Sayfiddin faxriddin, o’g’li qodirjon ro’ziev ikki dunyo saodatiga yo’l

 
SAYFIDDIN FAXRIDDIN, o’g’li QODIRJON RO’ZIEV 
 
Ikki dunyo saodatiga yo’l  
 
 
 
V A L E O L O G I Y A   A S O S L A R I
 
 
(O’ZLIGINI ANGLASh )  yohud 
 UZOQ UMR OMILLARI 
 
 
 

O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi 
O’zbekiston Respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi  
Toshkent moliya instituti  
 
 
 
I k k i   d u n y o   s a o d a t i g a   y o ’ l    
 
 
 
VALEOLOGIYA 
ASOSLARI 
 
(O’ZLIGINI ANGLASH ) 
yohud 
UZOQ UMR OMILLARI 
(1-kitob) 
 
 
Mazkur qo’llanma-darslik Oliy va o’rta  
maxsus ta’lim vazirligining bakalavriat  
ta’lim yo’nalishlari uchun mo’ljallangan 
 
 
Tibbiyot fanlari doktori, professor SAYFIDDIN 
FAXRIDDIN o’g’li  
Falsafa fanlari doktori,  
professor QODIRJON RO’ZIEV  
 
 
 
Toshkent – 2007 
 
 
2

 
3
  

 
 
Odamiylik - buyuk toj 
 
 
 
 
 
 
Ota-onang duosin olsang, 
Haq yo’lida salomda bo’lsang, 
Ilmu-fanla tadbirkor bo’lsang, 
Oilam deb tarbiya topsang, 
O’zliging anglab ODAM bo’lsang, 
O’zbekiston Vatanim desang, 
Nuroniydek – Yuzga kirasan.
 
 
4

KITOB HAQIDA 
 
Prezident farmoyishiga asosan 2000 yildan boshlab O’zbekiston Respublikasi 
Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligining qarorlariga asosan Respublikaning barcha 
ta’lim yo’nalishlarida talabalarga quyidagi fanlar o’qitilib kelinmoqda. 
1.
 
«Tibbiyot bilimlari asoslari». 
2.
 
Giyohvandlik (narkomaniya), unga qarshi kurash va oldini olish 
(profilaktikasi). 
3.
 
«OITS (SPID) va OIV (VICh) – infektsiya, unga qarshi kurash va oldini olish 
(profilaktikasi)». 
4.
 
«Yod tanqisligi va uning odam organizmi uchun zararli oqibatlari 
(kasalliklar)». 
5.
 
«O’zligini anglash». 
Ushbu fanlar Valeologiya fanining qismlari bo’lgani uchun 2005-2006 o’quv 
yilidan boshlab O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’limi Vazirligining 
2005 yil 178/713-sonli qo’shma buyrug’ining to’rtinchi bandiga ko’ra, «Valeologiya 
asoslari» kursi (ya’ni fani) 2006-2007 o’quv yilidan bakalavriatura ta’lim yo’nalishi 
ishchi o’quv rejalariga kiritilishi ko’rsatildi hamda xajm jihatdan har bir guruhda 36 
soat o’qitilishi belgilandi.  
Ushbu qo’shma buyruqqa muvofiq biz tomondan 2006-2007 o’quv yili uchun 
«VALEOLOGIYa ASOSLARI» Fani bo’yicha «DASTUR» ishlab chiqildi hamda 
quyidagi «ISh REJASI» barpo etildi va shular asosida qo’llanma yaratildi. Quyida 
uning qisqacha mazmuni bayon etiladi. 
Ma’lumki, harqanday jamiyatning kelajagi o’sayotgan yosh avlodga, ularning 
sog’lig’iga, ma’naviy boyligi va mukammalligiga, xalqparvar va vatanparvar bo’lib 
etilishiga, ilmli va bilimli bo’lishiga hamda madaniy taraqqiyotiga bog’liq. 
Mustaqillik davrida xalq farovonligini oshirish va kelajagi buyuk davlat qurish 
uchun, insonning siyosiy, iqtisodiy ongidagi kamchiliklarni bartaraf qilish uchun Oliy 
va o’rta maxsus ta’lim yo’nalishi, Respublikamizning maorif, maktabgacha bo’lgan 
barcha tizimlarida, shuningdek islom ta’limoti tizimida ularning tarbiyasiga katta 
e’tibor berishlik, to’g’ri yo’lga solishlik lozim. Bu borada PREZIDENTIMIZ 
tomonidan yoshlarga yaratib berilayotgan barcha imkoniyatlardan samarali 
foydalanish payti keldi. 
 Ma’lumki, 
hozirgi 
kunda dunyo bo’yicha insonlarning sog’ligiga putur 
etkazadigan, umrni qisqartiradigan, ayrim nohush sharoitlarda turli xil yuqumli va 
boshqa kasalliklarning avj olishi kuzatilmoqda va ayniqsa o’ta yomon, salbiy 
oqibatlarga olib kelayotgan narkotik, psixotrop va boshqa moddalarni qabul qilishlik 
oqibatida narkomaniyaning barcha turlari (morfinizm, toksikomaniya, alkogolizm, 
chekish va boshqalar)ning avj olishi, OITS (SPID) va OIV (VICh)-infektsiyasining 
rivojlanishi kabi «GLOBAL MUAMMOLARGA» qarshi kurashish davom etmoqda. 
Bunday murakkab va mushkul masalalarga qarshi kurashish, bartaraf qilish va ularni 
oldini olish uchun yangi avlod lozim bo’ladi. Shunday ekan har bir inson organizm 
nima ekanini, o’zligini anglashi va tarbiyani nafaqat tug’ilishdan, ona qornidan 
(embrional davrdan), balki eng muhimi nikoxga tayyorgarlik qilish davridan 
(sog’lom tuxum va urug’ bo’lishligidan) boshlashlik shart ekanini o’rtaga tashlash 
 
5

kerak. “Valeologiya asoslari” fanining Respublikamizda joriy qilishlikning asosiy 
maqsadi ham shundan iboratdir. 
Xulosa qilib aytganda avvallari ham, hozirgi davrda ham, odam bolasi-insonlar 
o’z sog’lig’i va uzoq yashashlik uchun qayg’urib kelganlar. Har bir davlatning, 
Sog’liqni saqlash vazirliklari (VOZ) hamda BMT-ning “Strategik” va “Taktik” 
rejalari ham shunga qaratilgan bo’lib, dunyo bo’yicha barcha sarf-xarajatlarni 
kasalliklarni oldini olish va davolash ishlariga sarf qilib kelinmoqda. 
Bizda ham sog’liqni saqlash sohasida asosan kasalliklarni davolash hamda 
“oldini olish” (profilaktika) masalalariga “Sog’lom turmush tarzi”ga qaratilgan. 
Bizning “Strategik” va “taktik” rejalarimiz esa “Sog’lom avlod orzusi” shiori 
ostida, yuqoridagilarga qo’shimcha sifatida “Sog’lom avlodning vujudga kelishi 
uchun qayg’urish”dan iborat bo’lib, nafaqat “homila” va “embrion”ning sog’lom 
bo’lishi, balki odam erkak jinsiy hujayrasi “Spermatazoid”ning hamda ayol jinsiy 
hujayrasi “Tuxum”ning sog’lom bo’lishi ustida qayg’urishdan, ya’ni “Fundamental 
valeologiya”dan iboratdir. 
 
Ammo, yangi sog’lom avlodni barpo qilish ustida qayg’urish g’oyasi va 
mablag’larni ushbu masalaga qaratish ancha chetda qolib kelayotgan edi. 
 
Hozirgi kunda esa, jinsiy ojizlik - impotentsiya, urug’lanishning sifati pasayib 
borayotgani, xatto avlod qoldirish xususiyatidan maxrum bo’lgan- «steril» 
 
bolalarning tug’ilayotganligi, nogiron farzandlarning tug’ilishi va boshqa bir qancha 
sabablar, hayotga - yangi barpo bo’ladigan avlodga, valeologik yondashishlikni talab 
etmoqda. Hayot majbur etmoqda. Haqiqatan ham bunday ilmiy asoslangan fikrlarni 
amalga oshirishga hech qanday shubha qilish mumkin emas. 
 
Ikkinchi kitob birinchi bilan uzviy ravishda bog’langani holda, unda ham 
tabiatga, olamga - Yaratganning cheksiz mo’’jizalaridan ayrimlariga xos 
bo’lganlariga, ilm-fan va texnika taraqqiyotiga, xadislar allomalar-shoirlarning 
o’gitlariga va boshqalarga tegishli bo’lgan yangi ma’lumotlar, shuningdek, ta’lim-
tarbiya  sohasiga oid va nihoyat  o’zligini anglash masalalari bayon etilgan. Qisqasi, 
asosan insonning ruhiy-falsafiy qarashlari, ota-onaga hamda Vatanga muhabbat 
ruhida, ma’naviyat, ma’rifat va madaniyat nuqtai nazardan ongli ravishda 
shakllantirishga bag’ishlangan. 
  Shuning uchun ham mashhur valeolog, akademik, professor 
G.L.Apanasenkoning “XXI asr valeologiya asri bo’lib qoladi” degan fikriga bizlar 
ham to’liq qo’shilamiz. 
Kitobdagi “Kuzatishlar nimani berdi”, “Salomatlik manbai” kabi qismlarida 
namozning inson organizmiga ham ruhan, ham jismonan odamning sog’lig’iga ijobiy 
ta’sir etishligini hamda gigienik jihatdan ham ayrim kasalliklarni (jinsiy a’zo, teri 
kasalligi, skleroz va b.) oldini olishlikning valeologik ahamiyati katta ekanligi, ilmiy 
asoslab, isbotlab berilgan. Yana qat’iy ta’kidlab o’tmoqchimizki, ba’zan din va ilohiy 
so’zlar uchragan taqdirda, ularning hech qanday siyosatchilikka, da’vatga dahli-
tegishligi yo’q. Bu borada noto’g’ri tahlil qilishlikka hech qanday asos yo’q.  Da’vat 
deb tushungan kishi butunlay yanglishgan bo’ladi. 
Shuningdek, kitobda keltirilgan donolar bisotidan xadislar, rivoyatlar, 
allomalarning o’gitlari, she’rlar va boshqa ibratli so’zlar va boshqalar, shunchaki 
keltirilgan emas, ularning zaminida olam-olam mazmunlar mavjud. Ularni yaxshilab, 
 
6

mag’zini chaqib o’qigan odamda, albatta, ruhiy oziqalar paydo bo’ladi. Harqanday 
inson uchun tarbiyaviy-valeologik ahamiyati beqiyos deb hisoblaymiz.      
 
Kitob iymonli bo’lishga, barcha insonlarni ma’naviyat, ma’rifat va madaniyat 
jihatdan to’g’ri tarbiyalashga undaydi. Shuningdek, zamonamiz talablariga javob 
berishda zarvarli DASTURILAMAL bo’ladi degan umiddamiz. 
Ushbu kitob Valeologiya fani sohasida Respublikamizda yaratilgan, dastlabki 
o’zimizga xos bo’lgan qo’llanma bo’lgani uchun, ayrim kamchilik va xatolari uchun 
Siz kitobxonlardan uzr so’raymiz. 
 
 
7

 
 
  M  U  N  D  A  R  I  J  A 
 
I  QISM.  
VALEOLOGIYa FANI HAQIDA 
 
«Valeologiya asoslari» fanining boshlanishi va tarixi. . . . . . . . . . .. 
10 
Salomatlikning 3-bosqichli modeli haqida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
11 
Valeologiyaning fan ekanligi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..  
11 
Valeologiyaning metodlari (uslublari). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
11 
Valeologiya nima? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
12 
Valeologiyaning kelib chiqishiga nimalar sabab bo’ldi? . . . . . . . . . . . . . 
12 
Valeologiya bilan kimlar shug’ullanishi kerak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
13 
Valeologiyaning ahloq-odobga, salomatlikka qanday aloqasi bor? . . . .  
14 
Salomatlik deganda nimalarni anglamoq – tushunmoqlik kerak?  
 
Sog’lom turmush tarzi nima?  
 
O’zligini anglash va uzoq umr ko’rishlikning negizi  
 
Rahbar xodimlar va fuqarolar burchlarining valeologik ahamiyati  
 
Stress nima?  
 
Stress holatidan qutilish va olldini olish  uchun nimalarga e’tibor berishlik 
kerak?  
 
 
 
II  QISM.  
O’ZLIGINI ANGLASh  
 
 
Јzligini anglash va ikki dunyo saodatiga yo’l. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
15 
Yaratganning eng ulug’ – Oliy MO’’JIZAlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
16 
BIRINChI MO’’JIZA – hujayra haqida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
17 
Erkak jinsiy hujayrasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .     
20 
Ayol jinsiy hujayrasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
20 
Urug’lanish mexanizmi. Egizaklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
21 
IKKINChI MO’’JIZA – Yurak  tomirlari tizimi . . . . . . . . . . . . . . . . .   
25 
UChINChI MO’’JIZA - Nafas olish va chiqarish tizimi . . . . . . . . . . . . . . . 
30 
TO’RTINChI MO’’JIZA – Ovqat hazm qilish tizimi . . . . . . . . . . . . . . . . . 
32 
Јn ikki barmoq ichakda ovqat hazm bo’lishi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
37 
Safro haqida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
37 
Ichaklarda ovqat hazm bo’lishi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
38 
Yo’g’on ichakning faoliyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  39 
Yana hazm a’zolari tizimi haqida.Ovqat hazm bo’lish jarayonlari – mexanizmi. 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
40 
Ovqat hazm qilish tizimining idora qilinishi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
43 
Jigar va uning faoliyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
44 
BEShINChI MO’’JIZA – buyraklar haqida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
47 
OLTINChI MO’’JIZA – nerv-asab tizimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
50 
ETTINChI MO’’JIZA – endokrin tizim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
54 
 
8

SAKKIZINChI MO’’JIZA – qon va uning organizmdagi ahamiyati. . . 
59 
TO’QQIZINChI MO’’JIZA – teri va uning organizm uchun ahamiyati. .  
64 
Vitaminlar va ularning organizm uchun ahamiyati ........ . . . . . . . . . . . . . 
66 
Gigiena fani, turlari va ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
67 
Ekologiya, ekologik holat haqida qisqacha ma’lumot. . . . . . . . . . . . . . . . .  
70 
 
 
III  QISM. 
AYRIM KASALLIKLAR HAQIDA QISQAChA MA’LUMOT 
 
Yurak-tomirlar kasalligi «Stenokardiya», «Infarkt», «Insult» kasalligi. . . . . 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
73 
Og’iz bo’shlig’ida uchraydigan kasalliklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
74 
Me’da-ichak yo’llari kasalliklari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
74 
Jigar va o’t yo’llari kasalliklari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
75 
Yuqumli (infektsion) kasalliklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
76 
Јta havfli yuqumli kasalliklar. «Bakteriologik qurol» nima? . . . . . 
77 
Rak kasalligi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
78 
Sil (tuberkulyoz) kasalligi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
80 
Ayrim yuqumli jinsiy kasalliklar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
81 
Teri kasalliklari. Terining o’ziga xos kasalliklari. . . . . . . . . . . . . . .  
81 
Terining yiringli kasalliklari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
82 
Kasal keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
83 
 
IV  QISM 
IMMUNOLOGIYa FANI VA IMMUNITET 
 
Immunologiya fanining tarixi va ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
85 
Immunitet va immun tizim a’zolari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
86 
Immun tanqisligi kasalligi (OITS)ning kelib chiqish sabablari va rivojlanish 
mexanizmi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
87 
OITSning klinik xususiyatlari va tipik ko’rinishlari. . . . . . . . . . . . .  
90 
 
 
V  QISM 
YOD TANQISLIGI KASALIKLARI VA  
MIKROELEMENTLAR 
 
Yod elementining ochilish tarixi va yod tanqisligi muammolari. . . . 
93 
Organizmning yod elementiga talabi va manbalari. . . . . . . . . . . . . . . . . 
94 
Organizmda yod etishmasligini aniqlash usullari . . . . . . . . . . . . . . . .  
95 
Yana yod etishmasligi haqida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
96 
Qalqonsimon bez va uning faoliyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
96 
Kasallikning rivojlanishi va klinik belgilari. «Tireotoksikoz» va «Bazedov 
kasalligi». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
96 
 
9

Yod tanqisligining profilaktikasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
98 
Mikroelementlar haqida qisqacha ma’lumot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
99 
 
 
VI  QISM 
JISMONIY TARBIYa. ChINIQISh. SPORT 
 
Chiniqish organizmni chiniqtirishning nazariy asoslari. . . . . . . . . . . . 
102 
Organizmni chiniqtirishning asosiy qoidalari nimalardan iborat?. . 
102 
Sof havoda jismoniy mashg’ulotlarning ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . .  
104 
Jismoniy tarbiya davrida mayiblik (travma) sodir bo’lsa yordam berishlik. . 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
104 
Shaxsiy gigienaning ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
105 
Ertalabki gigienik gimnastikaning ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
105 
Jismoniy tarbiyaning nafas faoliyatiga ta’siri. . . . . . . . . . . . . . . . . .  
105 
Jismoniy mashqlarning salomatlikka, organizm rivojlanishining sifatiga ish 
qobiliyatiga va qaddi-qomatning rostlanishiga ta’siri.  
105 
Fizkultura va sportning xalqaro ahamiyati. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
106 
 
 
VALEOLOGIYa VA YoSh AVLOD 
 
 
 
Maktabgacha bo’lgan bolalarni jismoniy tarbiyalashdagi vositalar. . .  
108 
Yangi tug’ilgan bolalarga ahamiyat berishlik qanday bo’lishi kerak?. . .  
109 
Maktab yoshgacha bo’lgan bolalarga valeologik tushunchani qo’llash usuli. 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
110 
 
 
VII   QISM.  
NARKOMANIYa VA UNING PROFILAKTIKASI 
 
Narkomaniyaning kelib chiqish tarixi, tarqalishi va sabablari. . . . . . . 
111 
Narkomoniyaning guruhlarga bo’linishi (klassifikatsiyasi)                     
112 
Toksikomaniya va politoksikomaniya nima? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
113 
Giyohvandlik-narkomaniya nima? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   114 
Narkotik moddalar deb nimalarga aytiladi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
114 
Qoradori va boshqa narkotiklarning keltirib chiqaradigan salbiy ta’sirlari. . . 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
116 
Narkomaniyani-giyohvadlikni oldini olishlik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
116 
Klinik belgilari bo’yicha va xavf-xatarli guruhlarni (shaxslarni) tekshirish. . 
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
117 
Giyoxvandlikni aniqlash uchun test savollari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
117 
Narkomaniyaning boshlanishiga sababchi bo’lgan omillar. . . . . . . . . . . . .  
118 
Narkomaniya va SPIDga qarshi chora-tadbirlarning samarali bo’lishi uchun 
nimalarga e’tibor berish kerak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
119 
Narkomanlarni davolash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
120 
 
10

Narkotik va psixotrop moddalarga o’rganib – qaram bo’lib qolishlikning 
profilaktikasi hamda kontseptsiyasi masalalari. . . . . . 
121 
 
VIII   QISM. 
ORTTIRILGAN IMMUN TANQISLIGI  
KASALLIGI VA VICh-INFEKTsIYa 
 
Muqaddima va umumiy ma’lumotlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
123 
Tarixdan bir shingil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
124 
SPID – bu insoniyat uchun baloi-ofat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
125 
SPID virusining tarqalishi (epidemiyasi)ning rivojlanishi. . . . . . .  
125 
SPID virusi. Virusning hayotiy davri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
127 
SPID virusining boshqalarga yuqish va yuqmasligi. . . . . . . . . . . . . . . .  
128 
Ona va bola muammosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  130 
VICh infektsiyaning laborator diagnostikasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
130 
Klinik ko’rsatma va xavfli guruhlarni VICh-infektsiyaga tekshirish. .  
131 
Eng muhim ehtiyot choralari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   132 
SPID kasalligini davolash mumkinmi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
132 
Sog’liqni saqlash xodimlarining vazifalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
134 
Tibbiy xizmat bo’yicha umumiy ko’rsatmalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
135 
SPID oqibatda ahloq, odob va huquq doirasi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
135 
OIV (VICh)-ifektsiyaning profilaktikasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
136 
Xulosa – xotima. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   137 
 
 
IX   QISM.  
IChKILIKBOZLIK-ALKOGOLIZMNING ODAM 
ORGANIZMI UChUN ZARARLI OQIBATLARI 
(Narkomaniyaning 3-chi guruhi) 
 
Muqaddima va umimiy ma’lumotlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
139 
Tarixdan bir shingil  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
140 
Alkogolning organizmga zararli ta’sirlari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
142 
Alkogoldan o’tkir zaharlanish. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
145 
Surunkali ichkilikbozlik va alkogolizm nima? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
148 
Alkogolizmning bor-yo’qligini bilish uchun ma’lumotlar. . . . . . . . . . . 
153 
«Abstsinent sindrom» nima? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
153 
«Vernika entsefalopatiyasi». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
154 
Narkomaniyaning darajalari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
154 
Alkogolning organizmdagi metabolizmi (taqdiri). . . . . . . . . . . . . . . . . 
157 
Alkogol iste’mol qilishlikning xomiladorlikka  salbiy ta’siri. . . 
157 
Alkogolizmning homilaga salbiy ta’sir oqibatlari. . . . . . . . . . . . . . . 
159 
Jigaringizni asrang. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
159 
Samagon ishlab chiqarish va ichish jinoyat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
163 
Spirt hujayra va protoplazma uchun zahar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
163 
 
11

Nerv hujayralari qaytadan tiklanmaydi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
164 
Aroq va rak. Rak oldi kasalliklari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
164 
Ichkilikbozlik va travmatizm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
165 
Ichkibozlik va immun tizim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
166 
Narkomanlarni davolash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
167 
Alkogolizmni oldini olish (profilaktikasi). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
168 
Alkogolizmni davolash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
169 
Alkogolizmga qarshi kurash. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
170 
Donolar bisotidan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  
171 
Ruhiyat orqali davolash (psixoterapiya). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
180