Rossiyada xor ijrochiligini rivojlanishi Reja: Rossiyada xor madaniyatining rivojlanishi

Rossiyada xor ijrochiligini
rivojlanishi
Reja:

1. 
   Rossiyada xor madaniyatining rivojlanishi.
   
2. 
   Xor san`atining rivojlanishida xor san`atining roli.
   
3. 
   Xor san`atining rivojlanishida bastakorlarning hissasi.
   

Rus madaniyati bir necha yo`nalishda rivojlanib kelgan: shahar va kristian qo`shiqchiligi, ma`rifatli qo`shiq sevuvchilar xorlari, maktab, professional cherkov va nodiniy xorlar.

XV asrda tashkil qilingan podsholik xonanda d’yaklar xori (keyinchalik Peterburg Saroy xonandalar kapellasi) va XVI asrda yuzaga kelgan patriarx xonanda ( keyinchalik Moskva sinodal xori) birinchi rus professional xorlari bo`lgan. Ular cherkov marosimlarida va tantanali bayramlarda qatnashgan. SHu dyaklar ichida xor bastakorlari etishib chiqdi. Jumladan Titov, Kalenda, Demtskiy, SHaydurov, Mezenin va boshqalar.
XVII-XVIII asrlarda knyazlar, dvoryanlar o`z qaramog`ida xor va orkestr tashkil qilganlar. Ularni mediantlar xori deyishgan. (musiqa vo xor san`atini sevuvchilar).
Rossiyada opera-xor san`ati o`sadi. Glinka, Rimskiy-Korsakov, Musorgskiy, Borodin, CHaykovskiy va boshqa bastakorlar ijodi opera xor janrini boyitdi. XIX asrda graf SHeremetov xor kapellasi (150 yil faoliyat ko`rsatgan). XIX asrning II yarmida Ballekerovning tekin musiqa maktabi, Mel’nikovning tekin xor sinfi ochilishida va nodiniy xor ijrochiligi faoliyati kuchaya bordi. Professional xalq xorlari tashkil topa boshladi, ular yoddan o`rganib ijro etishar edi. YAroslavel’ gubernasidagi Molchanov xori, Arxangel’sk xori, Gorodtsov xori, Pyatnitskiy xori, rus xalq xori.
Birinchi bor jo`rsiz xor asarlari XIX asrning 30-40 yillarida dunyoga kelgan: Alyab’ev xorlari, Dargomo`jskiy «Peterburg serenadalari xor tsikli».
Orginal xor asarlari yaratgan, xalq qo`shiqlarini jo`rsiz xorga qayta ishlagan bastakolrlar: Rimskiy-Korsokov, Musorgskiy, Glinka, Lyadov, Arenskiy, Kyui, Napravnik, Ipolit-Ivanov, Taneev, Grechanino, Kastal’skiylardir. Xor asarlarini o`rganishda asarlarni to`g`ri tanlash, ularni xorga o`rgatish, aniq ko`zlangan maqsadga erishish uchun dirijyordan quyidagi vazifalar talab qilinadi:
Asarni puxta o`rganish, asarni mualliflari xaqida ma`lumotga ega bo`lish, asarni f-no asbobida chalib o`rganish, asarning har bir ovoz partiyalarini mukammal bilish va sof kuylay olish, asarni taxlil qilish.
O`rganiladigan asar dirijyor tomonidan puxta o`rganilishi lozim. Xor rahbari har ovoz partiya, intervallarni aniq o`rganishi, nyuanslar bilan tanishmog`i va asarni murakkab qismlarini puxta ishlab chiqishi va asarni murakkab joylarini belgilab olib xorga o`rgatish uchun tayyorlamog`i lozim. Dirijyor xorga o`rgatadigan asarini avval mazmun mohiyatini yashxi o`zlashtirib xor ishtirokchilariga uni to`la tushuntirib berishi zarur. Asarni chalib ijro etib berishi, dinamikalari bilan tanishtirishi kerak. O`rgatiladigan asarni raxbar o`zi yaxshi bilmasa talab darajasida o`rgata olmaydi. Xor dirijyori asarlarni xorga o`rgatayotgan tovushlarni vertikal va gorizontal o`rgatishga tayyor bo`lishi, uni solfedjio usulida kuylatib, tovushlarni aniq va ravon kuylatishi, so`zlar talaffuzi ustida ishlashi lozim. Xor raxbari qaysi ovoz partiyasi susaysa shu tovushni kuylab, boshqarib ketishi zarur. Bu esa undan nazariy va amaliy puxta bilim va malaka talab etadi.
Asarni o`rgatishda asar notalarini aniq solfedjio usulida kuylatish katta ahamiyatga ega. Bunda turli xil vokal mashlarida foydalaniladi. Musiqaviy tayyorgarlikka ega xor bilan ishlash ancha qulaylik tug`diradi. Sol’fedjion kuylash orqali asar sof va ravon kuylaniladi.
Xor asarini kuylashda asar ustida ishlash jarayoni uch bosqichdan iborat bo`ladi.
- dirijyor asarni mustaqil o`rganishi va xor bilan ishlashga tayyorgarlik ko`rishi.
- asarni xorga o`rgatish
- asarni ijro ettirish
YUqorida aytib o`tkanimizdek asarni o`rganishning asosiy bir bo`lagi nota kuylash hisoblansa, qo`shiq matnini aniq talaffuz qilib ravon musiqa ohangida kuylashida talaffuz ham katta ahamiyatga ega. Asosiy tovushlar har bir bo`g`inga to`g`ri kelsa, ayrim ligalangan tovushlarni kuylashda tekst so`zlarini aniq talaffuz qilish talab qilinadi. Asarni o`rganishda dirijyor va xor jamoasining butun ijodiy faoliyati bilan bog`liq bo`ladi. Asarni har tomonlama taxlil qilish jarayoni ham asar ustida ishlash jarayoniga kiradi. CHunki ijro paytida ham (boshlang`ich davrlarda) asar ustida ish olib boriladi. O`rganiladigan asar darxol ko`ngildagidek bo`lavermaydi. Repetitsiya va kontsertda asarning har bir ijrosi uni sayqallab boraveradi. Akkordlar sadosi, partiyalarning hamohangligi yaxshilana boraveradi. Ijrochilar esa tinglovchilarga asarning asl ma`nosini etkazib berish uchun ijro mahoratlarini orttira boradilar.