O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Ma`muriy huquqbuzorlik va majmuriy javobgorlik
Download 342.83 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Fuqarolik-huquqiy munosabati tushunchasi va turlarga bo`linishi. 3. Yuridik shaxslar fuqarolik-huquqiy munosabatlarning sub`ektlari sifatida.
- 1. Yuqoridagi holatlarga ko`ra mulkiy muenosabatlar o`zi ham ikki guruhga bo`linadi
- Fuqarolik huquqining boshqaruv usuli - fuqarolik huquqi tamoyiliga asoslangan hamda davlat tomonidan belgilangan mulkiy va u bilan bog`liq shaxsiy nomulkiy
- Fuqarolik-huquqiy munosabatlar sub`ektlari
- Fuqarolik-huquqiy laeqati
- Yuridik shaxsni tugatish
- 3. Real va konsensual bitimlar. 4. Shartli va shartsiz bitimlar. 5. Muddatsiz va muddatli bitimlarga bo`linadi.
|
3. Ma`muriy huquqbuzorlik va majmuriy javobgorlik.
Ma`muriy normalarning buzilishi natijasida ma`muriy huquqbuzorlik kelib chiqadi. Ma`muriy huquqbuzorlik deganda qonun hujjatlariga binoan ma`muriy javobgarlikga tortish nazarda tutilgan, shaxsga fuqaroning huquqlari va erkinliklariga mulkchilikga, davlat va jamoat tartibga, tabiiy muhitga tajovuz qiluvchi g`ayrihuquqiy, qasddan eki ehtietsizlik oqibatida sodir etilgan harakat eki harakatsizlik tushiniladi.
Huquqbuzorlikning barcha hususiyatlari hisobga olinib uni amaldagi qonunlarga binoan jinoiy javobgorlikga tortishi mumkin emas, deb hisoblangan taqdirda, bu huquqbuzorlikka nisbatan ma`muriy javobgorlik amalga oshiriladi.
Ma`muriy huquqbuzorlik uch xil alomatini o`z ichiga qamrab oladi. 1.aybdorlik 2. g`ayriqonuniy harakat eki harakatsizlik. 3. javobgorlikka tortish.
Ma`muriy qonunchilik tomonidan taqiqlangan harakat eki harakatsizlik g`ayriqonuniy g`ayrihuquqiy huquqbuzorlik deb hisoblanadi.
Aybdorlik qasddan eki ehtietsizlik natijasida yuzagakelishi mumkin. Ma`muriy huquqbuzorlik sodir etgan yuridik salohiyatli shaxslar 16 eshga to`lgan paytdan boshlab ma`muriy javobgarlikka tortiladi.
Ma`muriy huquqbuzorlikning ob`ekti-ijtimoiy munosabatlar (umumiy
ob`ekt) hisoblanadi. Turdosh ob`ekti-davlat eki jamoat tartibi, mulk, fuqarolarning huquq va erkinliklari, boshqaruv yuzasidan belgilangan tartibdir. Har qaysi ma`muriy huquqbuzorlik bevosita o`zining ob`ektiga ega. Masalan, jamoat joylarda uyatli so`zlar bilan so`kinish, fuqarolarga shilqimlik qilish hamda jamoat tartibini va fuqarolarning osoyishtaligini buzish-ma`muriy bezorilikning bevosita ob`ektidir.
PAGE 15 15
Ma`muriy huquqbuzorlikning ob`ektiv tomoni-g`ayriqonuniy harakat eki harakatsizliklar, jumladan, jamoat joylarida spirtli ichimliklar ichish eki mast holda yurish taqiqlanadi, ana shu g`ayriqonuniy harakatlar majburiy huquqbuzorliklarning ob`ekti bo`lib hisoblanadi.
Ma`muriy huquqbuzorlikning sub`ektiv tomoni-bu huquqbuzorning aybi va nima uchun huquqbuzorlik sodir etgani, nima maqsadda sodir etgani, harakatga ruhiy qarashi, qasddan eki ehtietsizlik natijasida sodir etganligi kabilarni qamrab oladi.
Ma`muriy javobgorlik aybdorga nisbatan ma`muriy huquq normalarida ko`zda tutilgan doirada jazo qo`llashdir.
Ma`muriy javobgorlik yuridik javobgorlikning bir turi bo`lishi bilan birga o`ziga xos quydagi xususiyatlarga ega.
Bu davlat majburlovi bo`lib, davlat faoliyatida har xil sohalarda sodir etilgan ma`muriy huquqbuzorliklar uchun qo`llanadi, bu jovobgorlikka davlat qonunlari va qarorlari asosida va vakolatli organlar, mansabdor shaxslar tomonidan aybdor shaxslar tortiladi, ma`muriy javobgorlikka tortilganlar sudlangan hisoblanmaydi, enggil jazo beriladi va jazo muddati qisqa belgilanadi, ish intizomini buzganlik uchun intizomiy javobgorlikga boshliq, rao`bor tomonidan tortiladi, ma`muriy javobgorlikka esa davlat tomonidan vakolatli organlar (mansobdor shaxslar) tortiladi, moddiy javobgorlikka moddiy zarar etkazilgandagina qo`llanadi, ma`muriy javobgorlikka moddiy zarar etkazilmagan bo`lsa ham tortish mumkin.
Ma`muriy jazo ma`muriy huquqbuzorni qonunlarga rioya tishi, turmush qoidalarini hurmat qilish ruhida tarbiyalash hamda shu huquqbuzorning uzi tomonidan ham yangi huquqbuzorlik harakatlari sodir etilishining oldini olish maqsadida qo`llaniladi.
Ma`muriy huquqbuzorlik harakatlari uchun qo`ydagi ma`muriy jazo choralari qo`llaniladi, jarima solish, ma`muriy huquqbuzorlikning sodir tilishiga sabab bo`lgan eki bevosita ashe bo`lgan buyumni haq to`lash sharti bilan olib qo`yish, ma`muriy huquqbuzorlik harakatini sodir etish quroli hisoblangan eki bevosita ashe bo`lgan buyumni musodara qilish, muayyan fuqaroni unga berilgan maxsus huquqdan mahrum qilish, ma`muriy qamoqqa olish.
Ma`muriy jazo muddatlari qo`ydagicha hisoblanadi, ma`muriy qamoq muddati sutkalar bilan, maxsus huquqdan mahrum qilish esa-yillar aylar eki kunlar bilan hisoblanadi.
Ma`muriy jazo huquqbuzorlik qilingan kundan boshlab ikki oydan kechiktirmay berilishi mumkin, huquqbuzorlik harakatini aniqlash uzoq davom etgan holda shunday aniqlangan kundan boshlab ikki oydan kechiktirmay berilishi mumkin. Jinoyat ishi to`xtatilgan bo`lsa-yu, lekin huquqbuzorning harakatlarida ma`muriy huquqni buzish alomatlari mavjud bo`lsa, bu holda ma`muriy jazo chorasi jinoyat ishi qo`zg`atishdan yuz kechish eki uni to`xtatish tug`risida qaror qabul qilingan kundan boshlab bir oydan kechiktirmay qo`llanishi mumkin.
Ma`muriy huquqbuzorlik tug`risidagi ishlarni quydagi organlar kurib chiqadi. 1. tuman (shahar) sudining ma`muriy ishlar bo`yicha sud`yasi. 2. shaharcha, qishloq va ovul fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organlari qoshidagi ma`muriy komissiyalar. 3. voyaga etmaganlar ishlari bilan shug`ullanuvchi tuman (shahar) shaharlardagi tuman komissiyalari. 4. ichki ishlar organlari (militsiya) davlat nazaroti va vakolatni boshqa organlar (mansabdor shaxslar)
Ma`muriy huquqbuzorlik to`g`risidagi ishlarni ko`rib chiqishda vakolatli organlarning (mansabdor shaxslarning) vakolati chegaralab qo`yilgan. Masalan, agar O`zbekiston Respublikasining qonun aktlarida boshqacha holat ko`zda tutilmagan bo`lsa, voyaga etmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiyalar voyaga etmaganlarning ma`muriy huquqbuzorlik qilganliklari to`g`risidagi ishlarni tuman (shahar) sudlari (sud`yalari) esa o`zlariga tegishli ma`muriy huquqbuzorlik ishlarini O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy javobgorlik to`g`risidagi Kodeksida va boshqa qonunlarga muvafiq ko`rib chiqadi. Ichki ishlar organlari, davlat nazorati organlari va boshqa vakolatli organlar ham qonun aktlari bilan o`z ihtieriga berilgan ma`muriy huquqbuzorlik to`g`risidagi ishlarni qarab chiqadi.
PAGE 16 16
Ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlar qo`ədagilar tomonidan ko`rib chiqildi.
1. Shahar, qishloq, ovul miqesida faoliyat ko`rsatetgan ma`muriy komissiyalar. 2. Voyaga etmaganlar ishi bilan shug`ullanuvchi komissiyalar.
3. Ma`muriy ishlar bo`yicha sud`yalar. 4. Ichki ishlar organlari.
5 .Davlat eng`inga qarshi nazorat organlari. 6. Temuryo`l transport organlari.
7. Havo yo`llari organlari. 8 Suv transporti organlari.
9.Kichik hajmdagi kemalar, davlat nazorati organlari. 10.Bojxona organlari.
11. Shahar va shaharlararo passajir avtomobil` transporti hamda elektrotransport organlari.
12. Mehnat bo`yicha huquqiy va texnik inspektorlar. 13. Sanoatda va konchilikda ishlarni bexator olib borilishiga nozarat qilish organlari.
14. O`zbekiston Respublikasining Mudofa Vazirligi organlari. 15. Davlat sanitariya nazorati amalga oshiruvchi organlar va muassasalar.
16. Mudofa, vazirligi, Ichki ishlar vazirligi va Milliy xavsizlik xizmati organlarining sanitariya nazoratini amalga oshiruvchi tibbiy xizmati.
17. Davlat veterinariya nazorati organlari. 18. O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhafoza qilish davlat qo`mitasining organlari.
19. Alohi vazirligining inspektsiya organlari. 20. Davlat qishloq xo`jalligidagi mashinalar va qurilmalarning texnik holatini nazorat qiluvchi bosh davlat inspektsiyasi organlari.
21. Davlat soliq organlari. 22. Istiqbolni belgilash statistika davlat komiteti organlari.
23.
Standartizitsaya, metrologiya va sertifikatlashtirish organlari. Ma`muriy huquqbuzorlik bo`yicha ish yuritishini birinchi bosqichi ish kuzatishdir. Bunda avvalo baennoma tuziladi.
Ma`muriy huquqbuzorlik to`g`risidagi ishlarni har jihatdan to`la va adolatli hal etish uchun huquqbuzor ma`muriy yo`l bilan ushlab turilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi qonunlariga muvafiq qo`ydagi organlar (mansabdor yo`l bilan ushlab turishga haqli)
1. Ichki ishlar organlari. 2. Chegara qo`shinlari.
3. Qo`riqlanaetgan ob`ekt joylashgan erdagi harbiy soqchilikning katta mansabdor shaxslari.
4. Harbiy avtomobil nazoratining mansabdor shaxslari. 5. Militsiya xodimlari va harbiy patrul`. Tekshirish savollari. 1. Ma`muriy huquq qanday munosabatlarni tartibga soladi. 2. Ma`muriy huquq qanday huquq sohalari bilan bog`lik. 3. Ma`muriy huquqning manbalariga nimalar kiradi. 4. Davlat boshqaruvi deganda nimani tushinasiz. 5. Bozor munosabatlarini shakllashtirishda davlat boshqaruvi qanday o`zgaradi. 6. Ma`muriy huquqiy normalar deganda nimalar tushiniladi. 7. Ma`muriy huquqiy munosabatlarning mazmunini aytib bering. 8. Ma`muriy huquqiy munosabatlarni sub`ektlariga nimalar kiradi. 9. Davlat xizmatchisi deganda nimani tushinasiz. 10. Davlat boshqaruv organlari qanday turlarga bo`linadi. 11. Davlat boshqaruv hujjatlarini aytib bering. 12. Boshqaruv hujjatlarining talablari buzilganda qanday oqibatlar kelib chiqadi. 13. Ma`muriy huquqbuzorlik qanday kelib chiqadi.
PAGE 17 17 14. Ma`muriy huquqbuzorlik turlarini aytib bering. 15. Ma`muriy javobgorlik nima. 16. Ma`muriy javobgorlikni enggillashtiruvchi va og`irlashtiruvchi holatlarni ayting. 17. Ma`muriy jazo deganda nimani tushinasiz. 18, Ma`muriy huquqbuzorlik bo`yicha qanday ish yuritiladi. 19. Ma`muriy huquqbuzorlik to`g`risidagi ishni yuritishda kimlar qatnashadi. 20. Ma`muriy jaraenda chiqarilgan qarorlar qanday turlarga bo`linadi. Adabietlar. 1. I.A.Karimov. «O`zbekiston holakati buyuk davlat» T. «O`zbekiston», 1992. 2.I.A.Karimov. «O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiet yo`li»T. «O`zbekiston», 1992. 3. I.A.Karimov. «O`zbekiston bozor munosabatlariga o`tishining o`ziga xos yo`li «O`zbekiston» 1993. 4. I.A.Karimov.»O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida xavsizlikka tahdid, barqorarlik shartlari va taraqqiet kafolatlari». «O`zbekiston». 1997. 5. O`zbekiston Respublikasining Ma`muriy javobgorlik tug`risidagi Kodeksi T. «Adolat» 1999. 6. O`zbekiston Respublikasining Bojxona tug`risidagi Kodeksi. T. 1998. 7. O`zbekiston Respublikasi Soliq tug`risidagi Kodeksi .1999. 8. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat tug`risidagi Kodeksi. T.1998. 9. O`zbekistonning Yangi qonunlari .T. «Adolat», 6-22-sonlari. 10. R.X.Almov. «Ma`muriy huquq». Darslik .T.1995. 11. R.X. Almov, L.I.Solol`eva i dr. «Adminstrativnoe pravo Respubliki Uzbekiston». T. «Adolat», 1999.
PAGE 18 18
Reja. 1. Fuqarolik huquqining predmeti va usuli. 2. Fuqarolik-huquqiy munosabati tushunchasi va turlarga bo`linishi. 3. Yuridik shaxslar fuqarolik-huquqiy munosabatlarning sub`ektlari sifatida. 4. Fuqarolik huquqida bitimlar tushunchasi, ularning turlari va shakllari. 1. Fuqarolik huquqining predmeti va usuli.
Fuqarolik huquqi - huquqning asosiy tarmoqlaridan biri bo`lib, u huquqiy munosabatlar sub`ektlari o`rtasida tenglik, hoxish-iroda muxtoriyligi (avtonom) va mulkiy mustaqilliq asoslarida yuzaga keladigan mulkiy munosabatlar hamda ular bilan bog`liq shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tartibga soladi.
Fuqarolik huquqi me`ierlari bilan boshqariladigan ijtiomiy munosabatlar qo`yidagilardan ibarat:
1. Mulkning aniq shaxslarga tegishliligi eki mulkning bir shaxsdan boshqasiga o`tishi, exud ishlarni bajarish, xizmat ko`rsatish va boshqa harakatlar bilan bog`liq mulkiy munosabatlar.
2. Nomulkiy xarakterge ega bo`lgan mulk, qiymat, ekvivalent bilan bog`liq bo`lmagan shaxslardan boshqa shaxslarga «o`tkazib va berib bo`lmaydigan» shaxsiy huquqiy munosabatlardan iborat.
- mulkiy munosabatlar (asheviy huquqlar)ga, - majburiyatli munosabatlar (shartnomalar asosida).
Mulkiy munosabatlar mulk egasi tomonilan boshqa shaxslar ishtirokisiz mustaqil ravishda amalga oshiriladi.
Majburiyatli munosabatlar kamida ikki shaxs ishtirok tgan joydagina yuzaga keladi. 2. Shaxsiy nomulkiy munosabatlar qo`yidagilarga bo`linadi:
a) bevosita mulkiy munosabatlar bilan boqliq shaxsiy nomulkiy munosabatlar (masalan, muallifning sanaat asariga egalik huquqi),
b) mulkiy munosabatlar bilan bevosita bog`lanmagan, lekin baribir mulkiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin bo`lgan shaxsiy nomulkiy munosabatlar (qadr-qimmati, shanini erga urish va boshqa).
sohiblari bo`lgan hamda fuqarolik huquqi meierlari bilan tarti`bga solinadigan ijtimoiy munosabatlardir.
huquq va majburiyatlardan, b) huquqiy munosabat ob`ektlaridan, v) huquqiy munosabat sub`ektlaridan iborat.
Sub`ektiv huquqlar - bu fuqarolik-huquqiy munosabati sub`ektining ijozat berilgan xatti- harakati mezoni bo`lib, fuqarolik-huquqiy munosabati sub`ektlari uning doirasida o`zlariga berib qo`yilgan huquqlar ko`lamidan foydalanishning potentsial imkoniyatlariga ega bo`ladilar.
Sub`ektiv majburiyatlar - bu fuqarolik-huquqiy munosabati sub`ektining tegishli xatti- harakatlari mezonidir. Fuqarolik-huquqiy munosabatlar ob`ektlari - bular mazkur huquqiy munosabatlar vujudga kelishiga sabab bo`lgan, ushbu huquqiy munosabatlar sub`ektlarining huquq va majburiya`lari yo`naltirilgan narsalardir eki harakat nimaga qaratilgan bo`lsa, hamda nimalar asosida vujudga kelgan bo`lsa, bu munosabatlar ob`ekt deb ataladi.
Fuqarolik-huquqiy munosabatlar ob`ektlarini ikki guruhga ajratish mumkin:
PAGE 19 19
1. Nomulkiy ob`ektlar - bular ijodiy faoliyat natijalari, axborotlar, shuningdek, shaxsiy nomulkiy nematlar.
shuningdek mulkiy huquq va majburiyatlar. Fuqarolik-huquqiy munosabatlar sub`ektlari - huquqiy munosabatda qatnashuvchi shaxslardir. Qo`yidagilar fuqarolik-huquqiy munosabatlar sub`ektlari bo`lishlari mumkin:
- jismoniy shaxslar, - yuridik shaxslar,
- o`z organlari va mahalliy o`zini-o`zi boshqarish organlari timsolida davlat. Jsimoniy shaxslarga O`zbekiston Respublikasi fuqarolari, boshqa davlatlarning fuqarolari, shuningdek fuqaroligi bo`lmagan shaxslar kiradi.
Fuqarolik huquqiy munosabati sub`ekti bo`lish uchun huquqiy ob`ektlilikka ega bo`lish kerak. Uning mazmuni huquqiy laeg`ati va muomala laeqati tushunchalari orqali ochiladi.
laeqatidir. Fuqaroning huquq laeqati u tug`ilgan paytdan vujudga keladi va vafot etishi bilan tugaydi. Fuqaroliu muomala laeqati - bu fuqaroning o`z harakatlari bilan fuqarolik huquqlarini egallash va amalga oshirish, o`zi uchun fuqarolik majburiyatlarini yaratish va ularni bajarish laeqatidir. Muomala laeqati balog`at eshiga to`lgandan keyin, ya`ni o`n sakkiz eshga to`lgandan keyin to`la hajmda vujudga keladi.
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi muomala laeqatining bir qancha turlarini belgilaydi:
1. to`la hajmdagi muomala laeqati, 2. balog`at eshiga etmaganlar muomala laeqati,
3. kichik eshdagi bolalar laeqati. To`la hajmdagi muomala laeqati hech qanday cheklashlarsiz barcha bitimlarni amalga oshirishni ko`zda to`tadi. U o`n sakkiz eshdan boshalanadi. Biroq, shu eshga etmasdan oldin ham qonun to`la muomala laeqatiga ega deb elon qilishga o`am yo`l qo`yadi. Buni emansipatsiya deb atashadi. Emansipatsiya 16 eshdan boshlanadi.
O`zbekiston Respublikasi FKning 39-moddasiga ko`ra, «o`z mulkida, xo`jalik yuritishda eki operativ boshqaruvda alohida mol-mulkka ega bo`lgan hamda o`z majburiyatlari yuzaisdan ushbu mol-mulk bilan javob beradigan, o`z nomidan mulkiy eki shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo`la oladigan va ularni amalga oshira oladigan, majburiyatlarni bajara oladigan, sudda davogar va javobgar bo`la oladigan tashkilot yuridik shaxs hisoblanadi». Yuridik shax`snig huquq laeqati u tashkil topgan paytdan boshlanib, yuridik shaxsni tugatish tamomlangan paytdan to`xtaladi.
Yuridik shaxs faoliyati - uning muassislari va ishtirokchilarining ongli irodali harakatlaridan iborat. Muassislar - yuridik shaxsni tashkil tish to`g`risida qaror qabul qilgan shaxslar. Ishtirokchilar - muassislarni ham qo`shgan holda yuridik shaxs tarkibiga kiruvchi barcha shaxslar.
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksida barcha yuridik shaxslar tijorat va notijorat yuridik shaxslarga bo`linadi. Yuridik shaxslarni tashkil etish usullari: 1. Farmoyish berish usuli, 2. Ruxsat etish usuli, 3. Meieriy - uchrashuv usuli.
Yuridik shaxs faoliyatining to`xtatilishi uni qayta tashkil etish eki tugatish natijasida ro`y beradi. Bu holat ixtieriy ravishda ham, shuningdek majburiy asosda ham, ya`ni sud qarori bilan amalga oshirilishi mumkin. Yuridik shaxsni qayta tashkil etish qo`yidagi shakllarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Ikki eki undan ortiq yuridik shaxsning qo`shilishi. 2. Qo`shib olish.
3. Bo`linish.
PAGE 20 20
4. Ajralib chiqish.
5. Bir shakldan ikkinchi shaklga aylantirish. Yuridik shaxsni tugatish - bu yuridik shaxs faoliyatini uning huquq va majburiyatlarini fuqarolik huquqiy munosabatlarning boshqa sub`ektlariga o`tkazmagan holda to`xtatishi harakatlaridir.
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 101-moddasiga muvofiq fuqarolar va yuridik shaxslarning huquq va burchlarini belgilash, o`zgartirish eki bekor qilishga qaratilgan harakalar bitimlar deb tan olinadi. Fuqarolik-huquqiy bitimlarning turlari: 1. Bir taraflama, ikki taraflama va ko`p taraflama bitimlar. 2. To`lovli va to`lovsiz bitimlar. 3. Real va konsensual bitimlar. 4. Shartli va shartsiz bitimlar. 5. Muddatsiz va muddatli bitimlarga bo`linadi.
kodeksining 106-moddasiga muvofiq, «qonun hujjatlarida eki taraflarning kelishuvida ezma shakl belgilab qo`yilmagan, jumladan u tuzilaetgan vaqtning o`zidaeq bajariladigan bitim og`zaki tuzilishi mumkin».
boshqacha tartib kelib chiqmasa, taraflar eki ularning vakillari imzolashi kerak.
keladigan hujjatda notarius eki bunday notarial harakatni amalga oshirish huquqiga ega bo`lgan boshqa mansabdor shaxs tomonidan tasdiqlovchi ustxat ezib qo`yish yo`li bilan amalga oshiriladi. Download 342.83 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|