O’zbekiston respuplikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti
Download 0.59 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiy matnlarda neologiznlarning tarjima qilinishi
- Bu sahifa navigatsiya:
- I.BOB. NEOLOGIZMLAR HAQIDA
- 2.4. Gazeta materiallarida iqtisodiy neologizmlar tahlili
- Mavzuning o’rganilganlik darajasi va dolzarbligi.
- Ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari.
- Ilmiy izlanishning ob’ekti va manbalari.
- Ilmiy izlanishning metodologik asoslari va tadqiqot usullari.
- Ishning ilmiy yangiligi.
- Ilmiy izlanishning nazariy va amaliy ahamyati.
- Ishning hajmi va tuzilishi.
- I BOB NEOLOGIZMLAR HAQIDA Yangi so’z
|
O’ZBEKISTON RESPUPLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT CHET TILLAR INSTITUTI TARJIMONLIK FAKULTETI «Himoyaga ruxsat etiladi» Fakultet dekani dots.X.Xayrullayev_______ «____» __________ 2013 y. BARATOV ZOIDNING
5220600 -tarjima nazariyasi va amaliyoti ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha Bakalavr darajasini olish uchun
QILINISHI” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi Ilmiy rahbar: Sayfullayev A.
BMI tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etildi. Bayyonnoma _____ 2013 yil « »iyun.
Kafedra mudiri:_________katta o’qit. Sayfullaev A.
SAMARQAND-2013
2
ELEKTRON MANBALAR-------------------------------------------------------------51 ILOVA---------------------------------------------------------------------------------------52
3
KIRISH “Mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy ,ma`naviy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga jahon andozalari darajasi bilim olgan zakovatli , har tomonlama barkamol, dunyoqarashi keng milliy kadrlarni tayyorlashda chet tilining xizmati katta” (I.A.Karimov “Barkamol avlod orzusi” , Toshkent-2000 , 91-bet) Ingliz tilidagi ilmiy-texnik matnlar, neologizmlar xususan, iqtisodiy neologizmlar va ularning o`zbek tilida ifodalanishi , tarjima qilish usullari va ularga oid muammolar tarjimashunoslikning kam o`rganilgan sohalaridan biridir. Tarjima sohasida tarjimonlarimiz ko`pgina yutuqlarga erishgan bo`lishlariga qaramasdan , ingliz tilida iqtisodiy neologizmlar va ularning o`zbek tilida ifodalanishi va tarjimasi borasidagi ishlar ozchilikni tashkil qiladi. Bu yangi so’zlar va ularning tarjimasi rus tilida keng yoritilgan bo`lsada, ularning o`zbek tilida ifodalanishi va tarjimasi borasidagi adabiyotlarning kamligi va ularning mukammal emasligi bu sohada chuqur ilmiy izlanishlar zaruratini tug`diradi. Istiqlol tufayli biz dunyo bilan yaqindan tanishmoqdamiz. Istiqlol tufayli bizni dunyo tanimoqda. Istiqlol tufayli biz ilg`or mamlakatlarning iqtisodiy tizimi, ularning malakali mutaxassislari faoliyati bilan ham tanishishga muvofaq bo’ldik va albatta yuqorida bayon qilinilganidek ba`zi yangi so’zlarning o’zbekcha muqobillari ishlab chiqilgan. Mavzuning o’rganilganlik darajasi va dolzarbligi. Bizning mamlakatimizda yangi so’zlarning asosiy belgilari, ularning semantik strukturasi, struktural va semantik tiplari klassifikatsiyasi, komponentlarining leksik-grammatik-sintaktik xususiyatlari keng va atroflicha o’rganilgan. Ilmiy-texnikaviy matnlarda yangi so’zlar nafaqat mazmuni, balki shakli jihatidan ham alohida qiziqish uyg’otadi. Ilmiy-texnikaviy matnlarda neologizmlarninig nafaqat mazmuni ,balki shakl jihatdan ham alohida qiziqish uyg`otadi . Ilmiy-texnikaviy matnlarda neologizmlar to`g`risida har yili jurnallarda ko`plab maqollar nashr qilinadi. Ma`lumotlar almashinuvi ilmiy-texnikaviy matnlarni alohida fan sifatida paydo bo`lishiga sabab bo`ldi . XX asrning 30-yillarida M.M.Morozov, Ya.I.Resker , A.V.Feodorov ilmiy ishlarda ilmiy-texnikaviy matnlar haqida ishlar olib borildi. 50-60 yillarda bu
4
muammolarga yangi qarashlar yuzaga keldi. 1953 – yilda A.V.Feodorov o`zining Umumiy tarjima nazaryasini nashr qildirdi va bu albatta ilmiy-texnikaviy matnlar to`g`risidagi savollarga ijobiy javob bo`ldi. R.V.Yumpeltaning ilmiy-texnikaviy matnlarda umumiy savollari nomli kitobi nashr qilindi va alohida fan sifatida yuzaga kelishiga sabab bo`ldi. Bitiruv malakaviy ishimizda o`zbek tilshunosligida hali atroflicha o`rganilmagan aynan iqtisodiyotga oid neologizmlarni , ularning struktural tuzilishi va semantik-etimologik aspektlarni tadqiq qilishni mavzu qilib oldik.
asosiy maqsadi iqtisod sohasiga oid neologizmlarni o`rganib ularning kelish manbalarini aniqlash va o`zbek tiliga tarjima qilish bo`lib, iqtisodiyotga oid tushuncha so‘z, atama (termin)lar o‘z o‘rnida va to‘g‘ri qo‘llash, tallafuzni shakllantirish; o‘z sohasiga doir hujjatlarni mukammal tuzish malakasini hosil etish.
Shu o`rinda “termin – atama “ ifodalaydigan muammolarga alohida to`xtalish joiz. Neologizmlar bir yoki bir necha so`zdan iborat bo`lib , tilning lug`at tarkibida fan va texnikaga oid yagona tushunchalarni ifodalaydigan, ko`chma ma`noda ishlatilmaydigan , tilda sinonimik variantga ega bo`lmagan va ko`pincha baynalminallashgan til vositalariga aytiladi . Shu sabab bitiruv malakaviy ishimizda fan va texnikaga oid xususan iqtisodga oid ayrim neologizmlarning yasalishdagi o`rni, atama xarakteriga ega bo`lgan leksik birliklarni neologizmlarga aylanish jarayonini o`rganishni, ularni tarjimada ifodalanishini maqsad qilib qo`ydik. Ishimizning yana bir maqsadi hozirgi o‘zbek tilida qo‘llanib kelinayotgan iqtisodiy terminlarni to‘plash va sistemalashtirishdan ham iboratdir.
bajarishda rus va o`zbek tilshunos olimlarning neologizmlarning mohiyati, vujudga kelishi va tilda bajaradigan vazifalari haqidagi tadqiqodlarga tayanib neologizmlarning leksik, stilistik, semantik funksiyalarini, kelib chiqishiga oid etimologiyalarini tadqiqod obekti qilib belgiladik. Ishni bajarishda iqtisodiyotga oid
5
matnlar va ularning o`zbek tiliga tarjima qilish usullari, hamda iqtisodiyotga oid neologizmlarni misollar orqali dalillashda iqtisodiyotga oid matnlar, hujjatlardan foydalandik. Ilmiy izlanishning metodologik asoslari va tadqiqot usullari. Bitiruv malakaviy ishimizni bajarishda nazariy va amaliy tilshunoslikning asosiy tadqiqot metodlari: qiyoslash, taqqoslash va nazariy xulosalarga kelish metodidan foydalandik. Bu boradagi fikrlarni misollar orqali asliyat ,rus va o’zbek tillaridagi neologizmlar orqali tahlil qilishga urindik.
tilida nashr qilingan neologizmlarga oid tadqiqodlarda bayon qilingan nazariy asoslarga tayanib neologizmlar tarkibida alohida guruhni tashkil qiluvchi neologizmlarni tasnif qilish va ularni o`zbek tilida ifodalanishini o`rganishdir, shuningdek ko’p uchraydigan iqtisodiyotga oid neologizmlar lug`atini yaratish boshqa sohalarda uchraydigan neologizmlar lug`atini tuzishdan iborat. Ilmiy izlanishning nazariy va amaliy ahamyati. Bitiruv malakaviy ishimizning nazariy va amaliy ahamyati shundan iboratki, o’zbek tilida bayon qilinayotgan neologizmlarninig semantikasi va etimologiyasi bo`yicha nazariy va amaliy bilimlarning umumlashmasi sifatida inglizcha-o`zbekcha neologizmlarni qiyoslab o`rganayotgan talabalarga nazariy va amaliy material bo`lishi mumkin. Bu esa ishimizning nazariy va amaliy ahamyatini belgilab beradi. Ishning hajmi va tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishimiz 57 sahifadan iborat bo’lib «Kirish», 1-bobda Neologizmlar haqida , 2-bobda Neologizmlarning tarjima qilish usullari haqida bayon qildik. Ishimizning xulosalar qismida malakaviy ishimizning natijalarini bayon qildik. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatida ishimizda foydalanilgan barcha mualliflarning asarlari alifbo tartibida berilgan. Ishimizning ilova qismida iqtisodiy neologizmlarning inglizcha - o`zbekcha - ruscha lug`atini kiritdik. 6
Yangi so’z – bu biron- bir soha (fan, texnika, san’at va h.k.)ga tegishli muayyan tushuncha yoki maxsus narsani aniq ifoda etadigan so‘z yoki so‘z birikmasidir. Neologizmlarga qo‘yiladigan talab - ular bitta ma’noli bo‘lishlari kerak. Tilning lug‘aviy majmuasida ular alohida bir salmoqli qatlamni tashkil qiladilar. Bunday so‘zlar jamiyat tomonidan yasalishi, tartibga solinishi va o‘zgartirilishi mumkin bo‘lgan yagona qatlamdir. Shuning uchun deyarli hamma tillarda neologizmlar ishlab chiqilishiga alohida e’tibor qaratiladi. Sohaviy neologizmlarni tayyorlash yoki ularni me’yorlashtirish uchun tilshunoslar va o‘sha sohadagi mutaxassislardan tashkil topgan ishchi guruhlar, qo‘mitalar tashkil qilinadi. Barcha fanlar va texnikaga doir terminologik ishlarning maqsadi o‘sha sohalar mutaxassislarininggina emas, balki umuman terminlar vositasida ish ko‘radigan har bir shaxsning bir-biri bilan axborot almashish jarayonini amalga oshirishdan iboratdir. Bu jarayon esa lug‘atlar vositasida yanada jadal tus oladi. Shunisi borki, lug‘atda o‘z “tasdig‘i”ni olgan har bir termin bevosita yozma nutqqa-darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, ilmiy-tadqiqot ishlar, matbuot sahifalariga, qolaversa badiiy adabiyotga ham ko‘chadi. Shunday ekan, har qanday termin u yoki bu tushunchani aniq, to‘g‘ri ifodalashni taqozo etadiki, ular o‘zbek tilining qonun-qoidalariga binoan yaratilishi lozim bo‘ladi. Iqtisodiyot fani bo‘yicha nashr etilgan darslik va qo‘llanmalar, ilmiy-ommabop asarlar, lug‘atlarda o‘z ifodasini topgan aksar terminlar o‘zbek tilining ichki qonunlari asosida tushunchalarni aniq ifodalayotgani, bu esa o‘qish-o‘qitish jarayonining hozirgi talablar darajasida bo‘lishiga yordam berayotganini ko‘rish mumkin.
qo`llanmoqda. Termin so‘ziga ta`rif beradigan bo`lsak , bu so‘z lotin tilidan olingan bo`lib , (terminus – chegara,had) bilim yoki faoliyatning maxsus sohasiga doir tushunchani ifodalovchi so`z yoki so`z birikmasi tushuniladi. Termin umumxalq tiliga muayyan terminalogik tizm orqali o`tadi , binobarin termin va umumiste`moldagi so`zlar bir-birini to`ldiradigan leksik birliklardir. 7
Sestema xarakteriga egalik o`z terminalogik maydonda bir ma`nolikka moyillik, his-tuyg`uni ifodalamaslik ,uslubiy betaraflik kabilar terminlarga xos xususiyatlardir. So`z bilan terminning umumiy va xususiy tomonlari yetarli darajada ochib berilgan emas. Kundalik turmushda keng iste`moda bo`lgan so`zlar ayni paytda turli sohalarga doir terminlar hamdir. Demak, neologizm ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotga doir turli qatlamlarga mansub bo`lgan tushunchalarni ifodalovchi, muayyan guruh kishilari orasida bir ma`nolarda ishlatiladigan lisoniy birliklardir. Neologizm tushunchasi va tarjimasini bilish uchun uning morfologik tuzilishini, umumiste`mol so`zlardan farq qiluvchi leksek xususiyatlari, atama so`zlarning asosiy turlari va ularni qo`llash usullarini bilish darkor. Bu esa, o`z navbatida atama tomonidan ifodalanayotgan tushunchani to`liq tushunishga, lug`at tarkibidagi yangi so’z ma`nosini topishda ishni osonlashtiradi. Yangi so’z aniq va qisqa bo`lishi kerak. Yangi so’zning aniqlik tushunchasida uning ma`noviy komponentlarining umumiy ma`nolari tushuniladi. Neologizmlarning morfologik tuzilishi. Barcha neologizmlar tuzilishiga ko`ra quyidagicha bo`ladi: sodda neologizmlar – Avoid – bekor qilmoq , Credit - kredit (pul yoki tovar shaklida Кредит (ссуда в денежной - qarz berish) или товарной форме) ; murakkab neologizmlar – Book-keeper– hisobchi buxgalter –счетовод, бухгалтер atama so`z - Capital income – Kapitaldan olinadigan daromad – Доход от капитала Ilmiy-texnik matnlarda bir necha komponentlardan iborat neologizmlar ko`plab uchraydi. Ko`p komponentli amalar quyidagicha : a) komponentlarning bitishuv yo`li orqali ifodalanishi. Masalan : Cargo scale – Yuk o’lchami – Грузовая шкала , Carrying charge – Saqlash qiymati – Стоимость хранения. b) grammatik jihatdan ya`ni predloglar yoki qo`shimchalar orqali ifodalanishi. Masalan : rate of exchange – valyuta kursi , Lack of credit – Kredit tanqisligi .
8
Ushbu atama – so`zlar umumiy ma`noni tashkil etadi. Atama–so`zlarning uch turi mavjud . 1.Komponentlarning ikkalasi ham lug`at tarkibida alohida ma`noga ega. Masalan , Cash – Naqd pul – Наличность , balance – hisob va boshqalar. Ammo , ushbu komponentlardan tuzilgan ayrim atama-so`zlar yangi ma`no ifodalaydi : Cash balance – Kassa qoldig`i – остаток кассы Cash payment – Naqd pul bilan to’lash– Платеж наличными Cash discipline – Kassa intizomi – Кассовая дисциплина Cash flow – Pul oqimi – Денежный поток Bu turdagi atama – so`zlarning xarakterli jihati shundakki , ularning mustaqil ma`nolarining ajratilishidadir . Ikkinchi turdagi atama so`zlarga komponentlarning biri albatta texnik atama bo`lib , boshqasi esa umumiste`moldagi so`zdan iborat bo`ladi. Komponentlarning ikkalasi ham N + N yoki Adj + N shaklida ifodalanadi shaklida ifodalanadi : Collective property – Jamoa mulki – Коллетивная ствeнность Compulsory clearing – Majburiy kliring – принудительный клиринг Convention rate – Kelishuv stavkalari – Конвенциональные ставки Misollardan ko`rinib turibdiki ,birinchi komponent o`zining ma`nosida qo`llanmoqda , ikkinchi komponent esa turli sohadagi atamani ifodalamoqda. Flow of capital – Kapital oqimi – Приток капитала Foreign capital – Xorijiy mablag’lar – Иностранный капитал Capital city – Poytaxt shahar – столица Capital letter – Bosh harf – прописная буква. 2. Komponentlarning birinchisi adj. bo`lib , ma`lum sohada maxsus ma`noni anglatadi . Masalan: Close company – Yopiq kompaniya – Закрытая компания Compulsory payments – Majburiy to’lovlar – Обязательные платежи
9
3. Bu turdagi atama so`zlarning ikkala komponentlari ham umumiste`moldagi so`zlar bo`lib, ushbu so`zlar orqali yangi ma`noli atama paydo bo`ladi . Masalan : Salary earner – Xizmatchi – Служащий Wage earner –Yollanma ishchi – Наемный рабочий
Exchange control – Valyutani tartibga solish – Валютное регулирование Exchange goods – Birja tovarlari – Биржевые товары Bu turdagi atama-so`zlar odatda Adj + N shaklida ko`p uchraydi : Domestic market – Ichki bozor – Внутренний рынок
Double taxation – Ikkiyoqlama soliqqa tortish – Двойное налогообложение Economic growth – iqtisodiy o’sish – Экономический рост. Terminalogik sistemadagi neologizmlar ma`lum bir sohadagi tushunchani ifodalab , ular ma`lum predmetlar guruhiga , jarayonlariga oid tushunchalardir . Har bir terminalogik guruhda umumiy bir unsur bo`ladi . Masalan , til birlikaridan agro so`zi – agronomiya , agroiqtisodyot , agrobeznes , agrosanoat kabi neologizmlar uchun asosiy unsur hisoblanadi. O‘zbek tiliga Davlat tili maqomi berilgunga qadar va u amal qila boshlangandan keyin qator-qator matbuot xodimlari, hatto ayrim tilshunoslar Davlat tili haqidagi qonunni to‘liq joriy etish o‘rniga, uning ayrim bandlariga deyarli e’tibor bermay, ko‘pdan buyon qo‘llanib kelinayotgan va omma nutqiga singib ketgan ko‘plab terminlarni, ularning ichki mazmunini o‘rganmay turib, yangidan noto‘g‘ri hosil qilingan leksemalar bilan almashtira boshlashdi. Xatto “termin”, “terminologiya” kabilar “atama”, “atamashunoslik” leksemalari bilan almashtirib qo‘llanadigan bo‘ldi. Binobarin, “atama”, “atamashunoslik” kabi tushunchalar umumxarakterda bo‘lganligi e’tiborga olinmadi. Chunki, “atama” deyilganda terminologiyaga mutlaqo aloqasi bo‘lmagan onomastika (toponimiya, antroponomiya, oykonimiya kabilar)ga aloqador leksik birliklar ham tushuniladi. Garchi, chet el va umuman, sho‘ro tilshunosligida termin nazariy jihatdan nisbatan to‘liqroq o‘rganilgan bo‘lsa ham uning ta’rifi, termin va termin bo‘lmagan 10
so‘zlarning bir-biridan farqlanuvchi belgilari, terminning tarkibi (uning nechta elementdan iborat bo‘lishi singari masalalar) hali oxirigacha o‘rganilgan va hal qilingan, deya olmaymiz. Bu hol to‘laligicha o‘zbek tilshunosligi va terminologiyasiga ham taalluqlidir. Har qanday tushunchalar tizimiga muayyan terminlar tizimi to‘g‘ri keladi. Terminologik tizimlar fan taraqqiyoti bilan birgalikda rivojlanib boradi. Terminlar umumiste’moldagi so‘zlardan farqli ravishda joriy qilinib ularning qo‘llanishi ma’lum darajada nazorat ostida bo‘ladi. “Terminlar paydo bo‘lib qolmaydi”, aksincha, ularning zaruriyati anglangan holda “o‘ylab topiladi”, “ijod qilinadi”. Shuningdek, oddiy so‘zdan farqli ravishda, terminning ma’nosi kontekstga bog‘liq bo‘lmaydi, muayyan leksema terminologik ma’nosida va o‘z terminologik maydonida qo‘llanar ekan, ayni ma’no saqlanib qolaveradi. Biroq ko‘p ma’noli terminlarning aniq ma’nosini ajratib olish uchun kontekstning zarurligi shubha tug‘dirmaydi. Terminologik birikmalarning ko‘p leksemaliligi, ya’ni ular komponentlarining soni nechtagacha bo‘lishi keyingi yillarda terminshunoslarning diqqat-e’tiborini jalb etib kelmoqda. Haqiqatan ham keyingi yillarda miqdoran ortib borayotgan ko‘p komponentli birikma terminlar tushuncha mazmunini to‘laroq ifodalashga xizmat qilsa-da, ularni amalda qo‘llash va esda saqlab qolish ancha noqulaydir. Aslini olganda, bunday terminlar ikki, nari borsa uch, to‘rt komponentdan iborat bo‘lishi lozimki, natijada, birikma terminlarning komponentlari, tegishli belgilarni to‘laroq aks ettirish maqsadida, aniqlovchilar, sifatdoshli birikmalar qo‘shish orqali hosil qilinishi darkordir. Bu tushunchani ifodalashning dastlabki bosqichiga xos holat bo‘lib, keyinchalik tushuncha haqida muayyan tasavvur yuzaga kelgach, u qadar ahamiyatsiz belgilarni ifodalagan komponent (so‘z)lar qisqartirilishi, binobarin termin ixchamroq holga keltirilishi mumkin. Biroq
bu jarayon
boshboshdoqlik,tavakkalchilik asosida emas, balki ma’lum qonun-qoidalar asosida ongli ravishda amalga oshirilishi lozim. 11
Ta’kidlash joizki, terminlar masalasi bilan shug‘ullangan deyarli barcha olimlar mazkur tushunchaning ta’rifini berishga urinib ko‘rishgan. Ularning barchasigina emas, ayrimlarini, ham namuna tariqasida keltirib o‘tish ko‘plab sahifani egallagan bo‘lardi. Shuning uchun ularni jamuljam etgan holda “termin” tushunchasiga quyidagicha ta’rif berish mumkin: Termin - kasbiy ma’no bildiruvchi, kasbiy tushunchani ifodalovchi va shakllantiruvchi ayrim ob’ektlar va ular o‘rtasidagi aloqalarni muayyan kasblar nuqtai nazaridan bilish hamda o‘zlashtirish jarayonida ishlatiladigan so‘z yoxud birikmadir. Haqiqatan ham shunday. Chunki har bir sohaning, tarmoqning termini borki, u o‘sha soha, tarmoq doirasida qo‘llanadi, aniqroq qilib aytganda, kasb-hunar egasining nutqini shakllantiradi, o‘zaro nutqiy muomala uchun shart-sharoit yaratadi. Bu o‘rinda shuni qayd etish lozimki, muayyan kasb-hunar yoxud mutaxassislikka ega bo‘lgan kishilar ko‘pincha u yoki bu sohaning o‘ziga xos spetsifik terminlari bilan ish ko‘radi. Masalan, bo‘lajak iqtisodchilarning yozma yoki og‘zaki nutqida kartel, kliring, tovar oboroti, mayda mulkchilik, mablag‘
holdir. O‘z-o‘zidan ayonki, bu xildagi terminlar iqtisodiyotdan uzoqroq biror kasb egasining nutqida ishlatilmaydi. Shu bilan birga, iqtisodiyot sohasining qator terminlari ham borki, ular muayyan til egalarining deyarli barchasi nutqida bab-baravar ishlatilaveradi. Bozor, mol,
Iqtisodiyot leksikasi xalq tilining boyishiga, rivojlanishiga katta ta’sir etadi. O‘zbek iqtisodiyot leksikasini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin: 1.Umumiste’mol iqtisodiy so‘zlar. 2.Iqtisodiy terminlar. Umumiste’mol iqtisodiy so‘zlarga bozor, pul, qarz, boylik, savdo, soliq, pul va shu kabi hammaga tushunarli bo‘lgan so‘zlar kiradi. Iqtisodiy terminlar esa umumiste’moldagi so‘zlardan bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi. Iqtisodiy termin o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi, balki xususiyatiga va vazifasiga ko‘ra kashf etiladi. Iqtisodiy terminning ma’nosi bitta bo‘ladi. So‘z
12
esa bir necha ma’nolarda qo‘llanilishi mumkin. O‘zbek tilining iqtisodiy terminlari iqtisodiyotning turli sohalariga bog‘liqdir. Ularni ixtisosliklardan kelib chiqqan holda quyidagicha guruhlarga ajratish mumkin: 1. Bank ishi: milliy valyuta, so‘m, qiymat, narx, talon, kupon, jamg‘arma,
2. Soliq va soliqqa tortish: soliq ob’ekti, soliq sub’ekti, soliq manbalari, soliq normasi, soliq birligi, soliq stavkasi, soliq dekloratsiyasi, soliq siyosati, soliq mexanizmi, soliq tizimi, to‘g‘ri soliq, egri soliq, bojxona boji, davlat boji, ijara xaqqi, to‘lov, yig‘im, daromad solig‘i, foyda solig‘i, avans to‘lovlari, foyda, yalpi foyda, korxonalar daromadi, soliq to‘lovchi, qo‘shilgan qiymat solig‘i, aktsiz, aktsiz solig‘i, er solig‘i, mol-mulk solig‘i, aholi solig‘i, soliq idorasi, soliq qo‘mitasi, soliq qonunchiligi. 3. Moliya: moliya funktsiyasi, moliya siyosati, moliya nazariyasi, moliyaviy nazorat, moliyaviy resurs, moliyaviy munosabat, iqtisodiy munosabat, mulkiy munosabat, davlat byudjeti, amortizatsiya ajratmalari, amortizatsiya fondi, ish haqi fondi, rag‘batlantirish fondi, taqsimlash, tartibga solish, pensiya fondi, bandlik fondi, moliya rejasi, daromad va xarajat balansi, biznes reja, rejalashtirish, xo‘jalik sub’ekti, xayriya fondi, yalpi ichki mahsulot va boshqalar. Umuman iqtisodiy so‘z va terminlar uzoq davrlar mobaynida yaratilgan leksemalardir. Ma’lumki har qanday jamiyatda iqtisodiyot muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli iqtisodiyotga tegishli so‘z va terminlar aniq, lo‘nda va mantiqan asoslangan bo‘lmog‘i lozim.
13
O‘zbek iqtisodiy terminologiyasida milliylik va baynalmilallik masalasi murakkab masaladir, chunki u nafaqat o‘zbek tilida balki boshqa tillarda ham etarlicha hal qilinmagan. Ta’kidlash lozimki, nafaqat iqtisodiyot balki fan-texnika, ishlab chiqarishning xilma-xil soha va terminlar majmui, ya’ni yig‘indisi terminologiya deb ataladi. Masalan, matematika terminologiyasi, tibbiyot terminologiyasi, iqtisodiyot terminologiyasi va boshqalar. 1.1 Ingliz tili neologizmlari va ularning yasalishi Download 0.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|