S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov

11.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar 
 
1-masala.  “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ ikki oylik bajargan ishi 
bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:  
11.3.1-jadval 
Ko‘rsatkich 
Avgust 
Sentyabr 
Tashishdan tushgan daromadlar, ming so‘m 
20000 
21930 
Tashish bo‘yicha xarajatlar, ming so‘m 
16000 
16340 
Yukaylanma, mln tn-km 
12 
13,4 
 
Sentyabr oyidagi foydaning quyidagi mutlaq o‘zgarishini avgust oyiga 
nisbatan aniqlang: a) umumiy; b) transport ishi hajmi, tashish tannarxi va 
o‘rtacha daromadlilik stavkasi hisobiga. 
2-masala.  “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ ishlab chiqarish natijalari 
to‘g‘risida quyidagi ma’lumotlar berilgan, ming so‘m:  
131

11.3.2-jadval 
Ko‘rsatkich 
II chorak 
III chorak 
Bajarilgan tashishlar uchun daromad summasi  
155520 
215100 
Bajarilgan tashishlar uchun xarajatlar summasi, shu jumladan:  
129600 
165400 
- ish haqi va yagona ijtimoiy to‘lov 
- moddiy xarajatlar 
- amortizatsiya 
- boshqa xarajatlar 
32410 
38710 
7140 
51340 
43100 
55900 
18860 
47540 
 
Quyidagi ko‘rsatkichlarning mutloq va nisbiy (%) o‘zgarishini 
aniqlang:  
a)  bir so‘mlik daromadga to‘g‘ri keladigan xarajatlarini; 
b)  tashishlarning to‘lov sig‘imini; 
c)  tashishlarning material sig‘imini; 
d)  tashishlarning amortizatsiya sig‘imini; 
e)  tashishlarning xizmatlar sig‘imini. 
Hisoblangan natijalarni tahlil qiling va xulosa chiqaring.  
3-masala.  Avtotransport korxonasining ikki yil mobaynida bajargan 
ishi haqida quyidagi jadvalda ma’lumotlar berilgan:  
11.3.3-jadval 
Ko‘rsatkich 
O‘tgan yil 
Hisobot yil 
Foyda, ming so‘m. 
Asosiy kapitalning o‘rtacha yillik qiymati, ming so‘m. 
Meyorlangan aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik qiymati, 
ming so‘m . 
2864,4 
8550 
 
630 
2985,6 
9300 
 
540 
 
Korxonaning rentabellik ko‘rsatkichlari o‘zgarishini (mutlaq va nisbiy 
%) aniqlang: 
a)  umumiy; 
b)  foyda hajmi o‘zgarish hisobiga; 
c)  ishlab chiqarish fondlari o‘zgarishi hisobiga. 
4-masala.  Temir yo‘l boshqarmasi hisobotiga ko‘ra o‘tgan yilga 
nisbatan tashish xarajatlari 1250 ming so‘mga yoki 4% ga ko‘paygan. 
Umumiy yalpi tushumi 42250 ming so‘mni tashkil etdi. Tashish rentabellik 
darajasi o‘tgan yilga nisbatan 5 so‘mga ortgan. O‘tgan yilga nisbatan 
foydaning umumiy o‘zgarishini (ming so‘mda), shu jumladan tashish 
xarajatlar va rentabellik o‘zgarishi hisobiga aniqlang.  
5-masala. Temir yo‘l boshqarmasi bashoratiga ko‘ra bajarilgan tashishlar 
bo‘yicha foyda 15180 ming so‘m miqdorida rejalashtirilgan edi, haqiqatda 
esa 3820 ming so‘mga ortgan. Tariflar (o‘rtacha daromadlilik stavkasi) o‘z-
garishi natijasida yalpi tushum 5000 ming so‘mga, tashishlar hajmi esa (tn-
km hisobida) rejaga nisbatan 6% ga ko‘paydi. Foyda summasi o‘zgarishiga 
ta’sir qilgan tashishlarning haqiqiy va reja tannarxining farqini aniqlang.  
6-masala.  Temir  yo‘l  boshqarmasi  hisobotida  quyidagi ma’lumotlar  
132

berilgan, ming so‘m:  
11.3.4-jadval 
Ko‘rsatkich 
Tasdiqlangan 
reja 
Haqiqiy transport 
ishiga reja 
Haqiqiy 
1. Bajarilgan transport ishi bo‘yicha 
umumiy xarajatlar summasi. 
2. Tashishdan olingan foyda  
54400 
13600 
48000 
14100 
46000 
13800 
 
Transport ishi hajmi o‘zgarishi natijasidagi, foydaning haqiqiy 
summasini rejaga nisbatan o‘zgarishini aniqlang: 
a)  umumiy; 
b)  tariflar (o‘rtacha daromadlilik stavkasi), tashish tannarxi.  
7-masala.  MTUlar bo‘yicha yuklarni tashish rentabelligi to‘g‘risida 
quyidagi ma’lumotlar berilgan:  
11.3.5-jadval 
MTU 
Tashish rentabelligi, % 
Bajarilgan tashishlar bo‘yicha xarajatlarning 
umumiy summasi, mln so‘m 
Buxoro 
25,0 
200 
Toshkent 
27,5 
345 
Qo’ng’irot 
23,0 
400 
 
Temir yo‘l bo‘yicha umumiy rentabellik ko‘rsatkichini hisoblang.  
8–masala. Termez MTUning ikki oylik bajargan ishi bo‘yicha 
quyidagi ma’lumotlar berilgan:  
11.3.6-jadval 
Ko‘rsatkich 
Yanvar 
Fevral 
Bajarilgan tashish ishlari uchun xarajatlar summasi, ming so‘m 
36200 
39600 
Bajarilgan tashish ishlari uchun tushum summasi, ming so‘m 
45250 
50688 
 
Aniqlash lozim: 
a)  fevral oyida yanvar oyiga nisbatan tashish rentabellik ko‘rsatkichining 
o‘zgarishini;  
b)  tashish rentabellik va xarajatlar ko‘rsatkichlari o‘zgarishi natijasidagi 
foyda summasining o‘zgarishini. 
 
11.4. Nazorat savollari 
 
1.  Temir yo‘l transporti moliya statistikasinig predmeti nimadan iborat? 
2.  Temir yo‘l transporti moliya statistikasinig asosiy vazifalari nimadan iborat? 
3.  Temir yo‘l transporti daromadlari asosiy qismini nimalar tashkil etadi? 
4.  Daromadlar tushish manbasi bo‘yicha qaysi guruhlarga ajratiladi?  
5.  Kassa hujjatlari, tushumlarni hisobga oluvchi, qanday hujjat bo‘lib 
xizmat qiladi?  
6.  Boshqa (operatsiya va realizatsiyadan tashqari) daromadlarga nimalar kiradi?  
7.  Favquloddagi daromadlarga nimalar kiradi?  
8.  Tashish daromadlari qaysi turdagi ishlardan tushgan daromadlardan iborat?  
133

9.  Moliya sifat ko‘rsatkichlari, ularning nomi va zarurati nimadan iborat? 
10. Umumxo‘jalik xarajatlar qaysi ikki guruhga ajratiladi, ularning nomi 
va zarurati nimadan iborat? 
 
11.5. Testlar 
 
1.  Temir yo‘l transporti moliya statistikasinig predmeti jarayon va 
qonuniyatlarni nima qilishdan iborat? 
a)  rasmiylashtirishdan; 
b)  *o‘rganishdan; 
c)  chizishdan; 
d)  yozishdan.  
2.  Daromad va xarajatlar rejasi bajarilishini nazoart qilish moliya 
statistikasinig asosiy nimalaridan birini tashkil etadi? 
a)  tarkibidan; 
b)  *vazifalaridan; 
c)  nizomidan; 
d)  bayonidan. 
3.  Yuk va yo‘lovchi tashish daromadlari temir yo‘l transporti daro-
madlarining qaysi qismini tashkil etadi? 
a)  minimal; 
b)  *asosiy; 
c)  qo‘shimcha; 
d)  ustama.  
4.  Tarif to‘lovlari, yuk, yo‘lovchi, bagaj va pochta tashish daromad-
lari umumiy daromadlar guruhining nimasini tashkil etadi? 
a)  tarifini; 
b)  *elementini; 
c)  jamini; 
d)  ayirmasini.  
5.  Kassa hujjatlari, tushumlarni nima qilish uchun zarur? 
a)  ta’riflash; 
b)  *hisobga olish; 
c)  ko‘paytirish; 
d)  ayirish. 
6.  Pul mablag‘laridan tashqari, sotish va asosiy vositalar va boshqa 
aktivlarni hisobdan chiqarish bilan bog‘liq tushumlar qaysi 
daromadlar tarkibiga kiradi? 
a)  yuk tashish: 
b)  *boshqa (operatsion va realizatsiyadan tashqari); 
c)  tannarx; 
d)  umumiy. 
134

12-bob. Statistika ma’lumotlarni tahlil qilish 
 
12.1. Tahlil vazifasi va ahamiyati 
 
Temir yo’l transporti faoliyatini texnik iqtisodiy tahlil usullari asosida 
baholash mumkin. Ushbu tahlilning maqsadi temir yo’l transportida ishlab 
chiqarish faoliyati natijalariga ta’sir etuvchi omillarni, kamchiliklarni va 
yutuqlarni aniqlashdir. Eng muhim vazifalardan biri ishlab chiqarish sama-
radorligini o‘stirish imkoniyatlarni hisoblab chiqishdir. Tahlil qilish uchun 
asosiy manbalar statistik, moliyaviy va buxgalteriya hisobotlaridir. Hiso-
botlardan olingan barcha ko‘rsatkichlarni quyidagicha tasniflash mumkin: 
1.  Iqtisodiy belgi – barcha ishlab chiqarish va harakat ko‘rsatkichlari. 
Iqtisodiy ishlab chiqarish va harakat ko‘rsatkichlari: yuk aylanmasi, 
ta’rif yuk aylanmasi, yo’lovchilar aylanmasi, daromadlar, foydalanish 
netto va brutto yuk aylanmasi. 
2.  Xarajat ko‘rsatkichlari: harakat tarkibi ish ko’rsatkichlari, moddiy va 
energetik resurslar xarajatlari, xodimlar soni, ish haqi fondi.  
Tahlilda mahsulotni o‘sish sura’ti va tengligi, ish hajmi o‘rtasidagi 
o‘zaro munosabatga asosiy e’tibor berish kerak. O‘zlashtirish darajasiga 
qarab tahlil ko‘rsatkichlar umumiy (sintetik) va alohida (analitik) ko‘rsat-
kichlarga ajratiladi. Lokomotiv o‘rtacha unumdorligi, yukli vagonning o‘r-
tacha unumdorligi sintetik ko‘rsatkichlar hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkichni 
hisoblashda qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar analitik deb hisoblanadi. Loko-
motiv o‘rtacha unumdorlik ko‘rsatkichining analitik ko‘rsatkichlaridan: 
yuk tashish brutto aylanmasi, tashish davomiyligi, yordamchi bosib 
o‘tilgan yo‘l foizi, texnik operatsiyalar ostida turgan vaqti va h.k.  
Statistik tahlil uchun asosiy birlamchi manbalar – statistik hisobot, 
maxsus o‘tkazilgan statistik tadqiqot natijalari va bashorat ko‘rsatkichlari 
hisoblanadi. Temir yo‘l transport statistikasining ko‘rsatkichlar tizimi bir 
necha tizimchalarni biriktiradi, ular o‘rtasidagi bog‘lanish tashish ishlarini 
yuqori darajada ekanligini bildiradi.  
Statistik tahlilning asosiy vazifasi lokomotiv va vagonlarning hajm 
ko‘rsatkichlari vaqt mobaynida qanday o‘zgargan va bu o‘zgarishga qaysi 
omillar ta’sir qildi degan savolga javob berish. 
 
12.2. Tashish ishi asosiy ko‘rsatkichlari tahlili 
 
Lokomotivlar ishlatilishining tahlili. Harakatlanuvchi tarkiblar 
hisobot davrida bajargan ishlar dinamikasi 12.2.1-jadvalda keltirilgan. 
Hisobot davridagi harakatlanuvchi tarkiblar ish ko‘rsatkchilari (shartli) 
135

12.2.1-jadval 
Ko‘rsatkichlar Belgi 
O‘sish 
sur’ati,% 
Qo‘shimcha 
o‘sish sur’ati,% 
1. Netto t-km 
∑
n
PL
 
102,23 2,23 
2. Brutto t-km 
∑
b
PL
 
102,15 2,15 
3. Poyezdlar bosib o‘tgan masofa 
∑
ms
 
101,94 1,94 
6. lokomotivlarning chiziqli bosib o‘tilgan 
masofasi 
∑
Ms
 
100,56 0,56 
7. Lokomotivlarning umumiy bosib o‘tilgan 
masofasi 
∑
MS
 
102,4 2,4 
8. Vagonlar umumiy bosib o‘tilgan masofasi 
∑
ns
 
103,5 3,5 
9. Yuklangan vagonlar umumiy bosib o‘tilgan 
masofasi 
gr
ns
∑
 
103 3 
10.Lokomotivlar foydalanishdagi parki 
M 
101,15 
1,15 
11. Vagonlar foydalanishdagi parki 
n 
103,4 
3,4 
12. Temir yo‘l bajargan umumiy ishi 
U 
105 
5 
 
Keltirilgan 12.2.1-jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, ham-
ma ko‘rsatkichlarning nisbiy o‘zgarishi bir xil bo‘lmagan, buning asosiy 
sababi harakatlanuvchi tarkiblarning foydalanish sifat darajasi. Agar foyda-
lanish darajasining sifati yaxshilansa, tashish hajmini bajarish uchun loko-
motivlar va vagonlar xarajatlari kamayadi. Shunday qilib, lokomotivlar va 
vagonlar bekor turgan vaqt xarajatlarini taqqoslaganimizda harakatlanuv-
chi tarkiblar ishini tavsiflash mumkin. 
Ushbu tahlilni bajarish uchun quyidagilarni aniqlashimiz zarur: 
1.  Hajm va sifat ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishni; 
2.  O‘zaro bog‘langan ko‘rsatkichlarning o‘sish va qo‘shimcha o‘sish 
sur’atlarining aloqadorligini. 
Yuk harakatidagi foydalanish parki lokomotivlarning hajm va sifat 
ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanish 12.2.1-chizmada keltirilgan. 
 
12.2.1-chizma. Lokomotivlarning hajm va sifat ko‘rsatkichlari aloqadorligi. 
 
n
∑
ns
Q
n
Q
b
Q
t
F
lok
∑
ms
Ms
∑
 
∑
n
PL
 
∑
b
PL
 
∑
t
PL
 
MS
∑
M
S
lok 
136

Lokomotivlar foydalanish ko‘rsatkichlar tizimi va ular o‘rtasidagi 
bog‘lanish 12.2.1-chizmada keltirilgan. 
Lokomotivlarni ishlatilish ko‘rsatkichlari: 
−  lokomotivning o‘rtacha kunlik unumdorligi sintetik ko‘rsatkichi; 
−  poyezd-bruttoning shartli og‘irligi, poyezd-bruttoning haqiqiy og‘irligi, 
poyezd-nettoning og‘irligi, poyezd-taraning og‘irligi; 
−  lokomotivning o‘rtacha kunlik bosib o‘tilgan masofasi, lokomotivning 
uchastkadagi o‘rtacha tezligi, o‘rtacha texnik tezligi, vaqt xarajatlari. 
Lokomotivning o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichi (F
lok
) 
quyidagicha hisoblanadi: 
” ‹
э
‡
lok
t
М
Pl
F
*
)
(
р
∑
=
  yoki 
)
100
1
(
*
lok
lok
br
lok
S
Q
F
β
−
=
, 
(
)
–—
‘”ђ
—
”
‡
ђ“
.
р
.
   
Bunda: M
e
- lokomotivlar soni; 
             t
otch 
– hisobot davri; 
∑
br
PL)
(
 - muayyan masofada tashilgan yuklar hajmi; 
S
lok
- muayyan masofaning mutlaq miqdori; 
β
lok
q1-a
lok
 – chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofaning ulushi, %; 
Q
br
 – tashilgan yukning brutto og‘irligi. 
 
                                                     
F
lok 
 
                               
Q
l
br
 
                                
S
lok
 
       
                                          
a
lok 
                                        
V
u 
 
                          
Q
br 
                                         
t
u
 
      
               
Q
n 
                      
Q
t
 
     
             
q
rb
 
                 
n
               
q
t
             
t
rn 
        
t
sm
            
 t
ob
 
 
12.2.2-chizma. Lokomotivlardan foydalanish ko‘rsatkichlarning tizimi 
 
Poyezd-bruttoning shartli og‘irligi    
 
∑
∑
=
mS
l
P
Q
‡
q
lok
l
р
)
(
  yeki  
)
100
1
(
lok
br
l
lok
Q
Q
β
−
=
, tonna  
Bunda: P
q
l
br
- tashilgan yuklarning tarif brutto hajmi; 
            
∑
mS
 – poyezdlar bosib o‘tgan masofa. 
Poyezd bruttoning haqiqiy og‘irligi  
∑
∑
=
mS
Pl
Q
br
br
)
(
 yoki   
Q
P
n
br
br
=
*
, tonna 
137

Bu yerda: 
n
- poyezddagi vagonlarning o‘rtacha turkumi: 
pr
gr
n
n
n
−
−
+
=
; 
P
br
- vagon brutto og‘irligi. 
Poyezd nettoning og‘irligi   
∑
∑
=
mS
Pl
Q
n
n
)
(
, tonna 
Bunda: (Pl)
n
- tashilgan yuklarning netto hajmi; 
             
∑
mS
 – poyezdlar bosib o‘tgan masofa. 
Poyezd taraning og‘irligi     
∑
∑
∑
−
=
mS
Pl
Pl
Q
n
br
t
)
(
)
(
, tonna 
Lokomotivning o‘rtacha kunlik masofasi 
” ‹
э
lok
t
М
mS
S
*
∑
=
−
, 
км
сут
. 
Vagonlarning brutto og‘irligi  
 
∑
∑
=
)
(
)
(
S
n
Pl
P
g
br
br
, 
ваг
тн
 
Poyezdning o‘rtacha turkumi:  
 
∑
∑
=
mS
S
n
n
g
)
(
, vag. yoki 
pr
gr
n
n
n
−
−
+
=
 
Bu yerda: 
n
 - poyezd turkumida vagonlar o‘rtacha soni; 
gr
n
−
- poyezd turkumida yukli vagonlar o‘rtacha soni; 
pr
n
−
-poyezd turkumida yuksiz vagonlar o‘rtacha soni 
Foydalanishdagi lokomotivlar parki: 
 
 
” ‹
э
t
mt
M
*
24
∑
=
 , lok.  
Chiziqli yo‘ldagi yordamchi yurgan yo‘l foizi,%: 
%
100
*
∑
∑
∑
−
=
S
m
mS
S
m
€
l
l
lok
 
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
mS
 - poyezd bosib o‘tgan umumiy masofasi. 
Lokomotivning texnik tezligi  
 
∑
∑
=
)
*
(
t
m
S
m
V
lok
dv
l
lok
t
, 
км
соат
  
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
t
m
lok
dv
*
 - uchastkada harakatdagi (peregonda) lokomotiv bosib o‘tgan 
umumiy vaqt xarajati. 
Lokomotivning uchastka tezligi  
138

)
(
t
m
S
m
V
lok
u
l
lok
u
∗
=
∑
∑
, 
км
соат
 
Bu yerda: 
∑
S
m
l
-chiziqli masofada poyezd bosib o‘tgan masofasi; 
∑
t
m
lok
u
*
 - uchastkada harakatdagi (oraliq bekatlarda bekor turish vaqti bilan 
birga) lokomotiv bosib o‘tgan umumiy vaqt xarajati. 
Lokomotiv harakatdagi uchastka vaqti 
 
отч
э
lok
u
lok
u
t
M
t
m
t
∗
=
∑
)
(
, soat 
Depo bekatdagi ro’yxatga olingan lokomotiv bekor turgan vaqti:   
 
(
)
отч
э
lok
pr
lok
pr
t
M
t
m
t
⋅
=
∑
, soat  
Aylanish bekatdagi lokomotiv bekor turgan vaqti; 
 
отч
э
lok
”‡
lok
ob
t
M
t
m
t
⋅
⋅
∗
=
∑
)
(
, soat 
Lokomotiv brigadalarining smena almashtirish bekatdagi bekor turgan 
vaqti: 
отч
э
lok
sm
lok
st
t
M
t
m
t
⋅
⋅
=
∑
)
(
, soat 
Uchastkalarda sarflangan vaqt 
∑
lok
u
mt
-poyezd lokomotivining jo‘nash 
paytida boshlang‘ich bekatdan boshlab, to uchastkaning oxirgi bekatiga 
yetib borgungacha ketgan vaqtdan tarkib topgan. Demak u, peregondagi 
harakat 
mt
dv
lok
∑
 va oraliq bekatlarda turgan vaqtlarni 
mt
st
lok
∑
, o‘z ichiga 
oladi, ya’ni 
Σ mt
u
lok
 
q 
Σ mt
dv
lok + 
Σ mt
st
lok
 
Statistika amaliyotida manyovr ishlarida sarflangan vaqt xarajatlarining 
1 soati 5 km bosib o‘tilgan masofaga tenglashtiriladi. Ishlovsiz (bekor) 
turishlardagi vaqt xarajatlarining 1 soati 1 km bosib o‘tilgan masofaga 
tenglashtiriladi. 
Peregondagi lokomotivlarning vaqt xarajatlariga 
mt
dv
lok
∑
- ushbu 
lokomotivlarning peregonda har xil turdagi poyezd ish vaqtlari kiradi. 
Oraliq bekatlarda lokomotivlarning vaqt xarajatlariga (
mt
st
lok
∑
) ushbu 
lokomotivlarning oraliq bekatlarda bekor turgan yoki manyovr ishlari olib 
borilgan vaqtlari kiradi. 
Yuk tashuvchi vagonlari parki ishlatilish ko‘rsatkichlari tahlili 
Yuk vagonlar bajargan ish hajmini tashilgan yuklar tashkil qiladi. 
Vagonlarning ishlatish samaradorligini oshirish maqsadida tashilgan yuklar 
hajmini ko‘paytirish va ishlayotgan vagonlar sonini imkoni boricha 
kamaytirish zarur.  
Yuk vagonlarni ishlatilish ko‘rsatkichlari: 
139

−  sintetik kursatkich - vagonning unumdorligi; 
−  poyezdning og‘irligi, noishlab chiqarish bosib o‘tilgan masofa ulushi; 
−  vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tilgan masofasi, vagonning uchastkadagi 
o‘rtacha tezligi, o‘rtacha texnik tezligi, vaqt xarajatlari. 
1.Vagonning o‘rtacha bir kunlik unumdorligi 
( )
∑
∑
∗
=
” ‹
rb
n
w
t
n
PL
F
; yoki 
F
q
S
w
rb
w
=
∗
, 
ткм нетто
ваг сут
.
.
 
Bu yerda: 
∑
n
PL
)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
rb
n
- ishchi parkida vagonlar soni; 
q
rb
- vagonning dinamik yuklamasi; 
t
otch
- hisobot davri; 
S
w
- o‘rtacha bir sutkada vagon bosib o‘tgan masofa. 
2. Ishchi vagonning dinamik yuklamasi   
)
(
S
n
Pl
g
g
n
rb
∑
∑
=
; 
)
(
S
n
Pl
q
gr
n
gr
∑
∑
=
, 
сут
ваг
 
Bu yerda: 
∑
n
PL
)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
q
rb
- vagonning dinamik yuklamasi. 
3. 
Yukli holatda vagonning dinamik yuklamasi: 
)
(
)
(
∑
∑
∗
=
S
n
PL
q
gr
n
gr
, 
сут
ваг
 
Bu yerda: 
∑
n
PL)
(
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
q
gr
- vagonning ortilgan holatda dinamik yuklamasi. 
4. 
Vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan yo‘l masofasi(S
w
):  
(
)
∑
∑
=
g
rb
g
w
n
S
n
S
, yoki  
w
w
w
T
R
S
=
  
сут
км
 
Bu yerda: 
∑
g
rb
n
-netto yuk aylanma; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
R
w
- vagonning to‘liq reysi; 
T
w
- vagonning aylanma vaqti; 
5. 
Vagonning yuksiz holatda bosib o‘tgan yo‘l foizi: 
a
w
 q 
(
)
%
100
*
∑
∑
S
n
S
n
gr
pr
 
Bu yerda: a
w
- yuksiz holatda vagon bosib o‘tgan masofa ulushi,%; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa; 
∑
S
n
pr
- yuksiz holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
140

6. Vagonning to‘liq reysi: 
)
(
U
S
n
R
g
w
∑
∑
=
, km 
Bu yerda: R
w
- vagonning to‘liq reysi; 
∑
S
n
g
- ishchi park vagonlar bosib o‘tilgan masofa;  
∑
U
- hisobot davrida vagonlar bajargan umumiy ish hajmi. 
7. Vagonning yuklangan reysi: 
)
(
U
S
n
R
g‹
gr
∑
∑
∗
=
, km 
Bu yerda: R
gr
- vagonning yukli holda reysi; 
∑
S
n
gr
- yukli holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
8.  Yuklanmagan vagon reysi  
R
pr
 q 
)
(
U
S
n
R
pr
pr
∑
∑
=
, km 
Bu yerda: R
pr
- vagonning yuksiz holda reysi; 
∑
S
n
pr
- yuksiz holda vagonlar bosib o‘tilgan masofa. 
9.  Vagon aylanmasi: 
U
t
n
T
g
rb
w
∑
∑
∗
=
; yoki 
w
w
w
S
R
T
=
; yoki 
tr
gr
st
dv
w
t
t
t
t
T
+
+
+
=
, soat 
Bu yerda: T
w
- vagonning aylanma vaqti; 
∑
t
n
g
rb
-ishchi vagonlar vaqt xarajatlari; 
∑
U
- hisobot davrida vagonlar bajargan umumiy ish hajmi; 
R
w
- vagonning to‘lik reysi; 
S
w
 - vagon o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan yo‘l masofasi; 
t
dv 
- vagonning harakat paytidagi vaqti: 
t
dv
V
R
t
=
; 
t
st 
- oraliq bekatlarda vagonlar turgan vaqti: 
dv
u
t
u
st
t
t
V
R
V
R
t
−
=
−
=
; 
t
gr 
- ortilgan paytidagi vagonlar bekor turgan vaqti: 
gr
m
gr
t
K
t
−
=
*
; 
t
t 
- texnologik operatsiyada vagonlar bekor turgan vaqti: 
tr
w
t
t
L
R
t
−
=
*
; 
10. O’rtacha bir tranzit texnologik operatsiyaning vaqti: 
∑
∑
−
=
tr
tr
tr
Z
nt
t
, soat 
Bu yerda: 
−
tr
t
- texnologik operatsiyaning o’rtacha vaqti; 
∑
tr
Z
 - texnologik operatsiyalar soni; 
∑
tr
nt
 - tranzit vagonlar soni. 
141

11. Tranzit vagonda o‘rtacha texnologik operatsiyalar soni: 
∑
∑
=
−
U
Z
Z
tr
tr
, soat 
Bu yerda: 
−
tr
Z
- texnologik operatsiyaning o’rtacha vaqti; 
∑
tr
Z
 - texnologik operatsiyalar soni; 
∑
U
 - tashishni bajargan vagonlar soni. 
12. Vagon «yelkasi» (aylanib o‘tgan yo‘li): 
 
)
(
∑
∑
=
tr
g
w
Z
S
n
L
, km 
4. Yuk tashuvchi vagonlarning foydalanishdagi parkining vaqt 
xarajatlari. 
Yuk tashuvchi vagonlar ishini ishlab chiqarish (yuk tashish) jarayonida 
sarflangan vaqti bilan tavsiflash mumkin. 
Ishchi parkidagi vagonlarning soni (
nt
rb
∑
) ishlagan vaqt xarajatlari 
vagonlarni yuk tashish paytidagi vaqti umuman butun vagon parki 
bo‘yicha hamda ishlab chiqarish sikli unsurlari bo‘yicha ketgan vaqti 
hisobga olinadi (12.2.2-jadvalga qarang). 
Ishchi parkidagi vagonlarning soni (
nt
rb
∑
) vaqt xarajatlarini aniqlash 
uchun o‘rtacha bir kundagi ishchi vagon parkining miqdorini (
n
rb
∑
) 
ko‘rib chiqilayotgan davrdagi kunlar soniga t va 24 soat (bir ish kundagi 
soatlar)ga kupaytiramiz : 
nt
n
t
Б
rb
rb
=
×
× =
∑
∑
24
  (vag-soat)   (1) 
Yuk tashish vagonlarining umumiy vaqt xarajatlarining unsurlari : 
1)   bekatlardagi yuk ortish va texnologik operatsiyalar paytidagi vaqt 
xarajatlarini bevosita hisobga olish asosida, temir yo’l bekatlarida olib 
boriladi; 
2)  
nt
u
∑
 vagonlarning poyezd uchastkalari bo‘yicha vaqt xarajatlari 
vagon parkini umumiy bosib o‘tgan masofasi miqdorini uchastkadagi 
tezlik miqdoriga bo‘lish natijasida aniqlanadi : 
( )
nt
n S
V
u
g
u
=
∑
∑
 
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
soat
km
km
vag
.
.
; 
3)  
nt
dv
∑
 vagonlarning poyezd peregonidagi vaqt xarajatlarini aniqlash 
uchun yuk tashish vagonlarni bosib o‘tgan yo‘lini (masofasini) 
( )
n S
g
∑
 
texnik tezlikka (V
t
)ga bo‘lamiz : 
( )
nt
n S
V
dv
g
t
=
∑
∑
;
  
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
soat
km
km
vag
.
.
; 
142

4)   oraliq bekatlardagi vagonlarning vaqt xarajatlari peregondagi harakat 
paytidagi vaqti bilan uchastkadagi vaqt xarajatlarining ayirmasiga teng: 
nt
nt
nt
st
u
dv
=
−
∑
∑
∑
;
     
(
)
soat
vag
×
. 
Vagon—soatdagi ish parkini vaqt xarajatini hisobga olish uchun: 
nt
u
∑
 
uchastkadagi vagon—soatlari, yuk ortish paytidagi turish va texnologik 
operatsiyalari jarayonidagi vaqtlari qo‘shilib hisoblanadi: 
nt
nt
nt
nt
rb
хисоб
u
st
tr
.
;
=
+
+
∑
∑
∑
∑
  
(
)
soat
vag.
    
( )
2
 
Temir yo‘l statistikasi amaliyotida unsurlar (elementlar) bo‘yicha jami 
hisoblangan vagon-soatlar miqdori (
nt
rb
∑
) vagonlar ishchi parki vaqti 
byudjeti bilan taqqoslanadi. Odatda bu miqdorlarning tafovuti taxminan 
0,5 dan 1,5%gacha farq qilanadi. 
Vagon aylanish vaqti tahlilining barcha ko‘rsatkichlarni shartli 
ravishda ikkiga bo‘lish mumkin: 
1. Ish  sharoitlariga  bog‘liq
 
va ishchilar jamoasining tashabussiga 
bog‘liq
 
bo‘lmagan ko‘rsatkichlar. Bulardan vagonning to’liq reysi, 
vagonning yuk bilan bosib o‘tgan reysi, vagon yelkasi va h.k. 
2. 
Harakatlanuvchi tarkiblardan foydalanish .sifatini ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar va ishchilar jamoasining tashabbusiga bog‘liq
 
bo‘lgan 
ko‘rsatkichlar. Bulardan harakat tezligi, texnologik operatsiyalarda bekor 
turish vaqtlari, poyezd turkumi, mhalliy vagonlarning dinamik va statik 
yuklamalari va h.k.. 
Temir yo‘l bo‘limini yakuniy ishini baholash ko‘rsatkichlari rejalangan 
topshiriqni bajarilgan va bajarilmaganligi yoki ortig‘i bilan bajarilganligi 
sabablarini aniqlash uchun zanjirsimon uslubidan foydalanib omilli tahlil 
o‘tkaziladi. Keyinchalik temir yo‘l korxonaning ish sifatini oshirish 
takliflar qaytadan ishlab chiqiladi. 
 
12.2.2-jadval 
Temir yo‘l transportida yagona belgilar tizimi 
№ 
Ko‘rsatkichlar nomi 
Belgi 
O‘lchov birligi 
1 Tashilgan 
yuk 
miqdori: 
 
b   
∑
q
p
 
∑
u
 
jo‘natishlar 
tonna 
vagon 
2 
Tashish masofasini hisobga olgan holda  
 
Yuk aylanma (tarif yuk aylanma) 
∑
q
l
 
∑
l
p
q
 
∑
s
n
g
 
Jo‘natish-km 
Tonna-km 
Vagon-km 
3. ish 
hajmi, 
∑
U
 
vag. 
a) vagonlarga 
yuk 
ortish 
U
gr
vag. 
b)  yukli vagonlar qabuli 
U
pr
 vag. 
2. 
 Yuk tashish hajmi (ish )  
U
gr
 vag. 
143

a) yuk 
ortish 
∑
Ugr
vag. 
b) yuk 
tushirish 
∑
Ur
vag. 
3. 
Brutto yuk aylanmasi 
∑(pl)
br
 t.km. 
4. 
Netto yuk aylanmasi 
∑(pl)
n
t.km. 
5. 
Poyezd netto og‘irligi; 
Q
n
 tonna 
6. 
Lokomotivlarning o‘rtacha kunlik soni 
∑
i
m
Lok. 
7 
Ishchi vagonlar parki, bir sutkadagi soni 
∑n
rb
vag. 
8 
Lokomotivlarning umumiy ishlash soati, 
 shu jumladan: 
∑ mt
 
lok-soat 
a) uchastkada, 
shundan: 
∑ m
u
t lok-soat 
 
bekatlar orasidagi masofada 
∑ m
pr
t lok-soat 
 
oraliq bekatlarda ishlash soati 
∑ m
or
t lok-soat 
b)  ro‘yxatga olingan bekatda 
∑ m
pr
t lok-soat 
v) aylanma 
bekatda 
∑ m
ob
t lok-soat 
g) lokom.brigadasini 
almashtirish 
bekatida 
∑ m
sm
t lok-soat 
9.  Lokomotiv bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu 
jumladan: 
∑ m
l
S lok-km. 
a) 
b) 
chiziqli bosib o‘tgan yo‘li 
poyezd boshida bosib o‘tgan yo‘l 
∑ m
gl
S 
∑ mgS 
lok-km 
10.  Vagonlar bosib o‘tgan umumiy yo‘li, shu jumladan: 
∑ nS 
vag-km. 
a)   yuk bilan bosib o‘tgan yo‘l 
∑ n
gr
S vag-km 
b)   yuksiz bosib o‘tilgan yo‘l 
∑ n
pr
S vag-km 
11.  Vagonlarning umumiy ish soati,  
∑ n
g
t vag-soat 
a) 
b) 
v) 
 
 
Uchastkadagi poyezdlarda 
Yuk tashish operatsiyalarda 
texnik operatsiyalarida, shundan:  
- qayta ishlovda 
- qayta ishlovsiz 
∑ n
u
t 
∑ n
vg
t 
∑ n
rb
t 
∑ n
nrb
t
 
vag-soat 
 
12  Jami operatsiyalar soni 
∑Z
operats 
a) 
yuk operatsiyalar soni 
∑Z
g
 operats 
b) tranzit 
operatsiyalar 
 
∑Z
tr
 operats 
13  Yuk tashishning o‘rtacha uzunligi 
∑
∑
=
q
q
q
p
l
p
l
 
km 
14  Yuk tashishning o‘rtacha zichligi 
∑
∑
=
e
q
q
e
l
l
p
f
 
tonna 
15  Yuk tashishning davomiyligi.  
b
t
t
d
db
∑
=
 
p
t
t
dp
q
∑
∑
=
 
Sutka (soat) 
16  O‘rtacha tashish tezligi. 
∑
∑
=
d
db
t
l
S
 
∑
∑
=
p
t
l
S
d
dp
 
km/sut 
km/soat 
17  O‘rtacha statik yuklamani 
∑
∑
=
u
p
p
 
t/vagon 
144

18  Vagonning dinamik yuklamasi 
∑
∑
=
s
n
pl
q
q
n
rb
)
(
 
∑
∑
=
s
n
pl
q
gr
n
gr
)
(
 
t/vagon 
19 Yo‘lovchilarni 
jo‘natish 
∑
p
gr
p
 
yo‘lovchi 
20 Tashilgan 
yo‘lovchilar 
∑
p
p
 
yo‘lovchi 
21 Yo‘lovchi 
aylanma 
∑
l
p
p
 
yo‘lovchi 
22 Yo‘lovchini 
tashish 
o‘rtacha davomiyligi 
∑
∑
=
−
p
p
p
l
p
l
 
Sutka (soat) 
23 Yo‘lovchini 
tashish o‘rtacha zichligi 
n
p
p
L
l
p
f
∑
=
−
 
yo‘lovchi 
 
24 Bitta yo‘lovchi vagonga to‘g‘ri keladigan 
yo‘lovchilar soni 
∑
∑
=
−
s
n
l
p
q
p
p
p
 
yo‘lovchi 
 
25  Aholi harakati ko‘rsatkichi 
−
−
∑
=
N
p
K
p
p
 
sayohat 
26  Temir yo‘l transporti keltirilgan mahsuloti  
∑
pg
pl)
(
 
Keltirilgan tn-
km 
 
Tayanch iboralar: tahlil qilish uchun asosiy manbalar, sintetik, 
analitik ko‘rsatkichlar, iqtisodiy belgi, xarajat ko‘rsatkichlari. 
 
12.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar 
 
Kompleks tahlil   
1-masala. Lokomotiv depo to‘g‘risida quydagi ma’lumotlar berilgan: 
12.2.3-jadval 
Oy 
Mart 
Aprel 
May 
Foydalanishdagi Lokomotiv-soatlar 
12905 
13000 
13850 
 
Aprel va may oylarida mart oyiga nisbatan foydalanishdagi lokomotiv-
larning o‘rtacha soni o‘zgarishini aniqlang%. 
2-masala. Lokomotiv depo to‘g‘risida quydagi ma’lumotlar berilgan: 
12.2.4-jadval 
Oy 
Foydalanishdagi 
lokomotivlarning o‘rtacha soni 
Oy 
Foydalanishdagi 
lokomotivlarning o‘rtacha soni 
Iyul 
42,20 
Oktyabr 
48,75 
Avgust 
49,28 
Noyabr 
49,60 
Sentyabr 
50,12 
Dekabr 
50,45 
 
IV chorakda III chorakka nisbatan lokomotivlarning o‘rtacha soni 
o‘zgarishini aniqlang%.  
3-masala. Lokomotiv depo bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar 
berilgan: 
145

12.2.5-jadval 
Ko‘rsatkich 
Mart 
Aprel 
Temir yo‘l tasarrufida lokomotiv-soatlar  
 
 
a) 
foydalanish parkida lokomotiv-soat  
b) 
ishsizlik parkida lokomotiv-soat 
37832,4 
38907,6 
5952,0 
5810,7 
shu jumladan: 
 
 
- ta’mirda va kuzatish paytida  
5052,0 
5308,8 
- zaxirada  
900,0 
501,9 
 
Aprel oyida mart oyiga nisbatan ko‘rsatkilarning o‘zgarishini 
aniqlang%: 
a)  temir yo‘l tasarrufidagi mavjud umumiy lokomotivlar sonini; 
b)  foydalanish parkidagi o‘rtacha lokomotivlar soni; 
c)  ishsizlik parkidagi o‘rtacha lokomotivlar soni; 
d)  lokomotiv parkining texnik holati ko‘rsatkichini. 
4-masala. Lokomotiv parkida lokomotivlar soni va ularning bajargan 
ishi bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar berilgan:  
12.2.6-jadval 
Ko‘rsatkich 
mart 
aprel 
Foydalanish parkida lokomotiv-soat 
25848 
28560 
Yuk aylanma brutto, mln t · km 
1400,1 
1670,9 
 
Ko‘rsatkilarning mutlaq o‘zgarishini aniqlang: 
a)  lokomotivlarning o‘rtacha kunlik unumdorligi hisobiga; 
b)  kalendar davr davomiyligi hisobiga; 
c)  foydalanishdagi lokomotivlarning o‘rtacha soni hisobiga. 
5-masala. Lokomotiv depo bo‘yicha 2 oy uchun quydagi ma’lumotlar 
berilgan: 
12.2.7-jadval 
Ko‘rsatkich 
Hisobot ma’lumotlari 
aprel 
may 
Foydalanish parkida lokomotiv-soat 
 
 
- peregonlarda lokomotivlar 
20754 
22360 
- oraliq, aylanma va ro’yxatga olish bekatlarda  
10350 
12200 
Masofa Lokomotiv-km, ming.: 
 
 
- poyezd boshida 
780,1 
804,2 
- ikkilamchi tortishda  
13,7 
14,3 
 - yakka tartibda  
284,5 
315,2 
Netto yuk aylanma, mln t · km 
1420,3 
1470,2 
Brutto yuk aylanma, mln t · km 
2350,1 
2385,5 
 
May oyida aprel oyiga nisbatan lokomotiv parkining foydalanish 
ko‘rsatkilarini o‘zgarishini aniqlang %: 
a)  o‘rtacha kunlik bosib o‘tgan masofasini; 
b)  yordamchi bosib o‘tgan masofa foizini; 
146

c)  o‘rtacha harakat texnik tezligini; 
d)  poyezd brutto va poyezd netto o‘rtacha og‘irligini;  
e)  lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligini. 
6-masala. Yuk tashuvchi vagonlar bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar 
berilgan: 
12.2.8-jadval 
Ko‘rsatkich 
Reja 
Hisobot 
Ishchi vagonla r parki, ming vagon-sutka 
220,3 
237,4 
Vagnlar bosib o‘tgan masofa, ming vagono-km: 
 
 
 - yuklangan 
78200 
80150 
 - yuksiz 
23400 
27750 
Transport ish hajmi (netto yukaylnma), mln t · km 
1512,4 
1680,3 
 
Vagonlar parkidan foydalanish ko‘rsatkichlarini aniqlang %: 
a)  vagonlar bosib o‘tgan o‘rtacha masofasini; 
b)  ishchi parki va yukli parkining o‘rtacha dinamik yuklamasini; 
c)  yuksiz bosib o‘tgan masofani, %; 
d)  vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini.  
7-masala. Yuk tashuvchi vagonlar parki ikki oy bajargan ishi bo‘yicha 
quyidagi ma’lumotlar berilgan:  
12.2.9-jadval 
Ko‘rsatkich 
mart 
aprel 
Vagonlar ishchi parki, ming vagon-sutka 
420 
482 ’ 
Yuklangan vagonning o‘rtacha dinamik yuklamasi, t  
16,0 
17,5 ! 
Yuksiz bosib o‘tgan masofa, % 
20,0 
21,0 
Vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini, tn · km 
7200 
7400 
 
Ikki oy uchun bajargan ishini aniqlang: 
a)  vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini; 
b)  vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofasini ; 
c)  ekspluatatsion netto yuk aylanmani; 
d)  ishchi parki va yuklangan parkining o‘rtacha dinamik yuklamasini; 
e)  yuksiz bosib o‘tgan masofani, %. 
8-masala. Yuk tashuvchi vagonlar parki ikki chorakda bajargan ishi 
bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan:  
12.2.10-jadval 
Ko‘rsatkich 
I choraq 
II chorak 
Netto yukaylanma, tn km 
5490000 
6879300 
Vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligi, t · km 
6100 
6900 
yuksiz bosib o‘tgan masofa 
80,0 
82,5 
Yuklangan vagoning o‘rtacha dinamik yuklamasi, t 20,0 
23,0 
 
Birinchi yarim yil uchun quyidagilarni aniqlang: 
a)  vagonlarning ishchi parkini (vagon-sutka ekspluatatsiya); 
b)  vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofani; 
147

c)  vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini; 
d)  ishchi parki va yuklangan parkining o‘rtacha dinamik yuklamasini; 
e)  yuksiz bosib o‘tgan masofa foizini, %. 
9-masala. Yo‘lovchi vagonlar parki bo‘yicha quyidagi ma’lumotlar 
berilgan:  
12.2.11-jadval 
Ko‘rsatkich 
Sentyabr 
Oktyabr 
Yo‘lovchi aylanma, mln yo‘lovchi.-km 
285,6 
324,9 
Vagonlar ishchi parki, ming vagon-sutka 
10,2 
11,4 
 
Transport ishi hajmini mutlaq o‘zgarishini aniqlang: 
a)  ishchi parki unumdorligi o‘zgarishi hisobiga; 
b)  foydalanishdagi vaqti (vagon-sutka) miqdori hisobiga.  
10-masala. Ikki oy uchun yuk tashuvchi vagonlar parki bo‘yicha 
quyidagi ma’lumotlar berilgan: 
12.2.12-jadval 
Ko‘rsatkich 
Aprel 
May 
Yuk tashuvch vagonlarni ishchi parki, ming. vagon-sutka 
300,0 
320,0 
Ishchi vagonning o’rtacha dinamik yuklamasi, t 
16,0 
16,5 
Vagonning o’rtacha kunlik unumdorligi, t·km 
6000 
6200 
Yuksiz bosib o’tgan yo’l foizi  
18,0 
17,0 
 
Aniqlang:  
1)  umumiy ikki oy uchun: a) vagonning o‘rtacha kunlik unumdorligini; b) 
vagon bosib o‘tgan o‘rtacha kunlik masofasini; v) ishchi parki 
vagonning o‘rtacha dinamik yuklamasini; g) yuksiz bosib o‘tgan 
masofani,%. 
2)  quyidagi omillar ta’siri
 ostida
 netto yuk aylanma o‘zgarishini: a) 
yuklangan vagonning o‘rtacha dinamik yuklamasi; b) yuklangan bosib 
o‘tgan masofasi koeffitsiyenti; v) ishchi parki vagonning o‘rtacha 
kunlik bosib o‘tgan masofasi; g) ekspluatatsiyadagi vagon-sutkalar. 
 
12.4. Nazorat savollari 
 
1.  O‘zaro bog‘langan yuk tashish ko‘rsatkichlari? 
2.  Lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichi tahlili? 
3.  Lokomotiv vaqt xarajati ko‘rsatkichi tahlili? 
4.  Vagon o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichi tahlili? 
5.  Vagon vaqt xarajati ko‘rsatkichi tahlili? 
6.  O‘zaro bog‘langan yuk tashish ko‘rsatkichlari? 
7.  Lokomotiv o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichi tahlili? 
8.  Lokomotiv vaqt xarajati ko‘rsatkichi tahlili? 
9.  Vagon o‘rtacha kunlik unumdorligi ko‘rsatkichi tahlili? 
10. Vagon vaqt xarajati ko‘rsatkichi tahlili? 
148

12.5. Testlar 
 
1.  Temir yo‘l transportida ishchilarning ish haqini hisoblashda 
o‘rtalashtirilayotgan belgi bo‘lib: 
a)  har bir ishchining alohida ish haqi hisoblanadi; 
b)  ishchilarning kontingenti hisoblanadi;  
c)  ish haqi fondi hisoblanadi;  
d)  ishchilar soni hisoblanadi.  
2.  Yuk-aylanma ko‘rsatkichining o‘lchov birligi.  
a)  tonna-km; 
b)  vagon-km; 
c)  vagon-soat; 
d)  lok-soat. 
3.  Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida lokomotivning 
kunlik masofasi qanday belgilanadi. 
a)  s
lok
; 
b)  lr; 
c)  j; 
d)  r. 
4.  Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida lokomotivning 
uchastka tezligi qanday belgilanadi. 
a)  v
u
lok
; 
b)  lr; 
c)  j; 
d)  r. 
5.  Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida foydalanishdagi 
lokomotivlar parki qanday belgi bilan belgilanadi. 
a)  m
e
; 
b)  v
u
lok
; 
c)  j; 
d)  r. 
6.  Temir yo‘l yagona transporti belgilar tizimida poyezd taraning 
og‘irligi qanday belgi bilan belgilanadi. 
a)  m
e
; 
b)  v
u
lok
; 
c)  q
t
; 
d)  r. 
7.  Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida poyezd nettoning 
og‘irligi qanday belgi bilan belgilanadi. 
a)  Q
n
; 
b)  v
u
lok
; 
149

c)  q
t
; 
d)  m
e
. 
8.  Temir yo‘l yagona belgilar tizimida vagon unumdorligi qanday 
belgilanadi. 
a)  Q
n
; 
b)  f
w
; 
c)  q
t
; 
d)  m
e
. 
9.  Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida vagon bosib o‘tgan 
masofa qanday belgilanadi. 
a)  S
w
; 
b)  f
w
; 
c)  q
t
; 
d)  m
e
. 
10. Temir yo‘l transporti yagona belgilar tizimida yuk tashuvchi 
vagonning yuksiz bosib o‘tgan yo‘l foizi qanday belgilanadi. 
a)  S
w
; 
b)  f
w
; 
c)  q
t
; 
d)  a
w
. 
 
 
 
 
150

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 
 
1.  Статистика  железнодорожного  транспорта. / Поликарпов  А.А., 
Вовк А.А. Учебник. - М.: Транспорт, 2006. 
2.  Temir yo‘l transporti statistikasi fanidan kurs ishini bajarish uchun 
uslubiy ko‘rsatma./ G.T.Zokirova, S.M.Sultanova - Toshkent, TTYMI, 
2010 yil. 
3.  S.M.Sultanova «Statistika» fanidan mustaqil ishlarni bajarish uchun 
uslubiy ko‘rsatma. Toshkent, TTYMI, 2010 yil. 
4.  Основы железнодорожной статистики. / Зверев Л.П., Якубов Н.С. 
– М.: Транспорт, 1970 
5.  Методика  анализа  эксплуатационной  деятельности  железной 
дороги и пути повышения эффективности и качества ее работы. / 
Глущенко И.Н., Феоктистов В.А. – М.: ВЗИИТ, 1986. 
6.  Практикум  по  статистике  транспорта.  Учебное  пособие. / Петро-   
ва  Е.В.,  Ганченко  О.И.,  Алексеева  И.М. –М.:  Финансы  и  статис-
тика, 2012. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
151

Mundarija 
 
Kirish ........................................................................................................... 3
 
1-bo’lim. Statistika umumiy nazariyasi asoslari ..........................................  6
 
1-bob. Statistika kuzatish va umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar ................... 6
 
1.1. Statistik kuzatish ................................................................................... 6
 
1.2. Statistikaning umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlari .................................. 9
 
1.2.1. Mutloq miqdorlar............................................................................... 9
 
1.2.2. Nisbiy miqdorlar ..............................................................................  11
 
1.2.3. O‘rtacha miqdorlar .......................................................................... 13
 
1.2.4. Dinamika qatorlar ............................................................................ 15
 
1.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 21
 
1.4. Nazorat savollari .................................................................................  21
 
1.5. Testlar ................................................................................................. 22
 
2-bo’lim. Temir yo’l transporti statistikasi ................................................ 24
 
2-bob. Temir yo’l transportida statistika kuzatish, uning dasturiy  
uslubiyati va tashkiliy masalalari .............................................................. 24
 
2.1. Statistik kuzatishning dasturiy uslubiyati va tashkiliy masalalari ...... 24
 
2.2. Temir yo‘l transporti statistikasi, uning predmeti va xususiyatlari ..... 25
 
2.3. Temir yo‘l transporti statistikasi bo‘limlari va ularning vazifalari ..... 26
 
2.4. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 28
 
2.5. Nazorat savollari .................................................................................  31
 
2.6. Testlar ................................................................................................. 32
 
3-bob. Tashish statitikasi. Yuk tashish statistikasi .................................... 33
 
3.1. Yuk tashish statistikasi, uning mazmuni va vazifasi .......................... 33
 
3.2. Yuk tashish statistik kuzatuvini uyushtirish ....................................... 33
 
3.3. Yuk ortish va tushirish hisobi ............................................................. 37
 
3.4. Yuk tashish hisobini uyushtirish .........................................................  42
 
3.5. Yuk tashish statistikasi ko‘rsatkichlari ............................................... 44
 
3.6. Yuk tashish to‘g‘risida hisobot, tanlov tahsili .................................... 46
 
3.7. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 47
 
3.8. Nazorat savollari .................................................................................  50
 
3.9. Testlar ................................................................................................. 50
 
4-bob. Tashish statistikasi. Yo’lovchi tashish statistikasi ..........................  54
 
4.1. Yo‘lovchi tashish hisobini uyushtirish ............................................... 54
 
4.2. Yo‘lovchi tashish statistikasi ko‘rsatkichlari va guruhlash ................ 55
 
4.3 Yo‘lovchi tashish bo‘yicha hisobot ..................................................... 57
 
152

4.4. Qo‘l yuki (богаж) tashish statistikasi ................................................. 58
 
4.5. Temir yo‘l transporti shartli ko‘rsatkichi ............................................  59
 
4.6. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 59
 
4.7. Nazorat savollari .................................................................................  60
 
4.8. Testlar ................................................................................................. 61
 
5-bob. Foydalanish statistikasi. lokomativlardan foydalanish               
statistikasi .................................................................................................. 63
 
5.1. Foydalanish statistikasining predmeti, vazifalari va mazmuni ........... 63
 
5.2. Lokomotiv parki holati, mavjudligi va tarkibi statistikasi .................. 64
 
5.3. Lokomotivlarni ishlatish ko‘rsatkichlari .............................................  67
 
5.4. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 69
 
5.5. Nazorat savollari .................................................................................  71
 
5.6. Testlar ................................................................................................. 71
 
6-bob. Foydalanish statistikasi. vagonlardan foydalanish statistikasi........ 73
 
6.1. Vagonlar parki holati va tarkibi statistikasi ........................................ 73
 
6.2. Yuk tashuvchi vagonlar mavjudlik parki ............................................ 73
 
6.3. Vagonlardan foydalanish ko‘rsatkichlari ............................................  75
 
6.4. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 78
 
6.5. Nazorat savollari .................................................................................  79
 
6.6. Testlar ................................................................................................. 80
 
7-bob. Asosiy vositalar statistikasi ............................................................ 81
 
7.1. Asosiy vositalar statistik kuzatuvni uyushtirish ..................................  81
 
7.2. Asosiy vositalarni guruhlash .............................................................. 82
 
7.3. Mavjud asosiy vositalarni baholash, eskirish va yemirilish 
tushunchalari ............................................................................................. 83
 
7.4. Asosiy vositalarning texnik holati va xizmat muddati                
ko‘rsatkichlari ............................................................................................  84
 
7.5. Asosiy vositalardan foydalanishni baholash .......................................  84
 
7.6. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 85
 
7.7. Nazorat savollari .................................................................................  86
 
7.8. Testlar ................................................................................................. 87
 
8-bob. Texnik qurollanganlik statistikasi .................................................. 89
 
8.1. Yo‘l xo‘jaligi va inshootlar texnik qurollanganlik statistikasi ............ 89
 
8.2. Boshqa xo‘jaliklar texnik qurollanganlik statistikasi ..........................  91
 
8.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar ....................................................... 96
 
8.4. Nazorat savollari .................................................................................  96
 
153

8.5. Testlar ................................................................................................. 97
 
9-bob. Kapital qo’yilmalar, kapital qurilish va yangi texnika              
statistikasi .................................................................................................. 99
 
9.1. Kapital qo‘yilmalar, kapital qurilish va qurilish tannarxi                
statistikasi .................................................................................................. 99
 
9.2. Harakatdagi tarkib, konteyner va uskunalar xaridi statistikasi ......... 102
 
9.3. Asosiy vositalar kapital ta’miri va yangi texnika statistikasi ............ 102
 
9.4. Mustaqil ishlash uchun masalalar ..................................................... 103
 
9.5. Nazorat savollari ...............................................................................  105
 
9.6. Testlar ............................................................................................... 105
 
10-bob. Mehnat resurslari statistikasi ...................................................... 108
 
10.1. Mehnat resurslari statistikasi, uning ahamiyati va vazifalari .......... 108
 
10.2. Xodimlar tarkibi va soni statistikasi ............................................... 109
 
10.3. Ish vaqtidan foydalanish statistik usullari .......................................  113
 
10.4. Mehnat unumdorligi statistikasi ..................................................... 115
 
10.5. Mustaqil ishlash uchun masalalar ................................................... 121
 
10.6. Nazorat savollari .............................................................................  124
 
10.7. Testlar ............................................................................................. 125
 
11-bob. Temir yo’l transporti moliya statistikasi .................................... 127
 
11.1. Moliya statistikasinig predmeti va vazifalari ..................................  127
 
11.2. Moliya statistikasi ko’rsatkichlari .................................................. 127
 
11.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar ................................................... 131
 
11.4. Nazorat savollari .............................................................................  133
 
11.5. Testlar ............................................................................................. 134
 
12-bob. Statistika ma’lumotlarni tahlil qilish .......................................... 135
 
12.1. Tahlil vazifasi va ahamiyati ............................................................  135
 
12.2. Tashish ishi asosiy ko‘rsatkichlari tahlili ....................................... 135
 
12.3. Mustaqil ishlash uchun masalalar ................................................... 145
 
12.4. Nazorat savollari .............................................................................  148
 
12.5. Testlar ............................................................................................. 149
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ..........................................................  151
 
 
154

 
 
 
 
Sofya Maxmudovna  Sultanova,  
Yelena Viktorovna Krivoruchko,  
Gulistan Toksanovna Zakirova,  
Atxam Axmadaliyеvich Baymatov 
 
 
 
 
TEMIR YO‘L TRANSPORTI STATISTIKASI 
 
 
 
 
O’quv qo’llanma 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Muharrir: Z.D.Inogamova 
Tеxnik muharrir va sahifalovchi: M.X.Tashbaeva 
 
Nashrga ruxsat etildi: 25.06.2016  y. 
Qog`oz bichimi 60×84/16. Hajmi 10 b.t. 
Adadi 20 nusxa. Buyurtma № 2-1/2015 
ToshTYMI bosmaxonasida chop etildi 
Toshkеnt sh., Odilxo`jaеv ko`chasi, 1 
 
Toshkеnt tеmir yo`l muhandislari instituti, 2016 y. 

---

Document Outline

• titul
• text