O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti
Download 484.86 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- GEOGRAFIYASI » PA`NI BOYINSHA OQIW METODIKALIQ KOMPLEKSI (bakalavriat basqishi talabalari ushin)
- NO`KIS - 2013 2 Mazmuni 1- tema.
- 2- tema.
- 6- tema.
- 9- tema.
- 2.Orayliq Aziyanin` erte dawirlerdegi sotsial geografiyaliq jagdaylari. 3.Orayliq Aziyanin` geografiyaliq izertleniw tariyxi
- Orayliq Aziyanin` erte dawirlerdegi sotsialliq geografiyaliq jagdayi
|
1
O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti Ta`biyattaniw fakul`teti Geografiya kafedrasi Geografiya ilimleri doktori, prof. Umarov E.K.
«ORAYLIQ AZIYA ELLERININ` EKONOMIKALIQ HA`M SOTSIALLIQ GEOGRAFIYASI » PA`NI BOYINSHA OQIW METODIKALIQ KOMPLEKSI (bakalavriat basqishi talabalari ushin) NO`KIS - 2013 2
1- tema. Orayliq Aziya ellerinin` ekonomikaliq va sotsialliq geografiyasi pa`ninin` predmeti, maqseti, mazmuni
xa`m waziypalari…………………………………………………….. 2
4
4
4
ma`mleketlerine ekonom-geografiyaliq sipatlama……... 4
Du`ziliwi, shegaralari, geografiyaliq orni………. 4
Du`ziliwi, shegaralari, geografiyaliq orni……… 4
Respublikasinin` ekonomikaliq ha`m sotsialliq geografiyasi. Du`ziliwi, shegaralari, geografiyaliq orni……… 4
Du`ziliwi, shegaralari, geografiyaliq orni……… 4
Respublikasinin` ekonomikaliq ha`m
sotsialliq geografiyasi. Du`ziliwi, shegaralari, geografiyaliq orni……… 4
Aziya
ellerinn` transporti ha`m sirtqi
ekonomikaliq baylanislari…………………………………………………….. 2
3
1 ORAYLIQ AZIYA ELLERININ` EKONOMIKALIQ VA SOTSIALLIQ GEOGRAFIYASI PA`NININ` PREDMETI, MAQSETI, MAZMUNI XA`M WAZIYPALARI (2-saat) Reje: 1.Orayliq Aziyanin` geografiyaliq jaylasqan o`rni, shegaralari ha`m administrativlik qurami. 2.Orayliq Aziyanin` erte dawirlerdegi sotsial geografiyaliq jagdaylari. 3.Orayliq Aziyanin` geografiyaliq izertleniw tariyxi
Orayliq Aziyanin` kurami Qazag`istan, O`zbekstan, Turkmenstan, Kirgizstan ha`m Tajikstan respublikalarinan turadi ha`m 3 mln. 995,9 min` km g`
jer maydanga iye. Bul dun`ya juzi kurliginin 2,7 protsentti degen soz. Orayliq Aziyanin` barlik jer koleminin 2 717,3 min` km.kv Qazag`istan, 488,1 min` km.kv Turkmenstan, 448,9 min` km.kv O`zbekstan, 198,5 min` km.kv Kirgizstan al 143,1 min` km.kv Tajikstan respublikasina tiyisli. Orayliq Aziya elleri territoriyasinin kolemi jaginan shet ellik Evropa menen barabar yaki Batis Evropada jaylaskan qo` memleket tolik jaylasadi. Orayliq Aziya elleri Evraziya materiginin Orayliq boliminde jaylaskan, dun`ya juzilik okeanlardan derlik birdey uzaklikta jaylaskan. Orayliq Aziyanin` Batista Kaspiy tenizine, Shigista Altay tauli ulkesine 2 saatlik poyasta, al Arkada Batis Sibir` oypatliginan tuslikke Kopet-Dag taularina shekem 2000 km sozilip jatir. Onin arkadagi en shetki tochkasi 55 gradus 26 minut arka kenlikte jaylaskan, kubladagi en shetki tochkasi 35 gradus 08 minut arka kenlikte, batistagi en shetki tochkasi 52 gradus 25 minut shigis uzinlikda, shigistagi kiyir sheti 87 gradus 02 minut shigis uzinlikda jaylaskan. Orayliq Aziyanin` shegaralarinin uliuma uzinligi 12730 km den aslam. Orayliq Aziya elleri ayriqsha ta`biyiy geografik u`lke sipatinda ajiratiwg`a tiykar bolatug`in o`zine ta`n ta`biyiy o`zgeshelikleri menen ajiralip turadi. Bular to`mendegiler. 1. Orayliq Aziya elleri okeanlardan uzaqta, materik Orayliqsinda jaylasqan. En` jaqin okean - Hind okeanina shekemgi araliq - 1000 km. den artiq. biraq biyik tawlar menen qorshalg`an. 2. Klimati - qisi qatti suwiq (arqada-50), jazi issi (Termezde +50) bolg`an keskin kontinentalli klimat. 3. Suwlari sirtqa shig`ip ketpeytug`in, gidrogeografik jaqtan tuwiq u`lke. 4. Tabiyatinda o`zine ta`n o`zgeshelikler, yag`niy bul jerde ten`iz qa`ddinen - 132 m pa`st bolg`an Qaragiya shuqiri menen birge biyikligi 7690 m (Trichmir shin`i) asatug`in tawlar bar. Sho`llerde jawin-shashin mug`dari 70-80 mm, tawlarda 1000 mm ge shekem baradi. 5. Tu`slik ha`m Shig`is shegaralarinda ba`lent tawlar menen oralg`an. Arqa ha`m arqa-batis shegaralari tegisliklerden ibarat. Batistan ig`alli, jilli hawa massasi, arqadan suwiq ha`m qurg`aq hawa massasi tuwridan-tuwri kirip keledi. 4 6. Bul jerde o`simliksiz ko`shpeli qumlardi ha`m o`tiw qiyin bolg`an qalin` tog`aylardi, eginzarlardi ha`m bag`lardan ibarat bolg`an maydanlardi ushiratiwimiz mu`mkin. Orayliq Aziya elleri kolayli ekonomikalik geografiyaliq orindi iyeleydi. Onin Rossiya Federatsiyasinin Ural, Volga boyi ha`m Batis Sibir` elleri kusagan jokari rauajlangan iri industriali ekonomikalik rayonlari menen konsilas jaylasiui ha`m Turkstan, Sibir` temir joli shenberin iyeleui ja`ne Xind okeani ha`m Tuslik Evropa ellerine Iran, Turtsiya arkali shigiuga kolayli jaylasiui, keleshekte Orayliq Aziyanin` shet eller menen sauda satlik taraularinin rauajlaniuina jol ashadi. Orayliq Aziya elleri, asirese onin tuslik batis rayonlari 1952 jillarga shekem ote kolaysiz ekonom geografiyaliq baylanislarga iye edi. Tek Chardjau, Konirat Beyneu bagdarinda temir jol liniyasinin iske tusiui, ha`m onin Rossiya Federatsiyasinin Evropalik bolimindegi rauajlangan sanaatli rayonlari menen baylaniska kosiliui, Orayliq Aziyanin` tuslik batis rayonlarinin transport ekonomikalik baylanislarin jaksiladi ha`m xedden tiskari transport shiginlarin kiskartiuga jol ashti. Bul ha`m tagi baskada ilajlar Orayliq Aziyanin` GMDA kuraminda onin tutkan salistirmali ulesinin artiuina ha`m ekonomikalik pozitsiyasinin jokarilauina jol ashti. Xazir Orayliq Aziya respublikalari GMDA ellerinin 18 protsent maydanin, 20 protsent xalkin ozinde jamlep jil dauaminda ondiriletugin tam komirdin 14 protsent nefttin 9 protsent, janiushi gaz onimlerinin 33 protsent, elektr energiyasinin 9,4 protsent, temir rudasinin 9 protsent, polattin 3,1 protsent, jetilistiretugin traktorlardin 10 protsent, goshtin 11 protsent, junnin ha`m teri onimlerinin 38 protsent jetistiretugin boldi. Orayliq Aziya elleri jakin keleshekte ekonomikalik jaktan rauajlaniui ushin ulken rezervlerge iye. Olardin payina GMDA ellerindegi tas komirdin zapasi 229 mlrd tonna, tabiygiy janiushi gazdin 30 protsent ti temir rudasinin 12,6 mlrd tonna, jeke mistin marganetstin, xromnin, alyuminiy, kukirt, altin, fosforittin ha`m glauber duzlarinin as duzlarinin kolemi zapaslari bar.
Orayliq Aziya elleri erte zamanlardan baslap-ak iri medeniyat orayi sipatinda kozge tuse basladi. Xezirgi Zarafshan xam Murg`ab der`yalarinin boyinda en erte deuirlerden-ak Jakin Shigis Orayliq Aziya ha`m Xindistandi tutastirgan sauda jollari keliplesken. Zarafshan alabinda Sogdiana, Murg`ab boylarinda Margiana Emiudar`yanin Orayliq agisinda Baktriya, al tomengi Amudar`yada Xorezmshaxlar memleketleri omir surgen ha`m olar mal sharuashiligi ha`m suwgarmali diykanshilik penen shugillangan. Bizin eramizdan buringi V a`sirde jasagan Geradot Kaspiy tenizinin shigisinda sheksiz tegislik jerler jatir dese al bizin eramizdin buringi II a`sirde jasagan Ptolemey oz miynetinde Sirdar`ya tuurali magliumatlar bergen. Solay etip tariyxiy dereklerdi analiz jasasak bizin ata mekan jerimizde II a`sirden I a`sirge shekemgi deuirlerde Yunon Baktriya medeniyati omir surgenligi, al keyin ala Aziya ha`m Sibir`den konislangan dalalar arkali Turk medeniyati menen aralskanligin baykaymiz. Bizin eramizdan XII a`sirinde bizin ulkemizde Shingisxannin basshiliginda mongollardin xukimshiligi baslanadi. ha`m buringi gullengen medeniyat dagdariska ushiraydi. Tek XIV-XV
5 a`sirlerde ulli patsha Amir Temur zamaninda Orayliq Aziya bir tutas memleketlik xukikina iye bolip, olar mesopotomiya arkali Misirga Kitayga ha`m Xindstan menen keruan jollari arkali sauda satik ornata basladi. Bul deuirdegi ulli Temuriylar memleketinin paytaxti Samarkand kalasi bolgan. XV- XVI a`sirlerde Orayliq Aziya ellerin batis penen shigisti tutastiratugin sauda jollarinin en exmiyetlisi jipek joli boladi ha`m onin roli Osman imperiyasi XVII a`sirdin` Orayliqlarinda Konstantinopol`di ozine kosip alganga shekem dauam etedi. Xalik aralik baylanista kushli suw jolinin kaliplesiuine xam xalik aralik baylanista okean jollarinin ashiliui menen Orayliq Aziya arkali otetugin «Jipek joli» oz exmiyetin birotala jogaltti. Orayliq Aziyanin` bay tariyxi onda jaylaskan xaliklarina da kushli tesir jasadi. Eger Orayliq Aziya xaliklarinin ishinde tajikler erte uakitlardan berli xezirgi ati menen atalip kelse, Ozbekler a`o` a`sirdin` akirinda siyasiy jaktan oz erkinligine eristi ha`m ozbek kebileleri erteden ak belgili bola basladi. XVI esirde Kaspiy teniz boylarinda Turkmen urpaklari Aral tenizi boylarinda karakalpak milletleri al T`yan-Shan` taularinda kirgizlar konislay basladi. Kazaklar bolsa tauli Altaydan baslap Jeti suw sari arka, Sir boyi, Ural, Jayik ha`m Kespiy tenizi jagalaularin erteden konislagan xaliklar katarina kiredi.
tuwrali erte waqitlardan baslap-aq geografiyaliq magliumatlar payda boldi. B.e. burin V esirde jasagan Gerodot kaspiy tenizinin shigisinda ulken jazik territoriya jaylaskan dep atasa, b.e burin II a`sirde jasagan Ptolemey oz miynetlerinde Amiudar`ya, Sirdar`ya ha`m Oral der`yalari tuurali kop sanli magliumatlar bergen. Orayliq a`sirdin` G`Shigistin oyaniu deuiriG` dep atalgan baskishinda yagniy IX - XII a`sirlerde arab sayaxatshilari Aral tenizin kartaga tusirgen Emiudar`ya, Sirdar`ya, Ural ha`m Emba der`yalarin soz etken bolsa, Turkstannan shikkan Muxammed Xorezmiy, Axmad Farganiy, Abu Nasr Farabiy (IX asir), Abu Abdulla Xorezmiy (X asir), Abu Rayxan Beruniy, Ibn Sino (XI asir) x.t.b. ilimpazlar Turkstandi geografiyaliq izertleuge ayriksha keuil audardi ha`m onin geografiyaliq atamalarinin keliplesiuine tesir tiygizdi. Misali Al` Beruniy oz miynetlerin Karakum sholinde ushiraytugin bakanshak taslardi analizlep bul jer kashanda teniz asti bolgan dese al Abu Nasr al`-Farabiy ozinin astronomiyalik izertleulerinde geografiyaliq jaktan kop janalik kosti. Maxmud Kashkariy bolsa G`Divoni lugot-at-TurkG` degen miynetinde Orayliq Aziyanin` shigis tauli bolimi tuurali Pamir, Alay, Turkstan, Talas, Zarafshan taulari, Karakum sholistani, Vaxsh oazisi tuurali geografiyaliq jaktan ulken exmiyetke iye estelikler kaldirdi. Orayliq Aziyanin` geografiyaliq jaktan izertleniuinde XV a`sirdin akiri ha`m XVI a`sirdin baslarinda jasagan Zaxiriddin Muxammad Babur ha`m Xatdor Mirzanin koskan ulesi ote jokari boldi. Esirese Z.Baburdin G`BaburnamaG` atli miynetinde geografiyaliq bay magliumatlar beredi. XVII esirde Italiyali P.Karipini menen flamandiyali V.Rubruk ozleri izertlegen shol ha`m yarim shol territoriyalarga sipatlama jazip, Kaspiy tenizi Alakol, Balxash kolleri Tarbagatay, Jongar, Alataui tuurali deslepki magliumatlar bergen. XVI a`sirde Rossiya menen Orayliq Aziyanin` diplomatiyalik
6 ha`m ekonomikalik baylanislarinin kusheyiuine baylanisli Qazag`istan ha`m Orayliq Aziya tuurali geografiyaliq magliumatlar kobeye basladi. 1558-1559 jillarda Orayliq Aziyaga sayaxat jasagan Angliyali A.Djenkinson miynetlerinde (kassaktardin) koship konatugin jerleri tuurali magliumatlar kobirek keltirilgen. XVI a`sirdin aqiri XVII a`sirdin basinda patshanin otinishi boyinsha Kadirgali jalayri.. jilnamalar jiynagi atli kitap jazdi. Bunda Talas, Sayran, Jayik, Elek tuurali magliumatlar berilgen. Solay etip, kop keruan jollarin sipatlaytugin «Ulken sizba» kartasinda ha`m «Ulken sizba» kitabi atli miynetinde Qazag`istan tuurali bir kansha sipatlamalar berildi. XVI esirde russ sayaxatshilari S.Remezovtin «Sibir` sizba kitabi» atli geografiyaliq atlasi shikti ha`m bunda Qazag`istan territoriyasi kartaga tusirildi. 1762 jili P.I.Richkov terepinen jazilgan «Orinlar topografiyasi» miynet 1768-1774 jillar araliginda P.S.Pallas ha`m I.A.Fal`k ekspeditsiyalari Qazag`istannin tabiygiy ozgeshelikleri tuurali deslepki ilimiy tusinikler berdi. a`hqg` jili A.N.Levshin «Kirgiz kaysak dalalarinin sipatlamasi»` tuurali miynet jazip, Kazaktsanga birinshi ret tolik geografiyaliq sipatlama berdi. Usi deuirde Aral Kaspiy territoriyasi kartaga tusirilgen bul rayonnin rel`efi, klimati, flora jene faunasi boyinsha tolik magliumatlar duzile basladi. 1856-1857 jillarda P.P.Semenov, Tyan`-Shan`skiy (1827-1924 jasagan) Tyan` Shan` ha`m Xantengri massivi boyinsha izertleu jurgizilip, ol nemis ilimpazlarinin bul zona janar taudin esirinen payda bolgan degen tusiniklerin jokka shigardi. Ha`m bul taulardin klimati ha`m osimligi ekilik zonalig`ina baginatuginligi tuurali ilimiy melimlese berdi. P.P.Semenovtin Tyan-Shan` taularin izertleudegi ulken miyneti ushin ogan «Semenov Tyan` Shan`skiy»` degen at berildi. N.A.Severtsev 1857-58 jillari Aral tenizi Sirdar`yanin tomengi agisi jene Karatau tau dizbekleri tuurali izertleu jurgizilip geografiyada tabiyat komponentlerinin baylanisi xakkindagi ideyani koterip, bir kanshga mertebe ekonlogiyalik bagdarda ilimiy jumis isleuge jol ashti.
I.V.Mushketov Tyan`-Shan` ha`m Jongar alatauinin geologiyalik duzilisi tuurali izertleu jurgizdi. XIX a`sirdin` 50-60 jillarinda Jongar alataui She der`yasinin alabin, Jetisuw menen Tyan`-Shan` tabiyatin izertleuge Shoxan Ualiykanov ozinin ulken ulesin kosti. XIX a`sirdin` aqirina kelip rus ilimpazi V.A.Obruchev Karakum sholinin payda tuurali boljaulardi juumaklastirdi. L.S.Berg Aral tenizi tuurali kimbatli magliumatlardi jazip kaldirdi. 1908 jili «Aral tenizi» atli miynetin jazdi. Oktyabr` audarispaginan keyin Orayliq
Aziyanin` topiragin izertleude S.S.Juetruevtin, I.P.Gerasimovtin osimlik ha`m xayuanat dun`yasin izertleude A.N.Krasnev, I.G.Borshovlar miynet sinirdi. 1920 jildan baslap Orayliq Aziyada ilimiy izertleu oraylari duzile basladi. Usi jili Orayliq Aziya Universiteti ashildi (xezirgi UzMU). 7 D.N.Koshkarov, E.P,Korovin ekologiyalik - geografiyaliq bagdarda, N.L.Korjenevskiy tabiygiy geografiya boyinsha ilimiy jumislar alip bardi. O`zbekstanda X.A.Abdullaev, O.M.Akromxodjaev, G.M.Mavlanov, X.Xairbaev, Qazag`istanda K.A.Satpaev, Turkstanda A.G.Babaev x.t.b. ilimpazlar basshiliginda geologiyalik, geografiyaliq bagdarda ulken jumislar iske asirildi. Auil xojaligin rauajlandiriuga baylanisli topirak katlamlarin izertleu meselesi keneytildi ha`m geografiyaliq bagdarda ilimiy izertleu oraylari duzile basladi. 1939 jili Qazag`istanda arnauli geografiyaliq sektor duzildi, ha`m ogan belgili geograf M.N.Baranskiy basshilik etti. Keyingi jillarda Turkstanda shol problemasin sheshiuge arnalgan «Sholshilik ilimiy izertleu institute» ashildi, ilimiy izertleu bagdarinda O`zbekstan Ilimler Akademiyasi janinda geografiya boliminin duziliui ulken exmiyetke iye boldi. 1950 jili «Qazag`istan» atli geografiyaliq ocherk, 1964 jili «O`zbekstan»` atli konom- geografiyaliq ocherkler duzile basladi.
1. Orayliq Aziya ta`biyiy geografiyaliq u`lkesinin` izertleniw basqishlarina sipatlama berin`. 2. Orayliq Aziya ta`biyiy geografiyaliq u`lkesinde alip barilg`an izertlewler ha`m olar tiykarinda payda bolg`an ta`biyiy geografiyaliq bag`darlar tuwrali so`ylep berin`. 3. U`lke ta`biyati menen shug`illang`an ataqli alimlar ha`m olardin` miyraslari.
8
2 ORAYLIQ AZIYA ELLLERININ` IZERTLENIW TARIYXI (4-saat) Reje 1.Orayliq Aziya elllerinin` izertleniw bashqishlari. 2.Orayliq Aziya elllerinin` ta`biyatin geografiyaliq u`yreniw tariyxina baylanisli tiykarg`i derekler. Orayliq Aziya elllerinin` bay ta`biyatli, alaplardag`i ha`m taw eteklerindegi hasildar jerler, tawlardan baslanatug`in suwli da`r`yalar, taw ha`m tegislikliklerdegi jaylawlar a`yyem zamanlardan baslap-aq adamlardi o`zine tartip kelgen. Orayliq Aziya ta`biyatin izertlew ju`da` erte da`wirlerde baslang`an. Sebebi Orayliq Aziya Batis ha`m Shig`is ma`mleketlerinin` Orayliqsinda ju`da` ehmiyetli xaliq araliq sawda jolinda jaylasqan. Ertede Orayliq Aziyada ju`da` iri ma`mleketler du`zilgen. Orayliq Aziya haqqindag`i da`slepki mag`liwmatlarda Gerodot, Strabon, Arrion, Ptolomey ha`m basqalardin` miynetlerinde ushiratiw mu`mkin. Orayliq Aziya ta`biyatin izertlew tariyhin bir neshe basqishlarg`a bo`liw mu`mkin. Birinshi basqish-jipek joli payda bolg`an da`wir. Jipek joli xristian jilnamasinan buring`i ekinshi a`sirden sol jilnamani XVI-a`sirine shekem tiykarg`i sawda joli bolip esaplang`an. Bul da`wirde Orayliq Aziya ta`biyati Qitay, Arab ha`m Orayliq Aziya ilimpazlari ta`repinen izertlengen. Qitay sayaxatshisi Chjan-Tsyan l3 jil dawaminda Issiqko`l a`tirapin, Ferg`ana ha`m Xorezm ta`biyatin, xalqin ha`m xojalig`in izertlegen. Bul jerdegi xaliqlardan` tili, ma`deniyatin, diyxanshilig`in, o`nermentshiligin, sawda-satiq isleri haqqinda mag`liwmatlar jazip qaldirg`an. Xristian jilnamasinin` VII-a`sirinde Syuan-Tszan l6 jil dawaminda (629-645) Tyan`-Shan`, Jetisuw, Chuw oypatlig`in, Tashkent, Samarkand ha`m Pamir ta`biyatin izertlep, bahali miynetler jazip qaldirg`an. Orayliq a`sirde arab tariyxshilari Orayliq Aziya geografiyasina tiyisli A`miwda`r`ya, Sirda`r`ya, Uzboy, Aral ten`izi ha`m bul jerdegi xaliqlar, qalalar haqqinda ko`p g`ana mag`liwmatlar jazip qaldirg`an. Bular arasinda Mas`udiy, Istaxriy, Ibn-Rusta Sallam, Ibn Batuta, “aznaviy, Equt h.t.b lardi atap o`tiwimizge boladi. Arab sayaxatshisi Ibn Istaxriy sayaxat jasap G`Klimat kitabiG` (Kitabul oqolim) atli do`retpesin jazg`an. Ol Aral ten`izin (Xorezm ko`li dep atag`an) Orayliq Aziya ta`biyatin izertlewde Tu`rkistanli ilimpazlar da ju`da` u`lken u`les qosti. Muxxammad- Ibn-Musa-Al`-Xorezmiy VII a`sirlerde Orayliq Aziya geografiyasina tiykar salg`an, onin` «Jer
9 tasviri» degen shig`armasi l878-jildin` o`zinde-aq rus tilinde awdarilg`an. Orayliq Aziya ta`biyati, tariyxi haqqinda ulli ilimpaz Abu Rayxan Beruniy (X-XI) ju`da` biybaha mag`liwmatlar jazip qaldirg`an. Ol du`n`yada birinshi globusti l0l7-jili jasag`an. Muxammad Babur (XY-XYI) «Baburnama» shig`armasinda Orayliq Aziya ta`biyati haqqinda bahali mag`lumatlar keltirilgen.
da`wir Orayliq Aziyanin` Rossiya ta`repinen basip aliniwi aldinan Oktyabr` revolyutsiyasina shekemgi bolg`an da`wirdi o`z ishine qamtiydi. Orayliq Aziya Rossiya ta`repinen basip aling`ang`a shekem onin` ta`biyati I.Xoxlov (l620),B.Pazuxin (l669-l673), Benevin (l7l8-l725), F.Efremov, G.Karelin ha`m basqalar ta`repinen izertlendi. Olar negizinen Xorezm, Qaraqum, Qizilqum, Orayliq Qazaqstan, Aral ten`izi ta`biyatlarin izertledi. Tu`rkstan Rossiyanin` koloniyasina aylang`annan keyin, onin` ta`biyatin izertlew buring`idanda beter ken`eydi. Bul da`wirde onin` ta`biyatin, xojalig`in Semenov-Tyan`-Shanskiy (l856-97), N.A.Mushketov (l877-80), V.A.Obruchev, A.Berglar izertledi. Na`tiyjede Orayliq Aziya tawlarinin` payda boliwi, du`zilisi, Orayliq Aziyanin` geologiyaliq du`zilisi paydali qazilmalari, o`simligi, haywanat dun`yasi haqqinda, Aral ten`izinin` ta`biiy geografiyaliq sharayati haqqinda bahali ilimiy na`tiyjeler alindi. Download 484.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|