O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti

 

6. Qonuniylik va huquqiy tartibot. 

 

Jamiyatda  qonuniylik  va  huquqiy  tartibot  bir-biri  bilan  uzviy  bog`likdir.  Huquqiy 

demokratik  davlat  qurish  uchun  mustahkam  poydevorni  yaratishda  faqat  yaxshi  qonunlarning 

qabul  qilinishining  o`zi  kifoya  mas.  Maqsadga,  belgilangan  su`ratlarga  etish  uchun  amaldagi 

qonunlarning  bajarilishi  katta  ahamiyatga  ega.  Agar  qonunlar  ijro  etilmasa,  ularga  mensimay 

qaralsa,  oddiy  qog`ozdan  farqi  bo`lmaydi.  Qonun  huquqiy  davlatning  poydevori  bo`lsa, 

qonuniylik  huquqiy  davlatning  asosiy  tamoyili  shartidir.  Shuning  uchun  ham  O`zbekiston 

Respublikasi  Prezidenti  o`zining  asarlarida,  nutqlarida  qonuniylik  masalasiga,  qonunlarning 

ijrosiga  juda  katta  e`tibor  beradi  va  bu  masalaning  muhimligini  ta`kidlaydi.  O`zbekiston 

Respublikasi Oliy Majlisining IV sessiyasida ham qonuniylik huquqiy tartibot masalalari amalga 

oshiriladigan ustuvor masalalar qatorida quyiladi. 

Qonuniylik printsiplari. 

1) qonunning ustunligi. 

2)fuqarolarning qonun oldida tengligi. 

3) Severen davlat hududida qonuniylikning yagonoligi. 

4) yuridik normalarni buzganlik uchun barcha sub`ektlarning javobgorligi. 

 

Qonuniylik  huquqiy  tartibot  orqali  amalga  oshiriladi.  Huquqiy  tartibot  jamoat 

tartibotining  bir  qismi  bo`lib,  u  faqat  huquqiy  normalar  orqali  amalga  oshiriladi  va  kishilar 

o`rtasidagi  turli  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  soladi.  Chunki  qonunlarni  buzish,  uni  ijro 

etmaslik  qonunlarga  turli  yo`llar  bilan  aylanib  o`tishga  urinish  davlatni  obro`sizlantiradi, 

taraqqietga  to`sqinlik  qiladi  va  Prezident  ta`kidlaganidek,  xalqning  davlatdan  yuz  o`girishiga 

sabab bo`ladi. 

 

Qonuniylik deganda barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansobdar shaxslar va 

fuqarolar tomonidan amaldagi qonunlar va normativ huquqiy hujjatlarning bajarilishi tushiniladi. 

Qonuniylikning  asosiy  vazifasi  davlat  va  ijtimoiy  tuzimni  mustahkamlash,  bozor  iqtisodetiga 

o`taetgan  hozirgi  vaqtda  mulkning  turli  shakllarini  qo`riqlash,  fuqoralarning  huquq  va  burchini 

mustahkamlashdan iborat. 

 

Jamiyatda qonun muqaddas narsaga aylangandagina maqsadga erishish mumkin. 

 

Qonunga  itoatkorlik  huquqiy  madaniyatning  zaruriy  unsuri  bo`lib,  u  qonunlarni  puxta 

bilib, o`rganibgina qolmay, balki ularga to`la rioya qilish, ular asosida erkin faoliyat  yurgizishni 

taqazo etadi. 

 

Ilgari  qonunga  itoatkorlik  to`g`risida  fikr  yuritish  man  etilgan,  xatto  mazkur  atamaning 

o`zini  ham  iste`molga  kiritish  urf  bo`lmagan  edi.  Zotan,  mazkur  davrda  Konstitutsiya  va 

qonunlarning  ustuvorligi  muhim  bo`lmay,  bir  partiyaning  hukimronligi  asosida  ko`rsatmalar  va 

yo`l-yo`rug`lar  beriladi.  Partiyaning  irodasi  qonunlar  hokimiyati  urinini  bosadigan  omillar  edi. 

Mamlakatimiz  o`zining  istiqlol  yo`liga  kirishi  bilan  demokratik  jaraenlarning  jadallashuvi 

huquqiy  davlat  qurish  tamoyillarini  ishlab  chiqishga,  qonunga  itoatkorlikni  esa  huquqiy  davlat, 

qolaversa,  huquqiy  madaniyatning  ajralmas  bir  qismi  kabi  baholash  zarur.  Yurtboshimiz 

I.A.Karimov  ishlab  chiqqan  va  e`lon  qilgan  erkin  bozor  munosabatlariga  asoslangan  jamiyat 

qurishning  besh  tamoyillaridan  biri,  mamlakatda  Konstitutsiya  va  qonunlar  ustuvorligi, 

qonunlarning  xurmat  qilinishini  ta`minlashdir.  Chindan  ham  Prezidentimiz  aytganlaridek, 

Qonunchilik  va  huquq-tartibot  tantana  qalmas  ekan,  huquqiy  davlat  qurishni  tasavvur  qilib 

bo`lmaydi.  Iqtisodiy  jamiyatdagi  tadbirkorlik  va  mehnatning  davlat  tomonidan  kafolatlangan 

erkinligi,  mulkchilikning  barcha  shakllarining  teng  huquqliligi  va  huquqiy  himoyalanganligi 

qonunchilik  va  huquq-tartibot  tantanasining  eng  muhim  omilidir.  Shu  boisdan  qonunga 

bo`ysinish  bozor  munosabatlariga  o`tishning  barcha  amal  qilishi  kerak  bo`lgan  etakchi 

printsiplaridan biridir-deb uqtiradi yurtboshimiz. 

 

Qonunga  bo`ysinish  yuksak  huquqiy  onglilik  jamiyat  va  davlat  manfaatlarini  chuqur 

tushinib etish, ijtimoiy burch, ya`ni o`z qilmishlari uchun davlat oldida javobgorlik tuyg`usi bilan 

 

 

 

PAGE   9  

9 

uzviydir.  Har  bir  qonunga  itoatkor  fuqora  qonunlarning  talablari  jamiyatning  yuksak 

manfaatlarini ifoda etishini, huquqiy qonunlarga rioya qilish faqat xalq manfaatlariga emas, balki 

uning o`z manfaatlariga ham xizmat qilishni yaxshi tushinadi. Mazkur ma`noda qonunlarga itoat 

qilishni  xalq  birligi  va  kuch-qudratning  manbai  deb  atash  mumkin.  Qonun  odamlarni 

birlashtiradi, qonunlarni iuzish esa huquqbuzorlarni qonun doirasidan tashqariga chiqarib quyadi. 

Albatta,  qonunlarni  buzish  bilib-bilmay  ehtietsizlik  oqibatida  ham  sodir  etiladi.  Huquqqa  xilof 

xatti-harakatlarda  xuquqqa  zid  qilmishlarda  shuningdek  huquqqa  zid  bo`lgan  harakatsizliklarda 

ham  nomaen  bo`lish  hollari  uchraydi.  Konstitutsiya  barcha  fuqoralardan  Asosiy  qonunda 

mustahkamlangan  o`z  majburiyatlarini  og`ishmay  ado  qilish,  boshqa  kishilarning  huquq 

erkinliklari kadr-qimmati va sha`nini izzat-ikrom qilish, respublika tarixiy, ma`naviy va madaniy 

merosni  asrab-avaylashda  ishtirok  tish,  atrof  muhitga  ehtietkorlik  va  e`zoz  bilan  munosabatda 

bo`lib,  qonun  bilan  belgilanadigan  soliqlar  va  mahalliy  yig`imlarni  o`z  vaqtida  to`lib  turish, 

O`zbekiston  Respublikasini  himoya  qilish  va  hakozolar  mazkur  burchlar  qatoridan  joy  olgan 

majburiyatlardandir. 

 

Faqat  kishilarning  axloqiy  qadiryatlarini  emas,  balki  jiddiy  huquqiy  tarbiya,  vatanga 

muhabbat, jamiyat farovonligi uchun g`amqurlik, ijtimoiy va davlat manfaatlari uchun qayg`urish 

ham  qonunga  itoatkorlik  zaminidagi  muhim  tamoyillardandir.  Qonunga  itoatkorlik  aql-idrok 

hijron  ichki  `tiqod  mahsuli  bo`lib,  insonning  bunday  olijanob  fazilati  har  qanday  sharoitlarda 

ham,  har  qanday  yo`llar  bilan  quvvatlanishi,  tarbiyalanishi  va  rag`batlantirilishi  darkor.  Jamiyat 

a`zolarining  aksariyati  qonunlarga  ongli  ravishda  qanchalik  og`ishmay  rioya    ongli  ravishda 

qanchalik og`ishmay rioya qilsa, mazkur jamiyatning huquqiylikka  yaqinligiga ularning e`tiqodi 

qanchalik  mustahqam  bo`lsa,  yurtimizda  inson  huquqlari  va  demokratiyaning  poydevor 

tamoyillari shunchalik kuchli kafolatlangan bo`ladi. 

 

 

 

Tekshirish savollari. 

1. Huquq qanday shart-sharoitlarda vujudga kelgan huquqning mohiyatini aytib bering. 

2. Huquq shakllari (manbalari) deganda nimani tushinasiz. Huquq qanday funktsiyalarni bajaradi. 

3. Huquqiy munosabatlarga misollar keltiring. 

4. Huquqiy ong nima. Jamiyatda huquq va huquqiy ongning o`zora bog`likligi nimada ko`rinadi. 

5. Huquqiy madaniyatni yuksaltirishda huquqiy tarbiyaning o`rni nimada. 

6.  Huquq  normasi  nima.  Uning  turlarini  aytib  bering.  Huquq  normasi,  qanday  yo`llar  bilan 

amalga oshiriladi. 

7. Huquq ijodkorligi nima. 

8. Huquqni amalga oshirish mexanizimini aytib bering. 

9. Qonuniylik nima. Huquqiy tartibotning mazmunini eriting. 

10. Huquqbuzorlik nima. Uning qanday turlari mavjud. 

11. Yuridik javobgorlik nima va uning qanday turlari mavjud. 

12. Yuridik javobgorlik shakllari qanday tartibda amalga oshiriladi. 

13. Yuridik fakt nima. Huquqiy tartib nima. 

14. Yuridik javobgorlikning qanday asoslari bor. 

15. Huquq tizimi nima. 

16. Huquq tarmog`i nima. 

 

Adabietlar. 

1.  I.A.Karimov.  «O`zbekiston,  milliy  istiqlol,  iqtisod,  siesat,  mafkura»,  T.1  -T.  «O`zbekiston», 

1996. 

2. I.A.Karimov. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin», T.2.-T. «O`zbekiston», 1996. 

3. I.A.Karimov. «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir». T.3.-T.»O`zbekiston», 1996. 

4. I.A.Karimov. «Bunedgorlik yo`lidan».-T.4.- T. «O`zbekiston», 1996. 

5. I.A.Karimov. «Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi»T.5-T, «O`zbekiston», 1997. 

6. I.A.Karimov. «Xavsizlik va barqaror taraqqiet yo`lida».T.b.-T.»O`zbekiston»,1998. 

7. I.A.Karimov. «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda». T. «O`zbekiston»1999. 

8. I.A.Karimov. «Xusherlikka da`vat». Fidokor. 1999. 29 iyun`. 

 

 

 

PAGE   10  

10

9. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi-T. «O`zbekiston» 1992. 

10. Z. Islamov. «Obщestva, gosudarstva, pravo», T.1, 2-T. «Adolat» 1997. 

11. Z.Islamov. «Davlat va huquq», Umumnazariy masalalari.-T. «Adolat», 2000. 

12. A.Saidov, U. Tojixanov. «Davlat va huquq asoslari». t. «O`zbekiston», 1999. 

13.  X.T.Odilqoriev.  «O`zbekiston  Respublikasida  qonun  chiqarish  jaraeni».  T.  «O`zbekiston», 

1995. 

14. «Huquqiy demokratik islohatlar». T. «O`zbekiston», 1997. 

 

 

 

 

PAGE   11  

11

Ma`ruza - 2. Ma`muriy huquq asoslari  

 

Reja. 

1. Ma`muriy huquq fani haqida. 

2. Davlat boshqaruvi, ma`muriy huquqning sub`ektlari. 

3. Ma`muriy huquqbuzorlik va ma`muriy javobgorlik. 

4. Ma`muriy protsess. 

 

1. Ma`muriy huquq fani haqida. 

 

Ma`muriy  huquq  davlatning  boshqaruv  jaraenida  yuzaga  keladigan  ijtimoiy 

munosabatlarni tartibga soladi. 

 

Ma`muriy  huquqning  maqsadi  va  vazifalarni  to`la  anglab  etish  uchun,  avvalo  davlat 

boshqaruvi hvqida tushunchaga ega bo`lish kerak. 

 

Har  qanday  boshqaruv  jamiyatdagi  turli  munosabatlarni  o`zora  tartibga  solib  turadi. 

Jamiyatdagi  boshqaruv  ijtimoiy  boshqaruv  deb  ataladi.  Insonlarning  asosiy  maqsad  sari  birga 

faoliyat  ko`rsatishi  uchun  ularni  jipslashtirish,  o`zora  munosabatlarni  tartibga  solish,  butun 

jamiyatni  boshqarish  uchun  qullanadi.  Ijtimoiy  boshqaruvning  asosiy  turlaridan  biri  bu  davlat 

boshqaruvidir. 

 

Davlat boshqaruvi ijtimoiy haetning eng muo`im tamoyillarini qamrab oladi, bu jaraenda 

xo`jallik, tashkilotchilik, madaniy, ma`rifiy ishlarni amalga oshiradi, ma`muriy-siesiy masalalarni 

hal  etadi.  Davlat  boshqaruvini  tashkil  etish  tartibi  va  boshqaruvni  amalga  oshirish  jaraenida 

vujudga  keladigan  turli-tuman  ijtimoiy  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  normalarni  o`z  ichiga 

olgan huquqning alohida tarmog`i ma`muriy huquq deb ataladi. 

 

Ma`muriy  huquq  tomonidan  tartibga  solinadigan  munosabatlar  asosan  quydagilardan 

iborat. 

 

1)  tashkiliy  jihatdan  biri  ikkinchisiga  buysinadigan  davlat  organlari  o`rtasidagi 

munosabatlar. Masalan, Vazirlar Mahkamasi bilan vazirlikdir. 

 

2)  bir-biriga  bo`ysinmaydigan  davlat  idora  organlari  o`rtasidagi  munosabatlar.  Masalan, 

Xalq ta`limi vazirligi bilan Sog`likni Saqlash vazirligi. 

 

3)  davlat  idora  organlari  va  ularga  bo`ysinadigan  korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlar 

o`rtasidagi munosabatlar. Masalan, Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi bilan TDPU. 

 

4) davlat idora organlari va jamoat birlashmalari o`rtasidagi munosobatlar. Masalan, Xalq 

ta`limi vazirligi bilan «Kamolot» jamg`armasining davlat idora organlari va fug`arolar o`rtasidagi 

munosabatlar. 

 

Demak,  ma`muriy  huquq-davlat  boshqaruv  organlarining  ijrochilik  va  farmoyish 

beruvchilik  faoliyatining  samoradorligini  oshirishga  qaratilgan  tadbirkorlikning  deyarli  barchasi 

ma`muriy  huquq  normalari  erdamida  amalga  oshiriladi.  Shuningdek  ma`muriy  huquq  normalari 

boshqaruv  organlari,  korxona,  muassasa,  va  toshkilotlari  tashkil  etish,  o`zgartirish  eki  ularni 

tugatish qoidalarini ham belgilab beradi. 

 

Ma`muriy  huquq  normalari  O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasiga  asoson 

fuqarolarning  huquqlarini,  davlat  xizmatchilarining  burch  va  bu  qoidalar  buzulganda  tegishli 

javobgorlikni belgilaydi. 

 

Ma`muriy huquq konstitutsiyaviy molichviy jinoyat fuqoralik mehnat kabi huquq sohaliri 

bilan chambarchas bog`lik. 

Ma`muriy huquq 2 qismdan iborat. 

1)umumiy  

2) maxsus 

 

Umumiy  qism-ma`muriy  huquqning  predmeti  va  tizimini,  ma`muriy  huquqning 

sub`ektlarini,  davlat  boshqaruvining  shakli  va  usullarini,  ma`muriy  huquqbuzorlik  va  ma`muriy 

javobgorlik  to`g`risidagi  umumiy  normalarni,  ma`muriy  ish  olib  qoidalarini,  ma`muriy 

foaliyatida qonunning ustunligini ta`minlashning shakl va usullarini o`z ichiga oladi. 

 

Maxsus  qism-xalq  xүjalligining  ayrim  tarmoqlarini,  ijtimoiy-madaniy,  ma`muriy-siesiy 

faoliyatini hamda tarmoqlarora boshqaruvni tashkil etish kabi masalalarni o`z ichiga oladi. 

 

 

 

PAGE   12  

12

 

2.Davlat boshqaruvi. Ma`muriy huquqning sub`ektlari. 

 

Yuqarida  ta`kidlanganidek,  ma`muriy  huquq  davlatni  boshqarish  jaraenida  yuzaga 

keladigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. 

 

Davlat  boshqaruvi  O`zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasida  ko`rsatilgan  qo`ydagi 

printsiplar asosida amalga oshiriladi. 

 

1) davlat boshqaruvida xalqning keng ishtirok etishi. 

 

2) demokratik markazchilik. 

 

3) fuqarolarning tengligi. 

 

4) qonuniylik 

 

Ma`muriy  huquqning  sub`ektlari  deganda  davlat  boshqaruvi  jaraeni  ishtirokchilari 

tushiniladi. Ma`muriy huquqiy munosabatlar sub`ektlariga. 

 

a) davlat organlari. 

 

b) mansabdor shaxslar. 

 

v) korxona, tashkilot, muassasa. 

 

g) jamoat birlashmalari. 

 

d) fuqarolar kiradi. 

 

Davlat boshqaruvi-davlat boshqaruv organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan 

amalga oshiriladi. 

 

Davlat  organlari  davlat  tomonidan  tashkil  etilib,  davlat  nomidan  ish  ko`radilar  va  uning 

manfaatini  qo`riqlaydi.  Davlat  boshqaruv  organlari  davlat  apparatining  bir  qismi  bo`lib,  o`z 

burchlarini bajarish uchun davlat tomonidan farmoyish berish huquqiga ega. Shuning uchun ular 

o`z  vakolatlari  doirasida  faoliyat  ko`rsatish,  huquqiy  aktlar  qabul  qilish  va  shu  aktlarda 

ko`rsatilgan qoidalarni bajaralishini ta`minlash uchun tashkiliy ishlar olib borishi mumkin. 

 

Davlat  boshqaruv  organlari  xalq  xo`jaligi,  ijtimoiy-madaniy  ma`muriy-siesiy  sohalarda 

davlat  vazifalarining  amaliy  bajarilishini  tashkil  etadi.  Ular,  Prezidentga,  hokimlarga  va  ular 

orqali xalq duputatlari kengashlariga bo`ysinadi. 

 

Davlat  boshqaruv  organlarini  tashkil  etish  va  ular  faoliyatini  yo`lga  qo`yish  huquqiy 

normalarda belgilanadi. 

 

Davlat boshqaruv organlarini qo`ydagi asoslarga ko`ra tastif qilish mumkin. 

 

1) qaysi xududdda faoliyat ko`rsatishi bo`yicha. 

 

2) tashkil qilishiga ko`ra. 

 

3) vakolatning xarakteri va hajmi asosida. 

 

4) rahbarlikni tashkil etish bo`yicha. 

 

5) moliyaviy mablag` bilan taminlash sohasida. 

 

1.  Qaysi  xududda  faoliyat  ko`rsatishi  bo`yicha  davlat  boshqaruv  organlari  oliy  markaziy 

va mahalliy organlarga bo`linadi. 

 

Oliy 

organlar-O`zbekiston 

Respublikasi 

Prezidenti, 

Vazirlar 

Mahkamasi, 

Qaroqolpog`istanda Vazirlar Kengashi. Ular faoliyatini butun O`zbekiston respublikasi xududida 

eki  Qorog`alpog`istan  Respublikasi  xududida  tashkil  etiladi.  Bundan  tashqari,  ular  markaziy 

organlarning faoliyatini birlashtiradilar va ular ustidan nazorat o`rnatadi. 

 

Markaziy  organlar-vazirliklar,  vazirlar,  davlat  qo`mitalari,  Vazirlar  Mahkamasi  qoshida 

tashkil  qilingan  organlar  respublika  miqiesida  faoliyat  ko`rsatietgan  assosatsiyalar,  banklar, 

ularning hammasining faoliyatini respublika miqesida bo`ladi. 

 

Mahalliy  organlar-  hokimlar,  hokimiyatning  bo`lim  va  boshqarmalari,  korxonalarning, 

muassasalarning  ma`muriyati.  Mahalliy  organlar  viloyat,  tuman,  shahar  miqesida  faoliyat 

ko`rsatadi. 

 

2. Davlat boshqaruv organlari tashkil qilinishiga ko`ra, Prezident parmoniga ko`ra tashkil 

qilinadigan  organlar,  hokimlarning  qaroriga  ko`ra  tashkil  qilinadigan  organlar,  Vazirlar 

Mahkamasining  tomonidan  tashkil  qilinadigan  organlar,  vazirliklar  va  davlat  qo`mitalari, 

assosatsiya,  koorparyiya,  kontsern,  uyushma,  kompaniyalar  tomonidan  tashkil  qilinadigan 

organlarga bo`linadi. 

 

 

 

PAGE   13  

13

 

3.  Vakolatning  xarakteri  va  hajmiga  ko`ra,  davlat  boshqaruv  organlari  umumiy  vakolati, 

sahaloraro  vakolatli,  bir  tarmoq  bo`yicha  vakolatli  organlarga  bo`linadi.  Umumiy  vakolatli 

organga  Prezident  boshchiligidagi  Vazirlar  Mahkamasi  hokimlar  boshchiligidagi  hokimiyatlar 

sohalararo vakolatli organga davlat qo`mitalari, bir tarmoq bo`yicha vakolatli organga vazirliklar 

kiradi. 

 

4.  Rahbarlikni  tashkil  etish  bo`yicha,  boshqaruv  organlari  kollegial  organga  (davlat 

qo`mitalari, assosatsiyalar, koorparatsiyalar, uyushmalar, banklar,aktsionerlik jamiyatlari) hamda 

yakka  boshqariladigan  organlarga  (Vazirlar  Mahkamasi,  vazirliklar,  hokimiyatlar,  ularning 

bo`lim  va  boshqarmalari,  korxonalarning,  muassasalarning  va  tashkilotlarning  rahbarlari)  ga 

bo`linadi. 

 

5.  Moliyaviy  mablag`  bilan  ta`minlashiga  ko`ra,  davlat  boshqaruv  organlari  byujet 

organlariga  (Masalan,  ichki  ishlar  organlari)  va  hujalik  hisobidagi  organlarga  bo`linadi.  Byujet 

organlar  davlat  tomonidan  ta`minlanadi.  Xo`jalik  hisobidagi  organlar  o`z  faoliyati  eki  o`zlari 

bo`ysinadigan  korxonalarning  xo`jalik  faoliyati  olingan  foydadan  ajratilgan  mablag`  hisobidan 

ta`minlanadi. 

 

Davlat boshqaruv organlarining holatini ko`rib chiqamiz. 

 

1.Oliy  ijro  etish  va  farmoyish  berish  faoliyatiga  ega  bo`lgan  organ  Prezident 

Mahkamasining  tarkibini  Respublika  Prezidenti  tuzadi  va  u  Oliy  Majlis  tomonidan  tastiqlanadi. 

Vazirlar Mahkamasining tarkibiga Qoraqalpog`iston hukimatining boshlig`i ham kiradi. 

 

2.  Mahalliy  ijro  etuvchi  farmoyish  beruvchi  organlar  hokimyatlardir.  Hokimyatlar  o`z 

vazifalarini  hokim  rahbarligida  bajaradilar.  Mahalliy  hokimiyat  organlarining  ixtieriga 

qo`ydagilar kiradi. 

- qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning havfsizligini ta`minlash. 

- xududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish. 

-  mahalliy  byujetni  shakllantirish  va  uni  ijro  etish,  mahalliy  soliq  yig`imlarini  belgilash, 

byujetdan tashqari jamg`armalarni hosil qilish. 

- mahalliy komunal xo`jallikga rahbarlik qilish. 

- atrof-muhitni muhafoza qilish. 

- fuqarolik haloti aktlarini qayd etishni ta`minlash. 

-  normativ  hujjatlarni  qabul  qilish  hamda  O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasiga  va 

Respublika qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish. 

 

4.  Korxonalar,  muassasalar  va  tashkilotlarning  ma`muriyati.  Ma`muriyat  bu-  mansabdor 

shaxslarning  guruhi  bo`lib,  unga  rahbar,  uning  erdamchilari,  muhandis-texnik  mutaxassislar  va 

boshqaruv ishi bilan shug`ullanuvchi boshqa xizmatchilar kiradi. 

 

Ma`muriy  huquqiy  munosabatlarning  bir  tomoni  sifatida  davlat  xizmatchilari  ham 

qatnashadilar. Chunki ular davlat boshqaruv organi vazifasini bajaruvchi sub`ektlardir. 

 

Davlat  xizmatchilari  xodimaridan  (ishchilar,  dehqonlar)  moddiy  ishlab  chiqarish 

xususiyatari  bilan  ajralib  turadi.  Xodimlar  ishlab  chiqarish  bilan  bog`lik  bo`lsalar,  davlat 

xizmatchilari o`z faoliyati davomida hech qanday moddiy boylik ishlab chiqarmaydilar. 

 

Davlat  xizmatchisi-davlat  boshqaruv  organlarida  ishlovchi  va  o`zi  mehnati  uchun 

davlatdan  ish  haqi  oluvchi,  davlat  boshqaruv  organlarining  vakolatini  bajarishi  ta`minlovchi 

fuqarolardir. 

 

Davlat xizmatchilari o`z vazifalarining hajmiga ko`ra 4 guruhga bo`linadi. 

 

1) erdamchi xodimlar (kotiblar, o`qutuvchilar) 

 

2) mutaxassislar (shifokorlar, o`qutuvchilar) 

 

3) mansobdar shaxslar (rektor, direktor) 

 

4) hokimiyat vakili (militsiya, soliq inspektori) 

Davlat  boshqaruv  organlari  tomonidan  o`z  oldiga  qo`yilgan  vazifalarni  bajarish  jaraenida 

qo`llanietgan  boshqaruv  harakatlari  ko`rinishi  jihatdan  davlat  boshqaruvi  shakllari  deb  ataladi. 

Boshqaruvni  tashkil  etish  yuridik  holatlarning  kelib  chiqishiga  sabab  bo`lishi  mumkin,  lekin 

bunday holatlar paydo bo`lmasligi ham mumkin. 

 

Shuning uchun boshqaruv shakllari 2 guruhga. 

 

1) huquqiy 

 

 

 

PAGE   14  

14

 

2) nohuquqiyga bo`linadi. 

 

Ma`muriy huquqga davlat boshqaruvi quydagi shakllarda namoen bo`ladi. 

 

1) huquqiy aktlarni qabul qilish. 

 

2) tashkiliy ishlar o`tkazish. 

 

3) moddiy-texnik tadbirlarni qo`llash. 

 

Boshqaruv jaraenida muayyan vazifalarni bajarishda shaxslarning irodasi va ongiga ta`sir 

ko`rsatuvchi turli usullardan faydalaniladi. Bu boshqaruv usullari deb ataladi. 

Ular quydagilar. 

1) ishontirish. 

2) majburlash. 

 

Ishontirish  davlat  boshqaruvining  hamma  qatnashchilariga  nisbatan  qo`llanishi  mumkin 

bo`lsa, majburlash esa boshqaruv qoidalarini buzgan shaxslarga nisbatan qo`llaniladi. Boshqaruv 

jaraenida bir qancha hujjatlar qabul qilinadi. 

 

Davlat boshqaruv aktlari qo`ydagi asoslar bo`yicha tasniflanadi. 

 

1)  yuridik  xususiyati  bo`yicha  huquqiy  aktlar  normativ  va  yakka  (ma`muriy)  akilarga 

bo`linadi.  Normativ  aktlar  asosan  uzoq  vaqtga  va  ko`p  marta  qo`llanishga  eki  muayyan  holatda 

qo`llanishga mo`ljallangan bo`ladi. 

 

2)  Makondagi  (xududdagi)  harakati  bo`yicha  davlat  boshqaruv  aktlari  Respublika 

miqesida aktlarga hamda mahalliy miqesidagi harakat qiluvchi aktlarga bo`linadi. 

 

3)  Qancha  muddatgacha  amalda  bo`lishiga  ko`ra  davlat  boshqaruv  aktlari  muddati 

cheklangan va cheklanmagan aktlarga bo`linadi. 

 

4)  Aktning  qaysi  organ  tomonidan  qabul  qilinishiga  ko`ra  ham  davlat  boshqaruv  aktlari 

bir necha turga bo`linadi (farmon, farmoyish, qaror) 

 

5)  Akt  qabul  qiluvchi  organlarning  vakolatiga  ko`ra  boshqaruv  aktlari,  umumiy,  sohaviy 

va tarmoqlararo aktlarga bo`linadi. 

 

6) Shakli bo`yicha boshqaruv aktlari ezma va oqzaki aktlarga bo`linadi.