Reja o`lchov vositalarining tasnifi va asosiy o`lchov vositalarining qo`llanish sohalari. Shtangensirkulli o`lchash asboblari

MA’RUZA № 8
O`LCHOV VOSITALARINING TUZILISHI
REJA

1. 
   O`lchov vositalarining tasnifi va asosiy o`lchov vositalarining qo`llanish sohalari. Shtangensirkulli o`lchash asboblari.
   
2. 
   Mikrometrik o`lchash asboblari.
   
3. 
   Kalibrlarning turlari.
   

«Shtangenasbob» umumiy nomlanishda o’lchov vositalarining katta guruhi birlashgan bo’lib, ular chiziqli o’lchamlarni o’lchash uchun mo’ljallangan.

Shtangen asboblarga keng tarqalgan shtangensirkullar, shtangenreysmuslar va shtangenchuquro’lchagichlar kiradi (8.1-jadval).
8.1–jadval.

Turi	O`lchash (diapozoni) chegaralari, mm	Noniusning hisoblash qiymati, mm	Yo`l qo`yiladigan xatoliklar,
GOST 166 – 88 (ST SEV 704 – 77 – ST SEV 707 – 77) bo`yicha shtangenasboblar
ShTS – I ShTS – II ShTS – III	0…125 0…160; 0…200; 0…250 0…160; 0…200; 0…250	0,1 0,05 va 0,1 0,05 va 0,1	100 50 va 100 50 va 100
ShTS – III	0…315; 0…400; 0…500 250…630; 250…800; 320…1000; 500…1250; 500…1600;	0,1	100 100
ShTS – III	800…2000; 1500…3000; 2000…4000	0,1	200…400
GOST 164 – 80 bo`yicha shtangenreysmaslar
ShR	0…250; 40…400; 60…630	0,05	50
ShR	100…1000; 600…1600; 1500…2500	0,1	100…200
GOST 162 – 80 (ST SEV 704 – 77, ST SEV 708 – 77) bo`yicha shtangenchuquro`lchagichlar
ShG	0…160; 0…200; 0…250; 0…315; 0…400	0.05	50

Shtangenasbobning asosiy detali bu uning metal lineykasi–shtangasi bo’lib, unda millimetrli shkala o’yilgan va unga siljiydigan ramka kiygizilgan. Shtanga shkalasining har bir bo’linmasi 1 mm ga teng. Siljiydigan yordamchi shkala-nonius asosiy shkala bo’linmasining ulushlarini hisoblashga imkon beradi. Nonius qurilmasi asosiy shkala va nonius shkalasi bo’linmalari intervallarining farqiga (ayirmasiga) asoslangan. Misol: agar asosiy shkala bo’linmasining intervali 1 mm ga, nonius shkalasi bo’linmasining intervali 0,9 mm ga teng bo’lsa, u holda nonius bo’yicha hisoblash qiymati l,0-0,9q0,l mm ga teng. Shtangenasboblar nonius hisoblash qiymati bo’yicha 0,1 va 0,05 mm chiqariladi. Eng ko’p tarqalgan 0,1 mm noniusli shtangenasboblar 10 ta bo’linishli 9 mm uzunlikdagi nonius shkalasiga egadir. Nonius shkalasi ikki qo’shni shtrixlari (bo’linmasi) orasidagi masofa 0,9 mm ga teng, ya’ni nonius shkalasi bo’linmasi shtanga shkalasi bo’linmasidan 0,1 mm ga kaltadir.

Agar noniusning nol bo’linmasi (shtrixi) asosiy shkalaning nol bo’linmasi (shtrixi) bilan bir-biriga to’g’ri keltirilsa (8.1–rasm, a), u holda noniusning birinchi bo’linmasi asosiy shkala (shtanga) ning birinchi bo’linmasidan shkalalar intervallarining ayirmasi qiymatiga, ya’ni 0,1 mm ga siljiydi (orqada qoladi);
ikkinchi bo'linma 0,2 mm ga va hokazo, noniusning o'ninchi bo'linmasi esa 1 mm ga siljib, shtanga asosiy shkalasining to'qqizinchi bo'linmasiga to'g'ri keladi. Noniusni yana davom ettirish foydasizdir, chunki bu ish nonius shtrixlarining asosiy shkalasi shtrixlariga nisbatan siljishining qaytarilishiga olib keladi, xolos.