Pedagogik konfliktologiya fan sifatida Reja: «Pedagogik konfliktologiya»

Pedagogik konfliktologiya fan sifatida
Reja:

1. «Pedagogik konfliktologiya» haqida tushuncha.

2. «Pedagogik konfliktologiya»ning ilm sifatida shakllanishi.

3. «Pedagogik konfliktologiya» fanning o`ziga xos xusiyatlari.

Tayanch tushunchalar:

Konfliktologiya, konflikt, qarama-qarshilik, situatsiya, foydali konflikt, zararli konflikt, yakka odamlar o`rtasidagi konfliktlar, guruhli konfliktlar, jamoa shaklidagi konfliktlar.

O`zbekiston Respublikasi o`zining milliy mustaqilligini olgach ta`lim-tarbiya tizimiga e`tiborni kuchayganligi ma`lum. Ta`lim-tarbiya tizimining deyarli barcha sohalari yangilanib, taraqqiy topib hozirgi davr talabiga moslashib kelmoqda.

Oliy o`quv o`rinlarining, jumladan, pedagogik institutlarning o`quv fanlari qayta ko`rib chiqilib ancha yangi fanlar o`quv rejasidan joy olishga muvofiq bo`lishdi. Shu fanlarning ichida «Pedagogik konfliktologiya» fani ham mavjud.

Zamonaviy sharoitlarda uning o`qitilishi o`qituvchining pedagogik madaniyatini rivojlantirishga mo`ljallangan.

O`qituvchi-tarbiyachi yoshlarning etakchisi sifatida maktablarda tom ma`noda o`zining ijodiy vazifalarini to`liq bajarishni ta`minlashi va pedagogik yo`naltirilganligini shakllantirishi kerak.

Pedagogik konflikt bu o`qituvchi bilan o`quvchi o`rtasidagi ziddiyatdir.

O`qituvchi bilan o`quvchi o`rtasidagi kelishmovchilik, tortishuv, mojara bular pedagogik konfliktdir. Pedagog har tomonlama tarbiyalangan, aqliy, aхloqiy, ma`naviy bo`lib, bilim doirasi keng, nutqi ravon, pedagogik bilim mahorat egasi bo`lishi lozim. O`qituvchining pedagogik bilim mahorati asosan sinf, auditoriya mashg`ulotlarida yaqqol ko`rinadi. O`qituvchi bilan o`quvchi, talabalar o`rtasida o`zaro jonli til, fikr olishuv, samimiy munosabat, hurmat izzat, asosiy maqsadga erishishga hamkorlik lozim. Pedagog o`z guruhida nechta bola bo`lsa, ularning har birining xarakterini, oilaviy muhitini, psixikasini, xulqi-atvorini, bilim saviyasini yutug`i va kamchiliklarini o`rganib, keyin shunga qarab har bir bolaga qanday yondashishi lozimligini bilishi kerak. Guruxlarda har-xil toifali bolalar uchraydi. Ularning har – biri o`z xarakteriga ega bo`ladi. Pedagog har bir bolani o`rganib chiqishi, ular bilan yakka (individual) holda yondashib tanishib chiqishi kerak. Ayrim bolalar qobiliyatli, har tomonlama etuk faol bo`lishiga, ayrimlarining qobiliyati sust, layoqatsiz, ayrimlari serjahil bo`ladilar. Guruh rahbarining asosiy vazifasi o`ziga biriktirilgan guruhdagi bolalarga tarbiyaviy ta`sirini tashkil etishi lozim. Sinf rahbari o`quvchilarga kompleks yondashishi lozim. Sinf rahbari ota-onalar bilan hamkorlikda bo`lib, bolalarning bilim darajasi qay darajada ekanini, ularning axloq-odobi, yutuqlari va kamchiliklari ularning tarbiyasi bilan shug`ullanadi. O`qituvchi tomonidan shularga e`tibor berilsa, pedagog bilan o`quvchi o`rtasida konflikt paydo bo`lishni bartaraf etadi. O`quvchi-bilan o`qituvchi o`rtasida kontakt ya`ni masofa bo`lishi lozim. O`quvchi o`qituvchisiga nisbatan hurmat, ehtiromli bo`lishi, kerak. Konfliktologiya, pedagogika, psixoliya, ma`naviyat va sotsiologiya fanlari bilan chambarchas bog`liqdir, va shu fanlar bilan hamkorlikda ish olib boradi. O`quvchilarni har tomonlama tarbiyalaydi. Konfliktologiya shu fanlar bilan birgalikda o`qituvchi bilan o`quvchi o`rtasida munosabatlarni, muomala odobi, bir-birini tushunish, o`qituvchi bilan o`quvchi o`rtasidagi hurmat, izzat, konfliktlarni bartaraf etish ko`nikmalarini o`rgatadi. Pedagogik konfliktologiya fan sifatida avvalom bor o`qituvchining kasbiy-ahloqiy fazilatlaridan biri talabchan va adolatli bo`lishdir. O`qituvchi avvalo o`ziga nisbatan talabchan bo`lmog`i kerak, shundagina uning bolaga nisbatan qo`yayotgan talablari o`rinli, samarali bo`ladi. Pedagogning talabchanligi adolatlilik bilan uzviy bog`liq bo`lmog`i lozim. Shu bilan birgalikda o`qituvchi adolatli bo`lishi, o`qituvchining axloqiy fazilati hisoblansa, ikkinchi tomondan o`quvchilarga tarbiyaviy ta`sirini baholashning mezoni hisoblanadi. O`quvchining bilim saviyasini hamda xulqini baholashda ham o`qituvchidan adolatli bo`lish talab etiladi. O`qituvchi ma`suliyatli bo`lishi, va uning zimmasiga bola shaxsini barkamol inson sifatida tarbiyalash ma`suliyati yuklanadi. Pedagog mana shu yuqoridagilarga rioya qilib ish olib borgandagina o`qituvchi bilan o`quvchilar orasida konflikt paydo bo`lmaydi.

Jamiyatimizning barcha sohalari kabi ta`lim tizimidagi talablarni yildan-yilga kuchayib, ularga degan javobgarchilik ortib bormoqda. Ta`lim-tarbiya paytida shuningdek, oila turmushida har qanaqa kelishmovchiliklar, qarama-qarshiliklar, tushunmasliklar yuz beradi, ularni echish har qanday konfliktli situatsiyalarning oldini olish muammolari bilan pedagogik konfliktologiya ilmi shug`ullanadi. Pedagogik jarayonlarda paydo bo`lgan konfliktlarni echa bilishimiz, shunday konfliktli vaziyatlarning oldini ola bilishimiz zarur. Bu esa, ayniqsa, pedagoglar uchun zarur hisoblanadi. Pedagogik jarayonlarda har xil vaziyatlar uchrashishi mumkin. Ular o`qituvchi va o`quvchi, o`quvchilar bilan o`quvchilar o`rtasidagi konfliktlar bo`lib hisoblanadi.

Maktablardagi har qanday pedagogik konfliktlar tinch yo`l bilan pedagogning boshchiligida yechilishi va u konfliktlarni bo`ldirmaslikning oldi olinishi zarur bo`ladi.

Maktablarda o`quvchilar o`rtasida yuz beradigan konfliktlar mazmuni bo`yicha har xil bo`lishi tabiy. Maktablarda o`quvchilar o`quvchilar bilan bo`lgan munosabatlarda muloqat tartibini buzib muloqatlar yasashi mumkin. Natijada esa kelishmovchilik, bir-birini tushinmaslik vaziyatlaridan konfliktlar kelib chiqadi. Maktablarda o`quvchilar doim pedagoglar nazoratida bo`ladi va paydo bo`lgan konfliktlar pedagoglar boshchiligida o`z echimini topadi. Ba`zan konfliktlar o`qituvchilar o`rtasida ham bo`ladi, bu esa bir-birini tushunmaslik, biri-ikkinchisining psixik holatini hisobga olmasdan muloqat qilishidan kelib chiqishi bo`lib topiladi.

Konfliktlar o`zlarining o`zgachaliklariga ega bo`lib oila a`zolari o`rtasida ham uchraydi. Oila a`zolari o`rtasidagi konfliktlarning kelib chiqishining har xil sabablari bo`lishi mumkin. Birinchi sababi er-xotinlar oila qurishga tayyor bo`lmasligi mumkin, ular bir-birlarining shaxsiy o`zgachaliklarini hisobga olmagan bo`lishi mumkin. Oiladagi paydo bo`lgan konfliktlarning bola ta`lim-tarbiyasiga salbiy ta`siri bor. Shuning uchun ota-onalar o`z farzandlari o`rtasida konfliktlarni bo`ldirmaslikka harakat qilishlari zarur. Yigit-qizlar turmush qurmasdan oldin bir-birining shaxsiy psixik o`zgachaliklarini bilib, o`zlashtirib bo`lib turmush qurishi ma`qul. Ota-bobalarimiz «Uylanish oson, uy bo`lish qiyin»  deb bekorga aytmagan.

Ba`zi hollarda ota-onalar bilan bolalar o`rtasida ham konfliktlar bo`lib qolishi m6mkin, bunday vaziyatlarda ota-onalar konfliktlarni tinch yo`l bilan echishga harakat qilishlari lozim.

Yuqoridagi aytilgan va boshqada uchraydigan konfliktlarni tadqiqot qiladigan ilm pedagogik konfliktologiya ilmi hisoblanadi.

Ilm ancha yosh bo`lsa ham tez rivojlanmoqda. Sababi, pedagogik jarayonda uchraydigan konfliktning t6rlari anchagina. Konfliktlarning turlariga, mazmuniga qarab ayirib uni echish metodlari, usullari, amallari ham har xil bo`ladi.