Reja: I. Kirish. Shaxs ma’naviyati

Mavzu: . Shaxs ma’naviyatining shakllanishiga ijtimoiy muhit va davr ruhining ta’siri.

Reja:

I.Kirish.Shaxs ma’naviyati
II.Asosiy qism:
1. Ma’naviyatning shakllanish bosqichlari
2. Ijtimoiy muhit va davr ruhini ma’naviyatga ta’siri
III.Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Darsning maqsadi;Ushbu darsning maqsadi ijtimoiy muhit va davr ruhi shaxsiy ma'naviyatning shakllanishiga qanday ta'sir qilishini o'rganishdan iborat bo'ladi. Shaxsiy ma'naviyat - bu shaxsning ma'naviy yoki diniy o'ziga xosligi bilan bog'liq bo'lgan o'ziga xos e'tiqodlari, qadriyatlari va amaliyotlarini anglatadi.
Madaniy me'yorlar, ijtimoiy tuzilmalar va institutlarni o'z ichiga olgan ijtimoiy muhit shaxsning ma'naviyat haqidagi tushunchasini sezilarli darajada shakllantirishi mumkin. Misol uchun, diniy xonadon yoki jamoada o'sish muayyan ruhiy e'tiqod va amaliyotlarni qabul qilishga olib kelishi mumkin.

Tayanch tushunchalar.Ijtimoiy muhit va davr ruhining shaxs ma’naviyatining shakllanishiga ta’siri murakkab va serqirra mavzu bo‘lib, u turli sohalar, jumladan, psixologiya, sotsiologiya, antropologiya kabi olimlar va tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan.
O‘z mohiyatiga ko‘ra, shaxsiy ma’naviyat deganda shaxsning o‘zidan kattaroq narsa bilan ma’no, maqsad va aloqani izlash bilan bog‘liq sub’ektiv e’tiqodlari, qadriyatlari va amaliyotlari tushuniladi. Ijtimoiy muhit va davr ruhi shaxsiy ma'naviyatni bir necha jihatdan shakllantirishi va ta'sir qilishi mumkin, jumladan:
Madaniy me'yorlar va qadriyatlar: Ma'lum bir jamiyatda keng tarqalgan madaniy me'yorlar va qadriyatlar shaxsning ma'naviyat bilan bog'liq e'tiqodlari va amaliyotlariga ta'sir qilishi mumkin. Masalan, ba’zi madaniyatlarda ma’naviyat diniy an’analar bilan chuqur chambarchas bog‘langan bo‘lsa, ba’zilarida ko‘proq individuallik va o‘z-o‘zini boshqarish xususiyatiga ega.
Ijtimoiy tarmoqlar: Shaxs mansub bo'lgan ijtimoiy tarmoqlar ham shaxsiy ma'naviyatni shakllantirishda muhim rol o'ynashi mumkin. Misol uchun, agar odam meditatsiya va ongni rivojlantirish amaliyotini qadrlaydigan odamlar bilan o'ralgan bo'lsa, ular bu amaliyotlarni o'zlari qabul qilishlari mumkin.
Tarixiy kontekst: Shaxs yashaydigan tarixiy kontekst uning ma'naviyatiga ham ta'sir qilishi mumkin. Masalan, ijtimoiy va siyosiy inqiroz davrida odamlar noaniqlik bilan kurashish va qiyin sharoitlarda ma'no topish usuli sifatida ma'naviyatga murojaat qilishlari mumkin.

Kirish

Shaxs ma’naviyatini rivojlantirishning omillari va vositalari kо‘p. О‘zbek xalqining eng qadimiy davrlardan boshlab hozirga qadar davom etib kelayotgan, о‘z ahamiyatini hech qachon yо‘qotmaydigan ajoyib qadriyatlaridan biri – ota-onani yuksak darajada e’zozlash, hurmatini joyiga quyishdan iboratdir. Farzand uchun dunyoda ota-onadan kо‘ra mehribon, aziz va mo`tabar zot yо‘q. Ota-ona farzandlarning suyanchig`i, bitmas-tuganmas boyligidir. Buyuk bobomiz hazrat Alisher Navoiy aytganlaridek ota-onani hurmat qilish «…farzandlar uchun majburiyatdir. Bu ikkisiga xizmatni birdek qil, xizmating qancha ortiq bо‘lsa ham kam deb bil. Otang oldida boshingni fido qilib, onang uchun butun jismingni sadaqa qilsang arziydi! Ikki dunyong obod bо‘lishni istasang, shu ikki odamning roziligini ol! Tunu kuningga nur berib turgan – birisini oy deb bil, ikkinchisini quyosh. Ularning sо‘zlaridan tashqari bir narsa yozma, ular chizgan chiziqdan tashqariga bir qadam ham bosma. Hamma xizmatni sen odob bilan bajar, «adab» sо‘zidagi «dol» kabi qomatingni ham qil».Tan olishimiz kerakki, shо‘rolar davrida keksalarni, ota-onalarni hurmat qilish haqidagi milliy qadriyatlarimiz biroz xira torta boshladi. Ba’zi yoshlarimizda о‘zlaridan kattalarni, nuroniy qariyalarni hurmat qilish, ularning nasihatlariga quloq solish singari yuksak ma’naviy fazilatlar yо‘qolib ketayotgani sezilmoqda. Ehtimol, boshqa millat kishilari bunga unchalik e’tibor berishmas, lekin biz, о‘zbeklar buni his qilmay ilojimiz yо‘q.Keksalar uchun ajratilgan uylarda farzandlari tirik о‘ziga tо‘q bо‘lgan ota-onalar yashayotganligiga toqat qilib bо‘lmaydi.
Gohi-gohada bо‘lsa ham, ota-onaga qо‘l kо‘tarish, undan ham og‘irroq jinoyat qilish hollari sodir bо‘lib turganligini eshitib turibmiz! Bu — oddiy nuqson emas, balki uchiga chiqkan tubanlik bag‘ritoshlik milliy qadriyatlarimizni oyoq-osti qilish, о‘z insoniyligini yо‘qotishdir. Milliy qadriyatlarimizga, о‘zbek xalqining sha’niga dog‘ tushuradigan bunday yaramas hodisalar zamini, ildizi, sababi nimada, degan savol paydo bо‘lishi tabiiy.SHо‘rolar davrida, avlod-ajdodlarimizning о‘gitlari, pand-nasihatlari, ajoyib an’analarimiz targ‘ib qilinish о‘rniga nuqul qoralandi, yomon otli qilindi, bid’at, xurofot, deb baholandi. Milliy tarbiya borasidagi merosimiz о‘rganilmadi, targ‘ib etilmadi. Ularning о‘rniga ta’lim-tarbiya borasida Yevropa, Rusiya modelini kо‘klarga kо‘tarib maqtab, targ‘ib qilib, yoshlarimizni о‘z milliy qadriyatlarimizdan bebahra qilib qо‘ydik. Ana shu tufayli diniy-axloqiy, oila, qо‘ni-qо‘shni, mahalla-ko`ylar ta’siri kabi ta’lim-tarbiyaning hayot sinovidan о‘tgan bebaho boyliklaridan judo bо‘la boshladik. Mustaqilligimiz tufayli bularga chek qо‘yildi, bunday salbiy illatlarni tugatish borasida sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda.Kattalarga izzat-ikrom, kichiklarga mehr-shafqat, ota-onalarga e’zoz, farzandlarga mehr-sadoqat kabi insonni inson sifatida ulug‘laydigan, axloqiy, ma’naviy jihatdan gо‘zal va barkamol qiladigan qadriyatlarimiz odamlar, ayniqsa yoshlar qalbidan о‘rin ola boshlagani quvonchli bir holdir. Mustaqil О‘zbekiston Respublikasining asosiy qonuni – Konstitutsiyada farzandlarning jamiyat, oila, ota-onalari oldidagi insoniy burchlari va mas’uliyatlari nimalardan iboratligi milliy qadriyatlarimizdagi asosiy g‘oya va qoidalarga asoslanib belgilab berilgan. Uning 66-moddasida qayd qilinishicha, voyaga yetgan, mehnatga layoqatli farzandlar о‘z ota-onalari haqida g‘amhо‘rlik qilishga majburdirlar.
Xullas, har bir farzandning о‘z ota-onasini e’zozlashi farzandlik burchi va jamiyat oldidagi mas’uliyati sanaladi. Ota-onani e’zozlashning quyidagi sharqona talablariga hammamiz amal qilishimiz ham farz, ham qarz, farzandlik burchimizdir. Ota-onaga taom berish, ozoda qilib kiyintirib qо‘yish, kasal bо‘lganda shifokorga kо‘rsatish, kerakli dori-darmonni keltirib berish, doimo hol-ahvol, sihat-salomatliklarini sо‘rab turish, ota-ona oldida «uh» tortmaslik
gerdaymaslik lozim bо‘ladi.

Ota-ona norizo bо‘lgan ishni qilmaslik, aroq ichma, yomonlarga qо‘shilma, desa uni qilmaslik va qо‘shilmaslik kerak bо‘ladi. Kо‘chada yurganda otadan oldin yurmaslik, otadan avval ovqatga, dasturxonga qо‘l uzatmaslik, otadan avval о‘tirmaslik, otadan kо‘ra poygakda o`tirish lozim. Otaning oldida oyoqni uzatib, yonboshlab olish bizning axloq-odobimizga kirmaydi. Ota-ona chaqirganda labbay deb javob qaytarish, nima ish qilayotgan bо‘lsa, hech ikkilanmasdan darrov ularga javob berish farzandlik burchi hisoblanadi. Shunda ota-ona о‘z farzandidan rozi bо‘ladi. Ota-onaning roziligini olgan farzand baraka topadi, ishi о‘ngidan kelaveradi, oldiga qо‘ygan maqsadiga erishadi.