Sh. Seytov povestlerinde qaharman portretleri

---

SO‘NGI ILMIY TADQIQOTLAR NAZARIYASI 
respublika ilmiy-uslubiy jurnali 
399 
SH.SEYTOV POVESTLERINDE QAHARMAN PORTRETLERI 
R.Qaniyazov 
Qaraqalpaq mámleketlik universiteti magistrantı 
 
Annotaciya. Maqalada qaraqalpaq jazıwshısı Shawdırbay Seytovtıń «Qashqın» 
povestindegi folklorizmlerdiń qollanılıwı, onıń shıgarma kompoziciyasındaǵı ornı, qaharman 
obrazın individuallastırıwdaǵı xızmeti anıqlanadı. 
Gilt sózler: áдebiyat, jazıwshı, povest, qaharman, folklorizm 
 
Folklorlıq obrazlardıń jazba ádebiyat tárepinen ózlestiriliwi ádebiyatta obrazlar 
dúńyasın bayıtadı. Biraq, poeziyalıq hám prozalıq shıǵarmalardaǵı folklorlıq 
obrazlardıń qollanılıwı hám kórkemlik xızmetinde birqansha ózgeshelikler bar. 
Poeziyalıq shıǵarmalarda folklorlıq obrazlar kóbinese teńew, epitet, metafora sıyaqlı 
kórkem súwretlew quralları retinde, shıǵarma qurılısında tikkeley óziniń folklordaǵı 
mazmunın saqlaǵan halda qollanılıw múmkinshiligine iye, hátteki ayırım ádebiy janrlar 
ushın zárúr kórkem ádis, kórkem shártlilik» [1, 94-bet] bolıp tabıladı. 
Al, rus ilimpazı S.Jukastıń: «ádebiy shıǵarmanıń kórkemlik jaqtan jetilisiwinde 
folklorlıq obrazlardıń mazmunı hám xızmeti onıń tiykarǵı mánisi hám xızmeti 
sheńberinde pútkilley «qayta isleniwi» (restavratsiya etiliwi) oǵada áhmiyetke iye» [2, 8-
b] degen pikiri prozalıq shıǵarmada qollanılǵan folklorlıq obrazlardıń kórkemlik 
xızmetin hám ózgesheligin aydınlastıradı. Bılayınsha aytqanda, folklorlıq obrazlar 
kóbinese prozalıq shıǵarmada óziniń dáslepki folklordaǵı mazmunın joǵaltadı, yaǵnıy 
endi ol jańa kórkemlik sıpatqa iye boladı. 
Sh.Seytovtıń obraz dóretiwdegi jekke stillik ózgesheligi – ol kórkem ádebiy 
obrazları boyına xalıqlıq obrazǵa tán xarakterlik sıpatlardı sińdirip súwretlewge háreket 
etedi. Mısalı: «Qashqın» romanındaǵı Juman kál, Jańabay, Sıdıq molla obrazları 
ózleriniń ayırım qılıqları hám belgileri menen xalıq dástanlarındaǵı personajlardı 
esletedi. Dástandaǵı Jurın taz, Sáyeke shunaq, Amanqul, Áshir sıyaqlı 
«suwqıldaǵan suw juqpas, qaqaylardıń» xarakterindegi ayırım belgiler stilizaciya etilip, 
romanda Juman kál hám Sıdıq obrazlarına sińdirilgen. Usı jerde «... Jazba hám awızeki 
ádebiyat qaharmanları arasında genetikalıq identifikaciya bar» [3] degen U.B.Dalgattıń 
pikirin eslep ótiw áhmiyetli. Jazıwshı dástandaǵı personajlar menen povest personajları 
xarakterindegi uqsaslıqlardan povesttegi unamlı personaj Jańabaydıń xarakterin 
tereńirek ashıp beriwde tabıslı paydalanıp, povest janrınıń talabına qaharman kelbetin 
sızadı. 
Jazıwshı Shawdırbay Seyitovtıń eń dáslepki povesti “Qashqın”nıń dáslepki 
betlerinen-aq Qızılqumda ombalap kiyatırǵan qaharmannıń halatı, júrisi súwretlenedi. 
Bul súwretlewde qaharmannıń burınǵı kelbeti menen házirgi sırtqı pishimi salıstırıla 
baslaydı: “Bunnan sál ǵana burın názik ayaqlardaǵı qasań gewishtiń sılpıldısı estiler edi, 

---