Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən

 

5

Ramiz Mehdiyev 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

DEMOKRATİYA YOLUNDA: 

irs haqqında düşünərkən 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Şərq-Qərb” 

Bakı 

2008 

 

 

 

6 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

 

 

 

 

ISBN 978‐9952‐34‐169‐0 

 

321.8‐dc22 

1. Demokratiya. 2. Demokratiya – Tarix. 

 

R.Mehdiyev. DEMOKRATİYA YOLUNDA:  

irs haqqında düşünərkən 

Bakı, “Şərq-Qərb”,  2008, 792 səh. 

 

© Ramiz Mehdiyev, 2008 

© “Şərq‐Qərb”, 2008 

 

 

Redaktorlar: 

Aslan Aslanov 

Vaqif Musayev 

Tərcüməçilər:  Elman Cəfərli 

Oqtayedr Məmmədov 

Yaşar Quluzadə 

Korrektorlar: 

Bətul Eyvazlı 

 

 

Gülzaman Qurbanova 

 

Çapa imzalanmışdır: 05.04.2008. 

Formatı 60x90 

1

/

16.

.

 

Fiziki çap vərəqi 49,5. 

Ofset çapı. 

Tiraj 500. 

Sifariş 24. 

 

“Şərq‐Qərb” mətbəəsində çap olunmuşdur. 

Bakı, Aşıq Ələsgər küçəsi, 17. 

 

7

 

Demokratiya yolunda: 

irs haqqında düşünərkən 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

zərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, 

fəlsəfə elmləri doktoru, professor Ramiz Mehdiyev 

“Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən” kitabında de-

mokratiyanın mahiyyətini və bəşəriyyətin xalq hakimiyyəti qur-

mağa daim can atmasını  təhlil edir, qlobal transformasiyalarla 

əlaqədar Azərbaycanın inkişafının ictimai-siyasi perspektiv-

lərinin futuroloji icmalını verir. 

Demokratikləşmənin kökləri, “demokratik dalğalar”, “məx-

məri” tranzitlər, postsovet dövlətlərinin inkişaf perspektivləri, 

habelə müxtəlif kliyentalist  ssenariləri həyata keçirməklə təka-

mül yolu ilə inkişafın trayektoriyasını  dəyişdirməyə göstərilən 

cəhdlər müəllifin əsas diqqət yetirdiyi mövzulardır. 

R.Mehdiyevin kitabında müasir dünya nizamı araşdırılır, 

monomərkəzçiliyin mənfi nəticələri üzə  çıxarılır, habelə Yeni 

Dünya Nizamında (Le Nouvel Ordre Mondial) Azərbaycanın 

yeri və rolu təhlil edilir. 

Kitab geniş oxucu dairəsi və  tədqiqatçılar üçün maraq 

doğurur. 

A 

 

 

8 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

 

 

9

 

Müəllifdən

 

 

 

 

 

 

 

Bərabər hüquqlar hamıya, xüsusi imtiyazlar heç kimə. 

 

Tomas Cefferson 

ABŞ‐ın üçüncü prezidenti (1801‐1809) 

 

 

u kitabı yazmaq ideyası məndə çoxdan yaranmışdı. La-

kin uzun müddət bir qərara gələ bilmirdim. Əvvəla, döv-

lət qulluğunda işin həddən çox olması bu cür son dərəcə mə-

suliyyətli və eyni zamanda, yaradıcı  iş üçün az vaxt qoyur. 

İkincisi, cəmi bir neçə illik tarixi olan demokratik Azərbay-

can quruculuğu praktikası ciddi ümumiləşdirmələrə 

başlamağa imkan vermirdi. Lakin 2003-cü ilin prezident 

seçkilərindən sonra Azərbaycanın həyatının bütün sahə-

lərində  əhəmiyyətli irəliləyişlər oldu, mütərəqqi meyillər 

daha da inkişaf etdi, demokratikləşmə prosesi isə daha inten-

siv xarakter aldı. Aydın oldu ki, ölkə demokratik transforma-

siya və sivilizasiyalı birliyə inteqrasiya yoluna möhkəm və 

həmişəlik qədəm qoymuşdur, Yeni Dünya Nizamı sistemində 

özünü inamlı hiss etmişdir, qloballaşan dünyanın çağırışları-

na cavab verməkdən ötrü özünə yeni imkanlar açmışdır. 

Əlbəttə, belə bir şəraitdə ölkənin bütün vətəndaşları kimi, 

məni də demokratiya, ictimai və siyasi quruluşun daha mü-

B

Müəllifdən

 

 

 

10 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

kəmməl səviyyəsi, texnoloji və iqtisadi inkişaf uğrunda, in-

formasiya cəmiyyəti yaradılması uğrunda dünyada gedən ya-

rışda Azərbaycanın hansı yeri tutacağı maraqlandırır. Biz 

bənzərsiz özünəməxsusluğu ilə  fərqlənən dövrdə yaşayırıq. 

Beynəlxalq iqtisadi və siyasi münasibətlərin yeni sistemi 

olan  qloballaşma, dünya informasiya strukturunun ümdə ele-

menti internet, dünya birliyinə öz oyun qaydalarını  qəbul 

etdirən transmilli maliyyə korporasiyaları və sair – zəmanə-

mizin rəmzləri bax, bunlardır. Bütün bunlar bizdən hazırda 

gözəl nəticələr verən islahatların həyata keçirilməsi üçün gə-

ləcəkdə də var qüvvə ilə səylər göstərməyi tələb edir. Azər-

baycanda baş verən dəyişikliklərin dərin mənası  məhz res-

publikanı dünyanın sivilizasiyalı inkişaf yoluna çıxaran isla-

hatların strategiyasındadır. Həmin dəyişikliklər konstruktiv 

müzakirə və mübahisələr aparılmasını tələb edir ki, bunun da 

nəticəsində ölkənin daxili və xarici inkişafı problemlərini 

qlobal ümumbəşəri problemlərlə  vəhdət  şəklində  dərk edə 

bilərdik. Mənim bu kitabım respublikada cərəyan edən ic-

timai-siyasi prosesin əsas cəhətlərini təsvir etmək üçün gös-

tərilən cəhddir. Kitabda araşdırılan məsələlərin seçimi də, nə-

zərdən keçirilən mövzunun xarakterindən asılı olaraq şərhin 

formasının dəyişməsi də bu niyyətlə bağlıdır. 

Demokratikləşmə ilə yanaşı, mən bu məsələlər arasında 

enerjili, iradəli lider başda olmaqla güclü Azərbaycan dövləti-

nin qurulması məsələsini də görürəm. Belə dövlətin qurulması 

ümumən dünya birliyi qarşısında duran ən mühüm məsələlər-

dən biridir, çünki dövlətlərin zəifliyi və tənəzzülü çox sosial-

iqtisadi və siyasi problemlər doğura bilər. Məsələn, məşhur 

Amerika filosofu, sosioloq və futuroloqu Frensis Fukuyama 

bu barədə yazır: “Diqqətimizi dövlətin funksiyalarını məhdud-

laşdırmağa və azaltmağa deyil, məhz güclü dövlət qurmağa 

 

11

yönəltməliyik fikri kimlərəsə yanlış görünə bilər. “Böyük 

hökumətlər”in tənqid edilməsi və güclü fəaliyyəti dövlət sek-

torundan özəl bazarlara və ya vətəndaş cəmiyyətinə keçirmək 

cəhdi ötən otuz ildə digər meyillərlə yanaşı, dünya siyasətində 

üstünlük təşkil etmişdir. Lakin zəif, səriştəsiz və ya mövcud 

olmayan hökumətlər xüsusən inkişaf etməkdə olan dünyada 

ciddi problemlərin mənbəyidir”

1

. 

Keçən əsrin 70-ci illərindən ölkənin dövlət idarəçiliyi sis-

temində çalışan bir şəxs kimi, mən bu illər ərzində Azərbay-

canın nə cür taleyüklü dəyişikliklərdən keçdiyini və müstə-

qillik şəraitində hansı zirvələri fəth etdiyini kifayət qədər də-

qiq və aydın görürəm. Lakin bu kitabı yazmaqla mən heç də 

son həqiqəti deməyə iddia etmirəm, düşünürəm ki, bu təşəb-

büs ölkənin elmi fikrini həmin mövzuya dair ciddi araşdır-

malar aparmağa sövq  edəcəkdir. Təəssüf ki, elmi elitamızın 

xeyli hissəsi keçən əsrin 80-ci illərinin axırları – 90-cı illəri-

nin əvvəllərində düşdüyü süstlükdən hələ çıxmamışdır. 

Demokratik inkişaf müasir dünya siyasi kontekstində  ən 

çox müzakirə edilən problemlərdən biridir. Tez-tez eşidirik 

ki, bu və ya digər dövlət “hamılıqla qəbul edilmiş demokra-

tik standartlar”a uyğun gəlmir, yaxud müəyyən məkanda bər-

qərar olmuş “demokratiyanın səviyyəsi”ndən kənara çıxır. 

Bununla yanaşı, formalaşmaqda olan yeni dünya nizamında 

bəzi dövlətlər həmin bu “hamılıqla qəbul edilmiş standart-

lar”ın bir növ “müəllifləri” rolunda çıxış edirlər. Hər halda, 

mənim fikrimcə, demokratiyanın nə olduğunu və onu bəşə-

riyyəti  əsrlər boyu cəlb edən ictimai-siyasi quruluşun mö-

təbər təcrübəsinə  məhz nəyin çevirdiyini xalqlar özləri 

müəyyənləşdirməlidir. 

                                                 

1

 Ф.Фукуямa. Сильное государство. Москва, 2006, с.6. 

Müəllifdən

 

 

 

12 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Bu kitabın yazılması barədə düşünülərkən, keçmiş so-

sialist düşərgəsi ölkələrində baş verən proseslər sərt tranzit-

lərə hazırlığı xeyli dərəcədə  əks etdirirdi. Həmin ölkələrin 

bəzisi, məsələn, Yuqoslaviya, Gürcüstan, Ukrayna, Qırğızıs-

tan mahiyyətcə öz demokratik inkişafının trayektoriyasını 

təkmilləşdirmək cəhdi olan “məxməri” transformasiyalar dal-

ğasını yaşamalı oldu. Digər ölkələr sabit mərhələli keçidin 

təmin edilməsi üçün demokratik hüquq və azadlıqlar məka-

nını genişləndirən gizli transformasiya apardı. Başqaları isə 

avtarkiyanı üstün tutdu. 

Bir çox əsrlər ərzində bəşəriyyət ədalətli idarəetmə modeli 

hazırlamağa çalışmışdır. Platon, Aristotel, Hobbs, Makiavel-

li, Monteskyö, Russo, de Tokvil və çox böyük sayda digər 

məşhur mütəfəkkirlər, filosof və alimlər vahid məkan və 

cəmiyyətin bütün üzvlərinin hüquq və azadlıqlarının təmin 

olunması  çərçivəsində insanların münaqişəsiz, qarşılıqlı su-

rətdə faydalı  şəraitdə yanaşı yaşaması probleminə  dəfələrlə 

müraciət etmişlər. XVIII əsrdə demokratiya uğrunda müba-

rizə aparanlar iddia edirdilər ki, monarxlar və onların nazir-

ləri mənəvi baxımdan pozulmuşlar, ağılsız və qəbahətlidirlər. 

Bununla belə, insanın öz həyat tərzini və  fəaliyyət formala-

rını müəyyən etməsində  bərabərliyə nail olmaq cəhdləri 

sosial gerçəkliyi demokratik qavramağın  əsasına çevrilmiş-

dir. Hələ Benedikt Spinoza vurğulayırdı ki, cəmiyyətin siyasi 

təşkilinin ən yaxşı forması demokratiyadır, ümumi rifahı, zə-

kanın və insana təbiət tərəfindən bəxş olunmuş azadlığın 

hökmranlığını  ən yüksək dərəcədə yalnız o təmin edə bilər. 

Bununla bərabər, materialist filosof deyirdi ki, idarəetmə 

forması  hər necə olsa da, cəmiyyətdə ali hakimiyyət vətən-

daşların yığıncağına məxsus olmalıdır, çünki yığıncağın ira-

dəsini ehtiraslar deyil, ağıl-zəka müəyyən edir. Yalnız dövlət 

 

13

işlərinin kollektiv müzakirəsi ümumi rifahın təmin edilmə-

sinə yönəldilmiş qərarların qəbul olunmasına kömək edir. 

Bəşəriyyət demokratiya epoxasına çox böyük ümidlərlə qə-

dəm qoymuşdur. Lakin təəccüblü deyil ki, xülyalar tezliklə da-

ğılmalı idi. Aydın oldu ki, demokratiyalar monarxiya və ya 

aristokratiyadan, hər halda, heç də az səhvlər buraxmırlar. De-

mokratiyanın hökumət rəhbərləri kimi irəli çəkdiyi  şəxslərlə 

imperator və kralların öz mütləq hakimiyyətinin icrası naminə 

bu mövqeyə yüksəltdikləri  şəxslər arasında aparıla biləcək 

müqayisə heç də həmişə demosun – xalqın nümayəndələrinin 

xeyrinə olmamışdır. 

Bəşəriyyət inkişaf etdikcə  və insanın həyat fəaliyyətini 

dəstəkləmək üçün yeni mənbələr, yeni məkanlar və enerji 

ehtiyatları axtarılması  zərurəti artdıqca, demokratiyanın 

rolunu müəyyənləşdirməkdə geosiyasi və coğrafi-iqtisadi 

mənafelər üstünlük təşkil etməyə başlamışdır. Bərabər 

hüquqlu yanaşı yaşama ideyaları “yeni hegemonluğun” 

qurulması və “demokratik dövlətlər zolağı” deyilən məkanın 

genişləndirilməsi kimi şərh edilməyə başladı. Nəticədə 

demokratiya XXI əsrin  əsas ideoloji silahına – nəinki möv-

cud rejimləri dəyişdirməyə, tranzitlər və transformasiyalar 

doğurmağa, həm də Yer kürəsinin istənilən nöqtəsinə  hərbi 

müdaxiləni “legitimləşdirməyə” qadir olan silaha çevril-

mişdir. Dünyanı, bir növ, iki düşərgəyə - kommunist və 

kapitalist düşərgələrinə bölən “soyuq müharibə” dövrünün 

müddəaları dünya məkanının “azad, qismən azad və qeyri-

azad” kimi yeni bölgüsü prinsiplərinə transformasiya ol-

muşdur. Bununla əlaqədar fransız filosofu Jan Jak Russonun 

(1712-1778) belə bir fikrini xatırlamaq yerinə düşərdi: 

“Azadlıq idarəetmənin hansısa formasından ibarət deyildir: 

o, hər bir azad insanın ürəyindədir”. 

Müəllifdən

 

 

 

14 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

Demokratiya mücərrəd anlayışdır, yəni ona nəzərdə tu-

tulan son məqsədə çatmaq üçün hansısa bir konkret çıxış 

nöqtəsi kimi baxmağa imkan vermir. Ona görə  də de-

mokratiya xalq hakimiyyəti ideyalarının yad, yaxud yeni 

olduğu məkanlarda birdən-birə  həyata keçirilə bilməz. Hər 

bir digər nəzəriyyə kimi, o da əvvəlki stereotiplərin bütün-

lüklə yox edilməsini, habelə başqa davranış normaları  və 

standartlarının formalaşması üçün vaxt olmasını  tələb edir. 

Üstəlik, demokratik rejim qurulması prosesinin ambivalent-

liyi demokratik transformasiyanın mahiyyətinə yanaşmanın 

özündədir.  Əgər 1974-cü ildə Portuqaliyada başlanmış 

“üçüncü demokratik dalğa” qlobal demokratik irəliləyişin 

nəticəsi idisə, yeni minilliyin əvvəlində “azadlıq və demokra-

tiya zonasının genişlənməsi”ni çoxları  Pax Americana şərt-

lərinin diktə etdiyi yeni dünya nizamı yaratmaq niyyəti kimi 

qavrayırlar. Eyni zamanda, əgər Sovet İttifaqının süqutu təbii 

iqtisadi və siyasi durğunluğun – zamanın tələblərinə adekvat 

cavab verməyə qadir olmamağın doğurduğu durğunluğun 

yekunu idisə, XXI əsrin  əvvəlində “zərif” transformasiya-

ların baş verdiyi bəzi dövlətlərdə gedən proseslər çox vaxt 

klientalist qruplar vasitəsilə “yeni baxışlar”ın postsovet mə-

kanlarına indoktrinasiyasının nəticəsi olmuşdur. 

Təbii ki, demokratiya yalnız demokratik inkişaf təcrübəsi-

nin olduğu yerdə uğurla həyata keçirilir, lakin bu mühakimə 

tranzit cəmiyyətlərdə demokratiyanın müvəffəqiyyətinin 

mümkünlüyünü  əsla  şübhə altına almır. Lakin demokratik 

keçid daha ehtiyatlı, ölçülüb-biçilmiş  və  ətraflı düşünülmüş 

yanaşma tələb edir. İdeya və baxışlar kommunitarizmin 

ənənəvi strukturuna, yəni ictimai baxışlar sisteminə uyğun 

olmasa, onların ixracı səmərəli ola bilməz. İdxal edilən mo-

dellər transformasiyalı  cəmiyyətlərdə  şəraitə uyğunlaşmağa 

 

15

heç də həmişə hazır olmur, çünki gələcək transformasiyanın 

müvəffəqiyyətini xeyli dərəcədə  bəri başdan cəmiyyətin si-

yasi, iqtisadi və sosiomədəni hazırlığı müəyyənləşdirir. Ona 

görə də, hansı məkanda qurulduğundan asılı olmayaraq, de-

mokratiya təkamül yolu ilə  və suveren olmalıdır ki, bu da 

vətəndaş  cəmiyyətinin kompleks şəkildə  və sabit inkişafını, 

səmərəli siyasi strukturun təsis olunmasını, rəqabət qabiliy-

yətli iqtisadiyyat formalaşdırılmasını  və regional proseslərə 

təsirin fəal mexanizmlərinin tətbiqini təmin etməyə imkan 

verir. XXI əsrdə Azərbaycanın inkişafının milli strate-

giyasının əsas istiqaməti məhz bundan ibarətdir. 

“Demokratik dövlətlər zolağı”nın genişləndirilməsi prob-

lemi “sivilizasiyaların münaqişəsi” baxımından da aktualdır, 

çünki iki dünya, – Qərb və qeyri-qərb dünyası  bəşəriyyətin 

inkişafının trayektoriyası haqqında öz təsəvvürlərini təklif 

edir: bəzilərinin fikrincə, dünyanın sabitliyinin təməli dəyər-

lərin müəyyən iyerarxiyasına  əsaslanan homogen qaydadır; 

digərləri isə öz modellərinə müvafiq surətdə mövcud olmağı 

üstün tutur və bu zaman Qərbin daxili işlərə müdaxiləsini 

rədd edirlər. Demokratik xristian dünyasının daha az de-

mokratik, guya ki, avtoritar, qeyri-qərb dünyasına qarşı qo-

yulması problemi dərinləşdirir. Şübhəsiz ki, bütün bu dema-

qoq təriflər demokratiya anlayışını xalq hakimiyyəti nəzəriy-

yəsi müstəvisindən yeni dünya nizamı qurmağa dair geosi-

yasi nəzəriyyə müstəvisinə keçirmişdir. 

Görünür ki, transformasiyalı  cəmiyyətlərdə demokratiya 

ona mərhələlərlə davranışın yad stereotipləri və normalarının 

aşılanmasını tələb edir. Həm də hər bir belə mərhələ ictimai 

şüurun yeni psixoloji və sosial determinantlar məcrasına 

keçməsini şərtləndirir. Başqa sözlə desək, vaxtilə ingilis ya-

zıçısı Hilbert Kiyt Çestertonun (1874-1936) yazdığı kimi, 

Müəllifdən

 

 

 

16 

Ramiz 

Mehdiyev 

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

“demokratiyaya gəlib çıxmaq üçün inqilab gərək deyildir. 

İnqilabın baş verə bilməsi üçün demokratiya gərəkdir”. 

Bu kitab üzərində iş milli müstəqilliyimizin 15-ci ildönü-

mündə başa çatmışdır. Təbii ki, 15 il hər bir dövlətin tari-

xində olduqca az müddətdir, amma sabit və səmərəli dövlət-

çilik qurulmasından, mükəmməl siyasi strukturun və 

demokratik sistemin formalaşmasından, milli iqtisadiyyatın 

intensiv inkişafından, ölkə  əhalisinin rifahının artmasından 

ötrü Azərbaycan üçün tamamilə kifayət etmişdir. Azərbayca-

nın inkişaf etmiş dövlətlərin səviyyəsinə çatması üçün hələ 

xeyli yol keçmək və çox işlər görmək lazımdır, lakin buna 

baxmayaraq, indinin özündə  cəsarətlə deyə bilərik ki,  

ümummilli lider Heydər  Əliyevin seçdiyi və Prezident 

İlham Əliyevin davam etdirdiyi strategiya Azərbaycan xalqı-

nın tələblərinə və maraqlarına cavab verir. 

Biz bu kitabda Azərbaycan oxucusundan ötrü, habelə de-

mokratiyanın tarixi və “məxməri” transformasiyaların təcrübəsi 

ilə tanış olmaq istəyənlər üçün maraq doğuracaq məsələlərin 

geniş dairəsini ümumi şəkildə  təsvir etməyə çalışmışıq. 

Bununla yanaşı, biz 2005-ci ilin noyabrında, parlament seçkiləri 

ərəfəsində Azərbaycanda “narıncı” inqilab ssenarisinin həyata 

keçirilməsi imkanlarını  və onun iflasa uğramasını da təhlil 

etməyə çalışmışıq, çünki dövlət idarəçiliyi strukturunda 

bilavasitə işləyən insanın mövqeyi təkcə müasirləri üçün deyil, 

gələcək nəsillər üçün də maraq doğura bilər. Biz mümkün qədər 

obyektiv olmağa çalışmışıq, çünki tarix ədalətlidir və yalançı 

iddiaları  qəbul etmir. Professor V.İ.Ukolova A.C.Toynbinin 

“Sivilizasiya tarixin məhkəməsi qarşısında” kitabına ön sözdə 

yazır: “İlk baxışdan tarixin məhkəməsi... hökm verilməsi ilə 

nəticələnən, yaxud, hər halda, qətiliyi vahimə doğuran son 

qiymət verilməsinə  gətirib çıxaran sərt, hətta amansız 

 

17

anlayışdır. Lakin xatırlamaq faydalı olar ki, “tarix”, “həqiqət” 

və “iddiaçı” sözləri ümumi kökdən gəlir və ilkin mərhələdə 

tarix təkcə hekayət deyil, həm də axtarışdır və deməli, yekun 

vurulmasını  və bu yekunların ictimaiyyətə  təqdim edilməsini 

nəzərdə tutur”. Mənim təşəbbüsümün nə dərəcədə baş tutduğu 

barədə, qoy bu kitabın oxucuları qərar versinlər. 

Fikrimi tamamlayaraq, Karl Popperin bu sözlərini misal 

gətirmək istəyirəm: “Demokratik təsisatlar öz-özünə yaxşılaşa 

bilməz, onların yaxşılaşması bizdən asılıdır. Demokratik 

təsisatların yaxşılaşması problemi təsisatlar qarşısında deyil, 

həmişə  şəxsiyyətlər qarşısında duran problemdir”. Deməli, 

Azərbaycanın demokratik gələcəyi müstəqilliyin, sabitliyin 

qorunub saxlanılması və klientalist qrupların siyasi hegemon-

luq qurmağa buraxılmaması üçün böyük səylər göstərməli 

olan müasirlərimizin və gələcək nəsillərin öncül vəzifəsidir. 

Bu kitab üzərində işləyərkən mənə kömək göstərənləri xa-

tırlatmaq  ədalətli olardı.  İlk növbədə, təvazökar və  əməkse-

vər gənc insan olan köməkçim Elnur Aslanova təşəkkür et-

mək istəyirəm. Onun internet səhifələrində apardığı axtarışlar 

və lazımi ədəbiyyat seçilməsinə köməyi olmasaydı, mən əl-

yazmanın çapa hazırlanması vaxtını xeyli uzatmalı olardım. 

Nəhayət, bütün bu müddət  ərzində az diqqət yetirdiyim 

ailəmin üzvlərinə qeyri-adi dərəcədə dəyanətli və çox səbirli 

olduqlarına görə minnətdaram. Uzun gecələr yazı masası ar-

xasında işləyərkən vicdan əzabı çəkirdim ki, ailə tədbirlərin-

də  və istirahət zamanı onlara qoşula bilmirəm. Onların ali-

cənablığı olmasaydı, bu kitab, çətin ki, ərsəyə gələrdi. 

Akademik Ramiz Mehdiyev 

Müəllifdən

 

 

 

19

1‐ci fəsil 

 

Əzablı 

yollarla 

ulduzlara 

doğru 

 

 

 

 

  FƏSİL 

 

 

 

 

 

 

ƏZABLI 

YOLLARLA 

ULDUZLARA DOĞRU

 

I 

 

 

 

 

 

20 

Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

 

 

21

1‐ci fəsil 

 

Əzablı 

yollarla 

ulduzlara 

doğru 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gələcək  bu  gün  yaranır  və  müasir  qərarlar 

işləyib  hazırlamaq  üçün  onun  istiqamətlərini 

bilmək  zəruridir.  Gələcəyə  doğru  yol  dünyanın 

hissi  və  rasional  qavranılmasının  hüdudlarında 

–  qurub‐yaratmaq  və  ya  uçurub‐dağıtmaq 

ehtirasının 

alovlana 

biləcəyi 

hüdudlarda 

başlanır. Fikrin hərəkəti məchulluğun gizləndiyi 

bu  qızmar  üfüqlərə  doğru  yönəlmişdir.  Bu 

hərəkət  bilik  xəzinəsini  doldura  biləcəkmi  –  bu 

barədə  həmin  yola  qədəm  qoymağa  cəsarət 

edənlər  qərar  verməlidirlər.  Axı,  xəyalların 

fırtınalı  okeanını  həqiqət  səltənəti  kimi  qəbul 

etmək  çox  asandır.  Nə  kimi  texnologiyalar 

həyata  keçirilsə  də,  sosial  tərəqqinin  baş 

kommunikasiyası  real  coğrafi  məkandan  deyil, 

insanın  daxili  dünyasından  keçir.  Özünü 

dəyişmədən, Dünyanı dəyişdirmək olmaz.