Qurilish-montaj ishlari tåxnologiyasi va tashkil etish

qoidalari 
 
“Voqåa”-bir yoki bir nåcha ishning sodir etilganligini va 
navbatdagi ishlarni shu onda boshlash mumkinligini ko`rsatuvchi 
bålgi. U kalåndar råjada aylana ko`rinishidagi bålgi yordamida aks 
ettiriladi: 
 
 
 
 
 
 
 
Voqåa vaqt ham, måhnat råsurslarini ham talab qilmaydi. U 
tartib raqami yordamida nomlanadi.  
To`rsimon kalåndar råjada strålka kirmagan voqåa 
“boshlang`ich voqåa”, strålka chiqmagani esa “so`nggi voqåa” 
dåyiladi. 
“Ish”-ishlab chiqarish jarayoni bo`lib, u vaqt va måhnat 
råsurslarini talab qiladi. Ish to`rsimon kalåndar råjada strålkali 
uzluksiz chiziq yordamida ko`rsatiladi: 
 
 

 
190
 
 
 
To`rsimon kalåndar råjada ishlar bajarilishi va ko`rilishi tartibi 
bo`yicha quyidagicha nomlanadi: 
 
 
 
 
 
 
 
i-j-“ko`rilayotgan ish” 
h-i-“oldingi ish” 
j-k-“kåyingi ish” 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ishlarning nomi to`g`ri chiziqning ustiga, davomiyligi, ishchilar 
va smånalar soni chiziq ostiga yoziladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ishlar oldingi va kåyingi “voqåa”larning tartib raqami bilan 
shifrlanadi. Masalan: “7-8”, “10-11” va h.k. 
“Bog`liqlik” (yoki mavhum ish) –bajariladigan ishlarning o`zaro 
tashkiliy-tåxnologik bog`liqligini ko`rsatadi. U vaqt ham, måhnat 
råsurslarini ham talab qilmaydi. Bog`liqlik to`rsimon kalåndar råjada 
uzlukli strålkali chiziq yordamida ko`rsatiladi. 
“Kutish” -måhnat råsurslarini talab qilmaydigan, faqat vaqt 
talab qiladigan jarayon bo`lib, u to`rsimon kalåndar råjada “ish” 
singari uzluksiz strålkali chiziq bilan aks ettiriladi.  

 
191
“Kutish” mazmunan kåtma-kåt bajariladigan ishlar oralig`idagi 
tåxnologik yoki tashkiliy tanaffusdan iborat: 
 
 
 
 
 
 
 
“Yo`l”-to`rsimon kalåndar råjada uzluksiz bajariladigan ishlar 
kåtma-kåtligidan tashkil topadi. Uning uzunligi unga kiruvchi ishlar 
davomiyliklarining yig`indisidan iborat bo`ladi.  
Boshlang`ich voqåadan so`nggi voqåagacha bo`lgan yo`l to`la 
yo`l dåb ataladi. Bitta to`rsimon kalåndar råjada to`la yo`l bir nåchta 
ham bo`lishi mumkin. To`la yo`llar orasida eng katta davomiylikka 
ega bo`lgani “kritik yo`l” dåyiladi. Kritik yo`lning uzunligi qurilish 
davomiyligini ko`rsatadi. 
To`rsimon kalåndar råjani imkoniyat darajasida sodda, 
tushunarli va aniq qilib tuzish kårak.  
Buning uchun quyidagi talab va qoidalarga rioya qilish zarur: 
-to`rsimon kalåndar råjada strålkalar chapdan-o`ngga 
yo`nalgan bo`lishi kårak; 
-to`rsimon kalåndar råja shaklan sodda, ko`pchilik ishlar 
gorizontal chiziqlar bilan ko`rsatilishi, bunda iloji boricha chiziqlar 
o`zaro kåsishmasligi kårak; 
-har xil ishlar bir xil kod (shifr)ga ega bo`lmasligi zarur, 
bunday xollarga yo`l qo`ymaslik uchun parallål bajariladigan ishlarni 
kalåndar råjaga tushirishda qo`shimcha voqåa va bog`liqliklar 
kiritishga to`g`ri kåladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
192
a)noto`g`ri tasvir,                                   b) to`g`ri tasvir 
-agar biror ishni boshqa ish qisman bajarilganda boshlash 
zarur bo`lsa, bu ishni alohida mustaqil ishlarga ajratish kårak:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
a)noto`g`ri tasvir,                                   b) to`g`ri tasvir 
-ishlarning o`zaro tåxnologik yoki tashkiliy bog`liqligini 
ko`rsatish uchun to`rsimon kalåndar råjaga albatta “mavhum ish” 
(bog`liqlik) kiritish zarur: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
a)noto`g`ri tasvir,                                   b) to`g`ri tasvir 
 
-to`rsimon kalåndar råjani tuzishda qurilish oqimlarining 
uzluksiz ishlashini ta'minlash, buning uchun esa ish frontlarini 
zaxvatkalar, yaruslar va bo`linmalarga bo`lib ishlarning o`zaro 
bog`liqligini va kåtma-kåtligini to`g`ri aniqlagan holda to`rsimon 
kalåndar råjani tuzish kårak; 
-to`rsimon kalåndar råjada ayrim ishlarni biriktirish, 
umumlashtirish zaruriyati tug`ilsa quyidagi qoidalarga amal qilish 
zarur: 
a)to`rsimon kalåndar råjada faqat bitta qurilish zvånosi yoki 
brigadasi tomonidan bajariladigan ishlarnigina biriktirish, 
umumlashtirish mumkin; 

 
193
b)agar ishlar guruhi bitta boshlang`ich va bitta oxirgi voqålikka 
ega bo`lsagina, bunday ishlarni umumlashtirib bitta ish ko`rinishida 
tasvirlash mumkin: 
 
 
 
 
 
 
 
 
a)umumlashtirishdan                      b)umumlashtirishdan       
oldingi tasvir                             kåyingi tasvir 
 
v)umumlashtirilgan to`rsimon kalåndar råjaga yangitdan 
(qo`shimcha) voqåa kiritish mumkin emas; 
g)voqåalarning tartib raqamini (kodini) umumlashtirmasdan 
oldin qanday bo`lsa, shundayligicha qolishi kårak; 
-to`rsimon råjalarda boshi bårk ish (tupiklar), ya'ni strålka 
chiqmaydigan voqåalar bo`lmasligi kårak (to`rsimon kalåndar råjadagi 
so`nggi voqålik bundan mustasno): 
-to`rsimon kalåndar råjalarda “ortiq”lar, ya'ni strålka 
kirmaydigan voqåalar bo`lmasligi kårak (to`rsimon kalåndar råjadagi 
boshlang`ich voqålik bundan mustasno) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-to`rsimon kalåndar råjalarda strålkalarning orqaga qaytishiga 
yoki yopiq kontur hosil bo`lishiga yo`l qo`yilmaydi: 
 
 
 
 
 
 
 

 
194
 
 
 
 
 
 
 
a)yopiq konturli                                   b)to`g`ri tasvir     
noto`g`ri tasvir   
 
-voqåalarning tartib raqamini qo`yish “chapdan-o`ngga” 
“yuqoridan-pastga” tartibda amalga oshiriladi. 
To`rsimon kalåndar råjani tuzish uchun avvalo qurilish-montaj 
ishlarining nomlari va hajmi aniqlanib to`rsimon kalåndar råja tuzish 
jadvali to`ldiriladi: 
 
Qurilish-montaj ishlariga måhnat sarfini hisoblash va to`rsimon 
kalåndar råja tuzish jadvali: 
 
Ish 
birligi
ga 
vaqt 
meyori 
Umumiy 
mexnat sarfi 
Ishlarni
ng nomi 
O’lchov bi
rligi 
Ish hajmi 
Kishi 
soat 
Mash 
soat 
Kishi kun 
mash smena 
 
Bri
ga 
(zve
no) 
tar 
kibi 
Meyorlarga ilova 
Smenalar soni 
Smenadag
i ishchilar soni 
Smenadag
i mashinal
ar 
i
Ish davomiyligi, kun 
2 3 4
5 
6 
7  8 9 10 11  12 
 
So’ngra bu jadvalga muvofiq ishlarning tåxnologik va tashkiliy 
kåtma-kåtligini hisobga olgan holda qurilishning to`rsimon kalåndar 
råjasini tuzishga kirishiladi. Uni vaqt masshtabida qurish maqsadga 
muvofiq hisoblanadi. To`rsimon kalåndar råja ostiga ishchilar 
sonining o`zgarish grafigini chizishni ham unutmaslik kårak. 
To`rsimon kalåndar råjani tuzishda yuqoridagi talab va qoidalarga 
amal qilish kårak. 
 
 
 

 
195
18.1.3.To`rsimon grafiklarni hisoblash usullari 
 
To`rsimon kalåndar råja tuzilganidan so`ng, uning to`g`ri 
tuzilganiga ishonch hosil qilingach, quyidagi ko`rsatkichlar hisoblab 
topiladi: ishlarning erta (kåch) boshlanishi va tugashi, har bir ishning 
xususiy va umumiy vaqt zahiralari hamda to`rsimon kalåndar råjadagi 
kritik yo`l. 
To`rsimon kalåndar råjani hisoblashda quyidagi formula va 
bålgilarni asos qilib olish tavisya qilinadi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
i-j –ko`rilayotgan ish 
h-i-oldingi ish 
j-k-kåyingi ish 
t-ish davomiyligi, kun  
n-smånadagi ishchilar soni, kishi 
m-smånalar soni 
T 
eb
 i-j –ko`rilayotgan ishning erta boshlanish vaqti 
T
et
 I-j –ko`rilayotgan ishning erta tugash davri 
T
kb
 i-j -ko`rilayotgan ishning kåch boshlanish vaqti 
T
kt
 i-j –ko`rilayotgan ishning kåch tugash davri 
K i-j –ko`rilayotgan ishning umumiy vaqt zahirasi, kun 
r i-j -ko`rilayotgan ishning xususiy vaqt zahirasi, kun 
 
To`rsimon kalåndar råja ko`rsatkichlarini hisoblash quyidagi 
tartibda olib boriladi: 
1.Ishning erta boshlanish vaqtini aniqlash uchun to`rsimon 
kalåndar råjaning boshlang`ich voqåasidan ko`rilayotgan ishning 
boshlang`ich voqåligigacha bo`lgan eng uzun yo`l davomiyligini 
aniqlash kårak yoki ko`rilayotgan ishning boshlanish vaqti oldingi 
ishlarning eng katta erta tugash davriga tång: 
 
T 
eb
 
i-j
 = max  T
kt
 
h-i
                                              (1) 
 
To`rsimon kalåndar råjaning boshlang`ich voqåasidan 
boshlanadigan barcha ishlar uchun T 
eb
 
i-j
 =0 bo`ladi. 

 
196
Bitta voqåadan boshlanadigan barcha ishlarning erta boshlanish 
vaqti bir xil bo`ladi. 
2.Ishning erta tugash davrini aniqlash uchun uning erta 
boshlanishiga shu ishning davomiyligini qo`shish kårak: 
 
               
      
j
i
эб
j
i
эm
j
i
t
T
Т
−
−
−
+
=
                          
                     (2) 
 
 3.Ishning kåch tugash davri kåyingi ishlarning eng kichik kåch 
boshlanish davriga tång: 
 
              
кб
к
j
кt
j
i
T
Т
−
−
= min
                         (3) 
4.Ishning kåch boshlanish davri ishning kåch tugash davridan 
uning davomiyligini ayrilganiga tång: 
 
                    
j
i
кm
j
i
кб
j
i
t
T
Т
−
−
−
−
=
                        (4) 
 
 
5.Ishning umumiy vaqt zahirasi uning erta va kåch tugashi 
(yoki boshlanishi) davrlari o`rtasidagi ayirma miqdoriga tång: 
 
=
R
 T
эт
 
I-j
 - T
кт
 i-j 
= T 
эб 
i-j 
- T
кб
 
i-j
                 
(5) 
 
6.Ishning xususiy vaqt zahirasi kåyingi ishlarning erta 
boshlanish davridan ko`rilayotgan ishning erta tugash davrini 
ayrilganiga tång: 
 
 
                
=
−j
i
r
 T 
эб 
j –к
 - T
эт
 
I-j
                       (6) 
Xususiy va umumiy vaqt zahiralari “nol”ga tång bo`lgan ishlar 
kåtma-kåtligi (boshlang`ich voqåadan-so`nggi voqåagacha) 
to`rsimon kalåndar råjaning kritik yo`lini tashkil etadi. 
To`rsimon kalåndar råja va uning ko`rsatkichlarini hisoblashning 
3 xil usuli mavjud: 
1.Bo`lmalar (såktor) usuli. 
2.Potåntsiallar usuli. 

 
197
3.Jadval usuli. 
To`rsimon kalåndar råjalarni hisoblashda eng qulay va sodda 
usul-bo`lmalar usuli hisoblanadi.  
Jadval usulida hisoblash nisbatan qiyinroq bo`lib u ko`p vaqt 
talab qilish bilan birgalikda hisoblashlar paytida chalkashib kåtish va 
noaniqliklarga yo`l qo`yish ehtimolligini oshiradi.  
Shuning uchun to`rsimon taqvimiy råjalarni jadval usulida 
hisoblashda kompyutårdan foydalanish maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. 
Yuqorida aytilganidåk, bo`lmalar usuli to`rsimon kalåndar råjani 
hisoblashning eng qulay usuli hisoblanadi. Bunda hisoblashlar 
båvosita to`rsimon taqvimiy råjaning o`zida amalga oshiriladi. 
To`rsimon kalåndar råjani bo`lmalar usulida hisoblash uchun har 
bir voqålik 4 ta bo`lmalarga bo`linadi va bu bo`lmalarga quyidagi 
bålgilashlarga muvofiq uning ko`rsatkichlari yoziladi: 
 
 
 
Hisoblash ishlari quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 
1.To`rsimon kalåndar råjadagi barcha voqåalar bo`lmalarga 
bo`lib chiqilgach, uning yuqori bo`lmasiga “chapdan-o`ngga”, 
“yuqoridan-pastga” amal qilgan holda ularning tartib raqami 
yoziladi. 
2.Boshlang`ich voqålikning chap bo`lmasiga “O” qo`yiladi. 
So`ngra to`rsimon kalåndar råjaning boshidan boshlab so`nggi 
voqåagacha ularning chap bo`lmalariga oldingi ishlarning hisoblab 
topilgan eng katta erta tugash davri yoziladi. So`nggi voqåaning o`ng 
bo`lmasiga uning chap bo`lmasidagi qiymat ko`chirib yoziladi. Chunki 
u o`z navbatida oxirgi ishning kåch tugashi hisoblanadi. 
3.Agar voqåa bir nåchta oldingi ishlarga tågishli bo`lsa, uning 
pastki bo`lmasiga erta tugashi eng katta bo`lgan oldingi ish 
boshlang`ich voqåaning tartib raqami qo`yiladi. 
4.Voqåaning o`ng bo`lmasi to`rsimon kalåndar råja oxiridan 
bosh voqåaga tomon tartib bilan to`ldirib boriladi. Uning qiymati shu 
voqåadan boshlanadigan kåyingi ishlarning eng kichik kåch 
boshlanishiga tång bo`ladi. 
5.Ishlarning vaqt bo`yicha zahiralari (5) va (6) formulalar 
yordamida hisoblab topilib tågishli ishlarning ostiga yozib qo`yiladi. 
6.To`rsimon kalåndar råjada umumiy va xususiy vaqt 
zahiralariga ega bo`lmagan, ya'ni ularning qiymati “0” ga tång 
bo`lgan ishlar aniqlanib, ular orqali o`tuvchi kritik yo`l bålgilanadi.  
Kritik yo`lning uzunligi qurilish davomiyligini ko`rsatadi. 

 
198
Potåntsiallar usulida hisoblash. Bu usulda ham hisoblar båvosita 
to`rsimon kalåndar råjaning o`zida olib boriladi. U quyidagi tartibda 
bajariladi: 
1.Har bir voqålikning yoniga “X”ga o`xshash bålgi qo`yib 
chiqiladi. 
2. “X” bålgisining chap bo`lmasiga kåyingi ishlarning erta 
boshlanishi yoziladi. Hisoblar bosh voqåadan so`nggi voqåagacha 
qarab olib boriladi. 
3.Pastki bo`lmaga davomiyligi eng katta bo`lgan ishning 
boshlang`ich voqåasi tartib raqami yoziladi. 
4.O`ng bo`lmaga ko`rilayotgan voqåaning potåntsiali hisoblab 
yoziladi. Voqåaning potåntsiali dåganda shu voqåadan so`nggi 
voqåagacha bo`lgan eng katta qurilish davomiyligi tushuniladi. 
So`nggi (yakunlovchi) voqåaning potåntsiali “0” ga tång bo`ladi. 
5.Yuqoridagi bo`lmaga eng katta (uzoq) qurilish davomiyligi 
o`tadigan kåyingi voqåaning tartib raqami yoziladi. Undagi va 
yuqorigi bo`lmalarni to`ldirish to`rsimon kalåndar råja oxiridan 
boshlanishiga (orqaga) qarab hisoblanadi. 
Jadval usulida hisoblash.To`rsimon kalåndar råjani bu usulda 
hisoblash quyidagi jadvalni to`ldirish orqali amalga oshiriladi: 
 
 
Ishning erta 
Ishning kech 
Vaqt bo’yicha zahiralar 
To`rsimon 
kalåndar råjani 
hisoblash jadvali
 
Ko’rilayo
tga
n 
ishning shifri 
Ish davomiyligi, 
kun 
boshllanishi 
tugashi 
boshllanishi 
tugashi 
umumiy 
xususiy 
Kritik
 yo
’ldag
i 
ishlar 
 
 
 
 
 
 
To’rsimon kalåndar råjalarni qo`lda hisoblab, yuqoridagi 
jadvalni to`ldirishda yuqorida kåltirilgan formulalar va 
ko`rsatmalardan foydalaniladi. Malakaviy-bitiruv ishlari va kurs 
loyihalarini bajarishda talabalarga to`rsimon kalåndar råjalarni 
kompyutår yordamida jadval usulida hisoblash tavsiya qilinadi. 
 
 
 

 
199
18.1.4.To`rsimon grafikni korråktirovka qilish 
 
To`rsimon grafiklarni vaqt va råsurslar bo`yicha bårilgan 
chåklanishlarga mos kålmaganida korråktirovka qilinadi. 
Vaqt bo`yicha to`rsimon grafikni korråktirovka qilish ishlarning 
davomiyligini qisqartirishdan iborat bo`ladi. Bunda kritik yo`l 
davomiyligini qisqartirish kritik bo`lmagan ishlardagi vaqt 
zahiralaridan foydalanish va måhnat råsurslarini qayta taqsimlash 
hisobiga amalga oshiriladi. Ba'zida qurilish davomiyligini qisqartirish 
uchun to`rning tåxnologiyasini alohida ishlar kåtma-kåtligini va 
o`zaro bog`liqligini o`zgartirish yo`li bilan amalga oshiriladi.  
Korråktirovka qilish kritik yo`l davomiyligining qurilishning 
bålgilangan muddatiga muvofiq kålgunicha takrorlanadi. 
To`rsimon grafikni råsurslar bo`yicha korråktirovka 
qilish,foydalaniladigan råsurslar turlarining ko`pligi sababli murakkab 
masala hisoblanadi. To`rsimon grafik avvalom bor måhnat råsurslari 
bo`yicha korråktirovka qilinadi. 
Måhnat råsurslari bo`yicha korråktirovka qilish quyidagi 
masalalarni hal qilishni ko`zda tutadi: åtakchi brigadalar tarkibining 
doimiyligini saqlash, ishchi kuchini bir tåkisda taqsimlash, mavjud 
vaqt råzårvi chågarasida ishchi kuchi miqdorini minimallashtirish. 
To`rsimon grafikni måhnat råsurslari bo`yicha korråktirovka 
qilish ishchi kuchi harakatlanishi grafigi asosida amalga 
oshiriladi.Korråktirovka qilish jarayonida bir nåcha variant åchimlar 
ichidan eng optimal variant aniqlanadi va u ob'åktning qurilishida 
amalga oshirish uchun asos qilib olinadi. 
 
18.1.5.To`rsimon grafiklar asosida qurilishning borishi nazorat 
qilinadi 
 
To`rsimon grafiklar asosida qurilishning borishini nazorat qilish 
ma'lum daviylikda (har hafta, dåkada yoki oyda) bajariladigan 
quyidagi opåratorlarni o`z ichiga oladi: 
1)mas'ul ijrochilar tomonidan ob'åktda bajariladigan ishlarning 
asl ahvolini baholash va ma'lumot va takliflarni hisoblash markaziga 
uzatish; 
2)ishlarning borishi to`g`risidagi barcha kirish informatsiyasini 
aloqa kanallari bo`yicha uzatish; 
3)mas'ul ijrochilardan olingan ma'lumotlarni optimallashtirish va 
ular asosida ishlar bo`yicha ko`rsatmalarga o`zgartirish kiritish; 
4)opårativ ma'lumotlar bo`yicha to`rsimon grafik paramåtrlarini 
hisoblash; 
5)aniqlashtirilgan hisoblar asosida qurilishning asl holatini tahlil 
qilish; 

 
200
6)åchimlar variantlarini shakllantirish, ularni baholash, qaror 
qabul qilish, bålgilangan råjaning bajarilishini ta'minlash; 
7)ishlarni bajarishning yangi kalåndar muddatlarini aniqlash va 
ularni ma'sul ijrochilarga ma'lum qilish. 
To`rsimon grafikni korråktirovka qilish natijalarini ko`rib chiqish 
va opårativ qarorlar qabul qilish uchun bosh pudratchi qurilish 
tashkilotining rahbari opårativ yig`ilishlar o`tkazib turadi. Bu 
yig`ilishlarda kritik ishlarning mas'ul ijrochilari, bosh pudratchi va 
yordamchi pudratchilar tashkilotlar kuratorlari qatnashadilar. 
Yig`ilishlarda qabul qilingan qarorlar barcha ma'sul ijrochilar uchun 
majburiy hisoblanadi. 
Barcha ijrochilar bilan kålishilgan va ularning vakillari 
tomonidan imzolangan grafik bosh pudratchi tashkilotning bosh 
muhandisi tomonidan tasdiqlinadi. Ishlar boshlanishidan oldin 
grafikning bir nusxasi barcha ijrochilarga taqdim qilinadi, bir nusxani 
esa qurilish maydonida osib qo`yiladi va unda ishlarning borishi 
bålgilab boriladi. Qurilishning borishini to`rsimon grafik bo`yicha 
siståmatik nazorat qilish ijrochilarni intizomga chaqiradi, shoshma-
shosharlikka chåk qo`yadi, sifatning yaxshilanishiga va qurilish 
qiymatining arzonlashuviga olib kåladi. 
 
 
 
Nazorat savollari 
 
1.Oqimning ritmini tuzishda ishlatiluvchini ko`rsating 
 
a)taqvimiy grafik  
b)tarmoqli grafik 
v)moliyalash grafigi 
g)tsiklogramma 
d)komplåktlash grafigi 
 
2.Qalbaki ishni tuzishda foydalanuvchi elåmånt 
 
a)taqvimiy grafik  
b)tarmoqli grafik 
v)moliyalash grafigi 
g)tsiklogramma 
d)komplåktlash grafigi 
 
3.Åtakchi jarayonni tuzishda foydalanuvchi elåmånt 
 
a)taqvimiy grafik  

 
201
b)tarmoqli grafik 
v)moliyalash grafigi 
g)tsiklogramma 
d)komplåktlash grafigi 
 
4. “Kritik yo`l” tushunchasining to`g`ri ta'rifini ko`rsatib båring 
 
a)eng kichik uzunlikka ega to`la yo`l  
b)eng katta uzunlikka ega to`la yo`l 
v)eng kichik vaqt zahirasiga ega to`la yo`l 
g) eng katta vaqt zahirasiga ega to`la yo`l 
d) eng ko`p voqåaga to`la yo`l 
 
5.Ishning boshlanishini kåchiktirish yoki davomiyligini oshirish 
mumkin bo`lgan maksimal vaqtga zahira dåb ataladi 
 
a)ruhsat etilgan 
b)ruxsat etilmagan 
v)xususiy 
g)erkin 
d)umumiy 
 
6.Tarmoqli grafikni hisoblashning mavjud bo`lmagan usulini 
ko`rsatib båring 
 
a)analitik usulda hisoblash 
b)båvosita grafikda hisoblash 
v)jadval usulda hisoblash 
g) “voqåalar” potåntsiallari bo`yicha hisoblash 
d) “kutish”lar bo`yicha hisoblash 
å) “voqåalar”siz hisoblash 
 
1.  “voqåalar” uchun kåyingi ishning erta boshlanishi oldingi 
ishning erta tugallanishiga tång 
 
a)kritik 
b)boshlang`ich 
v)yakuniy 
g)murakkab 
d)sodda 
 
 
 
 

 
202
19.Qurilishning moddiy-tåxnik ta'minotini tashkil etish 
19.1.Qurilishning moddiy-tåxnik ta'minoti to`g`risida tushuncha 
 
Ilgari ta'kidlab o`tganimizdåk, qurilish nafaqat sårmåhnat, balki 
ko`plab xomashyo talab qiladigan soha hisoblanadi. Bu sohada 
ko`zlangan maqsadga erishish uchun uni åtarli mutaxassis kadrlar 
(ishchi-xizmatchilar)bilan, xom-ashyo (matårial, konstruktsiyalar va 
yarimtayyor mahsulotlar)bilan, mashina måxanizmlar, asbob-
uskunalar bilan o`z vaqtida ta'minlash zarur. Qurilishning moddiy-
tåxnik ta'minoti dåganda, unga qurilish matåriallari, konstruktsiyalari 
va qismlarini tayyorlab båruvchi korxonalar, qurilish mashinalari va 
transport vositalarini ekspluatatsiya qiluvchi, ta'mirlovchi korxonalar, 
yordamchi ishlab chiqarish uskunalari, qurilishning enårgåtik va 
ombor xo`jaligi, loyihalash va ilmiy-tadqiqot institutlari, qurilish 
uchun mutaxassis kadrlar tayyorlab båruvchi o`quv yurtlaridan iborat 
katta bir tizim tushuniladi.Qisqacha qilib aytganda, o`zining 
mahsuloti yoki xizmati bilan qurilishda ishtirok etuvchi barcha zavod, 
korxona va muassasalar qurilishning moddiy-tåxnik ta'minotchilari 
dåb yuritiladi. 
Moddiy-tåxnik ta'minot darajasi qurilish sohasida åtakchi o`rin 
egallaydi. Chunki qurilishda ko`zda tutilgan ishlab chiqarish 
råjalarining o`z vaqtida bajarilishi, qurilish mahsuloti sifat 
ko`rsatkichlarining yuqori bo`lishi ko`p jihatdan moddiy-tåxnik 
ta'minot darajasiga båvosita bog`liqdir. Shuning uchun ham 
qurilishning moddiy-tåxnik ta'minotiga jiddiy e'tibor bårish lozim. 
Qurilishning moddiy-tåxnik ta'minotida asosiy o`rinni egallovchi 
og`ir sanoat mahsulotlarining, shu jumladan qurilish mashina-
måxanizmlarining, måtall va yog`och matåriallari kabi o`nlab qurilish 
matåriallarining chåtdan tashib kåltirilishi tufayli ta'minotda 
uzilishlar, åtishmovchiliklar yuzaga kåldi. Narx-navolardagi kåskin 
o`zgarishlar, transport harajatlarining misli ko`rilmagan darajada ortib 
kåtishi oqibatida qurilish mahsulotining tannarxi va narxi ham ularga 
mos ravishda ko`tarilib kåtdi. Bu esa buyurtmachilar safining 
qisqarishiga sabab bo`ldi, qurilish sohasi såzilarli darajada oqsab 
qoldi. 
Yuqoridagi mulohazalar, qurilish sohasida, moddiy-tåxnik 
ta'minotning nåchog`lik ahamiyatga molik ekanligini ko`rsatadi. 
Qurilishni matårial va konstruktsiyalar bilan ta'minlashni tashkil 
qilishda yig`ib-tax qilish (komplåktatsiyalash) tizimi alohida o`rin 
tutadi. Yig`ib-tax qilish usuli dåganda, qurilayotgan ob'åktni yig`ma 
konstruktsiyalar, yarimtayyor mahsulot va matåriallar bilan ishlarning 
tåxnologik bog`liqligini hamda bajarilish sur'atini qat'iy hisobga 
olgan holda oldindan yig`ib tayyorlash va uzluksiz ta'minlash 
tushuniladi. 

 
203
Bu usulning kålib chiqishiga asosan qurilish sohasida 
industriallashtirishning rivojlanishi, qurilish ishlari tåxnologiyasi va 
qurilishni tashkil qilishning ilg`or usullari (transport vositasidan 
to`ppa-to`g`ri montaj qilish, oqim usulida uzluksiz tåzkor ish 
bajarish, qurilish montaj ishlari bilan birgalikda tåxnologik jihozlarni 
o`rnatib kåtish) sabab bo`ldi. Bundan tashqari qurilishni yig`ma va 
yarimtayyor matårial-konstruktsiyalar bilan ta'minlovchi zavod va 
korxonalar sonining ortib kåtganligidir. Masalan bitta ob'åktga g`isht 
bir korxonadan, shifår ikkinchi bir korxonadan, yopma plitalar 
uchinchisidan va hokazo. Agar bu tuzilmalarni, tåxnologik jihozlarni 
oldindan yig`ib to`plab qurilishni uzluksiz ta'minlash chora-tadbirlari 
ko`rilmasa, qurilishda uzilishlar sodir bo`lishiga, ishchilarning ishsiz 
qolishiga, qurilish muddatining cho`zilib kåtishiga olib kåladi. 
Hozirgi paytda bu usulni qurilish ishlab chiqarishida qo`llash 
zaruriyati bormi, dågan savol tug`ilishi tabiiy. Bunga albatta zarur dåb 
javob bårish kårak. Låkin, qurilish konstruktsiyalar narxining oshib 
kåtganligi sababli uni oldindan ko`p miqdorda sotib olib yig`ib tax 
qilishga hamma qurilish tashkilotlarining ham qurbi åtmay qoldi, 
transport narxining oshib kåtishi oqibatida chåtdan kåltirilgan måtall, 
yog`och matåriallar va tuzilmalarni yig`ib qo`yish og`ir bo`lib qoldi. Bu 
bozor iqtisodiyotiga o`tish davri uchun xos bo`lib vaqti kålganda 
qurilish tashkilotlari kuchli ishlab chiqarish quvvatiga ega bo`lganda 
bu usul kång qo`llaniladi.