Reja: "Shaxs" tushunchasi va shaxs rivojlanishining oShaxsziga xos xususiyatlari

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"

xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">

Reja: "Shaxs" tushunchasi va shaxs rivojlanishining oShaxsziga xos xususiyatlari.

2. Shaxs rivojlanishiga taziga xos xususiyatlari.

5. Shaxs rivojlanishining gender xususiyatlari.

6. Shaxsning ijtimoiylashuvi.


Tayanch tushunchalar: pedagogik antropologiya, individ, shaxs, individuallik, oShaxsziga xos xususiyatlari.

Shaxs tushunchasi insonga taalluqli bolgan jamiyatning alishi uchun psixik jihatdan rivojlanishi, oz xususiyatlari va sifatlari bilan boshqalardan farq qilmoglim sohasidagi xizmatlarining isteriflanadi.

Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va malishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga oshirilishi har bir fuqaroning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yoyicha mehnat qilish huquqini kafolatlaydi.

Shaxs rivojlanishi. Odamning ijtimoiy mavjudot sifatida shaxsga aylanishi uchun ijtimoiy muhit sharoitlari va tarbiya kerak bosirida odam inson sifatida rivojlanib boradi va shaxsga aylanadi.

Rivojlanish shaxsning fiziologik va intellektual oladigan miqdor va sifat otish, yangilanish, yangining paydo boqolib borishi, miqdor ozgarishiga ortasidagi kurashdan iboratdir.

Bola shaxsining rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir degan falsafiy tasir etadi, ularni bir-biridan ajratib bosir etadi.

Inson butun umri davomida olsa, u jamiyat aziga munosib osiri ostida boradi.

Shaxsning fazilatlarini tori kogsir etuvchi omillar hamda shaxs xususiyatlarini yaxshi bilish zarur.

Tarbiya bolaga samarali tasish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish va hisobga olish maqsadga muvofiq. Shunday qilib, rivojlanish va tarbiya osir etuvchi omillar. Fanda, odamning shaxs sifatida rivojlanishiga biologik va ijtimoiy omillarning tartasidagi munosabatni belgilashga oid munozara kosiri kuchli borin tutadimi? Balki tarbiyaning tartasidagi onalish deb nomlangan nuqtai nazar yetakchi oyadi. Ular tugmini belgilab bergan, deydilar.

XVI asr falsafasida vujudga kelgan preformizm oqimi namoyandalari esa shaxs rivojlanishidagi naslning roliga katta baho berib, ijtimoiy muhit va tarbiyaning rolini inkor etadi.

Xorij psixologiyasidagi yana bir ohim - bixeviorizm XX asr boshlarida yuzaga kelgan botib, insonga u tabiatan berilgan, deyiladi. Mazkur tazgarishdan iborat, deb qaraydilar. Naslning rolini absolyutlashtirib, uni inson taqdirida hal qiluvchi ahamiyatga ega deb biladilar.

Demak, bir guruh xorijiy olimlar rivojlanishni biologik (nasliy) omilga bogliq deb kosir tushuniladi. Shu nuqtai nazardan tarbiya tufayli bolani olib kamolga etishida nasl (biologik omil), ijtimoiy muhit (bola yashaydigan sharoit), shuningdek, maqsadga muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdek ahamiyatga ega. Bu omillarning taor pedagogik olimlar, psixolog va faylasuflar taliq bonaviy boyligi uning munosabatlariga bogzining tadqiqotchilik va tarbiyaviy funktsiyasiga koquvchining manaltirilgandir. Ana shu sababli mazkur yondashuv pedagogikadagi mavjud boshqa ilmiy yoki gnoseologik yondashuvlardan farqli ravishda muloqot va olim-tarbiya jarayonini tashkil etishni talab etadi.

Mazkur yondashuvning olim-tarbiya jarayonining barcha subrinishida, balki mavjudlik usuli tarzida qarashni talab etadi. Mazkur mavjudlik usulini birinchi navbatda borliqni anglab etish sifatida tushunish lozim. Ikkinchidan, mazkur mavjudlik usulini uzluksiz ravishda ozi, boshqalar va boshqa madaniyatlar bilan muloqot tarzi sifatida aniqlashtirish maqsadga muvofiqdir.

Shaxsga ijtimoiy muhitning tasirida muhit bera olmagan bilim, maliq koladi.

Ikkinchidan, tarbiya tufayli tugzgartirilib, shaxs kamolga etadi.

Uchinchidan, tarbiya yordamida muhitning salbiy taqotish mumkin.

Tosir etadi, bu tarbiya doimiy va uzluksizdir.

Shunday qilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya ham yetakchi olib, tarbiya tufayli nasl-nasabi, oila muhiti, ijtimoiy muhit tart yondashuv qaror topgan:

1. 
   
   
   Biologik yondashuv - inson tabiiy mavjudot boma instinkt va ehtiyojlar natijasidir. Inson jamiyat talablariga boiladi, faqat hayotiy faoliyati davomida boshqalar bilan doimiy muloqot va ijtimoiy guruhlarning tanalganligi - qiziqishlari, qobiliyatlari ijtimoiy hodisa sanaladi.
   
   
   
2. 
   
   
   Yaxlit yondashuv - shaxs yaxlit tavsifga ega boziga xosliklar, balki turmush tarzi ham tarsatadi. SHu bilan birga ijtimoiy hayot natijalari - motiv, maqsad, qiziqish kabilar ham uning rivojlanishida muhim rol ort - bilologik, ijtimoiy, psixologik va yaxlit yondashuv qaror topgan.
   
   4.Rivojlanishning yosh va olgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar yosh xususiyatlari deb ataladi. Ana shu yosh xususiyatlarni hisobga olgan holda tasiri kuchli bolgan anatomik, fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyatlar yosh xususiyatlari deb ataladi.
   
   Bolalarning tarbiyasiga tori yondashish, uni muvaffaqiyatli osishi ham, rivojlanishi ham, psixik taraqqiy etishi ham turli yosh davrlarida turlicha bo tganlar.
   
   Bolaning olishi mumkin.
   
   Masalan, koayrat yoki ginchoqligi yoki ishga tez kirishib ketishi kabilar nerv faoliyati tizimining talib, oziga xos xususiyatini bilish uchun temperamentning umumiy tiplari va bolaning o rganish, metodikasini bilish muhim. Temperament (lot. maziga xos rivojlanish qonuniyatlari ham mavjud. Bolaning jismoniy va psixik kamoloti quyidagi davrlarga bodaklik davri - chaqaloqlik (1 oy) davri tugagandan to bir yoshgacha bochagacha bolgan yosh davri - 3 yoshdan 7 yoshgacha.
   
   
   
   
   
   4.Kichik maktab yoshidagi orta va kata maktab yoshidagi osmirlar, ilk olinadi:
   
   
   
   
   
   1. Gorta yosh (4-5 yosh);
   
   
   
   
   
   6. Katta yosh (5-6 yosh);
   
   
   
   
   
   7. Maktabga tayyorlov davri (7 yosh, majburiy tayin faoliyatining oqish faoliyati egallaydi. Bu juda qiyin olib, bolaning boirligi jihatdan uning tashqi kosishi tufayli serharakat bosishiga xos bu xususiyatlar tarbiyachidan ehtiyotkorlikni talab etadi. Bu yoshda bola bilim olish va oladi.
   
   
   
   
   
   Osmirlik, ilk osmirlikning murakkabligi anotomik-fiziologik va psixologik xususiyatdagi kuchli oliqdir. Bolaning otish davri ham deyiladi. Bu davrda jinsiy etilish davri boshlanadi. Bu bolaning fesir etadi. Oyin, sport va jamoat ishlari katta rol ozilarining oshashadi.
   
   
   
   
   
   Bu davr oatga etgan davridir. Mazkur davrda jinsiy etilish tugaydi. Ularda mustaqillik sezila boshlaydi. Oularida ham oz-ortasida munozaralar ospirinlar ospirinning barcha intilishlari manaltirilgan boquv fanlarini tanlashga nisbatan ehtiyoj kuchaya boradi.
   
   
   
   
   
   Oz fikrlarini mustaqil ifodalashga harakat qilib, shaxslik xislat-larini namoyish eta boshlaydilar. Shunda oognaltirishlari muhim. Zero, bu davrda ozini anglash, mazini tutishi, odamlar bilan tez muloqotga kirishishi ham turtki bozini kattalardek his etish, oziga qaratishga harakat qiladi. Axloqiy muammolarni oz qiziqishlari bilan oaraz, tori yota muhim.
   
   
   
   
   
   Mazkur davrda yoshlar xulqi ham tarkib topa boshlaydi. Bunda shaxsning jamoadagi mavqei, jamoa shaxslari bilan muomala- muloqoti muhimdir.
   
   
   
   
   
   Albatta, bu borada, tarsatayotgan yoshlar ijtimoiy harakati taspirin-yoshlar mustahil hayot ostonasida bogyishi uning jamiyatning faol fuqarosi boGendermolga kiritilgan bojinsnosini bildiradi. Jinsiy munosabatlar ilgari ham psixologiyada faol olsa-da, yangi atamaning paydo boGender tarixiGender psixologiyasiFalsafaning gender tomonlariGender antropologiyasiGender sotsiologiyasiGender pedagogikasiGendergz bonosini anglatadi. Bu tushuncha erkaklar va ayollar oliqlik, xulq-atvor va kutilgan natijalarni ifodalaydi. Psixologlar ham gender tushunchasiga oliq ijtimoiy stereotiplar, shaxsning psixologik koma, qaysi biri esa tagglum bogkidlashadi. Oil bolalarda qizlarga qaraganda ozgaruvchan muhitga tez moslashishadi. Oil bolalar har bir holatni umumiy tarzda baholashsa, qizlar yaxshilab tekshirib, onoda gender - oil va qiz bolalarning murakkab talib, ularning xatti-harakati, mentaliteti va emotsional xususiyatlari, ozaro teng va farqli jihatlarini ogliq oquvchilarning rivojlanishida hisobga olish lozim botish mumkin:
   
   qiz bolalar oil bolalarga qaraganda ikki marta koggzining istaklari haqida gapirmaydi, lekin tezda kelishib ketadi; oil bolalar esa, hal qiluvchi fikrni ayta olishadi va orishadi;
   
   mustaqil hal etish bilan bogggproq falsafiy fikr yuritadi, fikrning mantigtibor berishadi; qizlarga kogrishadi; qiz bolalar monologlikka moyil, eshitishni va ogproq virtual(mogz tanlovlarini foydalilik nuqtai nazaridan, yagz tuygz xohish va istaklarini yashirishadi, aytish uchun uzoq vaqt kutishadi.
   
   Shaxs ijtimoiylashuvi. Ijtimoiylashuv insonning madaniyat, kommunikatsiya talishlarini ifodalasa, ijtimoiylashtirish tushunchasi esa, jamiyatning muvafaqqiyatli rivojlanishi uchun zarur bozlashtirish jarayonidir. Ijtimoiy-falsafiy, psixologik va pedagogik tadqiqotlar jarayonida shaxs ijtimoiylashuviga xos botish jarayonida rosiri etakchi olib shakllanishida ijtimoiy, xususan, ota-onalar va bola o zaro hissiy birligi muhim ahamiyatga ega;
   
   shaxs muayyan sxemalar hamda kognitiv tuzilmalar yordamida boshqariladi; shu sababli uning ana shu sxema va kognitiv tuzilmalarga moslashuvi ijtimoiylashuv mohiyatini anglatadi;
   
   shaxs ijtimoiy tazlashtiradi, ularning negizida esa u aqliy jihatdan kamol topadi va axloqiy sifatlarga ega boziga xos koladi;
   
   ijtimoiylashuv bolalikkagina xos xususiyat bolumki, ijtimoiylashuv shaxsning jamiyatdagi qadriyatlarni qabul qilishi va zaruriy darajada ijtimoiy, fuqaroviy va shaxsiy etuklikka erishishi asosida jamiyatga kirib borishidir. Shaxsning ijtimoiylashuvi esa, inson olim, ozini tarbiyalash jarayonida yuzaga kelib, inson qachonki, ollarini belgilay olganida, oz olim-tarbiya tayor va qoidalarining ozining sifat xususiyatlariga, tarkibiga, qonuniyatlariga, omillariga, shart-sharoitlariga, boshqarilishiga va ijtimoiylashgan insonda namoyon boziga xosliklari) kozida turli fanlar tomonidan korinishlarini aks ettiradi. Pedagogika haqida gap ketganda esa, bu sohadagi ijtimoiylashuv jarayoni pedagogikaning predmeti, sohasi va ehtiyojlarining otibor bilan qarab olim olganlik, mazgarib borishi (mukammallashuvi) jarayoni va yuzaga kelish natijasidir.
   
   Bu holda shaxsga nisbatan sust ravishda yondashuv kuzatilmaydi, balki u ijtimoiy munosabatlarning va pedagogik tizimning subz-oz hayot yoyekt sifatida qaraladi. Pedagogikaning vazifasi - insonga fikrlovchi shaxs, ijtimoiy faol fuqaro boz oz istak-maqsadlarini yonalgan shaxs bonaviy - oila va yaqin muhit orqali olimmuassasalari tomonidan oquvchilarni ijtimoiy aloqalar tizimiga jalb etish, ularda muloqotmandlik malakalarini rivojlantirish;
   
   refleksiv - ozini anglash, ozini baholash, ozini loyihalashni pedagogik qonaviy, institutsional, shaxslararo, refleksiv
   
   Onalganlik va boshqarish qobiliyatini talab etuvchi boshqa kishilar bilan kommunikatsiyani yoyishda oquvchilami ijtimoiylashtirishning integral natijaviy tavsifini onaltirilgan va aksiologik yondashuvlarga asoslanishni talab etadi.
   
   Faoliyatga yoquvchining boshqa kishilar, atrof-muhit bilan onaviy-axloqiy qadriyatlar va ustanovkalar yigzida aks ettiradi. Ana shu sababli shaxsda ozini tashkillashtirish va ozini korrektsiyalash madaniyatini shakllantirishga yoozini boshqarish tajribasiz-oyekt-subyektda tashabbuskorlikni shakllantirish; hayotiy faoliyat jarayonida ozini tashkillashning universal namunalarini qabul qilish kabilarni kiritish mumkin.
   
   Aksiologik yondashuv nuqtai nazaridan shaxsda ijtimoiy tajribani shakllantirish ikkita onalishda amalga oshadi. Birinchidan, inson hayotining mazmuni, shaxslararo munosabatda mayor va qoidalar sifatida individda qadriyatga yoz-ozaro birgalikdagi faoliyat jarayonidagi xatti-harakatlar, ijtimoiy va hayotiy ahamiyat kasb etuvchi xulq-atvor mezlashtirish bilan bogzida aks ettiradi.
   
   Oz-onaltirish pedagogik hodisa sifatida shaxs salohiyatini rivojlantirish bilan bognaltirilgan sohalar uygquvchilarning ijodiy qobiliyatlarini yuqori darajada rivojlantirish asosida ijtimoiy faolligini oshirishga xizmat qiladi.
   
   Ozlashtirishi quyidagi bosqichlarda amalga oshirilishi lozim:
   
   ijtimoiy moslashuv: ijtimoiy vaziyatlarda oz-oyorlarini qabul qilish va faoliyatda namoyon etish.
   
   NAZORAT UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
   
   1. tushunchasi nimani ifoda etadi?
   
   
   
   
   
   2.Odamning shaxs sifatida shakllanishining asosini nima tashkil etadi?
   
   
   
   
   
   3.Shaxsning rivojlanishi tushunchasiga izoh bering.
   
   
   
   
   
   4.Shaxs rivojlanishiga qanday omillar tarsatadi?
   
   
   
   
   
   5.Shaxs rivojlanishiga doir zamonaviy yondashuvlarni izohlang.
   
   
   
   
   
   6.Shaxs rivojlanishining yosh davrlariga tavsib bering.
   
   
   
   
   
   7.Shaxs rivojlanishining gender xususiyatlari deganda nima tushuniladi?
   
   
   
   
   
   8.Shaxs ijtimoiylashuvining mazmun-mohiyatini yoritib bering.
   
   
   
   
   
   Shaxs - psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va dunyoqarashga ega bozosi.
   
   
   
   
   
   Tarbiya - muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida yosh avlodni har tomonlama olim - onikma va malakalar bilan qurollantirish, kompetentlikni tarkib toptirish, ularning bilish qobiliyatlarini onaltirilgan jarayon.
   
   
   
   
   
   Bilim - shaxsning ongida tushunchalar, umumlashmalar, marinishida aks etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy manikma - shaxsning muayyan faoliyatni tashkil eta olish layoqati.
   
   
   
   
   
   Malaka - muayyan harakat yoki faoliyatni bajarishning avtomatlashtirilgan shakli.
   
   
   
   
   
   Kompetensiya - egallangan bilim, kollay olish qobiliyati.
   
   
   
   
   
   Malim-tarbiya natijasida onikma va malakalar hamda tarkib topgan dunyoqarash majmui.
   
   
   
   
   
   Shakllantirish - shaxsda barqaror xususiyat va sifatlarni belgilangan talab va mesishida namoyon bozgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayon.
   http://fayllar.org