Stonrespubli

O‘

ZBEKI

STONRESPUBLI

KASIAXBOROT

TEXNOLOGI

YaLARIVAKOMMUNI

KATSI

YaLARI

NI

RI

VOJLANTI

RI

ShVAZI

RLI

GI

MUHAMMADAL-

XORAZMI

YNOMI

DAGI

TOShKENTAXBOROTTEXNOLOGI

YaLARIUNI

VERSI

TETI

“

Ener

gi

yat

a’

mi

nl

asht

i

zi

ml

ar

i

”kaf

edr

asi

“Metrol

ogi

ya,standartl

ashti

ri

shvaserti

fi

katl

ashti

ri

sh”

fani

dan

AMALI

YOT

TOPShI

RI

Q№1

Baj

ar

di

:

Axbor

otxavf

si

zl

i

gif

akul

t

et

i

Gur

uh:OEL:020-

2

Baj

ar

di

:

YusupovBekzod

Qabulqi

l

di

:

Sai

dovGul

chexr

a 

Toshkent2020

“Met

r

ol

ogi

ya,st

andar

t

l

asht

i

r

i

shvaser

t

i

fi

kat

l

asht

i

r

i

sh”fandan

№1 TOPS

H

IRIQ (AMALI

Y

OT

)

Mavzu:

Metrol

ogi

yani

ngasosi

ytushunchal

ari

I

shdanmaqsad:

Asosi

ytushunchavata’

ri

fl

arnio‘

rgani

sh.

Adabi

yot

l

ar

:

1.I

saevR.

I

.

,Kari

movaU.

N.

,RaxmonovaG.

S.«Metrol

ogi

ya

standartl

ashti

ri

shvaserti

fi

katl

ashti

ri

sh»darsl

i

k.T:

.«Al

oqachi

»,

2017,697b.

2.ToruYoshi

zava,Handbookofopti

calmetrol

ogy,2008.

Vaqt

i

10soat.

Toshshi

r

i

qnibaj

ar

i

sh

ket

maket

l

i

gi

I

. Nazari

ysavol

l

argaj

avobberi

sh.

I

I

. Amal

i

ytopshi

ri

qnibaj

ari

ng.

I

I

I

. Hi

sobottayyorl

ash.

1.

YUSUPOVBEKZOD

№ 57.

57,119

I

.Nazari

ysavol

l

ar:

1.O‘

l

chash qonun qoi

dal

ar

iyo‘

l

l

ar

i

niva o‘

l

chov

vosi

t

al

ar

i

niqo‘

l

l

ani

shi

nimaj

muibo‘

yi

chao‘

l

chashusul

l

ar

i

qandayl

ar

gabo‘

l

i

nadi

?

Tayanchi

bor

al

ar

:o‘

l

chashasbobl

ar

i

,o‘

l

chashasbobi

ni

ngsezgi

r

l

i

gi

,sezgi

r

l

i

k

ost

onasi

,asbobko‘

r

sat

i

shi

ni

ngvar

i

at

si

yasi

,asbobni

ngo‘

l

chashxat

ol

i

gi

,

asbobni

ngo‘

l

chashdi

apazoni

,xususi

yener

gi

yasar

f

i

,asbobni

ngi

shonchl

i

l

i

gi

(

chi

daml

i

l

i

gi

)

,anal

ogo‘

l

chashasbobl

ar

i

,o‘

l

chashzanj

i

r

i

,o‘

l

chashmexani

zmi

,

magni

t

oel

ekt

r

i

ko‘

l

chashasbobl

ar

i

,el

ekt

r

omagni

to‘

l

chashasbobl

ar

i

,

el

ekt

r

odi

nami

ko‘

l

chashasbobl

ar

i

,el

ekt

r

ost

at

i

ko‘

l

chashasbobl

ar

i

,i

ndukt

si

on

o‘

l

chashasbobl

ar

i

,r

aqaml

io‘

l

chashasbobl

ar

i

.

Oʻ

l

chashasbobl

ar

i

 

—oʻ

l

chanadi

gankat

t

al

i

kni

ngqi

ymat

i

ni(

yokimi

qsor

i

ni

)

bevosi

t

aani

ql

ashgai

mkonber

adi

ganvosi

t

al

ar

.Anal

og,r

aqaml

i

,koʻ

r

sat

uvchi

vaqaydqi

l

uvchi

,i

nt

egr

al

l

ovchi

,j

aml

ovchivaboshqal

art

ur

l

ar

gaboʻ

l

i

nadi

.

Anal

ogOʻ

l

chashasbobl

ar

i

dakat

t

al

i

kl

ar

nioʻ

l

chashshkal

aboʻ

yi

cha,r

aqamli

Oʻ

l

chashasbobl

ar

i

dar

aqaml

ihi

sobl

ashqur

i

l

masiboʻ

yi

chaamal

gaoshi

r

i

l

adi

.

Koʻ

r

sat

uvchiOʻ

l

chashasbobl

ar

ioʻ

l

chashnat

i

j

al

ar

i

nifaqatkoʻ

r

i

bt

ur

i

bani

ql

ash

uchunmoʻ

l

j

al

l

angan.Qaydqi

l

uvchiOʻ

l

chashasbobl

ar

ioʻ

l

chashnat

i

j

al

ar

i

ni

qogʻ

ozgaqaydqi

l

i

bbor

i

shqur

i

l

masibi

l

ant

aʼ

mi

nl

anadi

.Bundayasbobl

ar

yozi

bbor

uvchi(

qaydl

arqogʻ

ozgadi

agr

ammat

ar

zi

dachi

zi

bbor

i

l

adi

)va

bosuvchi(

oʻ

l

chashnat

i

j

al

ar

iqogʻ

ozgar

aqaml

art

ar

zi

dabosi

bbor

i

l

adi

)

t

ur

l

ar

gaboʻ

l

i

nadi

.I

nt

egr

al

l

ovchiOʻ

l

chashasbobl

ar

i

daoʻ

l

chanadi

gankat

t

al

i

k

vaqtyokiboshqamust

aqi

loʻ

zgar

uvchanmi

qdorboʻ

yi

chai

nt

egr

al

l

anadi(

mas,

el

ekt

rvagazhi

sobl

agi

chl

ar

i

)

.Jaml

ovchiOʻ

l

chashasbobl

ar

it

ur

l

ikanal

l

ar

boʻ

yi

chakel

uvchii

kkiyokibi

rnechakat

t

al

i

kqi

ymat

i

nij

aml

abkoʻ

r

sat

adi(

mas,

bi

rnechael

ekt

rgener

at

or

i

ni

ngquvvat

i

nij

aml

ovchivat

t

met

r

)

.

O‘

l

chashvosi

t

al

ar

ivaul

ar

ni

ngt

ur

l

ar

i

Ma’

l

umki

,o‘

l

chashnibi

r

orbi

rvosi

t

asi

zbaj

ar

i

bbo‘

l

maydi

.

O‘

l

chashvosi

t

al

ar

i

ni

ngt

ur

l

ar

ixi

l

ma–xi

l

.Ul

arsoddayokimur

akkab,ani

ql

i

gikat

t

a

yokiki

chi

kbo‘

l

i

shimumki

n.O‘

l

chashvosi

t

al

ar

ime’

yor

l

anganmet

r

ol

ogi

kxossal

ar

gaega

bo‘

l

i

shl

ar

il

ozi

m vabumet

r

ol

ogi

kxossal

ardavr

i

yr

avi

shdat

ekshi

r

i

l

i

bt

ur

i

l

adi

.O‘

l

chash

amal

i

dao‘

l

chanayot

gankat

t

al

i

kni

ngqi

ymat

it

o‘

g‘

r

iani

ql

ani

shiaynanmanashuo‘

l

chash

vosi

t

asi

ni

ngt

o‘

g‘

r

it

anl

ani

shi

gavai

shl

ashi

gabog‘

l

i

q.

O‘

l

chashvosi

t

al

ar

i

ni

ngt

ur

l

ar

iquyi

dagisxemadai

f

odal

angan(

4.

4–r

asm)

.

Harqandayo‘

l

chash asbobi

nit

anl

ashda eng avval

o uni

ng met

r

ol

ogi

k

t

avsi

fl

ar

i

gae’

t

i

borber

i

shi

mi

zl

ozi

mbo‘

l

adi

.

O‘

zgarti

ri

sh funksi

yasi

– bunianal

ogl

io‘

l

chash asbobl

ar

i

da shkal

a

t

engl

amasi

dan ham bi

l

i

shi

mi

z mumki

n. Tanl

anayot

gan asbobda

o‘

zgar

t

i

r

i

shf

unkt

si

yasichi

zi

ql

ibo‘

l

i

shiqaydnomal

ar

niol

i

shniosonl

asht

i

r

adi

,

sub’

ekt

i

vxat

ol

i

kl

ar

niesakamayt

i

r

adi

.

Sezgi

rl

i

gi

.

Umumansezgi

r

l

i

k– buo‘

l

chashvosi

t

asi

ni

ngt

ashqisi

gnal

ga

ni

sbat

ant

a’

si

r

chanl

i

gi

,sezuvchanl

i

gi

di

r

.Umumi

yhol

dasezgi

r

l

i

ko‘

l

chash

vosi

t

asi

ni

ng chi

qi

sh si

gnal

i or

t

t

i

r

masi

ni

, ki

r

i

sh si

gnal

i or

t

t

i

r

masi

ga

ni

sbat

i

danani

ql

anadi

:

Bevosi

t

a ko‘

r

sat

uvchiasbobl

aruchun sezgi

r

l

i

k asbob qo‘

zg‘

al

uvchan

qi

smi

ni

ngog‘

i

shbur

chagi

nio‘

l

chanadi

gankat

t

al

i

kbo‘

yi

chabi

r

i

nchihosi

l

asi

bo‘

l

i

b,quyi

dagi

chai

f

odal

anadi

:

S=d



/dx,

buyer

dad



– asbobqo‘

zg‘

al

uvchanqi

smi

ni

ngog‘

i

shbur

chagi

.

Sezgi

rl

i

kostonasi

– buo‘

l

chanadi

gankat

t

al

i

kni

ngshundayengki

chi

k.

(

boshl

ang‘

i

ch)qi

ymat

i

ki

,uo‘

l

chashasbobi

ni

ngchi

qi

shsi

gnal

i

nisezi

l

ar

l

i

o‘

zgar

i

shi

gaol

i

bkel

adi

.

S=Х

mi

n

/Х

nоm

*100%,

bu yer

da,

Х

mi

n

– o‘

l

chanadi

gan kaggal

i

kni

ng eng ki

chi

k (

boshl

ang‘

i

ch)

qi

ymat

i

di

r

.

Asbob ko‘

rsati

shi

ni

ng vari

atsi

yasi

– o‘

l

chanayot

gan kat

t

al

i

kni

ng bi

r

or

qi

ymat

i

ni

,o‘

l

chashshar

oi

t

i

nio‘

zgar

t

i

r

maganhol

da,t

akr

oro‘

l

chagandahosi

l

bo‘

l

adi

ganengkat

t

af

ar

qdi

rvauquyi

dagi

chaani

ql

anadi(

5.

1–r

asm)

:



=(А

0

’–А

0

”)/А

хmах

*100%,

bu yer

da,

А

O

‘

,А

0





– o‘

l

chanayot

gan kat

t

al

i

kni

ng (

namunavi

y asbob

yor

dami

da) t

akr

or o‘

l

chashdagi qi

ymat

l

ar

i

. Var

i

at

si

ya asosan

qo‘

zg‘

al

uvchan qi

smi t

ayanchga o‘

r

nat

i

l

gan asbobl

ar

da i

shqal

ani

sh

hi

sobi

gakel

i

bchi

qadi

.

Asbobni

ngo‘

l

chashxatol

i

gi

.

Buxat

ol

i

ksi

f

at

i

da

mut

l

aqxat

ol

i

k,ni

sbi

yxat

ol

i

kyokikel

t

i

r

i

l

ganxat

ol

i

kber

i

l

ganbo‘

l

i

shimumki

n.

Buxat

ol

i

kl

arxususi

dakeyi

ngimavzul

ar

dayet

ar

l

ima’

l

umot

l

arber

i

l

gan.

O‘

l

chash di

apazoni

.

Bu asosan ko‘

p di

apazonl

iasbobl

ar

ga t

egi

shl

i

.

Aksar

i

yat hol

l

ar

da asbobni

ng har bi

r o‘

l

chash di

apazoni

ga t

aal

l

uql

i

xat

ol

i

kl

ar

iham ber

i

l

adi

.

Xususi

y energi

ya sarfi

.

Bu t

avsi

fham muhi

m hi

sobl

ani

b,asbobni

ng

o‘

l

chashzanj

i

r

i

gaul

angani

danso‘

ngki

r

i

t

i

shimumki

nbo‘

l

gan xat

ol

i

kl

ar

i

ni

bahol

ashda ahami

yat

l

i sanal

adi

. Ayni

qsa, kam quvvat

l

i zanj

i

r

l

ar

da

o‘

l

chashl

ar

nibaj

ar

i

shdabuj

udamuhi

mdi

r

.

Xususi

y ener

gi

ya sar

f

io‘

l

chash asbobi

ni

ng t

i

zi

mi

ga va konst

r

ukt

i

v

i

shl

ani

shi

gabog‘

l

i

qbo‘

l

i

b,ayni

qsa,ki

chi

kquvvat

l

izanj

i

r

l

ar

dao‘

l

chashl

ar

ni

baj

ar

i

shdaj

udamuhi

mdi

r

.

I

shonchl

i

l

i

gi(chi

daml

i

l

i

gi

)

– o‘

l

chash vosi

t

asi

ni

ng ma’

l

um o‘

l

chash

shar

oi

t

i

da,bel

gi

l

angan vaqtmobayni

da o‘

z met

r

ol

ogi

k xususi

yat

l

ar

i

ni

(

ko‘

r

sat

ki

chl

ar

i

ni

)saql

ashi

di

r

.

Bur

asmda.O‘

l

chashasbobl

ar

i

ni

ngkl

assi

fi

kat

si

yal

ani

shi

.

2.Bi

r

gal

i

kdagio'

l

chovusul

i

nit

ushunt

i

r

i

ng?

Bi

r

gal

i

kda o'

l

chash bu -t

ur

l

i

noml

ii

kkiva undan or

t

i

q kat

t

al

i

kl

aror

asi

dagi

munosabat

nit

opi

shuchunbi

rvaqt

dao'

t

kazi

l

adi

gano'

l

chashl

ar

.

O‘

l

chanayot

gankat

t

al

i

kni

ngsonl

iqi

ymat

i

nit

opi

shni

ngbi

rnechaxi

lt

ur

l

ar

i(

yo‘

l

l

ar

i

)

mavj

uddi

r(

4.

2.r

asm)

.

3.

1.12

∙

10

-

7

F;2.120

∙

10

5

Om;3.0,

0000003S;4.0,

00000222V;5.3

∙

10

-

4

Gn.

Jovobi

1.12

∙

10

-

7

F=1,

2

∙

10

-

6

mkF;

12

∙

10

-

7

F=0,

0012

∙

10

-

3

mF.

2.120

∙

10

5

Om =12

∙

10

6

MOm;

120

∙

10

5

Om =12000

∙

10

3

KOm.

3.0,

0000003S=0,

3

∙

10

-

6

mkS;

0,

0000003S=0,

0003

∙

10

-

3

mS.

4.0,

00000222V=2,

22

∙

10

-

6

mkV;

0,

00000222V=0,

00222

∙

10

-

3

mV.

5.3

∙

10

-

4

Gn=300

∙

10

-

6

mkGn;

3

∙

10

-

4

Gn=0,

3

∙

10

-

3

mGn.

I

I

I

.Hi

sobottayyorl

ash.

O‘

l

chash qonun qoi

dal

ar

i yo‘

l

l

ar

i

ni va o‘

l

chov

vosi

t

al

ar

i

niqo‘

l

l

ani

shi

nimaj

muibo‘

yi

chao‘

l

chashusul

l

ar

i

qandayl

ar

ga bo‘

l

i

nadi savol

i

ga t

o'

l

i

q j

avob yozi

l

di

.

Bi

r

gal

i

kdagio'

l

chash usul

it

o'

l

i

q t

ushunt

i

r

i

l

diva oxi

r

gi

ber

i

l

ganamal

i

ymasal

agayechi

m t

opi

l

di

.

Foydal

ani

l

ganadabi

yot

l

arvai

nt

ernetxavol

al

ar

ir

uyhat

i

1.0‘

zDSt1.

0-

98.O‘

zbeki

st

onRespubl

i

kasist

andar

t

l

asht

i

r

i

shdavl

att

i

zi

mi

.

Asosi

yqoi

dal

ar

.7.

2.0‘

zDSt8.

010.

1:

2002.Met

r

ol

ogi

ya.At

amal

arvat

a’

r

i

f

l

ar

.

3.0‘

zDSt8.

010.

2:

2003.Met

r

ol

ogi

ya.At

amal

arvat

a’

r

i

f

l

ar

.2-

qi

sm.O‘

l

chash

vosi

t

al

ar

ivaul

ar

ni

ngpar

amet

r

l

ar

i

.

4.0 ‘

z DSt 8.

010.

3:

2004.Met

r

ol

ogi

ya.At

amal

ar va t

a’

r

i

fl

ar

.3-

qi

sm.

Met

r

ol

ogi

kxi

zmat

.

5.0‘

zDSt8.

010.

4:

2002.Met

r

ol

ogi

ya.At

amal

arvat

a’

r

i

f

l

ar

.4-

qi

sm.Anal

i

t

i

k

t

ekshi

r

uvnimet

r

ol

ogi

kt

a’

mi

nl

ash.

6.I

smat

ul

l

ayevP.

R.

,MaqsudovA.

N.

,Abdul

l

ayevA.

X.

,AhmedovB.

M.

,A

’

zamovA.

A.Met

r

ol

ogi

ya,st

andar

t

l

asht

i

r

i

shvaser

t

i

fi

kat

l

asht

i

r

i

sh.— T.

:

«O‘

zbeki

st

on»2001.

7.I

smat

ul

l

ayevP.

R.

,M a’

r

uf

ovE.

A.

,Abdul

l

ayevA.

X.Met

r

ol

ogi

yabo‘

yi

cha

i

zohl

il

ug‘

at

.—T.

,1993.

www.

moodl

e.

t

ui

t

.

uz

www.

ar

xi

v.

uz

www.

r

eferat

.

uz

www.

zi

yonet

.

uz

ht

t

p:

//l

i

br

ar

y.

zi

yonet

.

uz/upl

oads/books/696768/580db6c45711c.

pdf