O‘zgaruvchan tok zanjirida induktiv va sig‘im qarshiliklar

O‘zgaruvchan tok zanjirida induktiv va sig‘im qarshiliklar
3. O’ZGARMAS TOK ZANJIRLARI haqida tushuncha?
Qiymati va yo’nalishi o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok deyiladi. Elektr
energiyasi manbai, elektr iste’molchilari va ularni ulovchi simlardan iborat zanjir
elektr zanjiri deyiladi. Elektr zanjiriga kiruvchi manba asosan ikkita turga
bo’linadi: 1/ tok manbai; 2/ elektr yurituvchi kuch /EYUK/ manbai.
Elektr zanjirining bir qismi uchun tok /I/, kuchlanish /U/ va qarshilik /R/
o’rtasidagi bog’lanish Om qonuni orqali ifodalanadi: I = = U*G bunda G=
- zanjir bir qismining o’tkazuvchanligi.
Elektr zanjirlari tarmoqlanmagan va tarmoqlangan ko’rinishda bo’lishi
mumkin. Elementlari o’zaro ketma-ket ulangan kontur tarmoqlanmagan zanjir deb
ataladi . Kirxgofning 1-qonuni zanjir tugunlariga taalluqli, bo’lib bu
qonunga muvofiq istalgan tugundagi toklarning algebraik yig’indisi nolga teng
yoki boshqacha aytganda zanjirning istalgan tuguniga yo’nalgan toklarning
yig’indisi tugundan yo’nalgan toklarning yig’indisiga teng, yani: _I = 0 yoki
_k = _J

1. O’zgaruvchan va o’zgarmas toklar farqi nima?

O‘zgaruvchan tok ham o‘zgarmas tok kabi issiqlik ta’siriga ega. Biroq tokning kattaligi va yo‘nalishi tez o‘zgarib turishi natijasida, o‘zgaruvchan tok o‘zgarmas tokdan bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi. Masalan, o‘zgaruvchan tokdan texnikada qo‘llaniladigan elektroliz uchun foydalanib bo‘lmaydi. Ammo o‘zgaruvchan tok zanjiriga kondensatorlar batareyasini ulash mumkin va hokazo. O‘zgaruvchan tok zanjiriga g‘altak yoki kondensator ulanmagan holda tokning barcha energiyasi aktiv yoki omik qarshilikda sarflanadi. Bunda U_eff kuchlanishli zanjir qismida I_eff tokning quvvati

ga teng bo‘ladi.

Agar o‘zgaruvchan tok zanjirida kondensator yoki induktivlik g‘altagi bo‘lsa, zanjirdan o‘tayotgan tok kuchi faqat kuchlanish va qarshilikkagina emas, shu bilan birga kondensatorning sig‘imi va g‘altakning induktivligi kabi kattaliklarga ham bog‘liq bo‘ladi va formula murakkablashadi. Buni quyidagi tajribada ko‘rish mumkin.

O‘zgarmas tok zanjiriga g‘altak va ampermetr ulaylik (1- rasm). Ampermetrga qarab tok kuchini belgilab olamiz. Endi g‘altak ichiga temir o‘zak kiritamiz. Òok o‘zgarmaydi. Agar g‘altakni o‘zgarmas tok kuchlanishiga teng kuchlanishli o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulasak, g‘altakdagi tok kuchi kamayib qoladi. G‘altak ichiga temir o‘zak kiritganimizda esa tok yanada ko‘proq kamayadi.

Shunday qilib, o‘zgaruvchan tok zanjirining induktivligi tokni kamaytiradi, bundan zanjirda induktiv g‘altak bo‘lishi zanjirning qarshiligini oshiradi, degan xulosaga kelish mumkin. Buning sababi shuki, zanjirdan o‘zgaruvchan tok o‘tganida unda induksiya