O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi samarqand viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi


Download 1.56 Mb.
bet1/7
Sana03.10.2020
Hajmi1.56 Mb.
#132456
  1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Jismoniy tarbiya


Abdullayeva Sh.


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI XODIMLARINI QAYTA TAYYORLASH VA ULARNING MALAKASINI OSHIRISH HUDUDIY MARKAZI
Abdullayeva Shaxnoza Ziyabayevna

Bolalarda jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllantirish”

mavzusidagi
MALAKA ISHI
Yo‘nalish (guruh) Maktabgacha ta’lim tashkiloti 1-guruhi

Tinglovchining ish joyi Samarqand shahar 110-MTT

Kafedra mudiri _____________ Rahimqulova M.B.

Imzo

Malaka ishi rahbari (taqrizchi) _____________ Qarshiyeva Z.



Imzo

Tinglovchi _____________ Abdullayeva Sh.



Imzo

Samarqand – 2020-yil, sentyabr

MUNDARIJA




Malaka ishi mazmunining bayoni

4-bet



Ilovalar

24-bet



Tinglovchining malaka oshirish davrida o‘z-o‘zini rivojlantirishi va mustaqil bilim orttirishi bo‘yicha bajarilgan ishlari

29-bet




Tinglovchining o‘z kasbiy mahoratini uzluksiz oshirib borishga qaratilgan yo‘l xaritasi

31-bet



Taqdimot slaydlari

-bet



Reja:

  1. Kirish

  2. Asosiy qism

    1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashda “davlat talablari” dasturining mazmun mohiyati.

    2. Bolalarning jismoniy jivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllanishi soxasi talablari.

    3. Bolalar bog‘chasida jismoniy tarbiyani tashkil etish shakllari

  3. Xulosa

  4. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.

  5. Ilova.


Kirish

Mavzuning dolzarbligi. O‘tgan davr mobaynida mamlakatimizda o‘sib borayotgan avlodni sog‘lom va har tomonlama yetuk voyaga yetkazish, ta’lim-tarbiya jarayoniga samarali ta’lim va tarbiya shakllari hamda usullarini joriy etishga qaratilgan maktabgacha ta’limning samarali tizimini tashkil etish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi.

Maktabgacha ta’lim sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari sonini yanada oshirish va ular ko‘rsatadigan xizmatlar turlarini kengaytirish uchun mustahkam poydevor bo‘ldi.

Joriy yilning 8 may kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi. Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, bolalarning sifatli maktabgacha ta’limdan teng foydalanishini ta’minlash, maktabgacha ta’lim xizmatlarining nodavlat sektorini rivojlantirish maqsadida, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 30 sentyabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–3955-son qaroriga muvofiq: Shavkat Mirziyoyev: “Biz uchun bolalarimizning maʼnaviyati, bilimi, sogʻligi eng muhim masala”. Shuning uchun davlat tomonidan maktabgacha taʼlimga katta eʼtibor berilyapti va bu hali boshlanishi. “Sizlarning vazifangiz bolalarning koʻzidagi nurni ilgʻab olish, ularga yaxshi tarbiya berish”, dedi Shavkat Mirziyoyev. Salomatlik, bu organizmning tabiiy holati bo’lib uning atrof-muhit bilan eng optimal o’zaro munosabatini ta’minlab turadi. Salomatlikning asosiy mazmuni jismoniy va ma’naviy kuchlarning uyg’unligi, nerv tizimining muvozanatda bo’lishi, chidamliligi, tashqi va ichki muhitning turli xildagi zararli ta’sirlariga qarshi turish qobiliyati hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi davr har bir inson hayotidagi eng muhim davrlardan biridir. Aynan shu yillarda bolaning salomatligi, barkamol, aqliy, axloqiy va jismoniy rivojlanishining poydevori qo'yildi va shaxsning shaxsiyati shakllandi.Bolalar bog'chasi va oilaning tarbiyaviy vazifalari bir-biridan farq qiladi, lekin bolaning barkamol rivojlanishi uchun ularning o'zaro aloqasi zarur, uning sifati ota-onalarning pedagogik madaniyati darajasiga va shunga mos ravishda bolalar tarbiyasiga bog'liq. Har bir inson uchun katta qadriyat bu sog'liqdir.Bolaning sog'lig'iga g'amxo'rlik qilish butun dunyoda ustuvor vazifaga aylandi. Yosh avlod salomatligini saqlash va mustahkamlash hozirgi kunda ustuvor ijtimoiy muammoga aylanmoqda. So'nggi o'n yil ichida maktabgacha yoshdagi bolalarning sog'lig'i keskin yomonlashdi. Bolalarning sog'lig'i bilan bog'liq muammolar yangi yondashuvlarga muhtoj. Bugungi kunda ota-onalarning o'zlarini ham, bolalarini ham sog'lomlashtirishga qiziqishini shakllantirish va saqlab qolish muhimdir.

Mening ishimdagi asosiy yo'nalishlardan biri bu bolalar sog'lig'ini saqlash va rivojlantirishdir. Sog'liqni saqlashni tejaydigan texnologiyalarni amaliyotda samarali qo'llash uchun, avvalo, bolalar bog'chasida bolaning ob'ektiv-fazoviy muhitini oqilona ta'minlashga harakat qildim. Maktabgacha tarbiya muassasasining butun rejimi, munosabatlarning tabiati va tarbiyaviy ish usullari, faoliyatning har xil turlari - bularning barchasi bolaning sog'lig'iga ongli munosabatini shakllantirishga hissa qo'shishi kerak.



2.1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashda “Davlat talablari” dasturining mazmun mohiyati.

Mazkur O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari (bundan buyon matnda Davlat talablari deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son “2017 — 2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 21-noyabrdagi 929-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi to‘g‘risidagi nizomni hamda Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbar va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti ustavini tasdiqlash haqida”gi qaroriga asosan ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni (bundan buyon matnda bolalar deb yuritiladi) har tomonlama rivojlantirish, ta’lim-tarbiya berish, maktab ta’limiga tayyorlash bo‘yicha davlat talablarini belgilaydi.



Davlat talablarining maqsadi — mamlakatda o‘tkazilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni, xorijiy mamlakatlar ilg‘or tajribasi hamda ilm-fan yutuqlari va zamonaviy informatsion kommunikativ texnologiyalarni inobatga olgan holda maktabgacha ta’lim tizimida ma’nan mukammal va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdir.

Davlat talablarining vazifalari quyidagilar hisoblanadi:

  • maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasi mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;

  • milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida bolalarga ta’lim-tarbiya berish, rivojlantirishning samarali shakllari va usullarini joriy etish;

  • ta’lim-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish;

  • kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash.

Davlat talablari quyidagi tamoyillar asosida tatbiq etiladi:

  • bolaning noyobligi;

  • “Men” konsepsiyasi va shaxsiy ta’limini yaratishda bolaning faol roli;

  • bolaning huquqlarini himoya qilish va ta’minlashning muhimligi;

  • bola ta’limi va rivojlanishida kattalarning asosiy roli;

  • bolalar rivojlanishida individual farqlanishlar mavjudligi sababli, har bir bolaga moslashuvchan bo‘lib, individual variativlik asosida yondashish.

Davlat talablari bolaning quyidagi rivojlanish sohalari bo‘yicha belgilanadi:

  • jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;

  • ijtimoiy-hissiy rivojlanish;

  • nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari;

  • bilish jarayonini rivojlanishi;

  • ijodiy rivojlanish.

“Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi” sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi:

  • yirik motorika;

  • mayda motorika;

  • sensomotorika;

  • sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik.


2.2. Bolalarning jismoniy rivojlanish va sog’lom turmush tarzini shakllanishi sohasi talablari

Bolaning sog‘lig‘ini mustahkamlash, ularning tana a’zolarini chiniqtirish, asosiy harakat turlarini rivojlantirish, bolalarni tetik tutuvchi, toliqishlarining oldini oluvchi harakatlarini rivojlantirish uchun shart-sharoit yaratish. Barmoqlarining mayda muskullarini rivojlantirish, yurish va harakat qilishning ayrim ko‘nikmalarini rivojlantirish.



Emaklash. Kerakli masofaga, o‘rindiq va halqaning tagiga emaklash, 1m. uzunlikdagi zinaga kattalarning yordamida chiqish va undan tushish.

Yurish. Tayanchsiz to‘g‘ri yo‘nalishda yerda yotgan taxtacha ustidan, yo‘lkachadan, qiya (10-15 sm yuqoriga ko‘tarilgan) taxtachadan yurish, 10sm balandlikdagi sath ustiga chiqish va undan tushish. Pol, yerdagi yoki 5-10sm balandlikda joylashgan arqon, xoda yoki taxtacha ustidan yura olish.

Yugurish. To‘g‘ri yo‘nalishda yugurish.

Sensomotorikaning rivojlanishi. Uncha katta bo‘lmagan tepalikdan koptokni dumalatish, uni oldinga, yuqoriga irg‘itish. Qalamni yoki mo‘y qalamni ushlab turish, ular bilan (aji-buji) chiziqlar chizish. Mayda motorika. 3 va undan ortiq qismlardan iborat minoralar qurish, qopcha va qutichaga mayda predmet va o‘yinchoqlarni solish va ularning ichidan olish. Madaniy-gigiyenik malakalar. O‘z-o‘ziga xizmat qilish, qo‘llarini yuvish, cho‘milishga ijobiy munosabatda bo‘lish, piyoladan choy ichish, mustaqil yuz-qo‘llarini yuvish va artish.

Ilk yosh guruhlarida jismoniy tarbiyaning mazmuni

Maktabgacha ta’lim tashkilotida jismoniy rivojlantirish bo‘yicha kun tartibini tuzishda ovqatlanish, chiniqtirish, jismoniy mashq va o‘yinlarni tashkil etishda differentsial yondashishga amal qilinadi. Bunda bolalarning o‘ziga xos yosh xususiyatlari hisobga olinadi. Tarbiyachi jismoniy rivojlantirishda maktabgacha ta’lim muassasasida jismoniy tarbiya dasturi talablariga asoslanadi. Shu bilan birga tarbiyachi, shifokor, hamshira bilan kelishilgan holda oilada bolalarni jismoniy tomondan to‘g‘ri tarbiyalash targ‘ib qilinadi. Tarbiyachi ertalabki badantarbiya, jismoniy mashg‘ulotlari, o‘yinlar, salomatlik kunini tashkil qilish usullarini mukammal bilishi shart.



Asosiy harakatlarga doir mashqlar

Yurish mashqlari.Tarbiyachi ketidan belgilangan yo‘nalishda to‘p-to‘p bo‘lib yurish, yo‘nalishni o‘zgartirib yurish, predmetni oralab o‘tish, doira bo‘ylab juft-juft bo‘lib, qo‘l ushlashib yurish. Yurishdan yugurishga, yugurishdan yurishga o‘tish. Oldinga va yonga qadam tashlab yurish.

Yugurish uchun mashqlar. Tarbiyachi orqasidan yugurib o‘tish, undan qochish, har tomonga bir-birlarini itarmasdan yugurish. Dumalab borayotgan predmetni quvib yetish, ikki chiziq oralig‘ida ularni bosmasdan yugurish, 30-40 soniya davomida to‘xtamasdan yugurish. 80 metrgacha bo‘lgan masofani sekin yugurib o‘tish.

Sakrash uchun mashqlar. Ikki oyoqlab turgan joyida sakrash, sekin-asta oldinga surilish, bola qo‘lidan yuqoriroq qilib osilgan predmetga tegishga harakat qilish. Chiziqchadan yoki polga parallel holda ikki qator qilib tashlab qo‘yilgan arqonchadan (20-25sm. kengligida) xatlash. Turgan joyida ikki oyoqda, iloji boricha uzoqqa sakrash, 20-30 sm. balandlikdagi predmetdan sakrash.

Dumalatish, irg‘itish va ilib olish mashqlari. Predmetlarni yig‘ish, ma’lum joyga qo‘yish. Dumalab borayotgan predmet orqasidan surilgan holda to‘pni bir qo‘llab va ikkala qo‘l bilan tarbiyachiga qaratib, qiyalatib va bir-biriga qaratib dumalatish. To‘pni ikki qo‘llab oldinga pastdan, ko‘krak oldidan, boshdan oshirib otish. Tarbiyachiga to‘pni ikki qo‘llab irg‘itish, tarbiyachi otgan 50-100 sm. oraliqdagi to‘pni ilib olishga harakat qilish. Bola ko‘kragi barobar qilib tortilgan lentadan to‘pni otib tushurish. Predmetlarni irg‘itish (to‘plar, qum xaltachalar va boshqalar gorizontal nishonga (100-120 sm. masofaga) ikki qo‘llab, o‘ng va chap qo‘l bilan irg‘itish ; uzunasiga chap qo‘l bilan o‘ngga irg‘itish.

Emaklash va tirmashib chiqish uchun mashqlar. 3-4 m. ga emaklash, 25-30 sm. li to‘siq tagidan o‘tish, polda yotgan holda ustidan oshib o‘tish. Arqonli narvoncha, gimnastika devorchasidan bolaga qulay bo‘lgan usul bo‘yicha yuqoriga tirmashib chiqish va pastga tushish.

Umumrivojlantiruvchi mashqlar. Qo‘l va yelka o‘mrov muskullari uchun mashqlar, qo‘llarni yuqoriga ko‘tarish, yuqoriga va yonga bukish va cho‘zish, ko‘krak oldida chalishtirish va yonga uzatish, qo‘llarni orqaga yashirish, chapak chalish, bosh ustida chapak chalish, qo‘llarni oldinga va orqaga siltash (qo‘llar pastda), pastga-yuqoriga (qo‘llar yon holatda), qo‘llarni bosh ustida va oldinga silkitish. Shuningdek, mashqlarni turli xil predmetlar (shaqildoqlar, kubiklar, lentachalar, ro‘molchalar) bilan turlicha holatlarda bajarish.

Oyoqlar uchun mashqlar. Turgan joyida yurish, oldinga, yonga, orqaga qadam tashlash. Oyoq uchida ko‘tarilish, oyoqni oldinga qo‘yib, tovon bilan turish, oyoq barmoqlarini qimirlatish.

Gavdani rivojlantiruvchi mashqlar. O‘ng va chapga o‘girilish, qo‘llarni yengil silkitgan holda predmet yonida turgan bolaga uzatish. Oldinga va turli tomonga engashish. Polda o‘tirgan holda oyoqlarni bukish va yozish. Chalqancha yotgan holda oyoqlarni yuqoriga ko‘tarish va tushirish, qo‘llar va oyoqlarni bir vaqtda birgalikda qimirlatish. Tizzalab o‘tirib, tovonda o‘tirish va turish. Qorin bilan yotgan holda qo‘llarni va oyoqlarni ko‘tarish, yonboshdan-yonboshga ag‘darilish.

Saflanish va qayta saflanish. Tarbiyachi yordamida guruhlar va butun guruh bilan aylana bo‘ylab saflanish, juftjuft bo‘lib saflanish, bir-birining ketidan turish.

Harakatli o‘yinlar va o‘yin mashqlari Yurish va yugurishga oid o‘yinlar:

“Qo‘g‘irchoqlarnikiga mehmonga”, “Yo‘lakchadan”, “Kim sekin”, “Tayoqchadan hatlab o‘t”, “Meni quvib yeting”, “Chumchuqchalar va avtomobil”, “Poezd”, “Samolyotlar”, “Pufak”, “Quyosh va yomg‘ir”, “Buyumni olib kel”, “Qushlar uchmoqda”.



Emaklab o‘ynaladigan o‘yinlar: “Shaqildoqqacha emaklab bor”, “Darvozaga tushir”, “Chiziqni bosma”, “Ehtiyot bo‘l “, “Maymunchalar”.

To‘pni otish va ilib olish o‘yinlari: “To‘pni o‘rtaga tashla”, “To‘pni ilib ol”, “Darvozachaga tushir”, “To‘g‘ri mo‘ljal ol”.

Sakrab o‘ynaydigan o‘yinlar: “Mening quvnoq koptogim”, “Oq quyoncha o‘tiribdi”, “Qushchalar uchmoqdalar”, “Ariqchadan hatlab o‘t”.

Ochiq joyda mo‘ljal olish o‘yinlari: “Qayerda chalinayapti”, “Bayroqchani top”

Turli harakat va qo‘shiq bilan o‘ynaladigan o‘yinlar: bir-biriga halaqit bermasdan yurish va yugurish; ikki oyoqlab joyida sakrash va oldinga siljib sakrash, to‘pni olish, ushlab turish, bir joydan ikkinchi joyga olib o‘tkazish, joyiga solib qo‘yish, dumalatish, irg‘itib, emaklash, tortilgan arqoncha tagidan emaklab o‘tish, yerda yotgan xodacha ustidan o‘tish.

Chiniqtirish va sog‘lomlashtirish.

Ertalabki badantarbiya. Har kuni ertalab badantarbiya qilish, harakatlarni namunaga muvofiq bajarish. Badantarbiyani ochiq havoda, yengil kiyimda bajarish. Ertalabki badantarbiya mashqlarini suv muolajalari bilan tugallash (kattalar ko‘magida).

Chiniqtirish. Yozda ochiq havoda iloji boricha ko‘proq bo‘lish. Kattalar nazorati ostida kichik ochiq suv havzasida (basseynda) cho‘milish (gigiena talablariga amal qilgan holda).

Qomatni to‘g‘ri tutish. Kattalarning nazorati ostida jismoniy mashqlarni muntazam bajarish. To‘g‘ri qomatni shakllantirish, yassitovonlilikning oldini olishga imkon beradigan mushaklar guruhini shakllantirish.

Harakatlantiruvchi tartib. Har kungi sayrlarda ishtirok etish. Harakatli o‘yinlarda o‘yinchoqlar va jismoniy mashqlarda sport anjomlari bilan faol ishtirok etishga harakat qilish.

O‘rta guruhlarda jismoniy tarbiyaning mazmuni

Bolalarni jismoniy harakat turlari bilan tanishtirish, ularni faol bo‘lishga undash hamda turli o‘yin va mashqlarga qiziqish uyg‘otish nazarda tutiladi. Mashg‘ulot vaqtida bolalarni qo‘l va oyoq harakatlarini mashqqa muvofiq ravishda oyoqni sudramay, boshni egmay yengil yurishga odatlantirish. Narvonga tirmashib chiqish, to‘pni panjalar yordamida ushlab olish shuningdek, turli usullar yordamida to‘p uloqtirishda boshlang‘ich holatni to‘g‘ri egallash, velosiped uchish malakasini tarkib toptirish, turli tartibda saflanib yura olish, fazoda chamalashni o‘rgatish hamda muvozanat saqlashga o‘rgatib borish.



Ertalabki badantarbiya. Badantarbiya vaqtida yurish, yugurish, sakrash qo‘l-oyoq mashqlarini faol egallashga, gavda holatini tikka tutishga erishish. Jismoniy sifatlarni rivojlantirish. O‘yinlarni bolalarning o‘zlari mustaqil ravishda tashkil etishlariga imkoniyat yaratish. Bolalarda velosiped, chanada uchish, to‘p, halqa va boshqa narsalar yordamida bajariladigan harakat malakalarini takomillashtirish. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida birgalikda dam olish daqiqalaridagi o‘yinlarga erkin qo‘shilishlariga odatlantirish.

Asosiy harakat mashqlari

Yurish. Oyoq uchida tizzalarni baland ko‘tarib yurish, tovonda, oyoq kaftlarining yon tomoni bilan yurish, turli buyumlar oralab yon tomonga yurish. Harakat tezligi va yo‘nalishlarini o‘zgartirib safda yurish.

Yugurish. Oyoq uchida, tizzalarini baland ko‘tarib katta qadamlar bilan yugurish, safda juft bo‘lib turli yo‘nalishda doira bo‘lib, qo‘lini ushlab, ilon izi bo‘lib, yugurish hamda yugurishni yurish bilan almashtirish, to‘xtovsiz 1, 5 daqiqagacha yugurishga, 30 metrga tez, 40-60 metrgacha o‘rtacha tezlikda yugurishga, 200-240 metr masofaga sekin tezlikda yugurishga o‘rgatish maqsadga muvofiqdir.

Sakrash. Turgan joyida ikki oyoqlab aylanib sakrash, qo‘llarni yuqoriga ko‘tarib sakrash, oldinga qarab yurish vaqtida sakrash, bir oyoqlab turgan joyida va yurgan holda sakrash. To‘siqlardan sakrab o‘tish, 70 sm uzunlikka 20-30 sm balandlikdan sakrab o‘tish, arqon bilan sakrashga urinish, dumalatish, uloqtirish, ilib olish. Aylana orasidan to‘pni dumalatish, koptokni yuqoriga otib va yerga urib ilib olish.

Emaklash va tirmashish. Kamida 10 m masofani emaklab o‘tish, turli balandlikdagi buyumlar ostidan emaklab o‘tish. Gimnastika kursisida qo‘llarga tayangan holda, qorin bilan sudralish. To‘rt oyoqlab yurish, gimnastika devoriga o‘ngdan chapga o‘tib tirmashib chiqish; 20-30 sm balandlikda tortilgan arqon tagidan, xalqa orasidan emaklab o‘tish.

Irg‘itish. To‘pni bir-biriga irg‘itib, devorga yerga urib ilib olishga, navbatma-navbat o‘ng va chap qo‘l bilan to‘pni urishga, og‘irligi 0, 5 kg bo‘lgan oddiy va havo to‘plarini yerda dumalatib, uloqtirishga o‘rgatish.

Velosiped haydash. 3 g‘ildirakli velosipedda o‘ngga va chapga burilib, doira bo‘ylab, yerga qo‘yilgan buyumlarni chetlab o‘tib haydash va buyruq bo‘yicha to‘xtashga o‘rgatish.

Muvozanat saqlash. Bunda chiziq bo‘ylab muvozanat saqlab yurish, biror narsani kaftga, bosh ustida qo‘ygan holda yurish, gimnastika o‘rindiqsida bir-biri bilan almashib o‘tish, taxta ustida oyoq uchida yurish, yugurib kelgandan so‘ng o‘rindig‘ida muvozanat saqlab turish, bir oyoqni bukib, ikkinchisida turish hamda ikkala tomonga aylanish, qo‘llar belda, yon tomonlarda ko‘zni yumib yurish kabilar nazarda tutildi.

Umumrivojlantiruvchi mashqlar

Qo‘l va yelka uchun mashqlar. Qo‘llarni oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga ko‘tarish va har safar navbat bilan pastga tushirish. Qo‘llarni yonga, oldinga uzatgan holda kaftlarni ochib-yopish va aylantirish. Qo‘llarni birin-ketin navbat bilan oldinga va yuqoriga ko‘tarish, tushirish orqaga siltash. Qo‘llarni tirsakdan bukib aylanma harakat qilish.

Oyoq uchun mashqlar. Oyoq uchida tik turish, navbati bilan avval tovonda so‘ng oyoq uchida turish, ketma-ket bir necha marta yarim o‘tirib turish, oyoq kaftlarini bukish va yozish, oyoq panjalari bilan arqonni yig‘ish tovon bilan buyumlarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘tarish.

Gavda uchun mashqlar. Qo‘llar belda, ularni yon tomonga uzatib goh chap, goh o‘ng tomonga burish, oyoqlarni juftlab oldinga egilish, qo‘l barmoqlarini oyoq uchiga tegizish: biron narsani polga qo‘yish va olish, bir oyoqni ko‘tarib uning ostidan biror buyumni o‘ng qo‘ldan chap qo‘lga o‘tkazish yoki aksincha qo‘llarga tayangan holda ikkala oyoqni ko‘tarishga urinish, buklash yoki to‘g‘rilashga harakat qilish. Tizzalarga tayanib turib belni bukish va to‘g‘rilash, qo‘llarni navbat bilan ko‘tarish, chalqancha yotgan holda qo‘llar bilan turli harakatlarni bajarish; aylanib qorinda yotish, qo‘lni uzatib biror buyumni ushlab turish, qorni bilan yotgan holda oldinga uzatilgan qo‘lni, yelka va boshni ko‘tarish kabilar nazarda tutiladi.

Saflanish va qayta saflanish. Mustaqil holda alohida guruhchalarga va butun guruh bilan bir qator bo‘lib saflanishga, doiracha saflanish, alohida guruhga qayta saflanish, mo‘ljal bo‘yicha tekislanish, chapga, o‘ngga, orqaga aylanish, shuningdek, ketma-ket yurishdan juft-juft bo‘lib yurishga o‘tishga o‘rgatish. 3 guruhga saflanib turish

Harakatli o‘yinlar. “Uchdi-uchdi”, “Chori c hambar”, “Ko‘z boylag‘ich”, “Chitti gul”,“Qoch bolam, qush keldi” v.b.

Sport mashqlari. Velosiped minish va unda doira bo‘ylab yurish, o‘ngga va chapga burilish. Roliklarda uchish; rolikli poyafzalni mustaqil kiyish va yechish, dastlabki holatga to‘g‘ri turish, ikki oyoqlab yurish, suzishga tayyorlash, Suvdagi o‘yinlar “To‘pning ketidan suz” v.b.

Chiniqtirish va sog‘lomlashtirish

Sog‘lomlashtirish ishlari. Ertalabki badantarbiya vaqtida bolalarni yurish, sakrash hamda qo‘l va oyoq gavdaga mo‘ljallangan mashqlarni faol bajarishga odatlantirish. Sayr vaqtidagi harakatli o‘yinlar davomida jismoniy tarbiya bo‘yicha o‘rgangan o‘yin qoidalariga rioya etishga undash, turli guruhlardagi rollarni bajarish ko‘nikmalarini o‘stirish. Faslga qarab velosiped haydash, rolikli konki, chana uchish, milliy kurashning ayrim usullarini o‘rganish. O‘quv yili oxirida bolalar gavdani tik holda tutib, erkin yurish va yugurish, gimnastika devoriga chiqib tushishni hamda o‘z ixtiyori bilan harakatli mashqlarni bajarishni qo‘llab-quvvatlash. Har xil usullarda qo‘l barmoqlari, tizza va oyoq panjalari, tovon va kaft, qorin kabilarda emaklashni, turgan joyda sakrash, yerga yengil tushish, turgan joyda 70 sm gacha sakrash, yerga chizilgan chiziq ustidan muvozanatni saqlagan holda chiziqdan chiqmay yurish, safga bittadan, juft-juft bo‘lib, tekis saflanishni hamda fazoda c hamalashni, ikki g‘ildirakli velosiped uchish, o‘ng va chapga burilishni bilishlari kerak.

Ertalabki badantarbiya. Har kuni kattalar nazoratida badantarbiya mashqlarini xonada, darchalarni ochib qo‘ygan holda bajarish. Ochiq havoda esa sport kiyimida bajarish. Qo‘l, oyoq, gavda uchun mashqlarni aniq va izchillik bilan bajarish, qomatni to‘g‘ri tutish.

Chiniqtirish. Har kuni ertalab badantarbiya mashqlarini bajarish, har qanday ob- havoda ham harakatli o‘yinlar o‘ynash. Uyquga yotishdan oldin xonani s hamollatish. Har kuni oyoqlarni yuvish, sekin–asta suv haroratini pasaytirib borish. Xona haroratidagi suvda ho‘llangan gubka yoki paxmoq qo‘lqop bilan dastlab qo‘llarni, keyin oyoqlarni, ko‘krakni, qorin va orqani teskari yo‘nalishda teri qizarguncha artish. Suv haroratini har kuni 10 S haroratdan pasaytirib borish.

Qomatni to‘g‘ri tutish. Qomat o‘zgarishining oldini olishga yordam beruvchi jismoniy mashqlarni muntazam ravishda bajarish (“qayiqcha”, “mushuk”, “velosiped”, “beshik”). Stol atrofida o‘tirganda, uyqu vaqtida gavdani to‘g‘ri tutish. Qo‘lni ikki yonda tutish, bosh bir muncha ko‘tarilgan holda oldinga qarash.

Harakatlantiruvchi tartib. Har kuni ertalab badantarbiya mashqlarini bajarish, to‘p, arqon, badminton o‘ynash. Har kungi sayrlarda qatnashish, o‘z tashabbusi bilan harakatlantiruvchi amallarni bajarish. Harakatli o‘yinlar va mashqlarda faol qatnashish. Mas’uliyatli rolni bajarish, o‘yin qoidalariga bo‘ysunish, tezkorlikni, epchillikni rivojlantirish. Bir necha harakatli o‘yinlarning mazmuni va qoidalarini bilish, ularni tashkil eta olish.

2.3. BOLALAR MTM DA JISMONIY TARBIYANI TASHKIL ETISH SHAKLLARI

Jismoniy tarbiyani tashkil etish shakllari – bu bolalarning rang-barang faoliyatini ta’lim-tarbiyaviy majmuasi bo‘lib, uning asosini harakat faoliyatiga tashkil yetadi. Bolalar harakat faoliyatini tashkil etishini shakllari quyidagilardan iborat:

1.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari. 2.Kun tartibidagi jismoniy sog‘lomlashtirish ishlari: ertalabki gimnastika, harakatli o‘yinlar va sayr paytidagi jismoniy mashqlar, jismoniy daqiqalar, kunduzgi uyqudan so‘nggi jismoniy mashqlar, chiniqtirish tadbirlari.

3.Faol dam olish: bolalar turizmi, jismoniy dam olishlari, jismoniy tarbiya bayramlari, salomatlik kunlari, ta’tillar.

4.Bolalarning mustaqil harakat faoliyati.

5.Uyga vazifa. Bu shakllarning barchasi jismoniy tarbiya va bolani har tomonlama rivojlantirishga xizmat qiladi.



MTMlarda jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining mazmuni va tuzilishi

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari bolalarni jismoniy mashqlarga muntazam o‘rgatishning asosiy shaklidir. Mashg‘ulotlarning a hamiyati harakatlar madaniyatini mujassam shakllanishi, sog‘lomlashtirish, ta’limiy va tarbiyaviy vazifalarni muntazam amalga oshirishdan iboratdir. Mashg‘ulotlar xushchaqchaq, intizomli, atrof-muhitda yaxshi harakat qila oladigan, belgilangan vazifaga muvofiq tez va ishonch bilan, maqsadga yo‘nalgan holda faoliyat ko‘rsata oladigan, shuningdek, axloqiy sifatlar va ijodiylik namoyon eta oladigan shaxslarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Jismoniy mashg‘ulotlar kuzda, qishda va bahorda binoda hamda ochiq havoda o‘tkaziladi. Yoz paytida o‘yinlar, mashqlar ochiq havoda, jismoniy tarbiya maydonchasida o‘tkaziladi. «Uchinchi mingyillikning bolasi» tayanch dasturida har bir yosh guruhi uchun belgilangan jismoniy mashqlar mashg‘ulotlarning mazmunini tashkil yetadi.



Ochiq havodagi jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini ochiq havoda o‘tkazish juda muhimdir. Ular bola organizmining funksional jihatdan shakllanishiga, chiniqishiga yordam beradi, s hamollash kasalliklariga qarshiligini oshiradi. Ochiq havodagi mashg‘ulotlar hamda uch qismdan: kirish – tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi qismlardan iboratdir. Mashg‘ulotning kirish – tayyorgarlik qismi harakat texnikasini yaxshilash, oyoq mushaklarini mustahkamlash, qomatni yaxshilash maqsadida nafas olish, sekin sur’atdagi yugurish mashqlaridan iboratdir. Yugurishdan so‘ng bolalar zvenoli kolonna, doira va boshqalarga saflanadilar, bu keyingi mashqlar uchun qulaydir. Mashg‘ulotning asosiy qismi qo‘l, gavda va oyoq mushaklariga yaxshi yuklama beruvchi umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarish uchun mo‘ljallanadi. Shundan so‘ng o‘rtacha tezlikda yugurish o‘tkaziladi. U yurish va bolalarning asosiy harakatlarni bajarish uchun qayta saflanish bilan tugallanadi. Bunda avval yoki yangi harakatlar, o‘rtacha tezlikda yugurishdan so‘ng esa sekin sur’atdagi yugurish bilan tugallanadigan tanish (takroriy) harakatlar beriladi. Bu qism oxirida musobaqali harakatli o‘yin, estofeta o‘yini yoki sport o‘yini o‘tkaziladi. Ular bolalarning yuqori harakat faolligini ta’minlaydi. Mashg‘ulotning yakunlovchi qismida sekin sur’atdagi yugurishdan nafas olish mashqlarini bajargan holda yurishga o‘tiladi.



Mashg‘ulotlarni o‘tkazish metodikasi. Jismoniy mashqlarni mashg‘ulotlar uchun tanlash dastur asosida tuziladigan ish rejasi bo‘yicha belgilanadi. Mashg‘ulotlarni rejalashtirishda yil fasli o‘tkazish sharoitini hisobga olish lozim. Mashgulotlarda bolalarni uyushtirish usullari. Tarbiyachi bolalarni uyushtirishning frontal, gurux, individual kabi turli usullaridan foydalanadi. Frontal usullardan foydalanilganda bolalarga barcha uchun bir xil tarzda, bir vaqtda bajariladigan mashqlar beriladi. Frontal usulni mashg‘ulotning istalgan qismida, ayniqsa bolalarni yangi mashqlarga o‘rgatishda yoki allaqachon tanish mashqlarni takomillashtirishda qo‘llashi maqsadga muvofiqdir. Bu usul bolalarda harakat uyg‘unligini tarbiyalashda, ularni barcha uchun barovar vazifalarni xal etishga birlashtirishda, tarbiyachining bolalar bilan bevosita aloqaga kirishishda, shuningdek mashg‘ulotlarning motor zichligini oshirishda samaralidir. Bolalar mashg‘ulot detallarini o‘rganish va aniqlash jarayonida navbati bilan harakat qiluvchi uncha katta bo‘lmagan jamoaga bo‘linishi mumkin. Bunda tartbiyachi mashqning bir yoki ikki gruxga tomonidan bajarilishini kuzatib borish imkoniyatiga ega bo‘ladi, qolgan bolalar esa o‘z o‘rtoqlari harakatlarini kuzatadilar va tarbiyachini tinglaydilar. Katta va tayyorlov guruhlarda jamoaviy usuldan foydalaniladi. U mashg`ulotda tarbiyachining bolalarni o‘rgatish jarayoni va bolalarning avval orttirgan harakat ko‘nikmalarini takomillashtirish bilan qo‘shib olib borilgan xollarda qo‘llaniladi. Bunda bolalarning bir jamoasi tarbiyachi raxbarligida biror-bir xarakatga o‘rgatiladi ikkinchi guruh bolalari (yoki ikkita katta bo‘lmagan guruh) esa bu vaqtda boshqa mashq turini mashq qiladilar (takroriy). O‘zlariga avvaldan tanish biroq turli mashqlarni (to‘p o‘yini, tirishib chiqish, muvozanat saqlash va boshqalar (shuningdek ijodiy topshiriqlarni bajaradigan ikki yoki uch guruh bolalar bo‘lishi mumkin.

Kun tartibida jismoniy tarbiya sog‘lomlashtirish ishlari

Ertalabki gimnastika. Ertalabki gimnastika bolaning oila, yasli bolalar bog‘chasidagi kundalik rejimining majburiy qismidir. Uning kattalar rahbarligida o‘tkazib turilishi bolalar asta-sekin yoqimli mushak sezgisi, ijobiy emotsiyalar xushchaqchaqlik kayfiyatini uyg‘otadigan jismoniy mashqlarga nisbatan ko‘nikishni tarbiyalaydi. Ertalabki gimnastikaning a hamiyati rang-barang: u organizmning hayot faoliyatini yaxshilaydi, uyqudan so‘ng asab tizimini harakatga keltiradi, bedorlikka o‘tish vaqtini qisqartiradi, ijobiy xislar uyg‘otadi. Uyqudan so‘ng maxsus tanlangan jismoniy mashqlardan iborat ertalabki gimnastika bolani butun organizmini asta-sekin faoliyat holatiga jalb yetadi. Jismoniy mashqlarni bajarish bosh miya tizimi faolligini kuchaytiradi. Ko‘rish, eshitish, tayanch harakat, teri kabi barcha retseptorlardan bosh miyaga keladigan butun impulslar oqimi asab tizimi ish qobiliyatini va organizmining hayot faoliyatini tiklaydi. Ertalabki gimnastika to‘g‘ri qad-qomatni tarbiyalashga ta’sir etib, nafas olishni chuqurlashtiradi, qon aylanishini kuchaytiradi, modda almashishiga yordam beradi. Ertalabki gimnastika bolalarda diqqatni, maqsadga intiluvchanlikni tarbiyalaydi, aqliy faoliyatining oshishiga yordam beradi, emotsiya va quvonch tuyg‘ularini uyg‘otadi. Bolalarning jismoniy mashqlarni ochiq havoda yoki darcha derazalari ochiq xonada suv muolajalari (artinish, suv quyish, dush) bilan o‘tkazishlari juda sog‘lomlashtiruvchi samara beradi, asab tizimining umumiy holati va funksional imkoniyatlarini yaxshilaydi, uni mustahkamlaydi va chiniqtiradi qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining muqobillashuviga yordam beradi, almashinish reaksiyalarini yaxshilaydi, s hamollash va yuqumli kasalliklarga nisbatan immunitet hosil qiladi, bolalarda tetiklik, yengillik, quvonch sezgilarini uyg‘otadi. Bolalar organizmini chiniqtirish maqsadida suv harorati asta-sekin pasaytirib boriladi, bunda shifokor ko‘rsatmasi asosida har bir bolaga yakka yondashishga rioya qilinadi. Ertalabki gimnastikani o‘tkazish uchun avval o‘rganilgan mashqlar ichidan tanlanib, mashqlar majmuasi tuziladi.

Download 1.56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling