Pediatriyada hamshiralik ishi

2. Qo‘llar  yuvib,  quritiladi.
3. Tayyorlab qo‘yiladi: tuvak, siydikni sutka davomida yig‘ish
uchun idish, toza quruq flakon, shisha tayoqcha, mustahab uchun
to‘plam,  yo‘llanma.
4. Tayyorlangan idishga yorliq yopishtiriladi.
5. Boladan  ertalab  soat  6
00
  da  qovuqni  unitazga  bo‘shatishi
so‘raladi (siydikning bu qismi yig‘ilmaydi).
6. Siydikning qolgan porsiyalari sutka davomida tayyorlangan
idishga yig‘iladi (keyingi kun ertalab soat 6
00
 gacha).
7. Ertasiga ertalab siydikning umumiy miqdori o‘lchanadi.
8. Siydikni shisha tayoqcha bilan yaxshilab aralashtirib, tayyor-
langan flakonga 100 ml solinadi.
9. Flakonga yo‘llanma biriktiriladi.
10. Natijasi o‘sha kuni yoki ertasiga olib kelinadi.
11. Natija kasallik tarixiga yopishtirib qo‘yiladi.
Izoh. Siydik yig‘ishdan oldin qo‘lqoplar kiyiladi va bolaga mustahab qildiriladi.

279
Yo‘llanmada sutka davomida ajralgan va yuborilayotgan siydik
miqdori albatta ko‘rsatilishi kerak.
 12.2. Insulin dozasini hisoblash va yuborish
Har kuni yuborish lozim bo‘lgan insulin dozasini bola ajratgan
bir kunlik siydik miqdoriga va laboratoriyada tahlil qilib aniqlangan
siydikdagi qandga qarab hisob-kitob qilinadi. Oldin bola bir kecha-
kunduzda ajratgan siydigidagi qand miqdori grammlarda hisoblab
chiqiladi,  keyin  insulinning  sutkalik  dozasi  aniqlanadi.  Sutkalik
siydikdagi har 4—5 g qandga bir birlik (B) insulin olinadi.
Masalan, bola bir kecha-kunduzda 200 g qand ajratadi. De-
mak, u bir sutka mobaynida 40 yoki 50 TB insulin olishi kerak.
Insulin organizmga kichik dozadan boshlab kiritiladi, aks holda,
giðoglikemiya vujudga kelishi mumkin. Insulinning sutkalik do-
zasini bemorning ahvoliga qarab 2 yoki 3 martaga bo‘linadi. Shun-
day  qilib,  mazkur  holda  bolaga  insulinni  20  TB  dan  2  marta
buyurish kerak bo‘ladi.
Hisoblab chiqilgan insulin yuborishning asosiy qoidalarini tib-
biyot hamshirasi puxta bilishi kerak. Tibbiyot sanoati insulinning
turli xil preparatlarini — oddiy insulin hamda ta’siri uzoq davom
etadigan insulin ishlab chiqarmoqda. Tibbiyotda ishlatilatiladigan
insulin  sut  emizuvchilarning  me’daosti  bezidan  olinadi.  Insulin
spetsifik antidiabetik vosita hisoblanadi. Insulin organizmga kiritil-
ganda  qonda  qand  miqdori  kamayadi,  siydik  bilan  kam  ajrala
boshlaydi, diabetik koma holati bartaraf etiladi.
Insulin ta’sir birlikda (TB) yoki xalqaro birlikda (XB) doza-
lanadi. Asosiy qoidalar quyidagilardan iborat:
1. Tibbiyot hamshirasi qutidagi va flakondagi yozuvlarni diqqat
bilan o‘qib chiqishi zarur. Odatdagi insulin tiniq va flakonda 5 ml,
har 1 ml da 40 TB bo‘ladi.
2. Insulin faqat teri ostiga yuboriladi. U qonga so‘rilar ekan,
inyeksiyadan keyin oradan 30—40 daqiqa o‘tgach, eng yuqori kon-
sentratsiyaga  yetadi,  shuning  uchun  odatdagi  insulinni  ovqatla-
nishdan 15—20 daqiqa oldin yuboriladi.
3. Insulin  yuborish  uchun  yaxshisi,  maxsus  shprislarni  ish-
latish kerak. Bunday shprislarning ikkita shkalasi bo‘ladi: birinchi
shkala preparat hajmini, boshqasi ta’sir birligini ifodalaydi. Insulin
shprislari 1 ml va 2 ml li bo‘ladi, 1 ml li shpris 40 ga bo‘lingan,
ya’ni har qaysi bo‘linish bir birlik insulinga to‘g‘ri keladi. Bunday
shpris insulin shprisi deyiladi.

280
4.  Shprislarni  sterillaganda  tibbiyot
hamshirasi zinhor soda ishlatmasligi lo-
zim, chunki suvga soda aralashganda in-
sulinni  yemirib  yuboradi  (insulin  ish-
qoriy sharoitda yemiriladi).
5.  Insulinni  aniq  dozalash  lozim,
ya’ni shprisga shunday miqdorda insulin
olish  kerakki,  ignaning  o‘tkazuvchan-
ligini tekshirib ko‘rgandan keyin shprisda
buyurilgan dozaning aniq miqdori qolsin,
chunki  dozaning  kamayib  qolishi  ham,
ko‘payib  ketishi  ham,  diabet  bo‘lgan
bolaning hayoti uchun xavfli.
6.  Insulin  inyeksiya  qilinadigan  joy
(son, yelka, kurakosti sohalari, qorin va
h.k.)larni vaqti-vaqti bilan o‘zgartirib turish kerak, chunki hadeb
bir joyga inyeksiya qilinganda teriosti infiltratlari va boshqa aso-
ratlar kelib chiqishi mumkin (68-rasm).
7. Bir shprisda ta’siri uzoq davom etadigan insulin va oddiy
insulinni  yuborilishiga  ruxsat  etilmaydi;  ularni  alohida-alohida
yuborish  kerak.
8. Tibbiyot hamshirasi insulin dozasini va uni yuborish vaqtini
o‘zicha o‘zgartirishga haqqi yo‘q.
9. Insulinni katta dozada yubormaslikka harakat qilish kerak.
10. Tibbiyot hamshirasi bolaga insulin yuborgach, 15—20 da-
qiqadan kechiktirmay uning ovqatlanishini ta’minlashi kerak.
12.3. Giðerglikemik komada shoshilinch yordam ko‘rsatish
Komatoz  holatdagi  bemorga  yordam  ko‘rsatish  quyidagilarni
o‘z ichiga oladi: birinchi navbatda bemorni tekis va qattiq joyga
gorizontal holatda yotqiziladi va uning boshi orqaga qayiriladi, chunki
birinchi  galdagi  vazifa  yuqori  nafas  yo‘llarining  erkin  o‘tkazuv-
chanligini  ta’minlashdir.  Keyingi  vazifa  esa  insulinoterapiyadir.
Insulinoterapiya o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
1.  Insulinni  inyeksiya  qilish  har  bir  bemor  uchun  individual
bo‘lishi lozim. Insulinni yuborishdan oldin bemor avval ham insulin
olganmi-yo‘qmi, qaysi insulindan qanday dozalarda olgan, oxirgi
marta qachon va qancha insulin qilingan, bemor uzoq ta’sir qiluvchi
insulin olganmi yoki yo‘qligini aniqlab olishga harakat qilinadi.
2.  Agar  bemor  avval  insulin  bilan  davolanmagan  bo‘lsa,  u
holda oddiy insulindan vena ichiga 40—60 TB miqdorida yuboriladi
68-rasm.  Insulin yuborish
uchun qulay joylar.

281
va agar zarurat bo‘lsa, xuddi shu dozani har 1—2 soatda takrorlab
turiladi  (qaytadan  insulin  yuborishda  qondagi  qand  miqdorini
laboratoriyaviy nazorat qilib turiladi).
3. Agar bemor avval ham insulin olib yurgan bo‘lsa, u holda
to‘liq sutkalik doza miqdoridagi insulin vena ichiga yuboriladi,
lekin bunda giðoglikemiyaning oldini olish maqsadida 5 % li glu-
koza bilan 0,9 % li natriy xlorid eritmalarini 1 : 1 nisbatda vena
ichiga infuziya qilib turiladi.
4. Insulinning keyingi dozalari 6 soat davomida har 1—2 soatda
qilib turiladi, keyin bemorning ahvoli yaxshilanib borishiga qarab
dozalar oralig‘idagi vaqt ko‘paytirib boriladi.
Asidozga qarshi kurashish va unga barham berish maqsadida
vena ichiga 4 % li natriy bikarbonat eritmasi infuziya qilinadi.
Yurakni  quvvatlab  turish  maqsadida  yurak  glikozidlaridan
strofantin K yoki korglikon vena ichiga 0,025 % li eritma ko‘rini-
shida 0,5 ml miqdorida yuboriladi.
Qon-tomir yetishmovchiligini davolash uchun pressor amin-
lar  (dofamin,  tenzamin)  arterial  bosimni  nazorat  qilgan  holda,
1—2 mkg-kg/daq.dan 5 mkg-kg/daq. gacha dozalarda infuziya qilinadi.
Ikkilamchi infeksiyaning oldini olish uchun keng ta’sir spektri-
ga  ega  antibiotiklar  (sefalosporinlar,  aminoglikozidlar  va  h.k.)
buyuriladi.
B guruhi vitaminlari, askorbin kislota buyuriladi.
Moddalar almashinuvi jarayonlarini yaxshilash uchun liðotrop
vositalar (metionin, liðokain, liðostabil va h.k.) qo‘llaniladi.
Gemosorbsiya qilish ham yaxshi samara beradi. Simptomatik
terapiya o‘tkaziladi.
12.4. Giðoglikemik komada shoshilinch yordam ko‘rsatish
Etiologiyasi. Giðoglikemik koma ham, asosan, qandli diabet
kasalligining  asorati  bo‘lib,  insulin  dozasi  oshirib  yuborilganda,
parhez  buzilganda,  och  qolganda,  spirtli  ichimliklar  iste’mol
qilganda, jismoniy va ruhiy zo‘riqish natijasida kelib chiqadi.
Klinikasi. Giðerglikemik komadan farqli ravishda giðoglikemik
koma birdaniga boshlanadi: bemor birdaniga hushini yo‘qotadi, jiqqa
terga botadi, tili nam, nafasi yuzaki va bir maromda, teri va shilliq
pardalar rangi oqarib ketadi, trizm, tana mushaklari giðertonusi,
talvasalar kuzatiladi, bemorning og‘zidan aseton hidi kelmaydi.
Shoshilinch yordam ko‘rsatish. Avvalo glukoza sinamasi qilinib,
komaning giðer- yoki giðoglikemik ekanligi aniqlab olinadi. Buning

282
uchun bemorning venasiga 20—60 ml miqdorida 40 % li glukoza
eritmasi  yuboriladi,  agar  bemorda  giðoglikemiya  holati  bo‘lgan
bo‘lsa, bemor tezda hushiga keladi. Bemorning hushi tiklanishi
bilan glukoza yuborish to‘xtatiladi va bemor zudlik bilan shifo-
xonaga olib boriladi.
13.  YUQUMLI  KASALLIKLARGA  QARSHI
KURASHISHDA  BAJARILADIGAN  AMALIY
KO‘NIKMALAR
13.1. Mantu sinamasini o‘tkazish va baholash
Tuberkulin bilan tashxis qo‘yishga ruxsat hujjati bo‘lgan tibbiyot
hamshirasigina  bu  amaliyotni  bajarishga  haqli.  Steril  tuberkulin
shprisiga tuberkulin ÏÏÄ-Ë dan 0,2 (ikkita doza) olinadi. Bilakning
ichki  yuzasi  terisini  spirt  yoki  efir  bilan  artilib,  ignaning  kesik
uchini yuqoriga qaratgan holda va qo‘lga parallel ravishda teri orasiga
kiritiladi  va  uchini  yuqori  ko‘tarib  ignaning  kesigi  teri  orasiga
kirguncha suqiladi, bunda ignaning uchi teri qatlamini ko‘tarib bo‘rtib
turganligi shundoqqina ko‘rinib turadi. Tuberkulin qat’iy ravishda
shprisning 0,1 ml darajasida, ya’ni bir dozada yuborilishi kerak.
Tuberkulinni yuborish texnikasiga to‘g‘ri rioya qilinganda bilakda
«limon  po‘sti»ga  o‘xshash  oqish  kichkinagina  qattiqroq  infiltrat
(do‘mbayma)  hosil  bo‘ladi.
Tekshirilayotgan har qaysi bola uchun alohida steril shpris va
steril igna ishlatiladi. Shpris eritmani porshenning orqasiga ham,
ignaning kanyulyasidan ham o‘tkazib yubormaydigan bo‘lishi kerak.
Ana shu maqsadlarda hozirgi vaqtda bir martalik steril shprislardan
foydalanilmoqda.
Mantu sinamasi oradan 48—72 soat o‘tgandan keyin infiltratni
tiniq (rangsiz) millimetrli lineyka bilan o‘lchab baholanadi.
Infiltratning o‘lchamini millimetrlarda ko‘ndalangiga (bilak
o‘qiga nisbatan) aniqlanadi. Olingan natija profilaktik emlashlar
qayd qilinadigan 063-shaklga yozib qo‘yiladi.
Infiltrat (papula) diametri 5 mm va undan ortiq bo‘lsa, shu-
ningdek, infiltrat o‘lchamidan qat’i nazar, limfangit yoki usiz ve-
zikulonekrotik reaksiyalar bo‘lsa, giðerergik reaksiya hisoblanadi.
Postvaksinal  allergiya,  odatda,  ro‘yirost  yuzaga  chiqmaydi
(5—8 mm), u sust rivojlanib tez (2—3 yilda) so‘nishga moyil bo‘ladi.
Tez avj oladigan va pufagi ro‘yirost yuzaga chiqqan (12—17 mm)
ancha  barqaror  Mantu  reaksiyasi,  ko‘pincha,  sil  yuqqanligidan
darak beradi.

283
Tuberkulin  sinamasi  musbat  chiqqan  bolani  silga  qarshi
dispanserga — ftiziatr-shifokorga jo‘natiladi, bu yerda tuberkulin
bilan  diagnoz  qo‘yishdan  tashqari  klinik,  rentgenologik,  bak-
teriologik,  laboratoriya  va  boshqa  tekshiruvlardan  diqqat  bilan
o‘tkaziladi.
 13.2. Profilaktik emlashlar va ularni o‘tkazish texnikasi
Bîlàlàrdà  nàzîràt  qilinàdigàn  yuqumli  kàsàlliklàrgà  qàrshi
emlàsh  ishlàrini  dàvlàt  sànitàriya  và  epidåmiîlîgiya  nazorati
màrkàzlàri  bilàn  bîlàlàrgà  õizmàt  qiluvchi  bàrchà  muàssàsàlàr
(tug‘uruqõînà, bîlàlàr pîliklinikàlàri, QVP, bîlàlàr bîg‘chàlàri,
màktàblàr) hàmkîrlikdà àmàlgà îshirishàdi. Immunîprîfilàktikà
ishlàrini àmàlgà îshirish màqsàdidà hàr bir bîlàlàr muàssàsàlàridà
ikkità õînà àjràtilàdi: birinchisi tubårkulin sinàmàlàri qo‘yish và
ÁÑÆ bilàn emlàsh uchun, ikkinchisi qîlgàn emlàshlàrni o‘tkàzish
uchun.  Bu  õînàlàr  ishini  tàshkil  qilish  immunîlîg-shifokor  và
emlàsh  õînàsi  hàmshiràsigà  yuklàtilgàn.
Hàr yilning îõiridà eng so‘nggi bîlàlàr kontingenti bo‘yichà
muàssàsà  yangi  yil  uchun  emlàsh  råjàsi  tuzàdi.  Buning  uchun
bîlàlàr  ro‘yxati  hàr  bir  bîlàning  112  và  063-hisîb  shàkli  bilàn
sîlishtirib  chiqilàdi,  îldingi  yildàn  emlànmày  qîlgàn  và  yangi
yildà  emlànishi  shàrt  bo‘lgàn  bîlàlàr  kontingenti  àniqlànàdi  và
bîlàlàrning  yoshi  bo‘yichà  yangi  yilgà  112,  063  và  026-hisîb
shàkllàri àsîsidà råjà tuzilàdi. Råjà kàttàlàr pîliklinikàlàri råjàsi
bilàn birlàshtirilib, bîsh pådiàtr và tåràpåvtlàr tîmînidàn tumàn
DSENM bilàn kålishilgàn hîldà, vilîyat sîg‘liqni sàqlàsh bîsh-
qàrmàlàrigà  taqdim  etilàdi.  Bàrchà  vilîyatlàrdàn  birlàshtirilgàn
råjàlàr  Sîg‘liqni  sàqlàsh  vàzirligidà  ko‘rib  chiqilgàch,  umum-
làshtirib,  emlàsh  màtåriàllàrigà  ehtiyojlàrni  àniqlàsh  màqsàdidà
DSENMgà  yubîrilàdi.
O‘zbåkistîn  Råspublikàsining  023907/02-sonli  2009-yil
9-fevraldà  qàbul  qilingàn  va  kuchgà  kiritilgàn  «O‘zbåkistîn
Råspublikàsidà  yuqumli  kàsàlliklàrning  immunîprîfilàktikàsini
tàshkil  etish  và  o‘tkàzishgà  dîir  må’yorlàr  và  qîidàlàr»ining
umumiy  qîidàlàri  qismidà  yangi  prîfilàktik  emlàshlàr  taqvimi
kåltirilgàn  bo‘lib,  ushbu  qîidàlàr  Jàhîn  sîg‘liqni  sàqlàsh  tàsh-
kilîtining  emlàsh  siyosàti  dîiràsidà  o‘tkàzilishi  tà’kidlàngàn
(10-jadval).
Ushbu  qîidàlàrgà  binîàn,  hàr  bir  yangi  tug‘ilgàn  bîlàgà
tug‘uruqõînàlàrdà  màjburiy  emlàshlàr  và  ulàrning  muddàtlàri

284
ko‘rsàtilgàn  «Bîlàlàr  và  o‘smirlàr  shàõsiy  tibbiy  dàftàrchàsi»
bårilàdi  và  ungà  hàr  bir  qilingàn  emlàshlàr  qàyd  qilib  bîrilishi
tàlàb etilàdi.
Yangi qîidàlàrgà àsîslàngàn prîfilàktik emlàshlàr taqvimiga
àmàl  qilish  O‘zbåkistîn  Råspublikàsining  bàrchà  hududida
màjburiy  hisîblànàdi  và  hàr  qàndày  àniqlàngàn  kàmchiliklàr
yuzàsidàn tågishli chîràlàr ko‘rilishi nàzàrdà tutilgàn.
Hàr  bir  emlàsh  o‘tkàzilgàch  emlàsh  o‘tkàzilgànligi  hàqidàgi
mà’lumîtlàr (yubîrilgàn pråpàràt nîmi, sànàsi, dîzàsi và såriyasi)
tibbiy hujjatlàrgà (112, 026, 025, 063-hisîb shàkllàri) qàyd qilib
qo‘yilishi  shàrt.
10-jadval
Prîfilàktik emlàshlàr taqvimi (2015-yil iyun oyidan kiritilgan)
i
h
s
o
Y
i
m
o
n
a
y
i
s
t
a
n
i
s
k
a
V
a
d
a
k
t
u
s
-
1
1
-
Á
Ã
Â
r
a
l
n
u
k
-
5
—
2
0
-
Â
Ï
O
1
-
Æ
Ö
Á
y
o
2
1
-
Á
È
Õ
,
2
-
Á
Ã
Â
,
1
-
Ñ
Ä
K
A
(
1
-
À
Ò
Í
Å
Ï
1
-
Â
Ï
O
)
s
u
r
i
v
a
t
o
r
l
a
r
o
(
1
-
À
Ò
Î
Ð
1
-
Î
Ì
Â
Å
Í
Ï
y
o
3
2
-
Á
È
Õ
,
3
-
Á
Ã
Â
,
2
-
Ñ
Ä
K
A
(
2
-
À
Ò
Í
Å
Ï
2
-
Â
Ï
O
)
s
u
r
i
v
a
t
o
r
l
a
r
o
(
1
-
À
Ò
Î
Ð
2
-
Î
Ì
Â
Å
Í
Ï
y
o
4
3
-
Á
È
Õ
,
4
-
Á
Ã
Â
,
3
-
Ñ
Ä
K
A
(
3
-
À
Ò
Í
Å
Ï
3
-
Â
Ï
O
y
o
2
1
1
-
K
Ï
K
3
-
Î
Ì
Â
Å
Í
Ï
y
o
6
1
4
-
Ñ
Ä
K
À
4
-
Â
Ï
Î
h
s
o
y
6
2
-
K
Ï
K
)
h
s
o
y
7
(
f
n
i
s
-
1
5
-
Â
Ï
O
,
5
-
M
-
Ñ
Ä
A
h
s
o
y
6
1
6
-
M
-
Ñ
Ä
A
Respublikamizda silga qarshi yoppasiga emlash ÁÖÆ vak-
sinasi (shodasida 20 doza) bilan o‘tkaziladi. Vaksinani «O‘zbio-
farm» korxonasi ishlab chiqaradi va bolalarga tug‘uruqxonada qi-
linadigan birinchi vaksinalardan sanaladi.

285
ÁÖÆ  vaksinasi  chaqaloqlarga  (2—4-kunda)  teriosti  applika-
tsiyasi usuli bilan 0,1 ml hajmda 0,05 mg dozada chap yelka tashqi
yuzasi uchdan birining yuqori va o‘rtasi chegarasiga yuboriladi.
Silga  qarshi  immunitetning  shakllanishi  emlashdan  bir  yil
o‘tib, emlashdan keyingi chandiqchaning paydo bo‘lishiga qarab
baholanadi.  Natijalar  tahlil  qilinayotganda  quyidagi  guruhlar
inobatga olinadi.
— emlash samarali emas — chandiqcha yo‘q;
— emlashdan keyingi zaif immunitet — 2—4 mm kattalikdagi
chandiqcha;
— adekvat immunitet javobi — 5 mm va undan katta chandiqcha.
Bolalar susaytirilgan ko‘kyo‘tal vaksinasini, shuningdek, bo‘g‘ma
va qoqshol anatoksinlarini tutgan ÀÊÄÑ, virusli gepatit B ga qarshi
ÂÃÁ va ximogemofil infeksiyaga qarshi ÕÈÁ  vaksinasini tutgan
aralash ÏÅÍÒÀ vaksinasi bilan emlanadi. U boldir mushagining
tashqi qismiga mushak ichiga 0,5 ml dozada yuboriladi. Emlash
kursi 2 oylikda yuboriladigan uch marotaba 30 kunlik oraliq bilan
3 emlashdan iborat. Qayta faqat ÀÊÄÑ bilan emlash 16 oylikda
bir marotaba o‘tkaziladi.
Qizamiqqa qarshi vaksina 0,5 ml dozada kurak ostiga yoki
yelka  qismi  (tashqi  tomondan  yelkaning  quyi  va  o‘rta  uchdan
birining chegarasida) teri ostiga (mushak ichiga) yuboriladi. Emlash
12 oylik va 6 yoshda ikki marotaba o‘tkaziladi. Bolalarning aksa-
riyatida qizamiqqa qarshi emlash qandaydir klinik alomatlar bilan
birga kechmaydi.
Oral  polivaksina  (OÏB)  bilan  emlash  ÏÅÍÒÀ  vaksinasida
emlash bilan bir mahalda 2 oylik bo‘lganda, 1 oylik oraliq bilan
uch marotaba (chaqaloqlarga yuborilgan doza «nol» hisoblanadi)
o‘tkaziladi. Vaksina ovqatdan 1 soat oldin (emlash dozasi 2 tom-
chi) steril tomizg‘ich bilan og‘iz ichkarirog‘iga tomiziladi. Ayni
mahalda, emlangandan keyin, bolaga suv yoki qandaydir boshqa
ovqat bermaslik kerak.
Profilaktik  emlashlar  taqvimiga  muvofiq,  gepatit  B  ga  qarshi
emlash  tug‘uruqxonada  chaqaloq  tug‘ilgandan  keyingi  dastlabki
soatlarda o‘tkazila boshlanadi. Vaksina mushak ichiga yuboriladi, em-
lash dozasi 0,5 ml. Ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi marta emlashlar
tegishlicha 2, 3 va 4 oylikda ÏÅÍÒÀ vaksinasi tarkibida o‘tkaziladi.
Virusli diareyaga qarshi POTA vaksinasi bilan bolalar 2 va 3 oy-
ligida bir martalik 1 doza (1,5 ml) miqdorida og‘iz orqali ichkizib
emlanadi.

286
2015-yilning sentabridan boshlab bolalar 2, 3, 4 va 12 oyligida
pnevmokokga qarshi ÏÍÅÂÌΠvaksinasini boldir mushagining
tashqi  qismiga,  mushak  ichiga  0,5  ml  dozada  yuborish  bilan
emlanmoqda.
13.3. Turli zardoblarni yuborish
Tezkor tiðdagi (shok) va sekinlashgan tiðdagi (zardob kasalligi)
allergik reaksiyalarning oldini olish uchun zardob yuborish zarur
bo‘lgan hamma hollarda Bezredko bo‘yicha modifikatsiyalangan
usul bilan desensibilizatsiya qilinadi. Shu maqsadda zardobni 3 ga
bo‘lib  yuboriladi:  boshlab  teri  ostiga  0,1  ml  zardob  yuboriladi,
so‘ng oradan 30 daqiqa o‘tkazib turib mushak orasiga 0,2 ml,
1—1,5 soatdan keyin esa qolgan hamma dozasi yuboriladi. Zardobni
37—40 °C  gacha  isitib,  quymuch  asabi  shoxlaridan  xoli  bo‘lgan
dumbaning yuqori tashqi kvadrantiga, sekin-asta yuboriladi.
13.4. Infeksiya o‘chog‘ida epidemiyaga
qarshi choralar
Shifokor  uchastkasida  va  poliklinikada  yuqumli  kasalliklarni
aniqlashda poliklinika ishlarining, profilaktik ko‘ruvlar va bolalarni
tekshirishning  (bolalar  muassasasiga  kelishdan  oldin,  emlashlar
paytida, har xil dispanser ishlarida), shuningdek, yuqumli kasal-
liklar  o‘choqlarida  tibbiy  kuzatuv  olib  borish  mobaynida  kasal-
liklarni aniqlashning katta ahamiyati bor.
Bordi-yu, yuqumli kasal yoki shunga shubha tug‘dirgan biror-
bir bemor aniqlansa, u haqda «Yuqumli kasalliklarni qayd qilish
jurnali» ga (060-shakl) yozib qo‘yiladi, bu jurnal barcha davolash-
profilaktik muassasalarida bo‘ladi. Bemorni jurnalga qayd qilish bilan
bir vaqtda unga «Yuqumli kasallik, ovqatdan zaharlanish, o‘tkir
zaharlanish  haqida  shoshilinch  xabar»  kartasi  (058-shakl)  to‘l-
g‘aziladi. Karta uzog‘i bilan 12 soat ichida shu joyga qaraydigan
davlat  sanitariya-epidemiologiya  nazorati  markaziga  (DSENM)
jo‘natilishi kerak.
Yuqumli  kasallik  aniqlanganligi  haqida  yanada  tezroq,  ya’ni
operativ  ravishda  DSENM  ga  telefon  orqali  xabar  berish  ham
avvaldan qo‘llanib kelinadi, ammo bu 058-shaklni jo‘natishning
o‘rnini bosa olmaydi.
Maktablar, bolalar bog‘chalari, yasli kabi tegishli muassasalarga
telefon orqali xabar qilinadi. Bordi-yu, dastlabki qo‘yilgan tashxis

287
o‘zgartirilsa,  uni  o‘zgartirgan  davolash  muassasasi  dastlabki  va
oxirgi tashxisni ko‘rsatgan holda yangitdan shoshilinch xabarnoma
to‘ldirib jo‘natadi. Tegishli o‘zgartirishlar «Yuqumli kasalliklarni
qayd qilish jurnali»ga ham yozib qo‘yiladi.
Aholi  orasida  olib  boriladigan  sanitariya  maorifi  ishlarining
hamma  turlari  yuqumli  kasalliklarni  tezroq  aniqlashda  katta
ahamiyatga ega. Tibbiyot xodimlari leksiya, suhbatlar, sanitariya
bulletenlari, devoriy gazetalar orqali shifokorga iloji boricha ertaroq
murojaat qilish kerakligini targ‘ib qilishlari lozim. Shu maqsadda
yuqumli  kasalliklarning  asosiy  klinik  belgilarini  va  shunday
kasalliklar  chiqqanda  epidemiyaga  qarshi  ko‘riladigan  chora-
tadbirlarni aniq va tushunarli qilib bayon qilib berilishi kerak.
Yuqumli  kasalliklarni  kamaytirish  uchun  kurashda  yuqumli
kasalliklar kabinetining (YKK) juda katta ahamiyati bor. Uning
shtatida bitta infeksionist-shifokor, 1—2 ta tibbiyot hamshirasi va
sanitar xodim bo‘ladi. Kabinet 2 xona va sanitariya blokidan iborat.
Birinchi  xonada  bolalar  qabul  qilinadi,  ikkinchi  xona  muolaja
xonasi  bo‘lib,  davolash  muolajalari,  rektoromanoskopiya,
laboratoriyada tekshiriladigan materiallarni olish ishlari shu yerda
bajariladi,  duodenal  zond  kiritish  ham  shu  xonada  o‘tkaziladi.
Kabinetda  rektoskop,  o‘t  olish  uchun  ishlatiladigan  zondlar,
sterilizator,  ignalar,  shprislar,  huqna  uchun  asboblar,  tuvaklar,
namuna  olinadigan  probirkalar  kabi  asbob-anjomlar,  dezinfek-
siyalovchi eritma  bo‘ladi.
YKK  yuqumli  kasallikka  shubha  tug‘dirgan  (uchastka  shifo-
korining  ko‘rsatmasiga  binoan)  bolalarni  konsultatsiya  qildiradi,
yuqumli kasallik bilan og‘riganlarni davolash va uyda parvarishini

Katalog: papka -> kitobss
kitobss -> Abduroziq rafiyev, nazira g‘ulomova ona tili va adabiyot
papka -> Maktab yarmarkalari