Qarshi davlat universiteti biotexnologiya kafedrasi
Download 1.06 Mb. Pdf ko'rish
|
har xil sport turlari bilan shugullanuvchilarda jismoniy rivojlanish korsatkichlarining qiyosiy tahlili
- Bu sahifa navigatsiya:
- II БОБ.
- Ishning maqsadi va vazifalari.
- Ishning ilmiy yangiligi.
- Ishning ilmiy va amaliy ahamiyati.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI BIOTEXNOLOGIYA KAFEDRASI
«Himoyaga tavsiya etilsin» Tabiiy fanlar fakulteti dekani ___________ dots. B.Boysunov «_____» _________________ 2016 yil
5140100 – biologiya ta'lim yo‘nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “HAR XIL SPORT TURLARI BILAN SHUG‘ULLANUVCHILARDA JISMONIY RIVOJLANISH KO‘RSATKICHLARINING QIYOSIY TAHLILI” mavzusidagi BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar: O’qit. K.Do’stov «Himoyaga tavsiya etilsin» Biotexnologiya kafedrasi mudiri __________ dots. O.Karimov _________________ 2016 yil
Qarshi – 2016
2
3
JISMONIY RIVOJLANISH KO‘RSATKICHLARINING QIYOSIY TAHLILI M U N D A R I J A
I БОБ. Jismoniy rivojlanish va uning o‘ziga xos xususiyatlari………... 1.1. Antropometrik ko‘rsatkichlar………………………………….. 1.2. Fiziometrik ko‘rsatkichlar……………………………………… 1.3. Somatoskopik ko‘rsatkichlar…………………………………... II БОБ. Sportchilarda jismoniy taraqqiyot ko‘rsatkichlarining o‘ziga xos xususiyatlari………………………………………………..
Olingan natijalar va ularning tahlili……………………………. 3.1.
Tekshirish obyektlari va usullari………………………………. 3.2.
Olingan natijalar va ularning tahlili…………………………….
Xulosa………………………………………………………….. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati……………………………..
4
Mavzuning dolzarbligi. Ma’lumki, sportchilar faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilib borish ularning sihat-salomatligini muhofaza qilishda, turli kasalliklar va patologik o‘zgarishlarning oldini olishda, sportdagi natijalarning yuqori bo‘lishiga erishishda muhim ahamiyatga ega. Bu borada ayniqsa tibbiy-biologik nazorat alohida o‘rin tutadi. Sportchilarni tibbiy-biologik jihatdan nazorat qilishda jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash va o‘rganish o‘ziga xos muhim hisoblanadi. Chunki deyarli barcha sport turlarida jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari, jumladan, bo‘y uzunligi, tana massasi, ko‘krak qafasi aylanasi, o‘pkaning tiriklik sig‘imi, muskullar kuchi va boshqa qator ko‘rsatkichlar natijalarni belgilovchi mezon hisoblanadi. Qolaversa, sportchining salomatlik holati, yosh sportchilarda o‘sish va rivojlanish darajasi, sportdagi natijalar va boshqalar jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari bilan belgilanadi. Respublikamizda ham har xil sport turlari bilan shug‘ullanuvchilarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari doimiy ravishda o‘rganib va tahlil qilib boriladi. Bu borada Prezidentimiz tomonidan 2016 yil 11 fevralda Oqsaroyda O‘zbekiston Bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi Homiylik kengashining navbatdagi yig‘lishida aytilgan quyidagi fikrlar ayniqsa diqqatga sazovor: “O‘zbekistonda bo‘y ko‘rsatkichlari Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti
shug‘ullanuvchilarda jismoniy taraqqiyot ko‘rsatkichlarining qiyosiy tahlilini 5 o‘tkazish, bu masalani ilmiy jihatdan o‘rganish va yoritib berishdan iborat. Ishning oldiga qo‘yilgan vazifalar quyidagilardan iborat: Har xil sport turlari bilan shug‘ullanuvchilarda jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini aniqlash va baholash; Har xil sport turlari bilan shug‘ullanuvchilarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘zaro taqqoslash va tahlil qilish; Olingan natijalar asosida tegishli xulosalar qilish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
turlarining jadal rivojlanib borishi bu borada mavjud muammolarni o‘z vaqtida hal etishni taqozo etmoqda. Jumladan, sportchilarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘rganish ham hali to‘liq o‘z yechimini topmagan masalalar qatoriga kiradi. Bu esa ishimizning ilmiy yangiligini belgilab beradi.
shug‘ullanuvchilarning jismoniy taraqqiyot ko‘rsatkichlarini doimiy ravishda o‘rganib borish va nazorat qilish sport tibbiyoti, sport fiziologiyasi kabi fanlarning oldida turgan eng dolzarb masalalardan hisoblanadi. O‘rganilayotgan mavzu ana shu masalalarni ma’lum darajada hal etishga yordam beradi. Muhimi shundaki, har xil sport turlari bilan shug‘ullanuvchilarning jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘rganish va tahlil qilish sportchilarning sihat- salomatligini, jismoniy ish qobiliyatini aniqlashda, sportdagi natijalarni yuksaltirishda muhim mezon bo‘lib xizmat qiladi. Jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini o‘rganish orqali sportchining ish qobiliyatini tegishli darajada baholash, sportdagi natijalarni oldindan bashorat qilish imkoniyatlari tug‘iladi. Bitiruv malakaviy ish mavzusi yuzasidan hozirga qadar 2 ta tezis chop ettirilgan (Fan, taraqqiyot va yoshlar, Qarshi, 2014; 286-287 betlar. Fan, taraqqiyot va yoshlar, Qarshi, 2016; 199-201 betlar). Bitiruv malakaviy ish 60 sahifadan iborat, unda 10 ta jadval, 2 ta rasm va ilovalar keltirilgan. 6
XUSUSIYATLARI Jismoniy rivojlanish deganda odamda tana tuzilishining o‘ziga xos tarzda, o‘sish va rivojlanishning asosiy qonuniyatlariga mos ravishda o‘zgarib, taraqqiy etib borishi tushuniladi. Jismoniy rivojlanish tushunchasi amalda faqat sportchilar uchun emas, balki har bir o‘sish va rivojlanish yoshidagi individ uchun taalluqlidir. Jismoniy taraqqiyot ko‘rsatkichlarini keng qamrovli mezonlarni o‘z ichiga oladi. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari organizmning o‘sish va rivojlanish qonuniyatlari bilan chambarchas bog‘liq. Xususan bunda yosh organizmning o‘ziga xos tuzilishi, fiziologik xususiyatlari, o‘sish va rivojlanish qonuniyatlari va boshqalar muhim ahamiyat kasb etadi [3, 5, 11-12, 17, 20, 30, 32].
tirik organizmlar kabi odam organizmiga xos xususiyatdir. Organizmning har tomonlama o‘sish va rivojlanishi murakkab jarayon hisoblanib, bir butun va bir- biriga bog‘langandir. O‘sish va rivojlanish jarayonlarini ilmiy nuqtai-nazardan o‘rganish Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi yoki Bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi kabi fanlarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Fiziologik nuqtai-nazardan o‘sish va rivojlanish jarayonlari umumiy ravishda farqlanadi. Odatda o‘sish deganda tana hujayralarining ko‘payishi natijasida tirik organizm o‘lchamlarining ortishi, ya’ni bo‘yning cho‘zilishi, og‘irlikning ortishi tushuniladi. Bola ma’lum yoshgacha to‘xtovsiz, ammo o‘sish davrida ayrim tana qismlarining nomunosib o‘sishi va turli yoshda har xil jadallikda bo‘lishi mumkin, shunga qaramasdan barcha tizimlar va organlarda o‘sish bir vaqtda, ya’ni ayollarda o‘rtacha 17-18 yoshgacha, yigitlarda 19-20 yoshgacha tugallanadi. O‘sish bilan birga organizm va undagi tizimlarning bajaradigan vazifasi kuchayishi jarayoni kuzatiladi. Bu rivojlanish jarayonidir. Rivojlanish deganda o‘sayotgan organizm to‘qima xujayralarining va organlarining shakllanishi, ya’ni bola organizmi xujayralarining takomillashib,
7 o‘smirlik va yetuk yoshdagi odamlarga xos bo‘lgan birmuncha murakkab to‘qima va organlarga ega bo‘lishiga aytiladi. Odam organizmining rivojlanishi umr bo‘yi davom etib turadigan to‘xtovsiz jarayondir [11-12, 21]. Ko‘pincha o‘sish
deganda tananing kattalashib, organizmning takomillashishi tushuniladi. O‘sish tezligi biologik qonuniyatlarga bo‘yso’nadi, ammo bu jarayon tashqi muhit omillariga ham bog‘liq. Bu omillarning ba’zilari o‘sishni rag‘batlantirsa, boshqalari unga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Demak, bolalarning jismoniy rivojlanishi baholanganda, irsiyat omillaridan tashqari, ular o‘sayotgan ijtimoiy-gigiyenik sharoitlarni ham e’tiborga olish kerak. O‘sishdan farq qilib, rivojlanish jarayonida organizm jismoniy, aqliy va jinsiy jihatdan rivojlanadi, ya’ni, murakkablashadi. Organizm o‘sish va rivojlanish jarayonida bir qator bosqichlarni (bolalik, o‘smirlik, o‘spirinlik, yoshlik, yetuklik va b.), ya’ni yosh davrlarini bosib o‘tadi. Odam hayotining har bir davrida shu davrning o‘ziga xos xususiyatlari, oldingi davrning qoldiqlari, kelgusi davrning kurtaklari paydo bo‘ladi. O‘sish bu organizmning miqdor ko‘rsatkichi hisoblansa, rivojlanish sifat ko‘rsatkichi hisoblanadi. Jismoniy rivojlanish xalq salomatligini ifodalovchi juda aniq ko‘rsatkich. Uning asosida davlat va jamiyat holati haqida ham fikr yuritish mumkin. Badavlat, tinchlikda yashaydigan yurt fuqarolarining jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlari ham yuqori bo‘ladi. Bolalarning jismoniy rivojlanishini o‘rganishda quyidagi asosiy belgilar ko‘rsatkich sifatida olinadi: bir yoshgacha bo‘lgan davrda bolaning bo‘yi, og‘irligi, ko‘krak qafasi va boshining aylanasi. Kattaroq bolalarda tik turgandagi va o‘tirgandagi bo‘yi, tinch holatda, nafas olganda va nafas chiqarilgandagi ko‘krak qafasining aylanasi kabilar o‘lchanadi. Bulardan tashqari, bilak muskullari va gavdaning kuchi dinamometr yordamida aniqlanadi va hokazo [11-12, 21, 27, 37]. O‘z vaqtida tug‘ilgan chaqaloqning bo‘yi va tana massasida individual farq ancha sezilarli bo‘ladi. Bu ko‘rsatkichlarga onaning salomatligi va yoshi, homiladorlik vaqtidagi ovqatlanishi, homiladorlikning kechishi, birinchi yoki
8 keyingi homiladorlikdan tug‘ilish, bolaning jinsi va tashqi omillar ta’sir qiladi. Chaqaloqning bo‘yi 45 sm dan 56 sm gacha, o‘rta hisobda 48-50 sm ga teng bo‘lsa, tana massasi 2500 g dan 6000 g gacha bo‘lib, o‘rtacha 3200-3500 g ni tashkil qiladi. O‘g‘il bolalarda bu ko‘rsatkichlar qiz bolalardagiga nisbatan 3-7% yuqori bo‘ladi. Birinchi homiladorlikdan tug‘ilgan bolalarning bo‘yi va vazni odatda keyingi bolalarnikidan kamroq bo‘ladi. Hayotining birinchi kunlari (4-5 kungacha) chaqaloqning vazni kamayadi. Bu fiziologik vaznni yo‘qotish 5-8% dan ortmasligi kerak. 7-10 kunga borib, tana massasi tiklanadi, undan keyin orta boradi. Chaqaloq hayotining birinchi kunlari tana massasining kamayish darajasi va davomiyligi bolani emizish tartibiga bog‘liq. Agar chaqaloq onasini dastlabki 12 soat davomida ilk bor emsa, emizish 6 marta bo‘lib, qo‘shimcha suv berilsa, tana massasi 5% dan ortiq kamaymaydi va bu holat 3 kun davom etadi. Bu ma’lumot o‘zbek xalqida odat bo‘lgan chaqaloqni erta emizish asosli ekanligini ko‘rsatadi. Birinchi oyning oxirida tana vazni 600-750 g ga ortadi. Bola hayotining ikkinchi va uchinchi oylarida tana massasi jadal ko‘payib, oyiga 800-900 g ni tashkil qiladi. Undan keyin bu jadallik pasayib borib, 11-12 oylarda 150-200 g ga tushadi. Birinchi yil davomida bola tanasi massasiga 6500-7000 g qo‘shiladi va u yilning oxirida 10500-10650 g ga yetadi. Demak, birinchi yilda bola tanasining massasi deyarli uch marotaba ortadi [11-12, 21]. Emizikli bolaning bo‘yi tug‘ilganidan keyin birinchi uch oy davomida eng jadal sur’atda o‘sadi. Bu davr ichida chaqaloqning bo‘yi 20% ga (o‘rta hisobda 10 sm ga) o‘sadi. Keyin jarayon sekinlashib boradi. Yilning oxiriga kelib, bola bo‘yiga 25 sm qo‘shiladi yoki hayotining birinchi yilida uning bo‘yi 50% ga ortadi. Bola hayotining keyingi yillarida ham uzluksiz o‘sish kuzatiladi, ammo jarayonning jadalligi bir tekis kechmaydi. Birinchi yil davomida chaqaloqning bo‘yi 47-50% ortgan bo‘lsa, ikkinchi yilda 11-13% ga o‘sadi. 3-5 yashar bolalarning o‘sish tezligi ancha tekis bo‘lib, yiliga 10% ni tashkil etadi. 6-7 yoshda bolalarda o‘sishning yana jadallashishi kuzatiladi. 8 yoshda o‘sish tezligi eng kam bo‘lib, 1,5-3% dan ortmaydi [11-12, 21]. 9
jarayonlari bir qator qonuniyatlar asosida ma’lum belgilangan tartibga ko‘ra amalga oshadi. O‘sish va rivojlanish jarayonlari notekislik, uzluksizlik, geteroxroniya va akseleratsiya jarayonlari asosida yuzaga chiqadi. Bu qonuniyatlarning har biri o‘ziga xos xususiyatlari, belgilari bilan bir-biridan ajralib turadi. Odam organizmi umri davomida ketma-ket keladigan morfologik, biokimyoviy va fiziologik o‘zgarishlarga uchraydi. Bu o‘zgarishlar o‘sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy faktorlar bilan bog‘liq. Biroq, bu irsiy faktorlarni yuzaga chiqishida va yosh xususiyatlarining shakllanishida ta’lim- tarbiya, bolaning ovqatlanishi, turmush tarzi, gigiyenik shart-sharoitlar, sport va mehnat faoliyati, umuman olganda insonning ijtimoiy hayoti katta ta’sir ko‘rsatadi. Inson hayoti bu uzluksiz rivojlanish jarayonidir. Bolaning dastlabki qadam tashlashi va hayoti davomidagi harakat funksiyasining rivojlanishi, bolaning o‘smirga aylanishi, markaziy nerv tizimining rivojlanishi, reflektor va gumoral faoliyatlarning murakkablashuvi va boshqalar organizmda kechadigan uzluksiz o‘zgarishlarning bir bo‘lagidir [5, 11-12, 21, 30]. Bunday o‘zgarishlarni bolaning tana proporsiyasi o‘zgarishida misolida ham kuzatish mumkin. Yangi tug‘ilgan chaqaloq katta odamdan oyoq-qo‘llarining kaltaligi, gavda va boshining kattaligi bilan farqlanadi. Masalan, boshning gavdaga bo‘lgan nisbati quyidagicha: yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda 1/4, ikki yoshda 1/5, 6 yoshda 1/6, 12 yoshda 1/7, kattalarda 1/8 ga teng. Odam yoshi ortishi bilan boshning o‘sishi sekinlashadi, oyoq-qo‘llarning o‘sishi tezlashadi. Jinsiy balog‘atga yetguncha qiz va o‘g‘il bolalar gavda proporsiyasida jinsiy tafovut sezilmaydi, biroq balog‘at yoshi davri kelishi bilan jinsiy farq yuzaga chiqadi, ya’ni o‘g‘il bolalarda oyoq-qo‘llar uzunlashadi, gavda kaltalashadi, tos suyagi tor bo‘la boshlaydi [11-12, 21, 30]. Bola bo‘yining uzunligi va massasining notekis o‘sib-rivojlanishini quyidagi misollarda ko‘rish mumkin. Bir yoshgacha bolaning bo‘yi 25 sm uzayib, 75 smga 10
yetadi. Hayotining ikkinchi yilida esa atigi 10 smga o‘sadi. 6-7 yoshgacha bo‘yning o‘sishi yanada sekinlashadi. Boshlang‘ich maktab yoshida bola bo‘yi uzunligi 7-10 sm ga o‘sadi. Jinsiy yetilish munosabati bilan qizlarda 12 yoshdan, o‘g‘il bolalarda 15 yoshdan boshlab bo‘yiga o‘sish tezlashadi. Bo‘yiga o‘sish qizlarda 18-19, yigitlarda 20 yoshda to‘xtaydi. Butun o‘sish davrida oyoqlar uzunligi 5 barobar, qo‘l uzunligi 4 barobar, gavda uzunligi 3 barobar, boshning balandligi 2 barobar ortadi. 1-rasmda o‘g‘il bolalar va qizlarda bo‘y uzunligining yoshga qarab ortib borishi ko‘rsatilgan [17]. 1-rasm. O‘g‘il bolalar (1) va qizlarda (2) bo‘y uzunligining yoshga qarab o‘zgarishi
(Физическое развитие детей и подростков на рубеже тысячилетий. М, 2008)
Tana vazni yoshga qarab quyidagicha o‘zgaradi. Yangi tug‘ilgan qiz bolalarning o‘rtacha vazni 3,5 kg, o‘g‘il bolalarniki esa 3,4 kg bo‘ladi. Bolaning vazni tug‘ilganidan keyingi birinchi oyda 600 g, ikkinchi oyda 800 g ortadi. 1 yoshli bolaning vazni tug‘ilganidagi vaznidan uch marta ortib, 9-10 kg ga yetadi. 2 yoshda bolaning vazniga 2,5-3,5 kg qo‘shiladi. 4-6 yoshlarda bola vazniga har yili 1,5-2 kg qo‘shilib boradi. 7 yoshdan boshlab uning vazni tez ortib boradi. 10 yoshgacha o‘g‘il va qiz bolalarning tana vazni bir xilda o‘zgaradi. Jinsiy yetilish boshlanishi bilan qizlarning vazni 4-5 kg dan, 14-15 yoshda har yili 5-8 kg dan ortadi. O‘g‘il bolalarda esa 13-14 yoshdan tana vazni 7-8 kg ortadi. 15 yoshdan 11
boshlab ularning vazni qizlarning vaznidan ortib ketadi [17, 21, 30]. 1-ilovada 14- 15 yoshli o‘smirlarning meyoriy rivojlanish ko‘rsatkichlari (meyoriy tana massasi va bo‘y uzunligi ko‘rsatkichlari) keltirilgan. O‘sish va rivojlanishning muhim qonuniyatlari sifatida akseleratsiya, geteroxroniya kabilar e’tirof etiladi, biroq bunda o‘sish va rivojlanish jarayonlarining jinsga bog‘liq jihatlarini alohida e’tirof etish lozim. Zero jinsga oid tafovutlar o‘sish va rivojlanish xususiyatlarida yaqqol o‘z ifodasini topadi. Aniqlanishicha, balog‘atga yetish davridan avval o‘g‘il bolalarning antropometrik ko‘rsatkichlari qiz bolalarnikiga nisbatan yuqori bo‘ladi. Bu farqni yangi tug‘ilgan chaqaloqning bo‘yi va og‘irligida ko‘rish mumkin. O‘g‘il chaqaloqning bo‘yi 50,43 ± 0,09 sm va tana massasi 3530 ± 21,3 g bo‘lsa, qiz chaqaloqlarda bu ko‘rsatkichlar 49,50 ± 0,08 sm va 3330 ± 20,0 g ni tashkil qiladi. 10-11 yashar bolalarning bo‘yi va og‘irligidagi jinsga bog‘liq farq yo‘qoladi. 12-13 yashar o‘smir qizlarning bo‘yi ham, og‘irligi ham o‘g‘il tengdoshlarinikidan kattaroq bo‘ladi. Bo‘y va tana massasidan tashqari, o‘sish davrida boshqa tizimlar faoliyatida ham jinsiy farq kuzatiladi. Masalan, kaft va gavdani yozuvchi muskullar kuchi, nafas, hamda yurak-qon tomirlar tizimining faoliyat ko‘rsatish imkoniyatlari o‘g‘il bolalarda qiz bolalarnikidan ko‘proq bo‘ladi. O‘sish va rivojlanishga yuqoridigalardan tashqari genetik omillar va qolaversa, tashqi muhit omillari ham jiddiy ravishda ta’sir ko‘rsatadi. Ma’lum bo‘lishicha, bolalar 6-7 yoshga, o‘smirlar 11-14 yoshga yetganda o‘sishning tezlashishi genetik dasturga bog‘liq bo‘lsa, shu davrlarning o‘rtasida (8 yoshda) o‘sishning tormozlanishini muhit sharoitlarining o‘zgarishlari yuzaga chiqaradi. Tana vaznining ortishi ko‘proq tashqi omillarga bog‘liq. Bola iste’mol qiladigan ovqat miqdori va sifati, bolaning harakat faolligi, jismoniy faolligi birinchi galda bu ko‘rsatkichga ta’sir qiladi. Demak, bola organizmining o‘sishi va rivojlanishi genetik va tashqi, ichki muhit omillarining o‘zaro murakkab munosabatlarining natijasidir [5, 11-12, 21, 30]. 12
Akseleratsiya. Akseleratsiya o‘sish va
rivojlanishning asosiy
qonuniyatlaridan biri hisoblanadi. Akseleratsiya deganda o‘sish va rivojlanishning meyor darajasidan ortib ketishi tushuniladi. XIX asr oxiri XX asr boshlarida ko‘p mamlakatlarda bolalarning bo‘yiga o‘sishi tezlashganligi aniqlangan. 1935 yilga kelib nemis olimi Ye.Kox o‘sish va rivojlanishdagi tezlashuv jarayonini “akseleratsiya” deb atagan. Akseleratsiya yosh avlodning ruhan va jismonan, shuningdek aqliy jihatdan tez o‘sishidir. Akseleratsiya uzoq vaqt mobaynida, ya’ni bir asr davomida yaqqol ko‘zga tashlanganligi uchun, keng manoda asriy tendensiya deb yuritiladi. Izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, so‘nggi 100 yillik ichida yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning bo‘yi 5-6 smga, kichik va o‘rta maktab yoshidagi bolalarning bo‘yi 10-15 smga, vazni esa 8-10 kg ga ortgan. Akseleratsiya jarayoni, shuningdek katta odamlar tana o‘lchamlarining ortishini, odam umriniig uzayishini, hayz jarayoni bilan bog‘liq o‘zgarishlarni, ruhiy funksiyalar va odam rivojlanishidagi boshqa o‘zgarishlarni o‘z ichiga oladi [5, 11-12, 21, 30]. Shuni alohida e’tirof etish o‘rinliki, akseleratsiya jarayoni alohida olingan mamlakat yoki ma’lum iqlim va millatga xos emas. Quyidagi jadvalga (1-jadval) e’tibor qilsak, keyingi 35-40 yil davomida sovuq iqlimda yashagan Komi bolalarining ham, dengiz sohilida turuvchi Litva o‘smirlarining ham, issiq iqlimda yashagan o‘zbek bolalarining ham bo‘yi ancha ortganini ko‘rish mumkin [17, 30].
13
1 - jadval Download 1.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling