiy fikrning rivojlanishi ham yagona jahon jarayoniga aylana boshladi. Oqibatda, klassik iqtisodiy maktab asoschilari ASmit va D.Rikardoning qarashlari qisqa vaqt ichida butun jahonga ma'lum buldi, vaholanki, undan awalgi kupgina nazariyalar ayrim mamlakatlarda kupchilikka maium bulmasdan «ulik mol» sifatida yotgan. Ammo hozirgi davrgacha jamlangan barcha iqtisodiy goyalarni ma'lum sistemaga solish va shu asosda urganish maqbuldir. Ammo utgan davr hodisalari va goyalarini hozirgi zamon qarashlari «qolipi»ga zurma-zuraki moslashtirish mumkin emas. Bu tarixni vulgar zamo-naviylashtirishga, urganilayotgan davming xususiyatlarini inkor etish-ga ohb keladi. Bu fan doim rivojlanishda bulib, bir-birini toidiruvchi evolutsion (mavjud goyalarning yanada chuqurroq takomillashuvi) va inqilobiy (butunlay yangicha konsepsiyalar vujudga kelishi) yillari mavjud. Inqilobiy uzgarishga misol sifatida ASmit va uning izdoshlari goyalari, marjinalistik tuntarish, yangi klassik yonalish (A.Marshall), J.M.Keynsning iqtisodiy qarashlarini keltirish mumkin. utish davri iqtisodiyoti buyicha goyalar hozirgi davrning muhim qarashlari majmuasiga kiradi va nihoyatda dolzarbdir. Bu masala uzbekiston misolida qarab chiqildi. Taniqli davlat arbobi Uinston Cherchill (1874-1965): «Qayerga borishimizni bilish uchun, qayerdan chiqqan ekanligimizni bilishimiz kerak», - degan edi. Bu goya nihoyatda ahamiyatli bulib, unda bosib utilgan yilni tugri baholash va istiqbolni kuzlash haqida gap boradi. Iqtisodchilarning tadqiqotlaridagi asosiy bosh goya - jamiyat, insoniyat, ayrim shaxslarning boyligi masalasidir. Maqsad bir, lekin unga eltadigan yillar nihoyatda xilma-xil ekanligini kuramiz. Ilk kapitalistik munosabatlar vujudga kelgan davrgacha (XV asr) bulgan iqtisodiy goyalardagi umumiylik shuki, barcha donishmandlar va ularning yozgan asarlarida mehnat va yer boylikning asosiy vositasi ekanligi turli yillar bilan talqin etiladi, ularda ishlab chiqarish sohasi asosiy deb hisoblangan. XV-XVII asrlarda (qisman XVIII asr boshlarida) yangi iqtisodiy ta'limot - merkantilizm vujudga keldi. Merkantilizm tugrisida qisqa ma'lumot beradigan buIsak, uning mohiyati iqtisodiy siyosatda mamlakatda va davlat xazinasida nodir metallarni kuproq tuplash, ta'limotda esa muomala (savdo, pul oboroti) sohasidagi iqtisodiy qonuniyatlarni izlashdir, u avvalgi davrdagi goyalardan keskin farq qiladi. Keyingi muhim uzgarish, bu klassik iqtisodiy maktabning yuzaga kelishidir (XVIII asr). Bu iqtisodiy ta'limot ichida fiziokratizm ham vujudga keldiki, uning umri uncha uzoq bulmadi. Klassik maktab goyalari hozirgi davrda ham turli shakllarda qayta namoyon bulmoqda (neoklassik, liberal, neoliberal...). Marks nomi bilan bogliq bulgan marksizm ta'limoti (nobozor iqtisodiyot) ham tarixda muhim urinni egallaydi. Hozirgi davrda bu ta'limot tugrisida imkoni boricha gapirmaslikka, ayniqsa, yozmaslikka harakat kuchayib bormoqda, kuproq uning faqat salbiy tomonlarini tilga olish «moda»ga kirgan. Bunda «jon» bor, albatta, chunki 1917-yili Rossiyada boshlangan marksizmni hayotga tatbiq etish jarayoni samarasiz tugadi. Keyinchalik shu yilga utgan bir qancha mamlakatlarda ham eksperiment samarasiz yakunlandi. Lekin tarix uchun insoniyatga bu saboq juda muhim, shu sababli uni chetlab utish adolatdan emas, deb hisoblaymiz. Darslikda xayoliy sotsialistlar va markschilarning iqtisodiy goyalari ham urin olgan, uning tarixiy taqdiri berilgan. XIX asr 2-yarmida awalgi goyalarga marksizmga muqobil ravishda vujudga kelgan va umumlashtirilgan holda marjinalizm deb ataladigan ta'limot hozirgi zamonning asosiy iqtisodiy goyasi hisoblanadi. Lekin shuni ham alohida ta'kidlash kerakki, biror ta'limot doimo sof holda amalda deyarli qullanilmaydi. Har bir ta'limotning kuplab turli oqim va yonalishlari mavjud. Odatda, sof erkin bozor munosabatlari deyarli uchramaydi. Bozor munosabatlarining unsurlari, ular urtasidagi nisbat ham doimo 7 uzgarib turadi. Demak, iqtisodiy ta'limotlar tarixi fanining muhim xususiyatlaridan biri, bu uning doimo harakatda, uzgarish, rivojlanishda ekanhgidir. Bir mamlakat chegarasida iqtisodiy ta'limot ta'siri ostida iqtisodiy siyosat har doim rivojlanishda bulishi kerak. Darslikda Uzbekiston misolida bozor munosabatlariga utish iqtisodiyoti konsepsiyasi xususiyatlari bayon etiladi. Iqtisodiy talimotlar tarixi fanining bosnqa fanlardan farqli xususiyati shuki, har bir goya, ta'limot uni yaratgan bir yoki bir guruh insonlar, olimlar, davlat rahbarlarining faoliyati bilan chambarchas bogliq holda beriladi. Iqtisodiyot buyicha Nobel mukofoti laureati Milton Fridmenning fikricha, fanni urganishda olimlarning «avtobiografiya va biografiyalariga murojaat qilish, shu yil bilan olimlarni aforizm va misollar yordamida ragbatlantirish kerak, faqat sillogizm (deduktiv fikrlash) va teoremalar bilan cheklanmaslik zarur». Sharq, xususan, Markaziy Osiyo donishmandlarining iqtisodiy goyalarini urganish, aslini olganda, endi boshlandi, shu sababli kitobning bu bulimi yangi materiallar bilan tulib borishiga ishonchimiz komil. Yetakchi mamlakatlar taraqqiyotining asosiy omillaridan biri, bu davlatlar iqtisodiyotining bulayotgan uzgarishlarga tez adaptatsiyasidir, ya'ni moslashuvidir. AQSH davlati tarixida qisqa vaqt davomida iqtisodiy siyosat bir necha bor almashdi va iqtisodiy ravnaq saqlab qolindi. Buyuk depressiya (1929-1933)dan keyingi davrda AQSH prezidenti D.Ruzvelt «yangi yil» kursi bilan J.M.Keynsning iqtisodiy goyalarini amalda qulladi (davlatning iqtisodiyotdagi roli keskin oshdi, vaholanki undan avvalgi yillari xususiy mulk (99 foiz) asosiy va yetakchi bulgan). Keyinroq prezident RReygan davrida davlatning iqtisodiyotdagi roli ancha kamaytirilib, beral (erkin) iqtisodiyotga keng yil ochib berildi (reyganomika), oqibatda bu prezident davrida qo'shimcha 14 million kishi tadbirkorligiga yil ochib berildi, yangi-yangi mUlionerlar vujudga keldi. Xuddi shunday holat B.KUnton davrida ham qayd etildi.Buyuk Britaniya iqtisodiyotida ham buni kurish mumkin (tetcherizm). Iqtisodiy siyosat va iqtisodiy goyalarrdng bir-biri bilan chambarchas boglikligini isbotlovchi misollarni kuplab keltirish mumkin. Ayniqsa, «sotsialistik» deb atalgan rivojlanish yilidan voz kechmagan Xitoy va Vyetnam davlatlarining iqtisodiy taraqqiyoti ham diqqatga sazovordir. Bozor iqtisodiyoti unsurlarining keng rivojlanishiga irnkon beruvchi iqtisodiy islohotlar tufayli katta yutuqlarga erishildi. Iqtisodiy ta'limotlar tarixiga, balki boshqa fanlarga ham xos bulgan yana bir xususiyat shuki, iqtisodiy goyalar doimo dialektik rivojlanishda buiib, ularning tahliliga sunggi nuqta quyish qiyin.Bundan bir necha yuz yil awal yuzaga kelgan fikr va goyalarning ma'nosi ustida tortishuv va baxslar hali ham davom etib kelmoqda. Masalan, hanuzgacha K.Marksning qiymat (ruscha - «stoymost`») tugrisidagi fikri ashda qimmat (ruscha - «tsennost`») bulgan, degan fikr mavjud. Marks asarlarini nemis tilidan tarjimada yil quyilgan xato tufayli jiddiy tushunmovchilik yuzaga kelgan. Bunda dialektik mantiq bor, albatta, lekin yuqorida ta'kidlanganidek, awalgi goyalar tufayli, odatda, yangi goyalar yuzaga keladi, shuning uchun bu goya «yaxshi», unisi «yomon» tarzida baholash adolatdan bulmaydi. A.Smitning mashhur asarida uzidan awalgi davrda yuzaga kelgan antik dunyo, merkantilizm, fiziokratizm talimotlari tahlil etilgan, Yevropaning iqtisodiy tarixi sinchiklab urganilgan. Yetakchi garb olimlari kup hollarda turt buyuk shaxsning goyalariga alohida urgu berishadi: bular Srait, Marks, A.Marshall va Keynsdir. Bu olimlarning iqtisodiy goyalarida mavjud ta'limotlarning ko'pchiligi uz in'ikosini topgan va ular jahon iqtisodiy goyalari rivojiga alohida hissa qushgan shaxslardir. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi fani buyicha yaratilgan adabiyotlarga tuxtaladigan bulsak, bu masala uzbek uquvchilari uchun eng nozik masala deyish mumkin. 1997-yili «Fan» nashriyoti tomonidan e'lon qilingan uquv qullanmadan (2000 nusxa) sung, 2001 yilda Toshkent moliya instituti tomonidan ham qullanma (300 nusxa) nashr etildi. 2001-yil Q.Yildoshev va Q. Muftoydinlovlar tomonidan tayyorlangan «Iqtisodiy ta'limotlar tarixidan» nomli qullanmada Sharq iqtisodiy goyalari tahlil etiladi. Yu.B. Yusupovning rus tihda (1999) chop etilgan ma'ruzalar matni ham diqqatga sazovordir. 8 2000-yildan boshlab TDIU magistraturasida «Iqtisodiy nazariya» mutaxassisliklari uchun «urta Osiyo mutafakkirlarining iqtisodiy goyalari» maxsus kursi uqitila boshlandi, shunga mos namunaviy dastur, ma'ruzalar matni va boshqa me'yoriy hujjatlar tayyorlanib, amalda qullanilmoqda. 9 Katalog: lektions -> geografiya -> uzb uzb -> Sizga tavsiya etilaёtgan ma`ruza matnlari Tuproqshunoslik faniga mansub bo`lib, undagi uzb -> O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti uzb -> O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti uzb -> O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti uzb -> Uzbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika uzb -> O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti uzb -> MA’ruzalar matni mavzu: kirish. Topografiya va kartografiya fanlarining maqsadi va vazifalari Reja uzb -> Uzbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti uzb -> Uzbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyaz nomidagi Nukus davlat pedagogika Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2020
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling