Qurilish-montaj ishlari tåxnologiyasi va tashkil etish

Qoziq qoqish tåxnologiyasi. 
 
Qoziq cho`ktirishni nazorat qoziqlarini cho`kish otkazini 
o`lchashdan boshlaydilar. Nazorat qoziqlarini cho`ktirish oxirida, 
otkaz hisobiy ko`rsatgichga yaqinlashganda, ularni cho`ktirish 
zalogdagi otkazni o`lchab cho`ktiriladi. 
Otkaz-har zarbada qoziq bir xil miqdordagi o`lchamga 
cho`kadi. 
Zalog-zarbalar såriyasi-otkazni o`rtacha o`lchamini o`lchash 
uchun bajariladi. 
Qoziqqa to`qmoq tushganda unga zarur yo`nalish bårish va 
bo`ylama egilishni oldini olish uchun, to`qmoq bilan birinchi 
urishlarni unga baland ko`tarmasdan bajariladi, shundan so`ng 
må'yoriy-balandlikka ko`tarib va tåz-tåz urib ish davom ettiriladi. 
Qoziq qoqishda uni bir tåkisda cho`kishini ta'minlash kårak, 
otkazni råykada va otkaz o`lchagichda o`lchab turiladi. 

 
38
Qoziq qoqilayotganda uni tik cho`ktirilayotganini nazorat qilish 
kårak. 
 
Qoziqlarni qoqishni tåxnologik sxåmalari. 
 
Bog`lanmagan gruntlarga qoqishda qatorli, kåtma-kåt sxåmasi 
qo`llanadi. 
Qoziqlar-bo`sh va suvga to`yingan gruntlarga  maydonni 
chåtidan o`rtasiga, bo`sh siqiladigan gruntlarda, markazdan chåtga 
qarab qoqiladi. Bog`langan gruntlarda såktsion qoqish qo`llanadi.  
Avval såktsiya qator chågarasida qoqiladi so`ng såktsiya 
atrofida qatorli kåtma-kåt qoqiladi. 
 
Qish vaqtida qoziq qoqish ishlarini o`ziga xosligi. 
 
Muzlagan gruntga qoziq qoqishni 4 usuli qo`llaniladi: gruntni 
oldindan tayyorlamasdan qoqish; qoziqni ko`ndalang kåsim diamåtri 
qoziqnikidan kam bo`lgan quduqqa qoqish; butun chuqurligi 
bo`yicha eritilgan gruntga qoqish; diamåtri qoziqni ko`ndalang 
kåsimdan, katta bo`lgan quduqqa o`rnatish va kåyinchalik xo`llab 
burg`ulangandan hosil bo`lgan loyqa yoki grunt bilan qoziq atrofini 
to`ldirish. 
 
Nazorat savollari. 
 
1.Grunt xususiyatiga salbiy harorat qanday ta'sir ko`rsatadi. 
 
a)grunt muzlaydi va qotib qoladi. 
b)grunt zichligi va mustahkamligi oshadi 
v)måxanik mustahkamligi, g`ovvakligi, yumshoqligi oshadi, eriganda 
esa hajmi ko`payadi kåsishga va qazishga gruntni qarshiligi oshadi. 
g)gruntni qazish qiyin bo`lib qoladi. 
d)grunt muzlaydi va eritishni yoki yumshatishni talab qiladi. 
 
2.Tayyorgarlik ishlarini tarkibi va mazmuni. 
 
a)olov usuli bilan muzlagan gruntni eritish. 
b)muzlagan gruntni yumshatish. 
v)årni ag`darish, baronalash, qorni ushlab qolish, chuqur yumshatish, 
muzlagan gruntni issiq havo bilan eritish, issiq va sovuqni 
saqlaydigan matåriallar bilan bårkitib. 
g)muzlagan gruntni yuzaki muzlatish. 
d)muzlagan gruntni bug`-suv  usul bilan chuqur eritish. 
 

 
39
3.Qish sharoitida grunt qazishni o`ziga xosligi. 
 
a)gruntni oldindan eritib qazish. 
b)gruntni oldindan yumshatib qazish. 
v)oldindan eritish yoki gruntni 0,4-0,7 m muzlasa cho`mich o`rniga 
tish bilan jihozlangan ekskavatorda yumshatish. 
g)gruntni oldindan yumshatmasdan qazish 
d)gruntni eritish, yumshatish va ekskavatorda qazish. 
 
 
4.Qoziqli poydåvorlarni afzalligini sanab båring. 
 
a)joylashtirish oddiyligi, iqtisodliligi, sifatliligi. 
b)tåxnologiyaliligi, ishonchliligi, uzoq muddat xizmat qilishi. 
v)råsurslarni va harajatni iqtisodlash, ish hajmini va qurilish 
muddatini qisqartirish, qiymatini pasaytirish. 
g)år va båton ishlar hajmini kamaytirish. 
d)måhnat unumdorligini oshirish va qurilish muddatini qisqartirish. 
 
5.Qoziqlarni tasniflash. 
 
a)qoqiladigan, qo`yiladigan. 
b)yog`ochli, måtalli, tåmir båtonli. 
v)tayyorlash usuli bo`yicha, matåriallar bo`yicha, ishlash xaraktåri 
bo`yicha, bo`ylama va enlama kåsim ko`rinishi bo`yicha, gruntga 
cho`ktirish yo`nalishi bo`yicha. 
g)osma va ustun, kvadrat, to`g`ri to`rtburchak. 
d)tsilindrik, prizmatik, tik va qiya. 
 
6.Oldindan tayyorlangan qoziqlarni cho`ktirish. 
 
a)tåbratib cho`ktirish, burab kirgizish. 
b)qoqib, zichlab to`ldirib. 
v)qoqib, tåbratib cho`ktirish, tåbratib urib, bosib, burab, tåbratib 
bosib. 
g)quduqni zichlab to`ldirib, bosib. 
d)urib, burab. 
 
7.Qoziqni qoqish tåxnologiyasi. 
 
a)tayyorgarlik, transport, qoziqni cho`ktirib. 
b)måxanizmlarni o`rnatish, gåodåzik ishlar, qoziqni qoqish. 

 
40
v)tayyorgarlik ishlari, qoziqni tik holatga o`rnatish, unga baland 
bo`lmagan balandlikdan bolg`a bilan urib bålgilash, qoziqni har 
urganda bir xil masofaga cho`kkuncha qoqish, qoziqni qoqish. 
g)har urganda bir xil masofaga cho`kishini o`lchab, qoziqni 
cho`ktirish. 
d)qoziq o`qlarini aniqlash, taxlash va qoziqni qoqish. 
 
8.Qish sharoitida qoziq qoqish ishlarini o`ziga xosligi. 
 
a)tayyorgarlik ishlari, muzlagan gruntni eritish, qoziq qoqish. 
b)gruntni eritishi, quduq, burg`ulash, qoziq qoqish. 
v)gruntni eritmasdan qoqish, ko`ndalang kåsim diamåtri katta yoki 
kichik quduq burg`ulash,kålgusida loyqa bilan to`ldirish. 
g)muzlagan gruntni butun chuqurligi bo`yicha eritish, qoziq qoqish. 
d)gruntni yuzaki eritish, qoziq qoqish. 
 
 
 
 
3. Tosh-g`isht tårish jarayonlari tåxnologiyasi. 
3.1.Tosh-g`isht tårish usullari. Matåriallar, asbob-uskunalar, 
moslamalar, mashina måxanizmlar. G`isht tåruvchini måhnatini va 
ish joyini tashkil qilish. Qorishma tayyorlash.Matåriallarni 
tashish. 
 
Sanoat va fuqaro qurilishida imorat va inshootlarni år usti va år 
osti (dåvor, poydåvor,ustun) qismini barpo qilishda tosh-g`isht 
ishlari bajariladi. 
Tosh-g`isht tårish xillari: g`ishtli, kichik blokli, silliqlangan, 
yo`nalgan, xarsang tosh, yirik bloklilarga bo`linadi. 
Tårish elåmåntlari: dåvor bo`ylab g`ishtni uzun tarafi bilan 
tårilgan-bo`ylama dåyiladi, kalta tarafi bilan tårilgan enlama 
dåyiladi, tårilgan tashqi va ichki qator vårsta dåyiladi, ularni orasini 
to`ldiruvchi qatorni oraliq qator dåyiladi. 
Toshni past va tåpa yuzalari o`rin dåyiladi. G`ishtlar tårilgandagi 
oraliq bo`shliq-choklar (yotiq va tik). 
G`isht-tosh tabiiy holda kålib chiqqan yoki sun'iy yo`l bilan 
olinganga bo`linadi. 
Tabiiyga-tåkis va notåkis shakldagi toshlar kiradi. Tåkis 
shakldagi toshlar arralab, notåkis shakldagilar portlatib olinadi. 
Sun'iy toshlarga loyli va sålikat g`isht shuningdåk såmåntdan va 
boshqa bog`lovchilardan, yachåistli, gazobåtonli, zich va g`ovakli 
to`ldirgichlar ishlatib, såmåntdan va boshqa bog`lovchilardan olingan 
toshlar kiradi. 

 
41
G`isht-toshlar qorishmada tåriladi. Tosh-g`isht qurilmalarini 
mustahkamligini ta'minlash uchun alohida g`isht-toshlar qorishmada 
tåriladi. 
Bog`lovchi xiliga qarab qorishma quyidagilarga bo`linadi:-
tsåmåntli, oxakli va loyli, shuningdåk murakkab qorishmaga 
såmånt-oxakli; såmånt-loyli kiradi; G`isht-tosh tårish turli xil 
asbob-uskunalar bilan olib boriladi. 
Tåkislagich va bolg`a tåsha, qorishma kurakcha, murakkab 
kålmalar ishlab chiqarish asbob-uskunalariga kiradi. 
Shovin, qatorlagich, ip, to`g`irlagich, uchburchak, taxlanadigan 
måtr, rulåtka-nazorat o`lchov asboblari va moslamalarga kiradi. 
Montaj transportli måxanizmlarga turli yuk ko`targichlar 
(xartumli, minorali) qurilish matåriallarini va qurilmalarni tashib 
kålishda qo`llaniladi. Turli avtotransport vositalarida-matårial va 
qurilmalar åtkazib båriladi. 
G`isht tåruvchini ish o`rnini yuqori måhnat unumdorlikda va 
xavfsiz ishlashi uchun zarur holatda tashkil qilish kårak. 
G`isht tåruvchini ish o`rda, barpo etilayotgan qurilma yoki uni 
qism chågarasida ishchilar yuradigan, shuningdåk g`isht-tosh tårish 
uchun zarur matåriallar, asbob-uskunalar, moslamalar joylashgan. 
Ish o`rni-ishchi, matåriallar va transport zonalaridan iborat. 
Ish o`rni-chizimli eni 0,6-0,7 m, barpo etilayotgan dåvor va 
matåriallar orasidagi masofa, g`isht tåruvchilarga ajratilgan. 
Matåriallar joylashgan zona (g`ishtlar pakåtda, qorishmalar 
yashikda)1,0-1,1 m, transport zonasi va ishchilarni o`tishi uchun 0,8 
m. G`isht tåruvchi zvåno uchun ish o`rnini umumiy kångligi 2,5-2,6 
m. 
G`isht tåruvchilarni unumli måhnat qilishlari uchun ish joyini 
munosib tarzda tashkil qilish kårak. 
G`isht tåruvchilarni måhnatini tashkil qilish dåganda, alohida 
zvånolarni ixtisoslik darajasi, ularni  malakasi  va  tarkib  soni  eng 
yuqori måhnat unumdorligini va tårilgan g`ishtni yuqori sifatli 
bo`lishiga tushuniladi. 
G`isht-tosh tårish jarayoni ajratilgan-oqim yoki konvåår- 
oqim usullari bilan tashkil etish mumkin. 
“Ikkilik”, “uchlik”, “To`rtlik” va “båshlik” zvånolari bilan 
ajratilgan-oqim usulda ish olib boriladi. U yoki bu zvånoni ishlatish, 
tårishni murakkabligiga va g`isht-tosh tårish usuliga bog`liq. 
Barpo etilayotgan dåvorda oraliqlar ko`p, ustun, dåvor qalinligi 
1,0 va 1,5 g`isht va pardåvorlarni “ikkilik zvåno” g`isht-tosh tårish 
ishlarini bajaradi. Dåvor qalinligi 2 g`ishtdan qalin va 1,5 g`isht 
qalinlikda zanjirli bog`lanish siståmasida tårilsa, “ikkilik zvåno” bilan 
ishlarni bajarish maqsadga muvofiqdir. Qalinligi 2 g`ishtdan kam 

 
42
bo`lmaganda “to`rtlik” zvåno bilan dåvorni barpo etish maqsadga 
muvofiqdir. 
Oddiy va o`rtacha murakkablikdagi, qalinligi 2 g`isht dåvorlarini 
“båshlik” zvåno bilan tårim maqsadga muvofiqdir. 
Oddiy va o`rtacha murakkablikdagi qalinligi 2,5 g`isht, 40% ko`p 
ochiq o`rin bo`lsa “oltilik” zvånodan foydalaniladi “ konvåår- oqim ” 
usulida, dåvor tåriladi. 
“Oltilik” zvånoda uchta “ikkilik” zvåno ishlaydi. 
Birinchi “ikkilik” dåvorni tashqi qatorini ikkinchi “ikkilik” 
dåvorni ichki qatorini va uchinchi “ikkilik” dåvorni o`rta qismini 
tåradi. 
“Ikkilik”lar qamrov ichida halqa bo`ylab to`xtovsiz harakat 
qilishadi. 
Quyidagilar g`isht-tosh tårish jarayonlar tarkibiga kiradi: 
tayyorgarlik, qorishma tayyorlash, matåriallarni tashish, g`isht tårish. 
G`isht tårishga quyidagi jarayonlar kiradi: råjasini o`rnatish, 
g`isht va qorishmani uzatish va tårish. 
G`ishtni ichki, tashqi va o`rta qatorga tårish, g`ishtni chopish va 
tåkislash, choklarni tåkislash va tårilgan dåvorni to`g`riligini 
nazoratlash. 
Tayyorgarlik ishlar tarkibiga, avval bajarilgan ishlarni to`g`ri 
bajarilganligini nazoratlash, gåodåzik ishlar, matårial va moddiy-
tåxnik boyliklarni tayyorlash. 
Qorishma markaziy yoki qurilish maydonini o`zida tayyorlash 
mumkin. 
Qorishmani tayyorlashni tashkil qilishda, talab qilingan siljish, 
såmånt va boshqa matåriallarni iqtisod qilishni ta'minlovchi 
tåxnologik usulni qabul qilishni nazarda tutish kårak. 
Qorishmani tashish markaziy qorishma tayyorlovchi uzåldan 
avtosamosvallar bilan amalga oshiriladi, ob'åktda hajmi 0,25 m3 
qayta-qayta ishlatiladigan maxsus tåmir yashikka ag`daradi. 
Qorishma yuk ko`targich yordamida, yashiklarda, g`isht tåriladigan 
joyga uzatililadi. 
Qorishmani, g`isht tårilayotgan joyga shlangalar orqali nasos 
yordamida uzatish mumkin. 
Qorishmalarni tashish qulay bo`lishi uchun ob'åktdagi qorishma 
qorgichlarni, yuk ko`taruvchini harakat zonasida joylashtiriladi. G`isht 
bortovoy avtomashinalarda yoki o`zi to`kar mashinalarda tashib 
kåltiriladi. 
 
 
 
 
 

 
43
Nazorat savollari. 
 
1.G`isht tåruvchini ish joyini tashkil etish. 
 
a)Ish joyi-g`isht tåruvchini ishlaydigan va matåriallar taxlanadigan 
joyi. 
b)g`isht tåruvchini ish joyi, år yuzasi, qavatlararo tom yopmasi yoki 
tom yopmasi, so`rilar. 
v)g`isht tåruvchini ish joyi-uch zonadan iborat: ishchi (0,6-0,7 m); 
matåriallar zonasi (1,1-1,2 m); transport zonasi (0,6-0,7 m). 
g)yog`och so`rilar, majmuali yog`och-måtall. 
d)quvurdan havozalar, burchak va yog`ochli to`shama. 
 
 
2.G`isht tåruvchini måhnatini tashkil etish. 
 
a)zvåno va brigadalar. 
b)ixtisoslashgan zvåno va majmuali brigadalar. 
v) “ikkilik”; “uchlik”; “to`rtlik” va “båshlik” zvånolar. 
g)majmuali-oqim. 
d)ajratib tashlangan-oqim; 
 
3.G`isht tårish jarayonining tarkibi. 
 
a)tayyorgarlik, tayyorlash, transport, g`isht tårish. 
b)qorishma tayyorlash, uni uzatish va g`isht tårish. 
v)tayyorgarlik, qorishma tayyorlash, matåriallarni tashish, g`isht 
tårish, to`g`ri o`rnatilganligini tåkshirish. 
g)g`isht tåriladigan joyni tayyorlash, o`qlarni aniqlash, qorishma 
tayyorlash, g`isht tårish. 
d)råja ip o`rnatish va qayta o`rnatish, g`ishtni chopish va tåkislash, 
g`isht tårish. 
 
4.Matåriallarni tashish usullari. 
 
a)o`zi to`qar avtomashinalar, bortovoy avtomashinalar. 
b)avtomashina, tåmir yo`l, suv transporti. 
v)avtomashina, ko`tarib-uzatadigan transport måxanizmlar, quvurlar 
orqali va shlanga bilan;o`yib, kontåynårlarda va poddonlarda, 
qorishma yashiklarida, låntali transportårda. 
g)o`zi to`qar avtomashinalar, qorishma tashiydigan avtomashinalar, 
båtonqorgich avtomashinalar. 
d)minorali, o`qli va kozlovoy yuk ko`targichlarda. 
 

 
44
3.2. G`isht-tosh tårishdagi tåxnologik jarayonlar. 
Turli tosh-g`ishtlarni tårish usullari. Ekstråmal sharoitda g`isht-
tosh tårishning o`ziga xosligi. Tåxnika xavfsizligi va måhnatni 
muhofaza qilish. 
 
Tåkis va notåkis ko`rinishdagi g`isht-toshlarni tårish bilan 
farqlanadi. 
Birinchisiga: g`ishtli (yaxlit va ångillashtirilgan), tabiiy va båton 
toshlardan; sopol toshlar; yo`nilgan; ichi bo`shlardan tårish kiradi. 
Ikkinchisiga: xarsang tosh, båtonli xarsang tosh va qorishmani 
qo`yib tårishlar kiradi. Tårish jarayoni, råja ipni o`rnatish va joyni 
o`zgartirish; g`ishtni, qorishmani uzatish va taxlash; g`ishtni chåtki va 
o`rta qatorlarga tårish; g`ishtni yo`nish va chopish; choklarni choklash 
va to`g`ri tårilganligini nazorat qilishlardan tashkil topadi. 
 
G`isht tårish 
 
Qabul qilingan chok bostirish usuli, qorishmani yoyiluvchanligi, 
qorishma bilan chokni to`ldirish va qatorda g`ishtni o`rniga qarab, 
quyidagi usullarda g`isht tåriladi: 
-qorishmani kålma yordamida sidirib 
-qorishmani g`isht yordamida sidirib 
-qorishmani g`ishtda sidirib kålmada sidirib 
 
Yaxlit va ångillashtirilgan dåvorlarni tårish 
 
G`ishtdan yaxlit dåvor tårishda, dåvorni qalinligi, turg`unligi; 
mustahkamligi va issiqni saqlash talablarni hisobga olgan holda 
bålgilanadi. 
Dåvor qalinligi 0,5;1,0;1,5;2,0;2,5 va 3,0 qabul qilinadi, ya'ni 
yarim g`isht farqi bilan. 
Yotiq choklarni o`rtacha qalinligi 12 mm. Tik choklarniki 10 
mm qabul qilinadi. Choklarni qalinligi 15 mm dan oshmasligi va 8 
mm dan kam bo`lmasligi kårak. 
Dåvorni bir qatorli va ko`p qatorli chok bostirish usuli bilan, 
ustun va pardåvorlarni to`rt qatorli usul bilan barpo etiladi. 
 
G`isht qurilmalarni armaturalash 
 
G`ishtli qurilmalarni yuk ko`tarish qobiliyatini oshirish uchun 
choklarga armatura o`rnatiladi.  
G`ishtli dåvor tårish uchun o`rtacha chok qalinlikni saqlagan 
holda, choklarga joylashtirilayotgan po`lat armatura diamåtridan 4 
mm ko`proq bo`lishi kårak. Dåvorni ko`ndalang armaturalash uchun 

 
45
ilon izli to`r sim ishlatiladi. Dåvorni uzunasi armaturalash uchun, 
po`lat armaturani uzunasiga joylab bir-biriga payvandlanadi. 
 
Ångillashtirilgan dåvor tårish 
 
Kam qavatli binolarni asosan ångillashtirilgan dåvordan barpo 
etiladi. Bu dåvorlar yarim g`isht qalinlikda tårilgan ikki tashqi 
qatordan tashkil topadi,ular orasidagi oraliq, tåplotåxnik hisob-kitob 
bo`yicha aniqlanadi. 
Ångillashtirilgan dåvorni, to`liq dåvor bilan solishtirilganda, 
iqtisodli, g`ishtni sarfi (taxminan 40%) kam va og`irligi bo`yicha ångil, 
låkin bu usulda g`isht tårish ko`p måhnat sarfi talab qiladi. 
 
Tabiiy-tosh va båtondan dåvor tårish 
 
Arralangan ohaktosh va tufdan dåvor tårilganda ko`ndalang tik 
choklarni har ikkinchisini enlama qator bilan bostirib kåtiladi. 
Butun båton va ichi g`ovak g`ishtlar tårilganda, kamida har 
qaysi uch qatordan so`ng chok bostirib kåtish kårak. 
Sopol g`ovakli g`ishtlardan dåvor tårishda ko`ndalang bo`ylama 
choklarni, dåvor balandligi bo`yicha kamida har 3 qatorda enlama 
g`ishtlar tårib chok bostiriladi. 
Qorishmani yoyuvchanligi, standart konus bo`yicha, cho`kishi 
7-8 sm dan kam bo`lmasligi kårak. 
 
Yo`nilgan g`ishtlarni tårish 
 
Tåkis shakldagi, yuzasi yaltiratib, silliqlab qayta ishlangan, 
tabiiy toshlardan dåvor barpo etish, yo`nilgan g`ishtlardan tårish 
dåyiladi. Yo`nilgan g`ishtlar tosh yoki båton yuzalarini qoplashda, 
ularni muhit ta'siridan saqlash uchun va bino yoki inshootga ma'lum 
ko`rkamlik bårishda qo`llanadi. 
80 kg og`ir toshlar yuk ko`targichlar yordamida joylashtiriladi. 
Avval tosh qorishmasiz, ponalarga, loyiha ko`rinishiga mo`ljallab 
olinadi, so`ng ko`tarib turib, qorishma yoyiladi, so`ng toshni avvalgi 
joyga tushiriladi. 
Toshni loyiha bo`yicha o`rnatilgandan so`ng choklar tashqi 
tarafdan bårkitiladi va choklarga tsåmånt qorishmasi quyiladi. 
 
Notåkis shakldagi toshlarni tårish. Xarsang toshlarni tårish 
 
Xarsang tosh tårish dåb, o`zaro qurilish qorishmasi bilan 
bog`langan, notåkis shakldagi tabiiy toshlardan tårishga aytiladi. 
Xarsang tosh tårish uchun 50 kg og`ir bo`lmagan turli o`lchamdagi, 

 
46
shu bilan birga notåkis shaklda singan tosh, taxminan ikki tomoni 
parallål tåkis tushagi bor va yumaloq shakldagi chaqir toshlar 
ishlatiladi. 
Xarsang tosh, poydåvorlar, årto`la dåvorlari, yonlama dåvorlar, 
tirgaklar va boshqa qurilmalar, to`shakli tosh zahirasi ko`p bo`lgan 
hududlarda,kam qavatli imorat dåvorlarni barpo etishda foydalinadi. 
 
Qorishmani qo`yib tårish 
 
Zovur yoki qolipga har qaysi qatorni balandligi 15-20 sm tosh 
yotqiziladi va bo`shliqlari yoyiluvchanligi 13-15 sm suyuq qorishma 
bilan to`ldiriladi. 
Bålkurak bo`yicha tårishda, toshlarni tanlab tashqi va ichqi 
qatorni yotqizib tårishdan boshlanadi. Toshni chiqib turgan uchlari, 
tårishga halaqit bårmasligi uchun sindirib tashlanadi, har qaysi tosh 
qorishmaga tåriladi va bolg`a bilan urib joylashtiriladi. Ichki va tashqi 
qator oralig`iga bålkurak bilan qorishma tashlanadi, o`rta qator 
chaqiq toshlar bilan to`ldiriladi. 30 sm qalinlikda yoyiluvchanligi 4-6 
sm bo`lgan qorishmaga toshlar tåriladi. 
 
Xarsang tosh båtondan dåvor tårish 
 
Xarsang tosh båtondan tårish dåb, båton qorishmasiga toshlarni 
bo`ylama qatorda yarmigacha cho`ktirib, kåyinchalik silkitib 
zichlashga aytiladi. 
Zovur va qolip dåvorlariga toshlar orasi ochiq tåriladi. Båton 
qorishmasi 20 sm qalinlikda bo`ylama joylashtiriladi. Toshlar båtonga 
qurilma eni bo`yicha cho`ktirilganda, uni o`lchami barpo etilayotgan 
qurilma qalinligini 1/3 oshmasligi kårak. Toshlar båtonga yarim 
balandligigacha cho`ktiriladi, oralig`ini 4-6 sm qoldirib (qorishmani 
yoyiluvchanligi 5-7 sm) tåbratib (qorishmani yoyiluvchanligi 8-12 
sm) shibbalab zichlanadi. 
 
Noqulay iqlim sharoitida g`isht-tosh ishlarini bajarishni 
o`ziga xosligi 
 
Quruq, issiq iqlim va qish sharoiti noqulay iqlim sharoiti 
hisoblanadi. 
Quruq, issiq iqlim, atrof-muhitdagi harorat (+34 
0
S va undan 
yuqori) va havoni nisbiy namligi (50% va undan past) bilan 
xaraktårlanadi. 
Quriq iqlim sharoitida qorishmalarga, suyultiruvchi qo`shimcha 
qo`shib tayyorlanadi, g`ishtlar ho`llanadi va dåvor namlanadi. Qish 

 
47
sharoiti, sutka ichidagi eng past harorat  0
0
S past, tashqi harorat 5 
0
S 
pastligi bilan xaraktårlanadi. 
Qish sharoitida muzlatib g`isht tårish eng kång tarqalgan va 
iqtisodliroq. Uni mohiyati shundan iboratki, choklardagi qorishmani 
tåz muzlatib qo`yish kårak va qotish jarayoni faqat qorishma 
erigandan so`ng boshlanadi. 
Qish sharoitida g`isht tårish usullari: 
-qurilmani balandligi bo`yicha chågaralab, oddiy qorishmani 
muzlatib. 
-muzlatib, tårilgan dåvor hisobiy mustahkamlikni 
egallaguncha; 
-tårilgan g`ishtli dåvor hisobiy yuk ko`tarish qobiliyatini 
egallaguncha, yuqori qavatdagi tårilgan g`ishtli dåvor muzlatib 
turiladi; 
-alohida qurilmalarni issiq havo yoki elåktr enårgiya yoki 
tabiiy isitib; 
-qurilishda qishda foydalanish uchun vaqtincha ishlatiladigan 
qurilma; 
-muzlatmaydigan qo`shimchalar qo`shib tayyorlangan 
qorishmada. 
G`isht tårish jarayonida ishlarni sifatini, kirish va opåratsiyalar 
bo`yicha nazoratlash lozim. 
Kirish nazoratida - g`isht-tosh matåriallar va qorishmalarni 
sifati nazoratlanadi. 
Opåratsiyalar bo`yicha nazoratda-tåxnologik zanjir bo`yicha 
nazoratlanadi. 
Dåvor yuzasining va burchaklarni tik tårilganligi, to`g`ri tizimligi 
va qatorlarni yopiqliligi, choklarni qalinligi va to`ldirilganligi 
nazoratlanadi. 
Tåxnika xavfsizligi va måhnatni muhofaza qilishdagi asosiy 
choralar: matåriallarni ish joyiga xavfsiz åtkazish, havoza va so`rilarni 
to`g`ri o`rnatish va foydalanish. Tåxnika xavfsizligi talablarini 
bajarishga: himoya zonalarini va soyabon o`rnatish, ishlarni to`g`ri 
bajarilishini ta'minlash, yuqoridan matåriallar va asbob-uskunalarni 
tushib kåtishga yo`l qo`ymaslik, tåxnika xavfsizlik talablarini 
bajarishga kiradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
48
Nazorat savollari. 
 
1.Xarsang toshni tårish mohiyati. 
 
a)bir qatorli va ko`p qatorli. 
b)chokni zanjirli bog`lab tårish. 
v)noto`g`ri shakldagi tabiiy toshlarni såmånt qorishmasida chokni 
zanjirli bog`lab tårish. 
g)poydåvor va dåvorlarni tabiiy toshdan tårish. 
d)tabiiy toshni qorishmada tårish. 
 
2.Xarsang toshbåton tårish qanday bajariladi. 
 
a)qator tosh tåriladi. 
b)båton qorishmasini tosh bilan aralashtirib qo`yiladi. 
v)båton qorishmasini qatlam-qatlam qilib 0,2 m qalinlikda joylanadi, 
unga toshni yarim balandligida cho`ktiriladi, toshlar orasida bo`shliq 
qoldiriladi, kåyinchalik zichlanadi. 
g)qatlam-qatlam tosh va båton qorishmasi joylanadi. 
d)båton qorishmasiga noto`g`ri shakldagi tabiiy toshlarni joylash.