Savollarga javob bering va topshiriqlarni bajaring

---

Savollarga javob bering va topshiriqlarni bajaring
1. Turizm sohasida innovatsion faoliyat qanda yo‘nalishlarda rivojlanishi
mumkin?
2. Innovatsiyalarni tashkil etish usullariga misollar keltiring va ularni mohiyatini
ochib bering
3. Vaqtinchalik innovatsion loyihalar faoliyatining asosiy muammolari
nimalarda namoyon bo’ladi?
4. Turizm sohasida innovatsiyalarni joriy qilish bo’yicha eng yangi g’oyalar
hamda startaplar bo’yicha ma’lumot keltiring
1)Turizm va innovatsiyalar – bir qaraganda zid tushunchalar. Turizm – bu dam olish, sayohat,
taassurot, tarix degani. Innovatsiyalar esa, texnologiyalar, sanoat industriyasi, IT-tarmoqqa yaqin
tushuncha. Bu ikkisini qanday uyg‘unlashtirish mumkin va u nimaga olib keladi?
Turizm. Xarakteri, tajribasi, sayohatga nima undaganiga qaramay, aksariyat odamlar uchun bu
tushuncha yaxshi kayfiyat, ta’til, romantikaga boy yo‘l, dengiz, quyosh, tog‘lar, mazali taomlar,
tarix, havoda uchish, sarguzashtlar bilan bog‘liqdir.
Innovatsiyalar. Bu so‘zni eshitganimizda xayolimizga nima keladi? G‘oyalar, texnologiyalar
tatbig‘i, sanoat kashfiyotlari, infratuzilma, jadal taraqqiyot, mehnat unumdorligi, ilm-fan,
modernizatsiya, dizayn, servis, o‘zgarishlar, ratsionallik.
Bu ikki “assotsiatsiyalar buluti”ni birlashtirishga urinib ko‘ramiz. Tarix va modernizatsiya.
Mehnat unumdorligi va ta’til. Sarguzashtlar va ratsionallik. Yakunida xaridorgir sayyohlik
mahsuloti chiqishi uchun ularni qanday juftlash mumkin?
Global bozorda tovarlar va xizmatlar mijoz istagiga asoslanishiga qaramay, turizmda
boshlang‘ich nuqta – bu doimo mahsulot va uning imkoniyatlaridir. Axir turizm – bu ishlab
chiqarish emas, bu sohada hatto talab darajasida moliyaviy va ma’muriy ta’sirga ega bo‘linsa
ham, texnologik jo‘shqinlikni amalga oshirib bo‘lmaydi. Kerakli texnologiyalar va kadrlarni
“quloqlaridan tortib” ham keltirishning iloji yo‘q.

---

Turizmda sayyohlik yo‘nalishiga tabiiy omillardan, geografik va ob-havo sharoitlaridan, tarixdan,
madaniy merosdan kelib chiqish kerak. Ularni bilib ishlatish, turli-tuman xizmatlar
kombinatsiyasi, yangi mahsulotni yaratish – mana shu tarmoq o‘sishi va rivojlanishining
salohiyatidir.
Albatta, katta investitsiyalar va yuksak texnologiyalar hisobiga qurilgan istisnolar bor, masalan,
Dubaydagi Emirates Mall da barpo etilgan tog‘ chang‘isi trassasi. Ammo u aynan ruhlantirish
uchun ham mustasno bo‘lib, izchillik bilan, o‘ylab o‘z mahsulotini yaratishga chaqiradi.
Qolaversa, yirik infratuzilmaviy loyihalarni hisobga olmaganda, turizm – bu kichik biznes. Ko‘p
hollarda hatto biznes ham emas, balki ayrim olingan odamlar – gidlar, mehmon uylari sohiblari,
hunarmandlar, musavvirlar, musiqachilarning faoliyati, xobbisidir.
O‘zbekiston ajoyib iqlim, tabiatga, boy tarixga ega, Buyuk Ipak Yo‘lida joylashgan
ta’minlashda. Bunga yengil mikrokreditlash va xususiylik shakli bilan qo‘llab-quvvatlanuvchi
mehmon uylarini ochish, texnik servis sohasi, masalan aeroportda onlayn-ro‘yxatga olish kiradi.
• Yuzaga kelish tezligi. Strategik innovatsiyalar asta-sekin tatbiq etiladi (transport
kommunikatsiyalari rivoji). Reaktiv innovatsiyalar tatbig‘i jadal kechadi (sayyohlar yo‘llovchi
mamlakat uchun vizaning bekor qilinishi).
• Rivojlanish salohiyati. Elektron viza kabi keskin o‘zgarishlardan, mavjud tizimning ayrim
qismlarini yaxshilashgacha (masalan, sayyohlik markazlaridagi bankomatlar).
Sayyohlarni jalb qilish, lekin bu bilan nozik mahalliy ekotizim (ob’ektlar, mahalliy aholi an’analari,
ekologiya, tabiiylik saqlanishi)ni buzib yubormaslik uchun mamlakatda qaysi darajada va
sayyohlik mahsulotilarning qaysi tarkibida o‘sishga erishish kerak? Bunda mayoq vazifasini
barqaror turizm rivojlanishi konsepsiyasi o‘ynashi lozim.
Barqaror turizm rivojlanishi konsepsiyasi Butunjahon sayyohlik tashkiloti tomonidan 1980- yillar
oxirlarida belgilangan bo‘lib, quyidagilarga chorlaydi:
• boshqa tarmoqlar ehtiyojlarini hisobga olish;

---

• iqtisodiyotning turli tarmoqlari o‘zaro aloqasini ta’minlash;
• sayyohlar bilan ishlashga mahalliy aholini jalb qilib, tabiiy resurslar unumdorligini oshirish;
• birinchi o‘ringa mahalliy aholi istaklari va ehtiyojlarini qo‘yib, ularni sayyohlar ehtiyojlari bilan
sintezlash va boshqalar.
Turizmdagi innovatsiyalar – bu tizimli tadbirlar bo‘lib, sifatli yangiliklarga ega va butun tarmoqda
ijobiy o‘zgarishlarga olib keladi. Bunday innovatsiyalarni tatbiq etishdan olinadigan samara –
mamlakatga sayyohlik oqimining ortishi va foydaning o‘sishi.
O‘zbekiston va boshqa mamlakatlar sayyohlik amaliyotidan misollar asosida innovatsiyalar
tasnifi va rivojlantirish yo‘nalishlarini batafsil ko‘rib chiqamiz.
olgan elektron biznes yuritish quyidagi imkoniyatlarni beradi:
• sheriklar va maqsadli bozorlar bilan tejamkor aloqa kanallaridan foydalanish;
• sayyohlik mahsulotini xarid qilish osonroq va jadalroq kechadi;
• iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish va ularni ushlab turishning yuksak darajasini ta’minlaydi;
• ichki amaliyotlarni va savdo bitimlarini soddalashtirish hisobiga xarajatlarni qisqartirish.
2)
Moddiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va mahsulotning raqobatbardoshligini
ta'minlash yangi yuqori mahsuldorlik uskunalari va ilg'or texnologiyalardan foydalanishga,
boshqaruvning zamonaviy tashkiliy shakllari va iqtisodiy usullaridan foydalanishga asoslangan.
Ishlab chiqarishni takomillashtirish fan-ishlab chiqarish tsiklining turli bosqichlarida innovatsion
faoliyat asosida amalga oshiriladi. Ilmiy -tadqiqot yoki tajriba -konstruktorlik ishlarini amalga
oshirish natijasida innovatsion mahsulot (yangiliklar) olinadi va uning iqtisodiy amaliyotga
kiritilishi yangilik (innovatsiya) sifatida tan olinadi.
Innovatsion mahsulot (yangiliklar) - bu innovatsion loyiha va yangi texnologiya (shu jumladan
axborot texnologiyalari) yoki eksperimental namuna yoki tajriba partiyasi ishlab chiqariladigan
mahsulotlarni ishlab chiqish va ishlab chiqish natijasidir.

---

Innovatsiyalar - bu yangi yoki takomillashtirilgan raqobatbardosh texnologiyalar, mahsulotlar
yoki xizmatlar, shuningdek, ishlab chiqarish, ijtimoiy sohaning tuzilishi va sifatini sezilarli
darajada yaxshilaydigan ishlab chiqarish, ma'muriy, tijorat yoki boshqa xarakterdagi tashkiliy -
texnik echimlar. Yangi ilmiy yutuqlarni, ya'ni yangiliklarni ishlab chiqarishda birinchi marta
qo'llash jarayoni innovatsion faoliyatni boshlaydi.
Korxonaning innovatsion faoliyati - bu raqobatbardosh ustunliklarga ega bo'lish va ishlab
chiqarish rentabelligini oshirish maqsadida innovatsiyalarni yaratish, ulardan foydalanish va
tarqatishning murakkab jarayonidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonaning innovatsion
faoliyati korxonaning barqaror bozor pozitsiyalarini egallashiga va uning tijorat manfaatlari
sohasidagi raqobatchilardan ustun bo'lishiga imkon beradigan muhim omil hisoblanadi.
Ilmiy yutuqlarni moddiylashtirish bo'yicha tegishli qarorlarni qabul qilish va amalga oshirish
innovatsion jarayonlarning mohiyati va mazmunini tavsiflaydi.
Innovatsion jarayonlar - bu ilmiy yutuqlardan foydalanishga asoslangan murakkab ishlab
chiqarish va iqtisodiy tizimlarda doimo paydo bo'ladigan, progressiv, sifat jihatidan yangi
o'zgarishlar majmui. Innovatsion jarayonlar fanning ma'lum sohalarida boshlanib, ishlab
chiqarish sohasida tugaydi. Innovatsion jarayon "fan - innovatsiya - ishlab chiqarish" sxemasi
bo'yicha amalga oshiriladi.
Innovatsion jarayon yangi g'oyalarni izlashdan tortib, ularni ishlab chiqarishda qo'llanilishi va
aniq natijalarni olishigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladigan innovatsion tsikl bilan tavsiflanadi.
Innovatsion jarayonda innovatsion hayot aylanishi ham ajralib turadi. Bu - ishlab chiqarishga
yangilik kiritilishidan to undan foydalanishni tugatishgacha bo'lgan davr. Shunday qilib,
innovatsion tsikl yangiliklarni (yangiliklar) yaratish bosqichi bilan, hayot aylanishi esa - ulardan
amaliy foydalanish bosqichi bilan bog'liq.
Tabiati va funktsional maqsadiga ko'ra quyidagi yangiliklar va yangiliklar ajralib turadi: texnik -
yangi mahsulotlar, texnologiyalar, qurilish va yordamchi materiallar, uskunalar; tashkiliy -
korxonalar va ularning institutsional va ixtiyoriy birlashmalari faoliyatining barcha turlarini tashkil
etishning yangi usullari va shakllari; iqtisodiy - prognozlash va rejalashtirish, moliyalashtirish,
narx belgilash, motivatsiya va ish haqi, ish faoliyatini baholash funktsiyalarini amalga oshirishga
asoslangan fan, ishlab chiqarish va boshqa faoliyat sohalarini iqtisodiy boshqarish usullari;
ijtimoiy - inson omilini faollashtirishning turli shakllari, shu jumladan kadrlarni kasbiy

---

tayyorgarlikning yangi shakllari, ularning ijodiy faolligini rag'batlantirish, yashash va ish uchun
qulay sharoit yaratish; huquqiy - korxona va tashkilotlar faoliyatining barcha turlarini
belgilaydigan va tartibga soluvchi yangi qonunlar va turli me'yoriy hujjatlar (aktlar).
Ijtimoiy ishlab chiqarishning ayrim bo'g'inlari samaradorligiga ta'sir ko'lami va kuchi jihatidan,
barcha yangiliklarni ikki guruhga birlashtirish mumkin - mahalliy (alohida) va global (keng
ko'lamli). Mahalliy innovatsiyalar, asosan, korxonalar faoliyatining progressiv o'zgarishiga olib
keladi va ularning ishlash samaradorligiga ta'sir qiladi. Global innovatsiya - bu ishlab
chiqarishning texnik va tashkiliy darajasini sezilarli darajada oshirib, jamiyatning iqtisodiy va
ijtimoiy rivojlanishini ta'minlaydigan tubdan yangisining bir qismi.
3)
Innovatsion loyiha — yakuniy innovatsion faoliyatning texnik-iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy
asoslarini oʻz ichiga olgan loyiha.
Innovatsion mahsulotning batafsil tavsifi, uning hayotiyligini asoslash, investitsiyalarni jalb qilish
zaruriyati, imkoniyati va shakllari, ijro muddatlari, ijrochilar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni oʻz ichiga
oladigan, uni ilgari surishning tashkiliy-huquqiy tomonlarini hisobga oladigan hujjat innovatsion
loyihani ishlab chiqishning natijasi boʻlib xizmat qiladi.
Innovatsion loyihani amalga oshirish — innovatsion mahsulotni yaratish va bozorga chiqarish
jarayoni.
Innovatsion loyihaning maqsadi — yangi tizimlarni yaratish yoki mavjudlarini — texnik, texnologik,
axborot, ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy tizimlarni oʻzgartirish va resurslar (ishlab chiqarish, moliyaviy,
inson) xarajatlarining pasayishi natijasida mahsulot, xizmat koʻrsatish sifati va yuqori tijorat
samaradorligini tubdan yaxshilashga erishish[1].
Innovatsion loyihalarni boshqarish bilan innovatsion menejment shugʻullanadi.
Muvaffaqiyatli faoliyat olib borayotgan mahalliy innovatsion loyihalarga misollar:
4)

---