Reja: Shaxs tushunchasi

Mavzu:Shaxs va uning agressivligi

Reja:
1.Shaxs tushunchasi
2.Agressiya tushunchasi
2.Shaxs va uning agressivligi

Shaxs tushunchasi insonga taalluqli bo‘lib, psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega bo‘lgan jamiyatning a’zosini ifodalashga xizmat qiladi.
Odam shaxs bo‘lishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, o‘zini yaxlit inson sifatida his etishi, o‘z xususiyatlari va sifatlari bilan boshqalardan farq qilmog‘i kerak.
Shaxs, mohiyatiga koʻra, madaniylashgan, ong, aql orqali faoliyatini boshqarish imkoniyatiga ega boʻlgan, ijtimoiytarixiy anʼana, turmush tarzi va tajribaga asoslangan muayyan avlodlar vakili. Shaxs fenomeni inson olamining butun murakkabliklarini oʻzida mujassam etadi. Uni har tomonlama oʻrganish maqsadida turli davrlarda tadqiqot olib borilgan. Ayniqsa, sharqda u yuksak axloqiymaʼnaviy meʼyorlar orqali tushunilgan va oliy xilqat, bebaho qadriyat deb hisoblangan. Inson Sh. sifatida komillikka intiladi, hayot mazmunini boyitadi, shu asosda kishilik jamiyatining goʻzal va farovon boʻlishiga ehtiyoj sezadi.
Shaxsning hayot tarzi bevosita jamiyat hayotiga daxldor va hayot neʼmatlaridan toʻla foydalanishga haqli. Shaxs tushunchasi inson tushunchasining yuksak koʻrinishi, oliy maqomidir. Har qanday odam tabiiy mavjudligi, yashash huquqi va hayot qadriyatiga ega boʻlgan jonzotdir. Biroq u hamma vaqt ham toʻlaqonli shaxs boʻlib yetilmasligi mumkin.
Shaxsga doir individual taraqqiyot samarasini hamda shaxslararo munosabatlarni belgilovchi xulq-atvor va xatti-harakatlarning eng muhim xususiyatlaridan biri agressivlikdir. Agressiya – bu odamlar, odamlar guruhiga nisbatan jismoniy va ruhiy zarar yetkazishga qaratilgan individual yoki jamoaviy xatti-harakatlar majmui hisoblanadi. Bugun insoniyat tarixi ishonchli tarzda shuni isbotlamoqdaki, agressiya shaxs va jamiyat hayotining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bundan tashqari, agressiya ulkan tortishish kuchi va yuqumlilik xususiyatiga ega – ko‘pchilik o‘zining agressiv ekanini inkor etadi, ammo o‘zining kundalik hayotida esa, uni keng namoyish qiladi. Aynan agressiv xulq-atvor shaxslararo nizolarning vujudga kelishiga va ularni hal etishning asossiz yo‘llari paydo bo‘lishiga olib keladi.
Ijtimoiylashuv – individning ijtimoiy tajribani o‘zlashtirish jarayoni va faolligi bo‘lib, bu o‘z navbatida muloqot va faoliyatda namoyon bo‘ladi. Ijtimoiylashuv jarayoni jamiyatdagi turli o‘zgarishlar va maqsadga yo‘naltirilgan tarbiya natijasida stixiyali tarzda kechadi. Ijtimoiylashuv jarayonini turli psixologik ilmiy maktablar turlicha tahlil qilganlar: 1) neobixeviorizm namoyandalarining fikricha, ijtimoiylashuv – bu ijtimoiy o‘rganishdir; 2) interaksionizm vakillarining fikricha, o‘zaro taʼsirlar natijasi; 3)gumanistik psixologiya vakillarining taʼriflashicha, «Men» konsepsiyasining namoyon bo‘lishidir.
Ijtimoiylashuv serqirra jarayon bo‘lib, yuqorida keltirilgan psixologiyaning ilmiy maktablari namoyandalari uning faqat bir tomonigagina asosiy urg‘u beradilar. Hozirgi kunda jahon psixologlari ijtimoiylashuv muammosini ijtimoiy xulq-atvorni boshqarishning dispozitsion konsepsiyasi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqishga harakat qilmoqdalar. Bu konsepsiya shaxslararo munosabatlarga kirisha olish darajasiga bog‘liq ijtimoiy xulq-atvorni boshqarish tizimini tahlil qiluvchi dispozitsiyalar iyerarxiyasini o‘z ichiga qamrab oladi.
Insonlardagi shaxslararo munosabatlarda namoyon bo‘luvchi xulq-atvor tiplaridan biri agressiyadir. “Agressiya” tushunchasiga izoh berish qator qiyinchiliklarni tug‘diradi, chunki bu atama ko‘plab xatti-harakat shakllarini ifodalaydi. Odamlar biron kimsani agressiv shaxs sifatida tavsiflaganlarida, uni boshqalarni haqorat qiluvchi yoki badfeʼl, barcha narsani o‘zi istaganidek qilishni istaydigan yoki o‘z g‘oyalarini qatʼiy himoya qiladigan, yechimi yo‘q muammolar girdobiga o‘zini giriftor qila- digan inson kabi taʼriflarni keltirishlari mumkin.
Insonning agressiv xatti-harakatlarga moyilligini turlicha tushuntirishga qaratilgan dastlabki nuqtai nazarlar ichida U.Makdaugoll, Z.Freyd, G.Marrey va boshqa olimlarning «inson va hayvonlarda agressiyaning tug‘ma instinkti mavjud bo‘ladi», degan qarashlaridir. Agressiv xulq-atvor haqidagi fikr-mulohazalar XX asrning boshlarida frustratsiya nazariyasi bilan bog‘liq ravishda yuzaga keldi. Unga ko‘ra, agressivlik frustratsiyaning oqibatidir.
Bunday qarashni birinchi bo‘lib J. Dollard ilgari surdi. Ammo, ushbu ikki xil nuqtai nazar ham amaliyotda o‘z tasdig‘ini topmadi.
Agressiv xulq-atvor xususidagi yana bir nuqtai nazar L.Berkovichning ijtimoiy bilish nazariyasida bayon qilingan. Unga ko‘ra, maqsadga yo‘naltirilgan faoliyat davomida vujudga keladigan to‘siq shaxsda agressiv xatti-harakatlarni hosil qiladi. Nihoyat, agressiv xulq-atvorning kelib chiqish sabablari haqidagi eng zamonaviy nuqtai nazar bilishning kognitiv nazariyasi bilan bog‘liq holda ifodalanadi. Bu konsepsiyada agressiv harakatlar quyidagi jarayonlarning natijalari sifatida baholanadi:
1.Sub’yektning o‘z agressiv xulq-atvorini ijobiy deb baholashi;
2.Frustratsiyaning mavjudligi;
3.Affekt yoki stress tipidagi emotsional qo‘zg‘alishning kuchliligi.
R. Kratchfild va N. Livson agressiyaning bir-birini inkor etmaydigan va birday maqbul ikki tavsifini keltirganlar. Birinchisi, xulq-atvorning zohiriy (tashqi) alomatlariga asoslanadi: «Agressiya – kimgadir ziyon yetkazuvchi xulq-atvorning har qanday ko‘rinishidir». Ikkinchisi, odamning botiniy (niyatlari) bilan bog‘liq, yaʼni insonni harakatga undovchi kuchlar bilan mushtarak: «Agressiya – boshqa bir insonga ziyon yetkazishni maqsad qilib olgan har qanday xatti-harakatdir». Agressiyaning yuqorida zikr etilgan tavsiflariga monand tushunchalarga tayangan ko‘plab psixologlar agressiyani mavjudotning yashash uchun kurash bilan bog‘liq uzviy xususiyati deb hisoblaydilar.
D.Bass taklif etgan taʼriflardan biriga ko‘ra, boshqalar uchun xavf tug‘diruvchi va ularga ziyon yetkazuvchi har qanday feʼl-atvor agressiyadir.
Bir necha taniqli tadqiqotchilar tomonidan taklif etilgan ikkinchi taʼrif esa quyidagicha: u yoki bu harakatlar agressiya sifatida tasniflanishi uchun ular oxir-oqibat xafa qilish yoki haqoratlashga olib kelishi emas, balki xafa qilish va haqoratlarni maqsad qilib qo‘yishi lozim. Nihoyat, uchinchi nuqtai nazar X.Zilman tomonidan bildirilib, unga ko‘ra, agressiya o‘zgalarga tan jarohati va boshqa jarohatlar yetkazish demakdir. “Agressiya” tushunchasining talqinidagi kelishmovchiliklarga qaramay, ijtimoiy fanlar sohasidagi ko‘plab mutaxassislar uning ikkinchi nuqtai nazarda bayon etilgan maʼnosiga ko‘proq tayanadilar.
Shunday qilib, hozirda ko‘pchilik psixologlar tomonidan
«agressiya – boshqa tirik jonzotga u buni istamagan vaziyatda haqorat yoki ziyon yetkazishni maqsad qilib qo‘ygan feʼl-atvorning har qanday shakli», degan taʼrif qabul qilingan. U agressiyaga emotsiya, motiv yoki ko‘rsatma sifatida emas, balki feʼl-atvor modeli sifatida qarashni taqozo etadi. Bu muhim fikr ko‘plab chalkashliklarni tug‘dirdi. “Agressiya” atamasi ko‘p hollarda g‘azab kabi salbiy his-tuyg‘ular, haqorat qilish va ziyon yetkazish kabi motivlar, hatto irqiy va etnik xurofot bilan assotsiatsiyalanadi. Bu omillar natijasi zarar yetkazish bo‘lgan feʼl-atvorda muhim rol o‘ynashiga qaramay, ular bunday harakatlar uchun asos bo‘la olmaydi.
G‘azab boshqalarga tajovuz qilish uchun aslo zaruriy shart hisoblanmaydi, agressiya o‘ta sovuqqonlik holatida qancha yuzaga kelsa, shuncha o‘ta emotsional hayajon holatida ham sodir etiladi.
Shuningdek, agressorlarning ular tajovuz qilayotgan shaxslardan nafratlanishi yoki ularni yoqtirishi umuman shart emas. Ko‘pchilik odamlar o‘zlari yoqtirgan insonlarga zulm o‘tkazadilar. Inson agressiyasining turli-tumanligi va tubsizligidan kelib chiqib, mazkur feʼl-atvorni o‘rganishda asos tomonidan taklif etilgan konseptual chegaralanish juda foydali ekanligi ayon bo‘ldi. D.Bassning fikricha, agressiv harakatlarni uchta shkalaga asoslangan holda tasvirlash mumkin: jismoniy – verbal, faol – sust va to‘g‘ri egri. Ularning kombinatsiyalari sakkizta ehtimolga yaqin kategoriyalarni berib, ular asosida ko‘plab agressiv harakatlarni tushuntirish mumkin.
Agressiya (tajovuzkorlik) nafaqat psixologiyaning turli sohalari mutaxassislarini, balki sotsiologlarni, huquqni muhofaza qilish organlari xodimlari, o'qituvchilar va faylasuflarni ham qiziqtiradigan mavzu. Agressiv xatti-harakatlar inson psixikasini o'rganishda markaziy muammolardan biridir. Agressivlikning turli xil ta'riflari mavjud, ulardan biriga ko'ra, Bass tomonidan aytilganidek, tajovuzkorlik bu boshqalarga tahdid soladigan yoki zarar etkazadigan har qanday xatti-harakatlardir. Bir necha taniqli tadqiqotchilar tomonidan taklif qilingan ikkinchi ta'rif (Berkovits, 1974, 1981; Feshbax, 1970) quyidagi qoidalarni o'z ichiga oladi: muayyan harakatlar tajovuz sifatida baholanishi uchun ular xafa bo'lish yoki haqorat qilish niyatlarini o'z ichiga olishi kerak va shunchaki bunday oqibatlarga olib kelmasligi kerak. . Zillmann (1979) tomonidan bildirilgan uchinchi nuqtai nazar, boshqalarga tana yoki jismoniy zarar etkazish uchun tajovuz atamasini ishlatishni cheklaydi. Shunday qilib, hozirgi vaqtda quyidagi ta'rif ko'pchilik tomonidan qabul qilinadi: tajovuz - bu bunday munosabatni istamaydigan boshqa tirik mavjudotni haqorat qilish yoki unga zarar etkazishga qaratilgan har qanday xatti-harakatlar. Agressiv xatti-harakatlarning shakllanishi ko'plab omillar ta'sir ko'rsatadigan murakkab va ko'p qirrali jarayondir. Agressiv xatti-harakatlar oila, tengdoshlar va ommaviy axborot vositalarining ta'siri bilan belgilanadi. O'smirlar tajovuzkor xatti-harakatlarni kuzatish bilan bir xil tarzda to'g'ridan-to'g'ri mustahkamlash orqali tajovuzkor xatti-harakatlarni o'rganadilar. Oila masalasiga kelsak, tajovuzkor xatti-harakatlarning shakllanishiga oilaviy birlashish darajasi, ota-onalar va bola o'rtasidagi yaqinlik, aka-uka va opa-singillar o'rtasidagi munosabatlarning tabiati, shuningdek, oilada etakchilik uslubi ta'sir qiladi. Oila a'zolarining kuchli tartibsizliklari bo'lgan, ota-onalari tarang va sovuq bo'lgan bolalar nisbatan tajovuzkor xatti-harakatlarga ko'proq moyil. Bundan tashqari, ota-onalarning, farzandning "u bilan uzoqlashishi" mumkinligini, aka-uka va opa-singillarning tajovuzkor munosabatlariga bo'lgan munosabatidan bilib olamiz. Aslida, ota-onalar o'z farzandlari o'rtasidagi salbiy munosabatlarni to'xtatishga harakat qilib, o'zlari istamagan tarzda o'zlarini yo'q qilishni istashadi. O'smir tajovuz haqida ma'lumotni tengdoshlari bilan muloqotda oladi. Bolalar boshqa bolalarning xatti-harakatlarini kuzatib, tajovuzkor munosabatda bo'lishni o'rganadilar. Tengdoshlar bilan o'ynash bolalarga tajovuzkor reaktsiyalarni (musht yoki haqorat kabi) o'rganish imkoniyatini beradi. Shovqinli o'yinlar - bu o'spirinlar bir-birini bosib, bir-birlari bilan quvib, o'ynab, tepib, bir-birlariga zarar etkazishga harakat qilishadi - bu aslida tajovuzkor xatti-harakatni o'rgatish uchun nisbatan "xavfsiz" usul bo'lishi mumkin. Biroq, o'ta tajovuzkor bo'lganlar, aksariyat odamlar tomonidan rad etilishi mumkin yosh guruhi. Boshqa tomondan, bu tajovuzkor o'spirinlar boshqa tajovuzkor tengdoshlari orasida do'st topishlari mumkin. Albatta, bu qo'shimcha muammolarni keltirib chiqaradi, chunki tajovuzkor kompaniyada uning a'zolarining tajovuzkorligi ortib bormoqda. Bolalarda tajovuzkor xatti-harakatni o'rganishning asosiy usullaridan biri bu boshqa birovning tajovuzkorligini kuzatishdir. Uyda zo'ravonlikka duch kelgan va o'zlari zo'ravonlik qurboniga aylangan o'spirinlar tajovuzkor xatti-harakatlarga moyil. Ammo tajovuzni o'rgatishning eng munozarali manbalaridan biri bu ommaviy axborot vositalari. Ilmiy-tadqiqot ishlari turli xil usul va usullardan foydalangan holda, ommaviy axborot vositalarining tajovuzkor xatti-harakatlarga qay darajada ta'sir qilishini hali aniqlay olmadi. Shubhasiz, inson tajovuziga qiziqqan tadqiqotchi turli xil usul va yondashuvlarning keng tanlovini ochib beradi. Ikkita yondashuv mavjud:
Har ikkala holatda, o'zimizga savol berishimiz mumkin: haydash paytida jahl va tajovuzni davolash uchun yordam yoki psixologik maslahat nuqtai nazaridan taklif qilingan aralashuvning turli xil variantlari teng darajada samaralimi yoki teng darajada qo'llaniladimi? turli guruhlar mavzular, Biroq, ba'zi aralashuvlar ba'zi guruhlar uchun mos bo'lishi mumkin, boshqalari uchun emas, balki batafsilroq o'rganilishi kerak. Uzun bo'yli sezgir izlovchilar topadiganlari uchun ajoyib turtki tadbirlarda ishtirok etish uchun, shundan kelib chiqadigan xavf qanchalik yuqori bo'lsa, muallif ushbu odamlar uchun differentsial kampaniyalar o'tkazish zarurligini ta'kidlaydi.
Agressiyani bostirish tendentsiyasi o'zlarining tajovuzkor xatti-harakatlarini istalmagan va yoqimsiz deb baholash, pushaymon va pushaymonlikka olib keladigan individual moyillik sifatida belgilanadi. O'zini tutish darajasidagi tendentsiya tajovuzkor harakatlarning namoyon bo'lishini bostirish, oldini olish yoki qoralashga olib keladi. Agressiyaga moyillik - bu odamning ko'plab vaziyatlari va xatti-harakatlarini unga tahdid soluvchi deb baholashga moyilligi va ularga o'z tajovuzkor harakatlari bilan javob berish istagi. Shunday qilib, ushbu istak turli yo'llar bilan ifodalanishi mumkin.Unutressiya namoyon bo'lishining turlari haqida bir nechta fikrlar mavjud.
Liam Sutchell va uning hamkasblari beshta asosiy shaxsiy o'lchovlarga e'tiborni qaratdilar: ekstraversion-introversion, yoqimli etishmovchilik, vijdonlilik-beparvolik, nevrotikizm-hissiy barqarorlik, aqliy va aqliy jihatdan yopilish. Birgalikda, ushbu besh xususiyat bizga insonning qanday fikrlashini, his qilishini va o'zini tutishini aniqlashga yordam beradi. Ushbu jihatlar kurs bilan bog'liq holda o'rganildi.
Eksperimentda 29 kishi ishtirok etdi. Dastlab, shaxsning reytingi Big Besh modeliga asoslangan edi, keyin har bir yurish oddiy tezlikda yugurish yo'lida yurganida qayd etildi. Bosqichning sur'ati bilan birga qo'shma va tos a'zolarining harakatlari hisobga olindi. Olingan natijalar shuni ko'rsatdiki, tananing sezilarli darajada harakatlanishi, ham yuqori, ham pastki qismlarda, tajovuzkorlikning ko'rsatkichidir. Shuningdek, erkaklarda tezlik va tajovuzkorlik darajasi o'rtasida o'rtacha bog'liqlik mavjud edi, shu bilan birga ayollar va butun tanlanganlar o'rtasida bu nisbat kuzatilmadi.
D. Myers tajovuzning ikki turini ajratadi: dushman va instrumental. Manba dushman tajovuz - g'azab, uning yagona maqsadi zarar qilishdir. Instrumental tajovuzkorlik holatida zarar etkazish istagi o'z-o'zidan emas, balki ijobiy maqsadga erishish vositasidir. R. Beron va D. Richardson, agressivlikning barcha xilma-xil shakllarini ikki sinfga bo'lish mumkin, deb hisoblashadi: boshqalarga yo'naltirilgan heteroagressiya va o'ziga yo'naltirilgan avtogressiya. A. Bass quyidagi sakkiz turdagi tajovuzni aniqladi:
Yuqori darajadagi jismoniy hujumga moyil bo'lgan ishtirokchilar tananing yuqori qismida ham, pastki qismida ham katta harakatlar ko'rsatishi aniqlandi. Bunday so'rovlardan jinoyatchilikning oldini olish uchun foydalanish mumkin. Shu bilan birga, yurish va shaxsiyat o'rtasidagi korrelyatsiya turini va sababiy munosabatni aniqlash uchun qo'shimcha tadqiqotlar talab etiladi.
Shaxsning buzilishi xarakterning me'yordan doimiy ravishda og'ishi deb belgilanadi, agar ular turmush tarzini, uning atrofini yoki uning har ikkala tomonini sezilarli darajada kamaytirsa. Bu psixiatrik va narkologik bemorlarda tez-tez uchraydigan holat.
1) jismoniy tajovuz (hujum) - boshqa odamga nisbatan jismoniy kuch ishlatish;
2) bilvosita tajovuz - bu miqyosda atama boshqa odamga aylanib yuradigan tajovuz - tushunarli g'iybat, hazil va tajovuzkorlik, hech kimga mo'ljallanmagan - qahr-g'azab portlashi, oyoqlarini qoqib, urish bilan namoyon bo'ladi. stolda mushtlar va hk.; bu portlashlar diqqat etishmasligi va tartibsizlik bilan tavsiflanadi;
Bu ko'pgina ijtimoiy vaziyatlarda sezilarli darajada moslashmaydigan va ijtimoiy va mehnat faoliyatiga jiddiy to'sqinlik qiladigan ajoyib, yoqimsiz shaxsiy fazilatlar, fikrlar va xatti-harakatlar to'plamidir. Tashxis ham klinik, ham ob'ektiv tibbiy tarixga asoslangan. Bu shaxsiyatning buzilishi uchun xosdir.
O'zingizning aybdorligingiz haqida xavotirlanish imkon bermaydi, agar ijtimoiy tanazzul bo'lsa, odatda hamma narsani ayblaydi va patologik shaxsiy xususiyatlar uni o'zgartirishni xohlaydi. Oxir oqibat, buzuqlik hissiy stressli vaziyatlarda bo'lsa ham, nisbatan barqaror yo'nalishga ega xarakterli xususiyatlar mustahkamlash mumkin. Biror kishi muvozanatsiz bo'lib tuyuladi, uning atributlari o'rtasida uyg'unlik yo'q, atrof-muhit bilan ziddiyatlar yoki ijtimoiy ajratish yuzaga keladi.

• 
  Tabiatdagi buzilishlar va o'zgarishlar bolaligidan beri kamroq yoki aniqroq bo'lgan.
  
• 
  Klinik ko'rinish katta yoshdan deyarli o'zgarmaydi.
  

Ilgari psixopatiya kabi kasalliklar guruhining nomi hozirgi kunda eskirgan deb hisoblanadi va psixiatrik amaliyotda og'riqli nafas olish uchun ishlatilmaydi.
3) g'azablanish tendentsiyasi - jahldorlik, qo'pollik, qo'pollik namoyon bo'lishiga tayyorlik (biroz hayajonda);
4) negativizm - odatda hokimiyat yoki etakchilikka qarshi qaratilgan oppozitsion xatti-harakat shakli; bu xatti-harakatlar passiv qarshilikdan o'rnatilgan urf-odatlar va qonunlarga qarshi faol kurashga qadar o'sishi mumkin;
5) xafagarchilik - haqiqiy yoki xayoliy azob-uqubatlar uchun butun dunyo uchun achchiqlanish, g'azablanish hissi tufayli yuzaga keladigan hasad yoki nafrat;
6) gumon - boshqalarga zarar etkazish niyatida ekanligiga asoslanib, odamlarga nisbatan ishonchsizlik va ehtiyotkorlik;
7) og'zaki tajovuz - ifoda salbiy his-tuyg'ular shakl orqali (qichqiriq, qichqiriq) va og'zaki javoblarning mazmuni orqali (tahdid, la'nat, qasam);
8) ayb - bu masshtab odamning uning yomon, yomon ish qilishi mumkinligiga ishonchini bildiradi va uning tavba qilganiga ishora qiladi.
Yuqorida keltirilgan tajovuzkorlikning namoyon bo'lishidan ko'rinib turibdiki, A. Bassning bu xususiyati uni jismoniy yoki og'zaki, faol yoki passiv, to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita ajratadi.
Qiziqarli narsa shundaki, ushbu namoyonlarni namoyish qilishda empirik ravishda tasdiqlangan gender farqlari.
Masalan, R. Burton va D. Richardson erkaklar, qoida tariqasida, kamroq aybdorlik va xavotirni boshdan kechirishlarini ta'kidladilar. Aksincha, ayollar ko'proq tajovuzning o'zi uchun nimaga olib kelishi mumkinligi haqida ko'proq tashvishlanmoqdalar - masalan, jabrlanuvchidan yordam olish imkoniyati. So'nggi dalillar shuni ko'rsatadiki, erkaklar ham, ayollar ham qarama-qarshi bo'lgan ijtimoiy g'oyalarni - qarama-qarshi naqsh va funktsiyalar nazariyalarini - tajovuz to'g'risida (Kempbell, Muncer va Gorman, 1993). Bundan tashqari, ayollar tajovuzni ifoda sifatida ko'rishadi - tajovuzkor energiyani chiqarish orqali g'azabni va stressni engillashtirish vositasi. O'z navbatida, erkaklar tajovuzni qurol sifatida qabul qilishadi va uni turli xil ijtimoiy va moddiy mukofotlarni olish uchun foydalaniladigan xatti-harakatlar modeli deb bilishadi. Shu bilan birga, erkaklar to'g'ridan-to'g'ri tajovuzkorlik shakllariga murojaat qilishadi, ayollar esa dushmanga ziyon keltiruvchi bilvosita harakatlarni aylanib o'tish usullaridan foydalanishni afzal ko'rishadi.
R. Burton va D. Richardson 8 yoshdan 15 yoshgacha bo'lgan o'g'il va qiz bolalarning sinfdoshlarining g'azablanganlarida o'zini qanday tutishlari haqida so'rov natijalarini berishdi. Natijalar shuni ko'rsatdiki, o'g'il bolalar qizlarga qaraganda ko'proq tajovuzning to'g'ridan-to'g'ri shakllariga murojaat qilishadi, masalan raqibni quvish, yugurish, zarbalar, zarbalar, choynaklar. Ammo qizlar tajovuzning bilvosita shakllariga ko'proq moyil bo'ladilar, masalan, orqasidagi raqibga qarshi tuhmat, huquqbuzarni boykot qilish, do'stlikni buzish va g'azabni namoyish qilish.
Mahalliy tadqiqotlar yuqorida aytilganlarni tasdiqlaydi. Masalan, A.B. Kryuchkova, yigitlar ob'ektivlikni ishonchli tarzda ifoda etdilar (tajovuz yordamida kerakli natijaga tezda erishishingiz, maqsadga erishishingiz mumkin degan ishonch). Qizlar tajovuzni shaxsiy obro'-e'tiborni, mustaqillikni oshirish vositasi sifatida ishlatmaydilar. Shu bilan birga, tajovuz yosh yigitlarda jismoniy, qizlarda og'zaki va ularda har doim ta'sirchandir.
Shunday qilib, erkaklar va ayollar tajovuzkorlikning namoyon bo'lishida bir-birlaridan haqiqatan ham farq qiladi. Biroq, ushbu farqlarning asosiy sababi noma'lum bo'lib qolmoqda. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, ular genetik omillar, boshqalarga ko'ra - ijtimoiy omillar (muayyan jamiyatdagi gender roliga bog'liq) bilan belgilanadi
Ushbu materialni yakunlab, biz agressivlik har doim qat'iy salbiy baholanmaydigan shaxsiy xususiyatdir, deb ta'kidlaymiz. Ba'zida tajovuzkorlik odamni boshqalarning salbiy ta'siridan himoya qiladi. Albatta, hammasi kontekstga bog'liq. Bundan tashqari, erkaklar va ayollarda bu turli xil yo'llar bilan namoyon bo'ladi.