Standartlashtirish asoslari
Download 164.48 Kb. Pdf ko'rish
|
1-maruza (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Standart o‘lchamli qurilish materiallarining dastlabki ishlatilishi. Standartlashtirishning qisqacha tarixi.
1 –Mavzu. Kirish. "Standartlashtirish asoslari" fanining iqtisodiyotdagi o‘rni ahamiyati. Reja: 1. Standartlashtirishning qisqacha tarixi. 2. Standartlashtirish ishlarini qadim zamonda, o‘rta asrda va XX asr boshlaridagi holati. 3. Standart o‘lchamli qurilish materiallarining dastlabki ishlatilishi. Standartlashtirishning qisqacha tarixi. Standart bu ko‘pchilik manfaatdor tomonlar kelishuvi asosida ishlab chiqilgan va ma'lum soxalarda eng makbul darajali tartiblashtirishga yunaltirilgan hamda faoliyatning har xil turlariga yoki natijalariga tegishli bo‘lgan umumiy va takror qo‘llaniladigan qoidalar, umumiy qonun-qoidalar, tavsiyalar talablar va usullar belgilangan va tan olingan idora tomonidan tasdiqlangan me'yoriy hujjatdir. Standartlar fan, texnika va tajribalarning umumlashtirilgan natijalariga asoslangan va jamiyat uchun yuqori darajadagi foydaga erishishga yunaltirilgan bo‘lishi kerak. Standartlar darajasiga qarab, xalqaro, mintakaviy davlatlararo, milliy va korxona mikyosida faoliyat kursatadi. Davlat standartlari mahsulotni ishlab chiqish va uni ishlab chiqarishga qo‘yish bosqichida yangi mahsulotlarning yuqori sifatli turlarini yaratish va o‘zlashtirishni tezlashtirishga, ishlab chiqaruvchi, tayyorlovchi va iste'molchi oralaridagi munosabatlarni yaxshilashga yunaltirilgan. Standartlashtirish tizimi yangi buyumga o‘z vaqtida yuqori sifatli loyixa - konstruktorlik hujjatlar berish, korxonaning yangi mahsulotini berilgan sifat ko‘rsatkichlariga asosan tayyorlashni va kerak bo‘lsa mahsulotning ishlab chiqarishdan olib tashlashni belgilaydi. Standartlashtirish mahsulot muomalada bo‘lganida va sotish bosqichlarida mahsulotni joylashtirish (upakovka) da yaxshi tartib va sharoitlar yaratishga, yuklashga va joylashtirishga, saqlashga, omborlarda mahsulot sifatini buzilmay saqlashga, transportda olib yurishda, buyumni tarkatish, sotish tashkilotlariga talablar belgilaydi. Standartlashtirish iqtisod, texnologiya va fundamental fanlar singari asosiy yo‘nalishlarni bir – biriga bog‘lovchi vosita hamdir. Ko‘pgina texnika jixatidan ilg‘or mamlakatlarda standartlashtirish masalalariga o‘suvchi qiziqish qayd kilinmokda, uning asosi bo‘lgan standartlashtirishning nazariyasiga ham katta e'tibor berilmoqda. Standartlashtirishni texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarishda eng ratsional joriy qilish, mahsulot sifatini yaxshilash, mehnat harajatlarini va moddiy resurslarni ta'sirchan vositalaridan biri sifatida kurilmokda. Inson Homo habilis (mohir, uquvli inson) darajasidan Nomo sapiens (ongli inson) darajasigacha rivojlanishidagi faoliyatlariniig birini endi biz standartlashtirish deb ataymiz. Qadimiy odamlar sovuq iqlim sharoitlarida hayot uchun kurashishda hayvonlarni ovlashga va yirtqich hayvonlardan saqlanish usullarini qidirishga majbur bo‘lganlar. Ovlangan hayvonlar insonlarga oziq-ovqat va kiyinish uchun teri bergan. Inson o‘zining amaliy faoliyatida sinab ko‘rgan ovlash usul va uslublarini "og‘zaki standartlar" ko‘rinishida avloddan-avlodga uzatib kelgan. Bunda oddiy uzatibgina qolmay, balki bu usullarni doimiy takomillashtira borgan. Bunday amaliyot inson faoliyatining boshqa doiralarida ham qo‘llanilgan, chunki hayot kechirish vositalariga bo‘lgan talab-ehtiyojlar doimiy oshib borgan: yog‘ingarchiliklardan va dushmanlardan yashirinish uchun inshoat, terilardan kiyim tikish, irg‘itiladigan bolg‘a yoki toshdan yasalgan nayza-bolg‘a tayyorlash zarur bo‘lgan. Doimiy oshib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun mehnat va ovlash usullarini takrorlash zarur bo‘lgan, bundagi ko‘nikmalarni esa qabila, ururg‘, jamoaning yangidan-yangi a'zolari o‘zlashtirishlari va eslab qolish-lari lozim bo‘lgan. Tajriba va bilimlarni bu xilda uzatish jarayonida yozuvning yo‘qligiga qaramay, mehnat usullarini bir xil izohlash, o‘zaro munosabatlarda yagona qoidalar, muomalalarda andazalar, ya'ni standartlar paydo bo‘la boshlagan. Shunday qilib, barcha hollarda ham muhim masala yechila borgan: fao- liyatning eng maqbul, barqaror, samarali shakllarini yaratish lozim bo‘lgan. Bunday tarixiy davom etuvchi jarayon qanchalik tartibsiz, tabiiy bo‘lmasin, meros bo‘lib o‘tish kuzatilgan. Agar insonlar turli ko‘nikma va bilimlarga ega bo‘lib, ularni ma'lum qoidalarda, belgilarda, simvollarda, ekvivalentlarda va narsalarning namunalarida mustahkamlab saqlab qolmaganda edi, navbatdagi avlodlar barcha ko‘nikmalarni boshidan boshlashga majbur bo‘lar edi. Standartlashtirish insoniyatning erishgan yutuqlarini mustahkamlaydi va saqlaydi, tajriba va bilimlarini avloddan-avlodga o‘tishini ta'minlaydi. Tarix ongli insonning standartlashtirish sohasidagi faoliyati nati-jalariga oid ko‘plab moddiy guvohlarni bizga qoldirgan. Standartlashtirish elementlari O‘zbekiston hududidagi me'moriy nodir yodgorliklarda keng qo‘llanilgan. Me'morchilikda standart g‘ishtlar bilan bir qatorda turli feruza, guldor sopol va koshinkor naqshli plitalar, qizg‘ish-jigar rang bloklar, birnechta o‘lcham va rangdagi zangori va yashil yupqa g‘ishtchalardan foydalanilgan. Xalq ustalarining mohir qo‘llarida standart elementlar jonlangan va insoniyat betakror go‘zal yodgorliklar: Samarqanddagi Go‘r-Amir maqbarasi va Bibi-Xonim masjidi, Xivadagi Polvon-Maxmud maqbarasi va Tosh-Tovli saroyi, Samarqanddagi Ulug‘bek madrasasi, Buxorodagi Kalon minorati, Toshkentdagi Ko‘koldosh madrasasini ko‘rib, quvonadi. O‘lchashlar sohasidagi standartlashtirish insoniyatning misli ko‘rilmagan ilmiy-texnikaviy yutug‘i-g‘alabasidir. Inson o‘zining butun rivojlanish tarixida juda ko‘p turli-tuman o‘lchov birliklarini yaratdi. O‘rta asrlarda hattoki har bir shahar o‘zining o‘lchov birliklariga ega bo‘lgan, yirik yer egasi o‘zining xususiy o‘lchovini o‘rnatgan. Natijada XIX va XX asrlar tutashgan davrda yuzlab turli futlar, qirq xildan ortiq turli millar, bir yuz yigirmata turli funtlar va h.k, lar qo‘llanilgan. O‘zbekistonda qadok, (taxminan 400 g), chaksa (6 kg), pud (16 kg), batmon 10 pud), dahsar (II pud) og‘irlik o‘lchovlari, ellik (qo‘l barmog‘ining qalinligi - taxminan 2 sm), qarich (katta barmoq va ochilgan jimjiloq o‘rtasidagi masofa - taxminan 23 sm), chaqirim (bir kilometrdan bir oz kam), tosh (chaqirimning o‘zi) uzunlik o‘lchovlari qo‘llanilgan. Download 164.48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling